Tënë ti Jéhovah ayeke na fini
Akota tënë ti mbeti ti Néhémie
A SARA fadeso ngu bale-oko na use awe so tanga ti aye so a sû tënë ni na mbeti ti Esdras asi. Ngoi ayeke fadeso nduru ti tene “A to tënë ti kiri [ti] leke na ti sara Jérusalem”. A yeke ye so si ayeke fa tongo nda ti ayenga 70 ti angu so ayeke gue juska ti si na Messie (Daniel 9:24-27). Mbeti ti Néhémie ayeke mbaï ti azo ti Nzapa so akiri ti leke gbagba ti Jérusalem. A sara tënë ti akpengba ye so asi na yâ ti angu 12, ti londo na ngu 456 ti si na ngu 443 kozo ti Christ.
A yeke gouverneur Néhémie si asû ni. Mbeti ni ayeke mbeni mbaï so apika bê so afa tongana nyen tâ vorongo awara gonda tongana lani, azo ti Nzapa alondo ti sara ye nga ala zia bê ti ala kue na Jéhovah Nzapa. A fa polele tongana nyen Jéhovah aleke aye ti tene aye so lo ye asi. A yeke nga mbaï ti mbeni ngangu koli so amû li ni na so ayeke na mbeto pëpe. Tënë so ayeke na yâ mbeti ti Néhémie amû na atâ wavorongo Nzapa ti laso akpengba ye ti manda, “teti Tënë ti Nzapa ayeke na fini, na a yeke na ngangu ti sara ye”.—aHébreu 4:12.
NA NDA NI “GBAGBA NI AWE”
Néhémie ayeke na yangbo ti gbia so ayeke na Suse, na lo yeke na kota ndo so Gbia Artaxerxès Yongoro-Maboko azia lo dä. Lo mä so azo ti lo ‘ayeke na yâ ye ti vundu mingi na yâ ye ti zonga; a fâ gbagba ti bira ti Jérusalem awe, na wâ agbi yanga ni kue’; tongaso vundu agbu Néhémie mingi. Lo sambela Nzapa ngangu ti fa na lo ye ti sara (Néhémie 1:3, 4). Tongana ngoi ayeke hon, gbia ni abâ lê ti Néhémie na vundu, na lo zi lege na lo ti gue na Jérusalem.
Na singo ti lo na Jérusalem, na bï Néhémie ague ti bâ gbagba ni, na lo tene na aita ti lo aJuif so lo ye ti tene ala kiri aleke gbagba ni. Akusala ni ato nda ni fadeso, na awato alondo ti kanga lege. Ye oko, ndali ti Néhémie so ayeke na li ti ala asara ye na mbeto pëpe, na nda ni “gbagba ni awe” wala ahunzi.—Néhémie 6:15.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
1:1; 2:1—“Ngu bale-use ni” so aversê use so a fa ni, a diko na ndo tënë oko? Ni la, a yeke ngu bale-use ni ti lengo gbia ti Artaxerxès. Ye oko, kode so a mû ti diko na ngu so na yâ ti aversê use so ayeke nde nde. Atënë ti mbaï afa ngu 475 kozo ti Christ tongana ngu ti gango gbia ti Artaxerxès. Ândö awasungo mbeti ti Babylone ayeke diko ka lakue angu ti lengo gbia ti aPerse ti londo na nze ti Nisan (mars-avril) ti si na nze ti Nisan ti peko. Tongaso kozo ngu ti lengo gbia ti Artaxerxès ato nda ni na nze ti Nisan ngu 474 kozo ti Christ. Ngu bale-use ni ti lengo gbia so a fa na Néhémie 2:1 ato nda ni lani na nze ti Nisan ngu 455 kozo ti Christ. Nze ti Kisleu (novembre-décembre) so a fa na Néhémie 1:1 ayeke mbilimbili nze ti Kisleu ti ngu so ahon awe, so ayeke ngu 456 kozo ti Christ. Néhémie adiko nga nze so na yâ ngu bale-use ni ti lengo gbia ti Artaxerxès. Peut-être ge, lo diko angu ni ngbene ye na lâ ni so gbia ni amû mbata. A lingbi ti duti nga so Néhémie adiko lani angoi so tongana ti so aJuif ayeke diko ngu oko oko laso, so a to nda ni na nze ti Tishri, so ayeke nze ti septembre-octobre. Atâa kode wa a mû ti diko na ngu ni, a yeke na ngu 455 kozo ti Christ si a mû yanga ti tene a kiri a leke Jérusalem.
4:17, 18—Tongana nyen mbeni zo alingbi ti sara kusala ti gbagba ni gi na maboko oko? Ti ala so ayeke yô ka nengo kungba, a yeke kpale pëpe. Tongana a zia kungba ni na li ti ala wala na ndogo ti ala, a yeke ngangu na ala pëpe ti bi ni mbage na mbage, na ti “gbu ye ti bira ti ala na mbeni maboko”. Ti awasarango gbagba ni, so ayeke na bezoin ti maboko ti ala use kue ti sara na kua, “ala oko oko kue akanga épée ti ala na tere ti ala, na ala sara kusala tongaso.” Tongaso, ala yeke nduru ti tiri tongana awato aga.
5:7—Na lege wa lani Néhémie alondo ti “tiri na akota zo, na azo ti komande”? Azo so ayeke hunda lani nginza na ndo abon so ala sara na aita ti ala, na Ndia ti Moïse ake ye so (Lévitique 25:36; Deutéronome 23:19). Nga, nginza so ala hunda na ndo bon ni akono mingi. Tongana a hunda lani “centième oko ti nginza,” a ye ti tene so tongana a mû bon ti 10 000FCFA na mbeni zo, na yâ ti ngu oko a lingbi lo kiri na 1 200FCFA na ndo ni (Néhémie 5:11). A yeke sioni mingi ti zia nengo kungba so na ndo ti azo na ngoi so a yeke ngangu na ala ti wara kobe na ala futa lampo mingi. Néhémie atiri na azo ti nginza na lege so lo suku na ala na lege ti Ndia ti Nzapa, na lo fa na gigi sioni so ala sara.
6:5—Teti a yeke kanga ambeti so azo kue alingbi ti bâ pëpe na yâ mbeni bozo, ngbanga ti nyen Sanballat atokua na Néhémie mbeni mbeti so ‘akanga pëpe’? Sanballat aye peut-être si azo kue ahinga atënë ti wataka so lo bi na li ti Néhémie na lege ti mbeti so lo tokua so azo kue alingbi ti diko ni. Peut-être lo pensé so ye so ayeke so bê ti Néhémie mingi si lo zia kua ti lekengo gbagba ni ti ga ti fa tënë ti yanga ti lo. Wala lo pensé so tënë ti yâ ti mbeti ni ayeke ga na wuluwulu na popo ti aJuif si ala kaï kua ni. Néhémie ake ti sara ye so Sanballat aye, na lo duti kpô ti sara kua so Nzapa amû na lo.
Aye ti manda teti e:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Tongana e tiri na aye ti ngangu wala e ye ti mû angangu desizion, a yeke nzoni e “zia ti sambela pëpe”, na e sara ye alingbi na ye so Bible na bungbi ti Jéhovah afa.—aRomain 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Jéhovah ayeke kiri tënë na asambela so awakua ti lo ayeke sara na bê kue.—Psaume 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Atâa Néhémie ayeke ândö zo ti be-nzoni, lo yeke nzoni tapande ti zo so asara ye na wâ na lo gbu tënë ti mbilimbili ngangu.
1:11–2:3. Ye so amû ngia na Néhémie mingi ayeke pëpe kota kua ti lo ti mû ye ti nyon na gbia. A yeke maïngo ti tâ vorongo. A yeke nzoni ti tene tâ vorongo ti Jéhovah na aye kue so andu maïngo ni aduti mbilimbili ye so agbu bê ti e na kota ye so amû na e ngia.
2:4-8. Jéhovah apusu Artaxerxès ti zi lege na Néhémie ti gue na ti leke gbagba ti Jérusalem so abuba. A-Proverbe 21:1 atene: “Bê ti gbia ayeke na tïtî L’Eternel legeoko tongana ngu so asua; lo turne bê so na lege so Lo ye.”
3:5, 27. A lingbi e bâ pëpe ngangu kua so a sara ni ndali ti tâ vorongo tongana ye so akiri na nengo ti e na peko, tongana ti “akota zo” ti kodoro ti Tekoa. Nde na so, a lingbi e mû tapande ti tanga ti awakodoro ni so amû tere ti ala kue na kua ni.
3:10, 23, 28-30. Atâa so ambeni Chrétien alingbi ti gue na ando so a hunda awafango tënë ti Royaume dä, mingi ti e amû maboko na tâ vorongo na ndo so ala lango dä. E lingbi ti sara ni na lege ti mungo mbage na lekengo aDa ti Royaume nga na mungo maboko na aita so ye ti ngangu asi na ala; me kozoni kue e yeke sara ni na lege ti fango tënë.
4:14. Na ngoi so e wara kangango lege, e nga e lingbi ti tomba mbeto tongana e dabe ti e na “Lo so ayeke kota, na A mû mbeto mingi”.
5:14-19. Gouverneur Néhémie ayeke mbeni nzoni tapande mingi teti a-ancien na lege so lo sara ye na tâ be-ti-molenge, na kion pëpe nga na ndara. Atâa so lo yeke na wâ na lege so lo fa na azo ti kpe ndia, lo komande na ndo amba ti lo ti wara ye teti lo mveni pëpe. Nde na so, lo fa so lo bi bê na azo so a sara ye ti ngangu na ala na awanzinga. Na mungo ye na bê ti lo kue na azo, Néhémie azia mbeni pendere tapande na awakua ti Nzapa kue.
“O NZAPA TI MBI, MO DABE MO NA MBI, TI SARA NZONI NA MBI”
Tongana ala hunzi gbagba ni awe, Néhémie azia aporte ni dä na lo leke ti tene asinziri abata yanga ni. Lo to nda ti diko azo ti kodoro ni so akiri na lege ti ahale ti ala. Tongana azo ni abungbi na “kota place so ayeke na gbele Yanga-kodoro ti Ngu”, prêtre Esdras adiko buku ti Ndia ti Moïse, na pekoni Néhémie na azo ti Lévi afa nda ni na ala (Néhémie 8:1). Tongana ala bâ so a hunda na ala ti sara Matanga ti Akpangba, ala sara ni na kota ngia.
Ala kiri asara mbeni bungbi na pekoni, so na ngoi ni “ahale ti Israël” afa siokpari ti ala na gigi. Azo ti Lévi akiri na ndo ye so Nzapa asara giriri na Israël, na mara ni adeba yanga ti lo “ti tambela na lege ti Ndia ti Nzapa”. (Néhémie 9:1, 2; 10:29). Teti so azo mingi ayeke na Jérusalem pëpe, a sara mbeni ye ti bâ azo wa na gigi ti kodoro ni akiri ti lango dä. A kangbi azo kue na abungbi nde nde ti azo bale-oko; na yâ ni oko oko kue, a mû zo oko ti ga ti sara kodoro na Jérusalem. Na pekoni, ala sara matanga ti mungo gbagba ni na Nzapa na ngia mingi, na tongaso “a mä tâ ngia ti Jérusalem na yongoro ndo.” (Néhémie 12:43). Ngu bale-oko na use na peko ti gango ti lo na Jérusalem, Néhémie akiri na kua ti lo na tere ti Artaxerxès. A-Juif akiri asara siokpari. Tongana Néhémie akiri mbeni na Jérusalem, lo londo hio ti leke kpale so asi. Na ndo lo mveni, na tâ be-ti-molenge lo hunda ye so: “O Nzapa ti mbi, Mo dabe Mo na mbi, ti sara nzoni na mbi.”—Néhémie 13:31.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
7:6-67—Ngbanga ti nyen mbeti ti iri ti tanga ti azo so akiri na Jérusalem na Zorobabel so Néhémie afa ayeke nde na wungo ti azo ti sewa oko oko kue so Esdras afa? (Esdras 2:1-65). Ndani ayeke so peut-être ambeti so Esdras na Néhémie amû ti fa na peko ti aye ni ayeke nde nde. Na tapande, wungo ti azo so lani a diko ala ti kiri alingbi ti duti nde na wungo ti ala so akiri biani. Kangbi alingbi nga ti duti na yâ ti ambeti ti ala use kue ngbanga ti so ambeni Juif ni alingbi lani pëpe ti fa molongo ti akotara ti ala, me na pekoni ala sara ni. Ye oko, atënë ti ala use kue ayeke oko na ndo mbeni ye oko: wungo ti ala so akiri lani kozo ayeke 42 360, nde na angbâa na awahengo bia.
10:34—Ngbanga ti nyen a hunda na azo ti ga na keke ti wâ? Ndia ti Moïse ahunda lani ti mû akeke ti wâ pëpe. A hunda ni lani ngbanga ti so bezoin ni ayeke dä. A hunda gbâ ti akeke so ti tene a zö na asandaga na ndo balaga. Peut-être lani aNéthin ayeke mingi pëpe, ala so ayeke awande so asara kua tongana angbâa na temple. Tongaso, ala sara ye ti mû iri ti azo ti ga lakue na keke ti wâ.
13:6—Néhémie aninga lango oke na tere ti gbia kozoni si lo kiri na Jérusalem? Bible atene gi so tongana “mbeni lâ ahon”, Néhémie ahunda gbia ti zia lege na lo ti kiri na Jérusalem. Tongaso, a yeke ngangu ti hinga lango oke si lo sara na tere ti gbia. Ye oko, tongana lo kiri na Jérusalem, Néhémie abâ so azo amû maboko na aprêtre pëpe, wala ala bata lâ ti Sabbat pëpe. Mingi ti ala amû awali wande, na amolenge ti ala ayeke tene yanga ti aJuif ni pëpe. Teti aye ni abuba mingi tongaso, a fa so Néhémie asara lango mingi na tere ti gbia.
13:25, 28—Nde na ti “zingo” na aJuif so awoko na yâ kusala ti Nzapa ti ala, ambeni ye wa Néhémie asara ti kiri na ala na nzoni lege? Néhémie ‘azonga ala’ na lege so lo diko na ala atënë ti ngbanga so ayeke na yâ Ndia ti Nzapa. Lo “pika ambeni ti ala,” peut-être na lege so lo mû yanga si a sara ye na ala alingbi na ye so Ndia ti Nzapa afa. Ti fa so ye so ala sara ayeke sioni na lê ti lo, lo “gboto kuali ti ala.” Lo tomba nga tarä ti Kota Prêtre Eliasib, so ayeke kogara ti Sanballat, zo ti Horon.
Aye ti manda teti e:
8:8. E so e yeke awafango Tënë ti Nzapa, e yeke “fa nda ni” na lege so e yeke sara tënë polele na e yeke luti na ndo ambilmbili tënë ti aversê ni, tongaso si e fa na azo polele ye ti sara.
8:10. Zo awara “ngia ti L’Eternel” tongana lo hinga so ye ti yingo amanke lo na lo kaï nzara so, na nga lo yeda na ye so Nzapa afa. Bâ tongana nyen a yeke kota ye ti manda Bible, ti gue lakue na abungbi na ti mû mbage na wâ na yâ kusala ti fango tënë nga ti sarango adisciple!
11:2. Ti tene zo azia sese ti akotara ti lo ti gue ti duti na Jérusalem ahunda lani nginza mingi na ti girisa ambeni ye ti lo. Ala so aye lani dä ti gue afa so ala yeke na bibe ti gbanzi ye na tere. E nga kue e lingbi ti fa oko bibe so tongana lege azi na e ti mû tere ti e ti sara kua ndali ti amba ti e na ngoi ti akota bungbi nga na ambeni ngoi nde.
12:31, 38, 40-42. Ti he bia ayeke mbeni pendere lege ti sepela Jéhovah na ti fa singila ti e na lo. A yeke nzoni e he na bê ti e kue abia na ngoi ti abungbi ti e.
13:4-31. Hange si gingo mosoro, goro na berengo mabe abuba yeke yeke fini ti e pëpe.
13:22. Néhémie ahinga nzoni mingi so lo yeke na tënë ti kiri na Nzapa mbeni lâ. E nga a lingbi e hinga so a yeke legeoko ndali ti e.
Deba nzoni ti Jéhovah ayeke kota ye!
Mbeti ti Psaume 127:1 atene: “Tongana L’Eternel asara da ni pëpe, kusala ti ala so asara da ni ayeke senge senge.” Bâ tongana nyen mbeti ti Néhémie afa pendere mingi tâ tënë ti atënë so!
Ye ti manda ni ayeke polele na e. Tongana e ye si aye kue so e sara aga nzoni, a lingbi deba nzoni ti Jéhovah aduti dä. E lingbi ti ku ti tene e wara deba nzoni ti Jéhovah gi tongana e zia tâ vorongo na kozo ndo na yâ fini ti e. Tongaso, zia si vorongo ti Jéhovah na maïngo ti lo aduti kozo ye so agbu bê ti e tongana Néhémie.
[Foto na lembeti 8]
“Bê ti gbia ayeke na tïtî L’Eternel legeoko tongana ngu so asua”
[Foto na lembeti 9]
Néhémie, mbeni koli so asara ye na wâ nga lo yeke na be-nzoni, aga na Jérusalem
[Afoto na lembeti 10, 11]
Mo hinga tongana nyen ti “fa nda” ti Tënë ti Nzapa?