‘A sû ni na mbeti si e manda ye dä’

“NDA ti sarango mbeti mingi ayeke pëpe, na ti gi nda ti tënë ti mbeti alungula ngangu ti mitele.” (Zo-ti-fa-tene 12:14). Gbâ ti ambeti so azo ayeke sigigi na ni laso afa so tënë so ayeke tâ tënë, giriri nga laso. Tongaso, ye wa ayeke mû maboko na zo ti soro tâ ye so ayeke nzoni lo diko ni?

Tongana azo aye ti diko mbeni buku so agbu bê ti ala, mingi ti ala aye ti hinga ambeni ye na ndo ti zo so asû buku ni. Azo so asigigi na abuku alingbi ti zia na yâ ni mbeni nduru paragraphe so afa kodoro so a dü zo so asû buku ni dä, diplôme so zo ni awara ti fa so lo lingbi ti sû buku ni nga na molongo ti abuku so lo sû ni awe. A yeke kota ye mingi ti hinga ye na ndo zo so asû mbeni buku. Nda ni ayeke so na yâ ti angu mingi so ahon, ambeni wali so asû abuku azia iri ti akoli na ndo ni ndali ti so na lê ti ambeni zo, ye so mbeni wali asû ayeke kota ye pëpe.

Ye ti mawa ni ayeke so, tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon awe, ambeni zo ake ti diko Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu ndali ti so ala bâ ti ala so Nzapa so a sara tënë ti lo na yâ ni ayeke mbeni sioni Nzapa so ayeke futi awato ti lo sân ti bâ mawa ti ala.a Zia e bâ ye so Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu nga na ye so Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû na yanga ti Grec afa na ndo zo so ayeke wa ti Bible.

Tënë na ndo zo so ayeke wa ti Bible

Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu afa so Nzapa atene na azo ti Israël, lo tene: “Mbi, L’Eternel, Mbi changé pëpe.” (Malachie 3:6). Ngu 500 tongaso na pekoni, Jacques so asû mbeni mbeti ti Bible atene na ndo Nzapa, lo tene: “Lo so alingbi changé oko pëpe, na gbede ti Lo aturne pëpe.” (Jacques 1:17). Tongaso, ngbanga ti nyen ambeni zo abâ ti ala so Nzapa so Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu asara tënë ti lo ayeke nde na Nzapa so Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû na yanga ti Grec asara tënë ti lo?

Kiringo tënë ni ayeke so ambage nde nde ti Bible afa ambage nde nde ti asarango ye ti Nzapa. Gi na yâ ti mbeti ti Genèse oko, Bible afa so “vundu agbu bê ti [Nzapa]”, “Lo so asara yayu na sese” nga so lo yeke “Juge ti sese kue”. (Genèse 6:6; 14:22; 18:25). Aye so kue aye ti sara tënë na ndo ti oko Nzapa? Biani, aye so kue aye ti sara tënë na ndo ti oko Nzapa.

Zia e mû mbeni tapande: Azo so ague ti tene ngbanga na gbe ti mbeni juge alingbi ti bâ lo tongana mbeni zo so ayeke woko kete pëpe na ndo sarango ye alingbi na ye so ndia afa. Me amolenge ti juge ni alingbi ti bâ lo tongana mbeni babâ so ayeke na ndoye na so ayeke mû ye mingi na zo. Akota kamarade ti juge ni alingbi ti bâ lo tongana mbeni zo so a yeke ngangu pëpe ti ga nduru na lo na so aye tënë ti ngia mingi. Juge ni, babâ ni nga na kamarade ni ayeke gi oko zo. Me a yeke bâ so sarango ye ti juge ni ayeke nde nde na yâ ti aye nde nde.

Legeoko nga, Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu afa Jéhovah tongana “Nzapa ti be-nzoni na ti grâce, [so] ngonzo ti Lo alondo fade pëpe, tene-biani na nzobe ti Lo ayeke kota mingi”. Ye oko, e manda nga so “Lo [zia] wasiokpari kete pëpe”. (Exode 34:6, 7). Aye use so afa nzoni mingi nda ti iri ti Nzapa. Nda ti iri “Jéhovah” aye ti tene “Lo sara ti ga.” So ti tene Nzapa ayeke ga ye kue so lo yeke na bezoin ti ga ni ti sara si azendo ti lo aga tâ tënë (Exode 3:13-15). Me lo ngbâ lakue gi oko Nzapa ni. Jésus atene: “Jéhovah Nzapa ti e ayeke Jéhovah oko.”​​—Marc 12:29, MN.

A mû place ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu?

A yeke si ka mingi laso so a zia afini mbeti na place ti angbene ni tongana awagingo nda ti ye amanda afini ye. A yeke ye so asi lani na Mbeti ti Nzapa? Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Grec amû place ti so a sû na yanga ti Hébreu awe? Ên-ën.

Tongana Jésus aye fade ti tene atënë so a sû na ndo kusala so lo sara na ngoi so lo yeke na sese nga ambeti so adisciple ti lo asû amû place ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu, ka lo fa ni polele. Ye oko, kete kozoni si Jésus ague na yayu, Luc asû tënë na ndo ti lo, lo tene: “Lo komanse na Moïse na aProphète kue [na yâ ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu], Lo fa na ala [ambeni disciple ti lo use] nda ti tënë ni na ndo kue so Mbeti ti Nzapa asara tënë ti Lo.” Na pekoni, Jésus asi na abazengele ti lo so ayeke be-ta-zo nga na ambeni zo nde. Luc akiri atene: “Lo tene na ala, So ayeke tënë so Mbi tene na i giriri tongana Mbi de na i, a lingbi tënë ti Mbi kue aga tâ tënë, so Ndia ti Moïse, na aProphète, na Psaume atene.” (Luc 24:27, 44). Ngbanga ti nyen Jésus angbâ lani ti sara kusala na Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu na ngoi so lo yeke sara ndangba kusala ti lo na sese tongana lo bâ so a ga ngbene ni awe?

Na pekoni so kongregation ti aChrétien abâ gigi awe, adisciple ti Jésus angbâ lakue ti sara kusala na Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu ti gboto lê ti azo na ndo ti aprophétie so ade ti ga tâ tënë pëpe. Ala sara nga kusala na ni ti gboto lê ti azo na ndo ti akpengba ye so zo alingbi ti manda na yâ ti akpengba-ndia so ayeke na yâ ti Ndia ti Moïse. Na ndo ni, ala sara kusala na ni ti gboto lê ti azo na ndo ti aye so asi na awakua ti Nzapa ti giriri, so anzoni tapande ti ala alingbi ti kpengba aChrétien ti ngbâ be-ta-zo (Kusala 2:16-21; 1 aCorinthien 9:9, 10; aHébreu 11:1–12:1). Bazengele Paul atene: ‘Tënë kue ti Mbeti ti Nzapa alondo na yanga ti Nzapa, na a yeke nzoni.’b (2 Timothée 3:16). Na lege wa Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu ayeke ga na ye ti nzoni na e laso?

Awango teti lâ oko oko

Zia e bâ kpale so andu laso kengo zo ndali ti mara ti lo. Na yâ ti mbeni gbata ti Poto ti Tö, mbeni koli ti Ethiopie so ayeke na ngu 21 atene: “Tongana e ye ti gue na mbeni ndo, a lingbi e gue na groupe. Peut-être tongana e yeke mingi, azo ayeke sara sioni na e pëpe.” Lo kiri lo tene: “E lingbi pëpe ti gue na mbeni ndo na peko ti 18 h 00, mbilimbili tongana e mû métro. Tongana azo abâ e, ala yeke bâ gi poro ti tere ti e.” Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu amû mbeni wango na ndo lege ti leke mara ti angangu kpale tongaso?

Nzapa atene na azo ti Israël ti giriri, lo tene: “Tongana wande aduti na i na sese ti i, a lingbi i sara sioye na lo pëpe. A lingbi wande so aduti na popo ti i aga tongana molenge ti kodoro na lê ti i, na mo ndoye lo tongana mo ndoye mo mveni, teti i yeke awande na sese ti Egypte giriri.” (Lévitique 19:33, 34). Biani, ndia so ahunda na azo ti Israël ti giriri ti ne azo so aga na kodoro ti ala, wala ‘awande’. Nga, a zia ndia so na yâ ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu. Akpengba-ndia so ayeke na yâ ti ndia so alingbi ti mû maboko na azo ti leke kpale so andu kengo zo ndali ti mara ti lo. Mo bâ ni tongaso pëpe?

Atâa so Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu amû anzene nzene wango pëpe na ndo tongana nyen ti sara ye na nginza, akpengba-ndia so ayeke na yâ ni ayeke mû maboko na e ti sara ye na ndara na nginza ti e. Na tapande, aProverbe 22:7 atene tongana ‘nginza ti mbeni zo ayeke na tïtî mo, mo ga ngbâa ti lo awe.’ (Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki). Azo mingi so kua ti ala ayeke ti mû wango na ndo lege ti sarango kua na nginza ayeda so mungo bon ti nginza alingbi ti sara si mbeni zo agirisa aye ti lo kue.

Na ndo ni, Gbia Salomon so ayeke lani na mosoro mingi ahon tanga ti azo kue afa nzoni mingi ye so azo mingi ayeke sara laso. Lo fa so ala yeke gi ti wara gbâ ti mosoro sân ti pensé na aye so ayeke ga na pekoni. Lo tene: “Zo so andoye argent, fade argent alingbi na nzara ti lo pëpe; wala lo so andoye ye mingi, fade wungo ni alingbi na nzara ti lo pëpe. So ayeke ye senge senge nga.” (Zo-ti-fa-tene 5:9). So tâ wango ti ndara!

Beku teti kekereke

Tongana mo diko Bible kue, kota li ti tënë ni ayeke gi oko: Nzapa ayeke sara kusala na Royaume so Jésus Christ ayeke komande na ndo ni, ti sara si azo kue ahinga so lo Nzapa lo yeke na droit ti komande nga lo yeke sara ande si iri ti lo aga nzoni-kue.​—Daniel 2:44; Apocalypse 11:15.

Na lege ti Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu, e manda anzene nzene tënë na ndo lege so azo ayeke duti ande na gbe ti Royaume ti Nzapa. Ye so e manda adë bê ti e nga asara si e ga nduru mingi na Jéhovah Nzapa, lo so ayeke lingu ti dengo bê so. Na tapande, prophète Esaïe atene so fade azo na anyama ayeke duti na siriri na popo ti ala. Lo tene: “Fade ikaï aduti na ndo oko na molenge ti ngasangbaga, na ze alango na sese na tere ti molenge ti ngasa; molenge ti bagara, na pendere bamara, na bagara ti mafuta, fade ala lango na ndo oko; na fade kete molenge afa lege na ala.” (Esaïe 11:6-8). So tâ pendere ye si ayeke ku e!

Ka ti azo so a yeke ke ala ndali ti tënë ti mara ti ala, so ayeke na kobela wala ayeke na akpale ti nginza so ahon ndo ti ala, a yeke tongana nyen? Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu afa mbeni tënë ti prophétie na ndo Jésus Christ, atene: “Fade Lo sö zo so ye amanke lo mingi tongana lo toto na Lo, na Lo sö zo ti vundu so ayeke na zo oko pëpe ti sara na lo. Fade Lo sara be-nzoni na wanzinga na zo so ye amanke lo mingi, na Lo sö âme ti ala so ye amanke ala mingi.” (Psaume 72:12, 13). Mara ti azendo tongaso alingbi biani ti ga na ye ti nzoni na zo ndali ti so a mû lege na zo so azia bê ti lo na ni ti duti na beku nga ti hinga so azendo ni ayeke ga ande tâ tënë.​—aHébreu 11:6.

A yeke ye ti dongo bê pëpe tongana yingo ti Nzapa apusu bazengele Paul ti tene: ‘Tënë kue so a sara na Mbeti ti Nzapa giriri, a sara na mbeti si e manda ye, si na lege ti bê so azia pëpe, na ti tënë ti Mbeti ti Nzapa so alungula vundu, e lingbi duti na beku.’ (aRomain 15:4). Biani, Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu angbâ lakue ti duti mbeni kpengba mbage ti Mbeti ti Nzapa, Bible. Mbeti so ayeke ga biani na aye ti nzoni na e laso. E yeke na beku so mo yeke sara ande ngangu ti manda ye mingi na ndo ti aye kue so ayeke na yâ ti Bible na tongaso mo yeke ga nduru mingi na Jéhovah Nzapa, lo so ayeke wa ti Bible.​—Psaume 119:111, 112.

[Akete tënë na gbe ni]

[Encadré na lembeti 6]

TESTAMENT TI GIRIRI WALA MBETI TI NZAPA SO A SÛ NA YANGA TI HÉBREU?

A yeke wara tënë “Testament ti Giriri” na 2 aCorinthien 3:14 na yâ ti Traduction Œcuménique de la Bible (TOB). Tënë so a kiri pekoni na yâ ti versê so na tënë “Testament” ayeke di·a·theʹke. Ye oko, na yâ ti mingi ti aBible so a kiri pekoni laso, na tapande, na yâ ti Bible ti Sango, a kiri peko ti tënë di·a·theʹke na tënë “mbele” ahon ti kiri pekoni na tënë “Testament.” Ndali ti nyen?

Edward Robinson so ayeke mbeni wasungo bakari atene: “Teti so a yeke wara mbele ti giriri na yâ ti ambeti so Moïse asû ni, tënë [di·a·theʹke] aye ti sara tënë ti mbeti ti mbele ni, ambeti so Moïse asû, so ti tene ndia ni.” Na 2 aCorinthien 3:14, bazengele Paul ayeke sara lani tënë ti Ndia ti Moïse, so ayeke gi mbeni mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû kozoni na ngoi ti akozo Chrétien.

Tongaso, ahon ti iri akozo mbeti ti Bible so wungo ni ayeke 39 Testament ti Giriri, a yeke nzoni ti iri ni nyen? Ahon ti tene so mbage ti Bible so aga ngbene ni awe, Jésus Christ nga na adisciple ti lo atene a yeke “Mbeti ti Nzapa” nga a yeke “Mbeti ti Nzapa ti nzoni-kue”. (Matthieu 21:42; aRomain 1:2). Ni la, ti gue oko na atënë so yingo ti Nzapa apusu ala ti tene, ahon ti iri mbage ti Bible so Testament ti Giriri, aTémoin ti Jéhovah ayeke iri ni Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu ndali ti so a sû lani kota mbage ni na yanga ti Hébreu. Legeoko nga, ndali ti so Nzapa asara kusala na yingo vulu ti lo ti pusu ambeni koli so ayeke tene yanga ti Grec ti sû use mbage ti Bible so, ahon ti iri use mbage ti Bible Testament ti Fini, aTémoin ti Jéhovah ayeke iri ni Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Grec.

[Afoto na lembeti 4]

A lingbi ti hinga mbeni zo tongana mbeni juge, mbeni babâ so ayeke na ndoye nga tongana mbeni kamarade

[Foto na lembeti 5]

Na angoi kue so Jésus ayeke sara kusala ti lo na sese, lo sara kusala na Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu

[Afoto na lembeti 7]

Akpengba-ndia wa ti Bible alingbi ti mû maboko na mbeni zo ti mû anzoni desizion?