Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti na Tite, Philémon nga na aHébreu

KETE na pekoni so a zi bazengele Paul na kozo kanga so lo sara na Rome na ngu 61, lo gue na Zoa ti Crète. Na ngoi so lo bâ so aChrétien ti kongregation ti Crète ayeke na bezoin ti kpengba songo ti ala na Nzapa, lo hunda na Tite ti ngbâ kâ. Na pekoni, peut-être na ngoi so Paul aduti na Macédoine, lo sû mbeti na Tite ti fa na lo tongana nyen ti sara akua so a mû na lo. Nga, mbeti so amû lege na aita ni ti hinga so bazengele Paul la ahunda na Tite ti sara akua so.

Kozoni na ngoi ni so, kozo ti tene a zi Paul na kanga na ngu 61, lo sû mbeti na Philémon mbeni ita-koli so ayeke na Colosses. Atënë ti yâ ti lettre ni ayeke toto ti mbeni zo na kamarade ti lo.

Na ngu 61 tongaso, Paul asû nga mbeni lettre na aHébreu so ayeke aChrétien na kodoro ti Judée. Na yâ ti lettre so, lo fa so bungbi ti vorongo ti aChrétien ayeke kota ahon ti aJuif. E lingbi ti wara na yâ ti alettre ota so kue anzoni wango so ayeke mû maboko na e.​—aHéb. 4:12.

NGBÂ TI DUTI NZONI NA YÂ TI MABE

(Tite 1:1–3:15)

Na pekoni so Paul afa na Tite aye so a lingbi lo sara ti “iri a-ancien na gigi na kodoro kue”, Paul awa lo ti “zingo na [azo so asara ye kirikiri] ngangu si mabe ti ala alingbi ga nzoni”. Lo wa aita kue ti akongregation ti Crète ‘ti ke ye so ake Nzapa na ti bata tënë ti Nzapa’.​—Tite 1:5, 10-13; 2:12.

Paul akiri amû ambeni wango ti mû maboko na aita ti Crète ti ngbâ ti duti nzoni na yâ ti mabe. Lo wa Tite ti “ke hundango buba tënë . . . na papa tënë ti Ndia”.​—Tite 3:9.

Akiringo tënë na atënë na ndo ti Bible:

1:15​—Na lege wa “na lê ti azo so ayeke nzoni, ye kue ayeke nzoni”, me na lê ti azo so ayeke sioni, “ye oko pëpe ayeke nzoni”? Ti hinga kiringo tënë ni, a yeke nzoni ti hinga ye so Paul airi ni “ye kue “. Lo yeke sara pëpe tënë ti aye so Mbeti ti Nzapa afâ ngbanga polele na ndo ni, me ti aye so Bible amû lege na Chrétien oko oko ti mû desizion dä. Ti mbeni zo so bibe ti lo ague oko na akpengba-ndia ti Nzapa, aye ni so ayeke nzoni. Me na lê ti zo so bibe ti lo ayeke kirikiri na yingo-ti-hinga ti lo aga sioni awe, aye ni so ayeke sioni.a

3:5​—Na lege wa a “sö” aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala “na lege ti sukulango” nga ‘a sara ala na fini na lege ti Yingo Vulu’? A ‘sö ala na lege ti sukulango’ na lege so Nzapa asukula aChrétien so, wala lo sara si ala ga nzoni na lege ti mênë ti Jésus so atuku ti zi azo. ‘A sara ala na fini na lege ti Yingo Vulu’ ndali ti so ala ga “création ti fini”, amolenge ti Nzapa na lege ti yingo.​—2 aCor. 5:17.

Aye ti manda teti e:

1:10-13; 2:15. A lingbi, na mbeto pëpe, a-​ancien abâ lege ti aye ti sioni so a sara na yâ ti kongregation.

2:3-5. Tongana ti ngoi ti akozo Chrétien, laso, a lingbi aita-wali so akpengba na lege ti yingo “atambela tongana azo ti be-vulu, a lingbi ala [pa] zo pëpe, ala ga angbâa ti vin pëpe, na ala fa lege ti ye so ayeke nzoni”. Na sarango tongaso, ala lingbi ti mû maboko mingi na ‘awali so ade pendere’ na yâ ti kongregation.

3:8, 14. Ti bata bibe ti e “nzoni ti sara nzo kusala lakue” ‘ayeke nzoni, na azo ayeke wara ye na yâ ye so’ ndali ti so a yeke mû maboko na e ti sara aye mingi na yâ ti kua ti Nzapa. Nga, a yeke mû maboko na e ti duti nde na aye ti sioni.

WANGO “TI NDOYE”

(Phm. 1-25)

Paul agonda Philémon ndali ti so lo yeke tapande ti ‘mabe na ti ndoye’. So Philémon ayeke dë bê ti amba ti lo aChrétien mingi asara si Paul ‘awara tâ ngia mingi na ye so alungula vundu na bê ti lo’.​—Phm. 4, 5, 7.

Na ngoi so Paul ayeke bâ lege ti kpengba tënë so andu Onésime, lo mû wango na lege ti “ndoye”, me lo suku pëpe. Na sarango tongaso, lo zia nzoni tapande na a-ancien kue. Lo tene na Philémon: “Mbi hinga na bê ti mbi fade mo mä mbi, na mbi hinga fade mo sara ye ahon ye so mbi hunda mo ti sara.”​—Phm. 8, 9, 21.

Akiringo tënë na atënë na ndo ti Bible:

10, 11, 18​—Na lege wa Onésime so a “wara ye na lege ti lo giriri pëpe” aga zo so a “wara nzo ye na lege ti lo”? Onésime ayeke mbeni ngbâa so ândö asara ngangu-li na so akpe ndo ti wa ti lo Philémon so ayeke na Colosses lo gue na Rome. Peut-être Onésime anzi nga nginza ti maître ti lo ti futa na voyage ni so asara kilomètre 1 400. Biani, Philémon awara ye ti nzoni na lege ti lo pëpe. Me na Rome, Paul amû maboko na Onésime na lo ga Chrétien. So fadeso Onésime aga Chrétien awe, ngbâa so, so a “wara ye na lege ti lo giriri pëpe” aga zo so a “wara nzo ye na lege ti lo”.

15, 16​—Ngbanga ti nyen Paul ahunda pëpe na Philémon ti zi Onésime na ngbâa? Paul aye lani ti ngbâ gi na ndo ti kua ti lo ti ‘fango tënë ti royaume ti Nzapa, na ti fango nda ti tënë ti Seigneur Jésus-Christ’. Ni la, lo soro ti yôro tere ti lo pëpe na yâ ti atënë so andu dutingo ti azo, na tapande tënë ti dutingo ngbâa.​—Kus. 28:31.

Aye ti manda teti e:

2. Philémon ayeda si a sara abungbi ti Chrétien na da ti lo. Tongana a sara bungbi ti fango tënë na yanga-da ti e, a yeke mbeni kota pasa mingi.​—aRom. 16:5; aCol. 4:15.

4-7. A yeke nzoni e mû li ni ti gonda amba ti e aChrétien so aduti nzoni tapande ti mabe na ti ndoye.

15, 16. Tongana mbeni ye so ayeke na lege ni pëpe asi na yâ ti fini ti e, a lingbi e gi bê ti e ahon ndo ni pëpe. Ye so alingbi ti changé si aga nzoni, tongana ti so e bâ na ndo ti Onésime.

21. Paul aku na mbage ti Philémon ti pardone Onésime. Legeoko nga, a ku na mbage ti e ti pardone mbeni ita so peut-être aso bê ti e.​—Mat. 6:14.

“E GA ABIAZO”

(aHéb. 1:1–13:25)

Ti fa so dutingo na mabe na sandaga ti Jésus ayeke kota ye mingi ahon akusala ti Ndia, Paul agboto lê na ndo ti aye so afa kota ti Zo so asara si bungbi ti aChrétien abâ gigi, kua ti lo ti prêtre, sandaga so lo mû nga na fini mbele (aHéb. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26). Hingango aye so amû lani biani maboko na aHébreu so ayeke aChrétien ti gbu ngangu na yâ ti aye ti ngangu so aJuif asara na ala. Paul awa amba ti lo aHébreu so ayeke aChrétien ti “ga abiazo”.​—aHéb. 6:1.

Mabe ayeke kota ye tongana nyen na lê ti mbeni Chrétien? Paul atene so “tongana mabe ayeke pëpe, zo alingbi ga nzoni na lê ti Nzapa pëpe”. Lo wa aHébreu, lo tene: ‘E kpe loro ti mandako so e yeke na yâ ni so ngangu e zia lege ni pëpe’, e sara ni na lege ti mabe.​—aHéb. 11:6; 12:1, Fini Mbuki 2001.

Akiringo tënë na atënë na ndo ti Bible:

2:14, 15​—So Satan “ayeke na ngangu ti mû kui” afa so lo lingbi ti fâ zo kue so lo soro ti fâ lo hio? Lo lingbi pëpe ti sara tongaso. Ye oko, ngbene ye na ngoi so Satan ato nda ti sara aye ti sioni na yaka ti Eden, amvene so lo tene asara si azo awara kuâ ndali ti so Adam asara siokpari na lo sara si azo kue awara siokpari na kui na peko ti lo (aRom. 5:12). Na ndo ni, azo ti Satan na sese ge ayeke sara aye ti ngangu na awakua ti Jéhovah juska ala wara kuâ na pekoni, tongana ti so ala sara lani na Jésus. Me ye so aye pëpe ti tene so Satan ayeke na mbeni kota ngangu so amû lege na lo ti fâ zo kue so lo ye ti fâ lo. Tongana a yeke fade tongaso, ka lo hunzi awakua ti Jéhovah kue giriri awe. Jéhovah ayeke bata bungbi ti azo ti lo na lo yeke zia pëpe si Satan ahunzi ala kue. Même tongana Nzapa azia lege si ambeni ita ti e awara kuâ na maboko ti Satan, e hinga na bê ti e kue so Nzapa ayeke zi ande aye ti sioni kue so Satan asara na e.

4:9-11​—Na lege wa e lingbi ti ‘si na ndo ti wungo tere [ti Nzapa]’? Na hunzingo ti lango omene so Nzapa amû ti créé aye, lo wu tere ti lo, na lo hinga na bê ti lo kue so ye so lo leke ti sara ndali ti sese na azo ayeke ga ande tâ tënë (Gen. 1:28; 2:2, 3). E yeke ‘si na ndo ti wungo tere so’ na lege so e yeke ke ti sara akua so afa mbilimbili ti e wani na e yeke yeda na ye so Nzapa amû ti sö fini ti e. Tongana e duti na mabe na Jéhovah nga e yeda na bê ti e kue ti mû peko ti Molenge ti lo ahon ti sara aye so agbu bê ti e wani, a yeke sara si e wu tere ti e nga e wara aye ti nzoni lakue.​—Mat. 11:28-30.

11:10, 13-16​—“Kodoro” wa Abraham ayeke ku ni lani? Kodoro so ayeke tâ kodoro pëpe. Abraham ayeke ku lani “Jérusalem ti yayu”, so na yâ ni a yeke wara Jésus Christ na azo 144 000 so ayeke komande legeoko na lo. A iri nga azo so ayeke komande legeoko na Jésus, na yâ ti gloire ti ala ti yayu, “kodoro ti nzoni-kue, Fini Jérusalem”. (aHéb. 12:22; Apoc. 14:1; 21:2). Abraham ayeke ku lani kungo ti duti na gbe ti komande ti Royaume ti Nzapa.

12:2​—“Tâ ngia so A zia na gbele [Jésus]” na so ‘Lo wu pono ti [keke ti pasi, MN ]’ ndali ni ayeke so wa? A yeke ngia so lo yeke na ni ti bâ aye so kusala ti lo ayeke ga na ni: na popo ni e yeke wara sarango si iri ti Jéhovah aga nzoni-kue, sarango si azo kue ahinga so Jéhovah la ayeke na droit ti komande dunia kue nga mungo fini ti lo na sandaga ti zi azo na yâ ti kuâ. Jésus abâ nga ngia so lo yeke wara ande na ngoi so lo yeke komande tongana gbia nga lo yeke sara kua tongana Kota Prêtre ndali ti nzoni ti azo.

13:20​—Ngbanga ti nyen a tene so fini mbele ayeke mbele ti “lakue lakue”? Ndani ayeke ota: (1) A yeke changé ande ni lâ oko pëpe, (2) aye ti pekoni ayeke ngbâ lakue nga (3) na peko ti Harmaguédon, “ambeni ngasangbaga” ayeke ngbâ ande lakue ti wara aye ti nzoni ti peko ti fini mbele so.​—Jean 10:16.

Aye ti manda teti e:

5:14. A lingbi e duti azo so ayeke manda Mbeti ti Nzapa, Bible, nzoni nga e sara ye alingbi na ye so e manda dä. A yeke gi oko lege so alingbi ti sara si e ‘kpengba na lege ti sarango ye si e hinga nzoni na sioni.’​—1 aCor. 2:10.

6:17-19. Tongana e zia beku ti e kue na ndo ti zendo ti Nzapa nga na yanga so lo mû ti mû maboko na e, a yeke sara si e ngbâ lakue ti tambela na ndo ti lege ti tâ tënë.

12:3, 4. Ahon ti zia si ‘ngangu ti e ahunzi, na bê ti e anze’ ndali ti akete kpale wala akangango lege so e yeke wara, a yeke nzoni e sara ngangu ti ga abiazo nga ti gi ti gbu ngangu na yâ ti akpale ahon ti kozo. A lingbi e leke na bê ti e ti sara ngangu “juska na mênë”, so ti tene juska na kuâ.​—aHéb. 10:36-39.

12:13-15. A lingbi e zia pëpe si mbeni “gere ti suingo bê”, wala mbeni zo so lege so a leke na aye na yâ ti kongregation anzere na lo pëpe, akanga lege na e ti ‘sara lege ti mbilimbili teti gere ti e’.

12:26-28. A yeke yengi ande ‘aye so a sara awe’ me so a yeke maboko ti Nzapa la asara ni pëpe: aye ti ngoi ti laso na même sioni “yayu” ni. Tongana ye so asi ande, gi “ye so ayengi pëpe”, so ti tene Royaume nga na azo so ayeke mû maboko na ni, si ayeke ngbâ ande. Ye so afa so a yeke kota ye mingi ti tene e fa nzo tënë ti Royaume na bê ti e kue nga e sara ye alingbi na akpengba-ndia ni.

13:7, 17. Tongana e ngbâ ti sara ye alingbi na wango so a mû na e ti mä yanga ti a-ancien ti kongregation, a yeke mû maboko na e ti duti na bibe ti sarango ye maboko na maboko.

[Kete tënë na gbe ni]