Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti ti Nahum, ti Habakuk na ti Sophonie

ASSYRIE so ayeke kodoro so akomande sese kue lani afuti kozoni awe Samarie, so ayeke li-kodoro ti royaume ti akete mara bale-oko ti Israël. Teti angu mingi, Assyrie aye ti futi kodoro ti Juda. Prophète Nahum ti Juda ayeke na mbeni tënë ti tene na ndo ti Ninive, li-kodoro ti Assyrie. Nahum ahunzi ti sû mbeti ti lo kozoni na ngu 632 kozo ti Christ, na a yeke wara na yâ ni atënë na ndo ti Ninive.

Kodoro so akomande sese lani na peko ti Assyrie ayeke kodoro ti Babylone, so ngoi na ngoi azo ti Chaldée ayeke komande na ndo ni. Mbeti ti Habakuk, so a hunzi peut-être ti sû ni na ngu 628 kozo ti Christ, afa kozoni awe tongana nyen Jéhovah ayeke sara ande kusala na Babylone ti sara ye alingbi na atënë ti ngbanga so lo dë. Mbeti ni afa nga ye so ayeke si ande na Babylone.

Sophonie ti Juda asara kusala ti lo ti prophète kozoni na ti Nahum nga na ti Habakuk. Lo fa tënë ti futingo ti Jérusalem ngu 40 kozoni ti tene a futi ni na ngu 607 kozo ti Christ. Lo fa so fade a yeke futi kodoro ti Juda nga lo fa tënë ti beku na azo ni. A yeke wara nga na yâ ti mbeti ti Sophonie atënë so Nzapa atene na tere ti ambeni mara.

“VUNDU AGA NA KODORO TI MÊNË!”

(Nahum 1:1–3:19)

“Nengo tënë na ndo Ninive” ayeke tënë so alondo na yanga ti Jéhovah Nzapa, so ‘ngonzo agbu lo fade pëpe nga ngangu ti Lo ayeke kota’. Atâa so Jéhovah ayeke “Gbada Ti Bira na lâ ti vundu” ndali ti azo so akpe na lo ti bata tere ti ala, a yeke futi ande kodoro ti Ninive.​—Nahum 1:1, 3, 7.

“L’Eternel akiri amû gloire [na] Jacob”. Ye oko, tongana ti so “bamara asuru ye nduru nduru”, azo ti Assyrie azia mbeto mingi lani na bê ti azo ti mara ti Nzapa. Fade Jéhovah ayeke “zö apuse ti mbarata ti [Ninive] si a ga guru ti wâ, na fade épée afâ apendere bamara ti [lo]”. (Nahum 2:3, 13, 14). “Vundu aga na kodoro ti mênë”, wala Ninive. “Ala kue so amä tënë ti [lo] apika maboko ti ala na li ti [lo]” nga ala duti na ngia.​—Nahum 3:1, 19.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

1:9​—‘Futingo ye kue’ ti Ninive aye ti tene nyen teti Juda? A ye ti tene so fade azo ti Assyrie ayeke mû mbeto mbeni pëpe na azo ti Juda; “fade ye ti vundu alingbi londo lege use pëpe.” Na pekoni, Nahum asara tënë mo bâ mo tene a futi Ninive awe, lo tene: “Bâ, na ndo ahoto gere ti lo so aga na tene-nzoni, lo so asara si azo amä tënë ti siriri! Mo bata fête ti mo kue, O Juda.”​—Nahum 2:1.

2:7​—A zi “yanga ti kodoro so ayeke na tere ti ngu”. Yanga ti kodoro ni ayeke so wa? Yanga ti kodoro ni aye ti sara tënë ti dû so Ngu ti Tigre akoro na tere ti gbagba ti Ninive. Na ngu 632 kozo ti Christ, na ngoi so aturugu ti Babylone nga na ti Médie aga ti sara bira na Ninive, azo ti Ninive agi bê ti ala pëpe. Teti so gbagba ti ala ayo na nduzu mingi, tongana akeke ti ki so ami mingi, ala bâ so a lingbi ti lï dä pëpe. Ye oko, akota ngu-nzapa so apika asara si Ngu ti Tigre asuku. Diodore so ayeke mbeni wasungo mbaï atene so akota ngu-nzapa so “asuku amû mbage ti gbata ni nga asara si mbeni mbage ti gbagba ni atuku na sese.” A yeke na lege so si a zi yanga ti kodoro ti Ninive, nga tongana ti so a fa ni kozoni awe, a mû kodoro ti Ninive hio tongana ti so wâ agbi hulengo pere.​—Nahum 1:8-10.

3:4​—Na lege wa Ninive ayeke tongana mbeni wali ti pitan? Ninive ahanda amara lo tene so ni yeke duti na songo ti kamarade na ala nga ni yeke mû maboko na ala. Me lo sara si amara so aga angbâa ti lo na lo sara ye ti ngangu mingi na ala. Na tapande, Assyrie amû maboko kamême na Achaz gbia ti Juda ti kanga lege na ye so azo ti Syrie na ti Israël amä tere ti sara na lo. Ye oko, na pekoni, “gbia ti Assyrie aga ti sara na Achaz pëpe, me ti sara bira na lo.”​—2 Chronique 28:20.

Aye ti manda teti e:

1:2-6. Jéhovah ayeke fâ ngbanga na ndo ti awato ti lo so ake ti sara gi na lo oko. Ye so afa so Jéhovah aku ti tene e so e yeke voro lo e sara gi na lo oko.​—Exode 20:5.

1:10. Ngangu gbagba ti azo ti Ninive nga na gbâ ti akete da ti sinziri so ayeke na li ni akanga lege pëpe na Jéhovah ti sara si tënë so lo tene na tere ti kodoro ni aga tâ tënë. Awato ti awakua ti Jéhovah laso ayeke kpe ande ngbanga ti Nzapa pëpe.​—aProverbe 2:22; Daniel 2:44.

“FADE ZO TI MBILIMBILI AYEKE [NGBÂ] NA FINI”

(Habakuk 1:1–3:19)

Chapitre oko na use ti mbeti ti Habakuk ayeke tongana mbeni lisoro so ayeke na popo ti prophète ni na Jéhovah Nzapa. Teti so Habakuk ayeke na vundu mingi ndali ti aye so ayeke si na yâ ti Juda, lo hunda Nzapa lo tene: “Teti nyen Mo sara si mbi bâ sioye, na mbi bâ vundu tongaso?” Jéhovah akiri tënë na lo, lo tene: “Bâ, fade Mbi sara si azo ti Chaldée alondo, mara so bê ti ala asui na ala sara ye fade.” Bê ti prophète ni adö ti bâ so Jéhovah ayeke sara kusala na “ala so asara ye na handa” ti fâ ngbanga na ndo ti kodoro ti Juda (Habakuk 1:3, 6, 13). Bê ti Habakuk adë ti bâ so fade zo ti mbilimbili ayeke ngbâ na fini, me fade awato ayeke kpe ngbanga ti Nzapa pëpe. Na ndo ni, Habakuk asara tënë ti aye ti vundu oku so ayeke si ande na awato ti ala so ayeke azo ti Chaldée.​—Habakuk 2:4.

Habakuk asambela Jéhovah “na lege ti Shiggaïon” wala bia ti vundu, ti sara be-nzoni na ala. Na yâ ti sambela so, lo sara tënë ti aye so Jéhovah asara lani ti fa kota ngangu ti lo na Kota Ngu Bengba, na yando nga na Jéricho. Prophète ni afa nga kozoni awe tongana nyen ngonzo ti Jéhovah ayeke pusu lo ti futi ande awato ti lo na Harmaguédon. Lo hunzi sambela ti lo na lege ti atënë so: “Seigneur L’Eternel ayeke ngangu ti mbi. Fade Lo sara si gere ti mbi aga tongana gere ti tagba, fade Lo sara si mbi tambela na ndo-nduzu ti mbi.”​—Habakuk 3:1, 19.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

1:5, 6​—Ngbanga ti nyen aJuif abâ londongo ti azo ti Chaldée ti ga ti sara bira na ala tongana mbeni ye so alingbi lâ oko pëpe ti si? Na ngoi so Habakuk ato nda ti fa atënë ti prophétie, kodoro ti Juda ayeke na gbe ti kodoro ti Egypte so akomande lani sese kue (2 aGbia 23:29, 30, 34). Atâa so kodoro ti Babylone ayeke nduru lani ti komande sese kue, aturugu ni ade ti hon aturugu ti Pharaon Néco na ngangu pëpe (Jérémie 46:2). Na ndo ni, temple ti Jéhovah ayeke na Jérusalem nga agbia so aga na peko ti tere na yâ ti sewa ti David angbâ lakue ti komande na Jérusalem. Na lê ti aJuif ti ngoi ni so, “kusala” ti Nzapa, so ti tene ziango lege na azo ti Chaldée ti futi Jérusalem ayeke mbeni ye so alingbi ti si pëpe. Ye oko, atâa tongana ala bâ ti ala so atënë so Habakuk atene alingbi ti si pëpe, na ngu 607 kozo ti Christ, ye so prophète ni abâ tongana bango-li na ndo futingo ti Jérusalem ‘aga biani, a manke pëpe.’​—Habakuk 2:3.

2:5​—“Zo” ti ngangu so a sara tënë ti lo ayeke zo wa? Ngbanga ti nyen “nzara ti lo awe pëpe”? Azo ti Babylone, so asara kusala lani na angangu turugu ti ala ti mû amara abungbi ti ga “zo” ti ngangu so. Teti so ala sö benda mingi na yâ ti abira, ye so asara ala tongana vin. Zo ti ngangu so ayeke na nzara mingi ti bungbi amara kue. Ye oko, lo wara lege ti sara ni pëpe ndali ti so Jéhovah ayeke sara kusala na azo ti Médie na ti Perse ti futi lo. Laso, azo so abungbi ti ga “zo” ti ngangu so ayeke azo ti poroso. Ala zia bê ti ala mingi na ndo ti ngangu ti ala, ala yeke pika kate ti ala mingi nga ala yeke na nzara mingi ti komande ye kue. Me ala yeke wara ande lege pëpe ti “bungbi azo kue na gbe tïtî [ala]”. Gi Royaume ti Nzapa oko si ayeke bungbi ande azo kue ti duti beoko.​—Matthieu 6:9, 10.

Aye ti manda teti e:

1:1-4; 1:12–2:1. Habakuk ahunda atënë na bê kue, na Jéhovah akiri tënë na lo. Tâ Nzapa ayeke mä sambela ti awakua ti lo so ayeke be-ta-zo.

2:1. Legeoko tongana ti Habakuk, a yeke nzoni e lango pëpe na lege ti yingo na e ngbâ lakue ti sara kua ti Jéhovah. Nga, a yeke nzoni e duti nduru ti changé bango ndo ti e tongana a suku na e.

2:3; 3:16. Na ngoi so e yeke ku na mabe gango ti lâ ti Jéhovah, zia e ngbâ lakue ti duti nduru ti sara ye hio.

2:4. Ti sö kuâ na lâ ti fango ngbanga ti Jéhovah so ayeke ga, a lingbi e ngbâ lakue be-ta-zo.​—aHébreu 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Ye ti vundu ayeke si ande biani na azo so ayeke na kota nzara ti wara ye na lege ti likisi, azo so aye sarango ye ti ngangu, azo so ayeke sara lango-sioni wala azo so ayeke sambela ayanda. A lingbi e sara hange na e kpe ti sara mara ti aye tongaso.

2:11. Tongana e ke ti fa sioni ti azo ti sese so na gigi, “fade tênë ti gbagba adekongo”. A yeke kota ye ti tene na mbeto pëpe e ngbâ ti fa tënë ti Royaume.

3:6. Ye alingbi ande pëpe ti kanga lege na Jéhovah ti sara ye alingbi na ngbanga so lo dë, même abungbi so azo asigigi na ni, so akpa aye so ayeke ngbâ lakue, tongana ti so akota hoto nga na akete hoto ayeke ngbâ lakue.

3:13. E hinga na bê ti e kue so Jéhovah ayeke futi ande azo kirikiri pëpe na Harmaguédon. Jéhovah ayeke sö ande azo ti lo so ayeke be-ta-zo.

3:17-19. Atâa tongana mbeni ye ti ngangu asi na e kozo wala na ngoi ti Harmaguédon, e hinga na bê ti e kue so Jéhovah ayeke mû ande “ngangu” na e tongana e ngbâ lakue ti sara na lo na ngia.

“KOTA LÂ TI L’ETERNEL AGA NDURU”

(Sophonie 1:1–3:20)

Vorongo Baal amû ndo kue na yâ ti kodoro ti Juda. Jéhovah atene na lege ti prophète ti lo Sophonie, lo tene: “Fade Mbi ye tïtî Mbi na ndo Juda na awakodoro kue ti Jérusalem.” Sophonie agboto mê ti azo, lo tene: “Kota lâ ti L’Eternel aga nduru.” (Sophonie 1:4, 7, 14). Na lâ ni so, fade “a honde” gi azo so ayeke sara ye so bê ti Nzapa aye.​—Sophonie 2:3.

Jéhovah atene: “Vundu aga na . . . kodoro so asara ngangu na azo.” Kodoro so ayeke Jérusalem. “L’Eternel atene, Tongaso i ku Mbi juska lâ ni so Mbi londo ti gbu ye; teti a yeke ngbanga ti Mbi ti bungbi amara,  . . si Mbi sa ngonzo ti Mbi na ndo ala.” Me Nzapa amû zendo, lo tene: “Lê ti i abâ so Mbi kiri Mbi lungula i na yâ ngbâa ti i awe, na lâ ni kâ, fade Mbi ga na i na sese ni na fade Mbi bungbi i. Fade Mbi sara si i ga ye ti yango-iri na ye ti sepela na popo ti azo kue ti sese.”​—Sophonie 3:1, 8, 20.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

3:9​—“Yanga ti kodoro so ayeke nzoni-kue” (MN ) ayeke nyen? A yeke tene ni tongana nyen? A yeke tâ tënë so alondo na Nzapa, na so ayeke na yâ ti Bible. A ndu aye kue so Bible afa. E yeke tene yanga ti kodoro so na lege so e yeda na tâ tënë so, e yeke fa ni na azo na lege ni nga e yeke sara ye so bê ti Nzapa aye.

Aye ti manda teti e:

1:8. Na ngoi ti Sophonie, peut-être ambeni Juif “ayü bongo tongana ti awande” ti sara si amara so angoro ala ayeda na ala. So tâ ye ti buba ti tene awakua ti Jéhovah laso atara ti sara ye tongaso ti tene azo ti sese so ayeda na ala!

1:12; 3:5, 16. Jéhovah angbâ lani lakue ti tokua aprophète ti lo ti gboto mê ti azo ti lo na ndo ti ngbanga so lo ye ti fâ na ndo ti ala. Lo sara ni lani atâa so aJuif mingi angbâ ti sara siokpari nga ala sara pëpe nzara ti mä tënë so a fa na ala. Teti so kota lâ ti Jéhovah aga nduru, ahon ti zia si azo so asara pëpe nzara ti mä tënë ti e asara si ‘maboko ti e awoko’ na sarango kusala ti fango tënë, e yeke na bezoin ti ngbâ ti fa tënë ti Royaume lakue.

2:3. Gi Jéhovah oko si alingbi ti sö e na lâ ti ngonzo ti lo. Ti tene lo ngbâ ti yeda na e, a yeke nzoni e “gi L’Eternel” na lege so e yeke manda Bible nzoni, e yeke sambela ti tene lo fa lege na e nga e yeke ga nduru na lo. A lingbi e “gi mbilimbili” na sarango si tambela ti e ague oko na akpengba-ndia ti Nzapa. Nga, a yeke nzoni e “gi tâ be-ti-molenge” na dutingo nduru ti mä yanga ti Nzapa.

2:4-15; 3:1-5. Na ngoi so Jéhovah ayeke sara ande ye alingbi na ngbanga so lo dë, fade oko ye so asi na Jérusalem ti giriri nga na amara so angoro lo ayeke si na aChrétien ti wataka nga na amara kue so ayeke sara ye ti ngangu na awakua ti Jéhovah (Apocalypse 16:14, 16; 18:4-8). A yeke nzoni e ngbâ lakue ti fa tënë ti angbanga ti Nzapa na mbeto pëpe.

3:8, 9. Na ngoi so e yeke ku lâ ti Jéhovah, zia e leke tere ti e ti sö ande kuâ na lege so e yeke manda ti tene “yanga ti kodoro so ayeke nzoni-kue” nga e yeke ‘di iri ti Nzapa’ na mungo tere ti e kue na lo. Na ndo ni, e yeke sara na Nzapa “beoko” na awakua ti lo kue nga e yeke mû na lo “sacrifice ti merci” tongana matabisi.​—aHébreu 13:15.

“A yeke ga fade fade”

Zo ti sungo psaume atene: “A ngbâ kete, na fade azo ti sioni ayeke mbeni pëpe; fade mo bâ ndo so ala duti dä, na ala yeke mbeni pëpe.” (Psaume 37:10). Tongana e yeke gbu li ti e na ndo ti ye so a fa kozoni awe na yâ ti mbeti ti Nahum na ndo ti Ninive, nga tongana e yeke gbu li ti e na ndo ti ye so mbeti ti Habakuk atene na ndo ti Babylone nga na ti Juda so ake yanga, e hinga biani so atënë ti zo ti sungo psaume so ayeke ga ande tâ tënë. Ye oko, a yeke hunda ande ti tene e ku juska lawa?

Sophonie 1:14 atene: “Kota lâ ti L’Eternel aga nduru, na a yeke ga fade fade.” Mbeti ti Sophonie afa nga na e tongana nyen a yeke honde ande e na lâ ni so. A fa nga na e ye so a lingbi e sara ti leke tere ti e ti sö ande kuâ. Biani, “tënë ti Nzapa ayeke na fini, na a yeke na ngangu ti sara ye”.​—aHébreu 4:12.

[Afoto na lembeti 8]

Ngangu gbagba ti Ninive akanga lege lani pëpe na prophétie ti Nahum ti ga tâ tënë

[Lingu ti foto na lembeti 8]

Randy Olson/National Geographic Image Collection