Na ndo Kota Ngu ti Galilée

NA MARC 4:35-41, a tene so Jésus na adisciple ti lo amû mbeni ngö ti fâ Kota Ngu ti Galilée. Mbaï ni atene: “Kota pupu alondo, na mapo asa ngu na yâ ti ngö, tongaso ngu aye ti si ngö ni. Jésus ayeke lango na nda ti ngö na ndo ko-li.”

A yeke gi na ndo so si tënë ti Grec so a kiri pekoni na “ko-li” asigigi na yâ ti Bible. Me awandara ti Bible ahinga tâ nda ti tënë so ge pëpe. Mingi ti aBible akiri pekoni na “ko-li.” Me, a yeke ândö mara ti ko-li wa? Tënë so Marc amû ti fa na ko-li ni na yanga ti Grec aye ti tene so ko-li ni ayeke mbeni oko ti aye so ayeke na yâ ti ngö ni. Mbeni ngö so a wara ni lani ndulu na Kota Ngu ti Galilée na ngu 1986, a mû lege ti hinga nda ti tënë ti Grec so Marc asala na kusala.

Agingo nda ti ye afa so, ti tene mara ti ngö so, so ayo mètre miombe, ahon na lê ti ngu, a zia na yâ ni voile nga na akaï. A yeke ândö ngö ti gingo na asusu, na a yeke zia ândö na ngbonda ni akota gbanda. A bâ so, a sala kusala na ngö so na popo ti ngu 100 kozoni na ngoi ti e ti si na ngu 70 ti ngoi ti e, na a lingbi ti duti mara ti ngö so Jésus na adisciple ti lo akpe ândö na ni. Shelley Wachsmann, so amû mbage na hasango ngö ni na gigi, asû mbeni buku (The Sea of Galilee Boat​—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery). Lo tene “ko-li” so Jésus alango lani na ndo ni so ayeke mbeni sac ti mbutu so a zia na yâ ti ngö ti tene aluti nzoni na lê ti ngu. Mbeni kpengba wagingo susu na akota gbanda ti kodoro ti Jaffa atene: “Lani so mbi ngbâ maseka, angö so mbi sala kua dä na ngu-ingo ti Méditérranée, ayeke lakue na mbeni sac ti mbutu oko wala use. . . . A zia asac ni na yâ angö ni ti tene adengi pëpe. Me tongana a sala kua na ni pëpe, a mû ni azia ni na place so ayeke na ngbonda ti ngö ni. Na tongana mbeni zo anze, lo lingbi ti gue na place so, lo mû sac ti mbutu ni ti zia li ti lo dä tongana ko-li, na lo lango.”

Mingi ti awandara ti Bible atene so, tënë ti Marc aye ti fa so Jésus alango lani na ndo mbeni sac ti mbutu so ayeke na nda ti ngö ni, ndo so ayeke nzoni ti duti dä na ngoi ti kota pupu. Atâa ko-li ni ayeke lani tongana nyen, ye so asi lani na pekoni la agbu bê. Na lege ti ngangu ti Nzapa, Jésus akaï kota pupu so aya na lê ti ngu ni. Même adisciple ni ahunda tele ti ala: “So ayeke Zo nyen? si même pupu na Kota Ngu amä Lo.”