Création afa so Nzapa so ayeke na fini ayeke dä

1. Nyen la a lingbi e sara si e ngbâ ti mä na bê ngangu na Jéhovah?

AZO mingi atene so ala yeke mä na bê gi na ye so ala lingbi ti bâ. E lingbi ti sara nyen ti mû maboko na azo tongaso ti mä na bê na Jéhovah? Bible atene même so “mbeni zo ade abâ Nzapa lâ oko pëpe.” (Jean 1:18). So e lingbi ti bâ Nzapa ape so, nyen la a lingbi e sara si e ngbâ ti mä na bê ngangu na Jehovah, “Nzapa so lê abâ pëpe”? (aCol. 1:15). Kozoni a lingbi e gi ti hinga afango ye so asara si azo ahinga tâ tënë pëpe na ndo ti Jéhovah. Na pekoni e gi ti sara kua nzoni na Bible ti kinda atënë so ayeke na lege ni pëpe so “alondo ti ke hingango ye ti Nzapa.”​—2 aCor. 10:4, 5.

2, 3. Afango ye wa asara si azo ahinga tâ tënë pëpe na ndo ti Nzapa?

² Mbeni fango ye ti wataka so amû ndo, so asara si azo ahinga tâ tënë pëpe na ndo ti Nzapa ayeke tënë ti évolution. Fango ye so ague nde na ye so Bible afa na a sara si azo ayeke na beku ape. Azo so afa tënë ti évolution atene so aye abâ gigi gi na bê ti ala wani, ye so aye ti tene so zo alingbi pëpe ti fa nda ni so e yeke na fini na ndo ti sese.

³ Ambeni zo so atene ala yeke aChrétien afa na azo so dunia, so na popo ni mo yeke wara sese na aye kue so ayeke na ndo ni, abâ gigi a sara gi ngu saki bale-oko tongaso. Ala tene so Nzapa asara ye kue gi na yâ ti lango omene so na yâ ti lango oko mo yeke wara ngbonga 24 na yâ ni. Ala ke ti yeda na aye so senda-ye atene so ague legeoko pëpe na ye so ala fa. Peut-être ala bâ Bible na nene ni, me fango ye so ala fa so asara si a yeke ngangu na azo ti zia bê ti ala na Bible. Sarango ye tongaso adabe ti e na ambeni zo so lani ayeke na ngoi ti akozo Chrétien so ayapu na kusala ti Nzapa, “me a yeke na lege ti tâ hingango ye pëpe.” (aRom. 10:2). Tongana nyen la e lingbi ti sara kua na Bible ti fa so afango ye ti évolution nga na ambeni fango ye ti wataka so “gere ni aluti ngangu” so ayeke mvene?a E yeke sara ni gi tongana e sara ngangu ti hinga aye so Bible afa nzoni.

A YEKE MÄ NA BÊ NA NZAPA GI TONGASO PËPE

4. A lingbi nyen la apusu e ti mä na bê na Nzapa?

⁴ Bible afa na e ti bâ hingango ye na nene ni (aProv. 10:14). Jéhovah aye si aye so afa polele so lo yeke dä la apusu e ti mä na bê na lo, me pëpe senda-ndara ti azo wala ngobo ti abungbi ti vorongo Nzapa. (Diko aHébreu 11:1.) Ti duti na kpengba mabe na Nzapa, a lingbi kozoni kue e hinga na bê ti e biani so lo yeke dä. (Diko aHébreu 11:6.) A yeke pëpe ndali ti so e ye ti mä na bê na mbeni ye la si e yeke duti na mara ti mabe so. Me, a yeke ndali ti so e gbu li na ndo ti aye so afa biani so Nzapa ayeke dä nga e sara kua na “hingango ndo” ti e.​—aRom. 12:1.

5. Mbeni raison wa ndali ni e lingbi ti hinga na bê ti e biani so Nzapa ayeke dä?

⁵ Bazengele Paul afa mbeni raison so ndali ni e lingbi ti hinga na bê ti e biani so Nzapa ayeke dä, atâa so e lingbi pëpe ti bâ lo. Lo tene: “Asarango ye ti tere ti Nzapa so lê abâ ni pëpe asigigi polele ngbene ye so a leke dunia ti ga na ni, ngbanga ti so a bâ ni na lege ti aye so lo sara, so ti tene ngangu ti lo so ayeke lakue lakue na dutingo ti lo tongana Nzapa.” (aRom. 1:20). Mo lingbi ti sara nyen ti mû maboko na mbeni zo so ahinga pëpe wala Nzapa ayeke dä ti mä na bê na tënë so Paul atene so? Na yâ ti aparagraphe so ayeke ga, mo yeke bâ ambeni ye so ayeke na yâ ti création so afa polele ngangu ti Nzapa nga na ndara ti lo.

A BÂ NGANGU TI NZAPA NA YÂ TI CRÉATION

6, 7. Na lege wa a bâ ngangu ti Jéhovah na yâ ti aye use so ayeke bata e?

⁶ E bâ ngangu ti Jéhovah na yâ ti aye use so ayeke bata e: Pupu so angoro sese nga na ngangu so sese ayeke na ni ti kanga lege na asioni ye so lâ ayeke tokua ni si a si na e ape. Pupu so angoro sese ayeke mû gi na e pëpe pupu so e yeke wu ni me nga ayeke bata e. Na lege wa? Tongana angbongboro tênë so ayeke hon na lê ti nduzu kâ na loro atï fade na ndo ti sese, a yeke buba aye mingi. Me ala yeke tï ka ape ndali ti so ala yeke gbï na ngoi so ala hon na yâ ti pupu so angoro sese. Na ngoi so ala yeke gbï, ala yeke za pendere mo bâ mo tene mbeni tongoro la ayeke hon na loro na lê ti nduzu na bï.

⁷ Ngangu so sese ayeke na ni ti kanga lege na asioni ye so lâ ayeke tokua ayeke bata nga e si ye ti sioni asi na e ape. Na yâ ti sese na gbe ni kâ, mo yeke wara wen so achauffé ngangu si aga ngu. Chauffengo ni so atokua na gigi mbeni ngangu so angoro sese na ague juska na lê ti nduzu. Ngangu ni so abata e yongoro na ambeni sioni ye so lâ ayeke tokua. Grâce na ngangu so angoro sese, asioni ye so lâ ayeke tokua agbï aye na ndo ti sese ape ndali ti so ngangu so angoro sese ni ayeke gboto asioni ye ni so wala lo tokua ni akiri na lê ti nduzu. E yeke bâ ngangu so na lege ti pendere lumière so ayeke za na lê ti nduzu na bï nduru na mbage ti Banga na Mbongo. Jéhovah ayeke biani “na ngangu mingi”.​—Diko Ésaïe 40:26.

A BÂ NDARA TI NZAPA NA YÂ TI CRÉATION

8, 9. Na lege wa a bâ ndara ti Jéhovah na yâ ti ye so asara si fini angbâ na ndo ti sese?

⁸ A bâ ndara ti Jéhovah na yâ ti ye so asara si fini angbâ na ndo ti sese. Zia e bâ mbeni tapande: Bâ so mo yeke na yâ ti mbeni gbata so azo ayeke dä mingi so gbagba ayeke na tere ni me zo alingbi ti ga na dede ngu na yâ ti gbata ni ape nga zo alingbi ti sigigi na aye so abuba ti tuku ni na gigi ti gbata ni ape. A yeke ninga ape mara ti gbata tongaso ayeke ga saleté na zo alingbi ti sara kodoro dä ape. Na mbeni lege, e lingbi ti tene so sese ti e ayeke nga tongana gbata so. Ti sese, ngu ayeke kamême dä, nga e lingbi pëpe ti mû aye so ayeke na yâ ni ti gue na ni na lê ti nduzu. Me, sese ayeke na ngangu ti bâ lege ti aye kue so ayeke na fini na ndo ni teti lakue lakue. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so sese ayeke na akode so ayeke mû lege na lo ti kiri ti mû na azo, anyama nga na akeke aye so ala yeke na bezoin ni ti ngbâ na fini. A yeke akode so adö bê biani.

⁹ Zia e bâ tongana nyen la sese ayeke mû na azo nga na anyama anzoni pupu so ala yeke wu ni. Na ngoi so azo na anyama ngbundangbu ayeke wu, ala yeke gboto anzoni pupu na ala yeke tuku asioni ni. Atâa so kue, anzoni pupu so ahunzi lâ oko ape. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so ambeni ye so ayeke na yâ ti kugbe ayeke mû sioni pupu ni, ngu, lumière ti lâ nga na ambeni ye so asara si akeke na anyama akono ti sara si aga nzoni pupu. Na ngoi so e yeke gboto nzoni pupu na e tuku sioni pupu, ala yeke sara gi tongaso ti gue na ni. Jéhovah asara kua na akugbe so angbâ fini ti mû na ‘azo kue fini na mbö.’ (Kus. 17:25). Biani Jéhovah ayeke na ndara mingi!

10, 11. Tongana nyen la lege so Jéhovah asara na papillon nga na libellule afa ndara ti lo?

¹⁰ Lege so Jéhovah asara na gbâ ti acréature so ayeke na ndo ti sese afa nga ndara ti lo. Gingo nda ti ye afa so wungo ti acréature nde nde so ayeke na fini na ndo ti sese alondo na kutu 2 asi na kutu 100. (Diko Psaume 104:24.) Zia e bâ tongana nyen la ndara ti lo asigigi polele na lege ti ambeni créature so.

¹¹ Na tapande, mongoli ti papillon ayeke kete tongana li ti bic. Atâa so mongoli ti lo ayeke kete mingi, lo yeke na kode nga lo lingbi ti huru akilomètre 3 000 tongaso ti londo na Canada ti si na Mexique. Lâ la ayeke mû maboko na lo ti sara voyage ni so. Me lo yeke sara tongana nyen na ngoi so lâ alinda? Jéhovah aleke kete mongoli ti papillon na mbeni lege so même tongana lâ alinda lo lingbi ti ngbâ ti huru na ndo ti nzoni lege ni. Gbu nga li na ndo ti kete nyama so a iri lo libellule. Tongana mo mû lê ti lo oko mo yeke wara na yâ ni ambeni kete kete ye so ayeke tongana verre so wungo ni asi 30 000 tongaso. Atâa so mongoli ti lo ayeke kete, lo hinga asango kue so alondo na mbage ti akete kete verre so nga lo lingbi ti hinga même akete kete ye so ayeke pasêe nduru na lo.

12, 13. Nyen la a dö bê ti mo mingi na ndo ti lege so Jéhovah aleke na acellule ti e?

¹² Lege so Nzapa asara na acellule ti acréature so ayeke na fini apika bê mingi. Na tapande na yâ ti tere ti e, a yeke wara acellule ngbundangbu 100 tongaso. Na yâ ti akete kete cellule so oko na oko kue, a yeke wara ye so a iri ni ADN. Na yâ ti ADN ni, a yeke wara asango kue so a yeke na bezoin ni ti tene zo abâ gigi na ngbongboro tere ti lo kue.

¹³ Asango oke la ADN alingbi ti bata? E lingbi ti haka gramme oko ti asango so ADN ayeke bata na mbeni CD. CD oko alingbi ti bata asango kue so ayeke na yâ ti mbeni bakari. Ye so adö bê mingi ndali ti so a leke CD gi na mbeni kete plastique. Me gi gramme ti ADN oko alingbi ti mû asango kue so ayeke na yâ ti aCD ngbundangbu oko. Ti fa ni na mbeni lege nde, e lingbi ti tene so asango so ayeke na yâ ti kete papa oko ti hulengo ADN alingbi ti mû lege ti leke wungo ti azo ngbundangbu mbasambala kue so ayeke na ndo ti sese laso. Nga kete papa ti ADN so alingbi ti leke wungo ti azo so fani 350.

14. Aye so azo ti senda-ye awara apusu mo ti tene nyen na ndo ti Jéhovah?

¹⁴ Gbia David atene so a yeke mo bâ mo tene Jéhovah asara na yâ ti mbeni mbeti asango kue so a yeke na bezoin ni ti leke na ngbongboro tere ti zo. Lo tene: “Lê ti Mo abâ mbi tongana mbi de na yâ ngo senge. Lâ ni kue so Mo diko na mbi, Mo sara kue na mbeti ti Mo awe, même tongana lâ oko ade asi pëpe.” (Ps 139:16). E hinga biani raison so apusu David ti gonda Jéhovah na ngoi so lo gbu li ti lo na ndo ti lege so Jéhovah aleke na lo. Ambeni ye mingi so azo ti senda-ye awara na ndo ti tere ti zo na yâ ti angu so ahon ade ti ninga ape adö bê ti e mingi. Aye so ala wara akiri apusu e ti yeda na bê ti e kue na tënë so mbeni zo ti sungo psaume atene na ndo ti Jéhovah. Lo tene: “Mbi mû merci na Mo, teti lege so Mo sara mbi ayeke ye ti dongo bê na ye ti kpene. Kusala ti Mo ayeke ye ti kpene, na âme ti mbi ahinga ye so biani.” (Ps 139:14). Aye so ayeke na yâ ti création afa so Nzapa ayeke dä biani!

MÛ MABOKO NA AZO TI MÛ GLOIRE NA NZAPA SO AYEKE NA FINI

15, 16. (a) Tongana nyen la ambeti ti e amû maboko na azo ti manda ye mingi na ndo ti Jéhovah na lege ti aye so lo sara? (b) Mbeni article wa ti “Hasard ou conception?” agbu bê ti mo mingi?

¹⁵ Teti angu mingi, Réveillez-vous! amû maboko na azo ti manda ye mingi na ndo ti Nzapa na lege ti aye so lo sara. Na tapande na nze ti septembre, ngu 2006, a sigigi na mbeni Réveillez-vous ! so ayeke nde so li ti tënë ni ayeke: “Y a-t-il un Créateur ?” A sigigi na ni ti mû maboko na azo so amä na bê na tënë ti évolution nga na ambeni fango ye ti wataka. Mbeni ita-wali asara tënë ti Réveillez-vous ! so na yâ ti lettre so lo tokua na filiale ti États-Unis, lo tene: “Kapa ti kangbingo Réveillez-vous ! so ayeke nde so atambela nzoni mingi. Mbeni wali ahunda ni 20. Lo yeke professeur ti biologie na lo ye ti tene a-élève ti lo awara ni.” Mbeni ita-koli atene: “Nduru na ngu 1950 la mbi komanse lani ti fa tënë na mbi ga nduru ti wara ngu 75 awe, me lâ oko fango tënë anzere na mbi tongana ti nze so e kangbi Réveillez-vous! so ayeke nde so ape.”

¹⁶ Ngbene ye na ngu 2008, na yâ ti a-Réveillez-vous ! mingi mo yeke wara article “Hasard ou conception ?” Na yâ ti anduru article so oko oko, a fa tongana nyen aye so Nzapa asara adö bê ti zo mingi na tongana nyen la zo agi ti bâ kode so Wasarango ye acréé na aye, ti tene lo mû pekoni ti sara na ti lo. Na ngu 2010 e wara nga mbeni mbeti so ayeke mû maboko na e ti mû gloire na Nzapa. A yeke brochure La vie a-t-elle été créée ? A zia apendere foto nga na adessin na yâ ni ti mû maboko na e ti kiri singila mingi na Jéhovah ndali ti akode so lo sara na aye. Ahundango ndo so ayeke na hunzingo ti ambage oko oko so ayeke na yâ ti a-encadré, a yeke mû maboko na zo so adiko brochure ni ti gbu li ti lo na ndo ti ye so lo diko. A yeke tâ mbeni pendere mbeti ti sara kua na ni na fango tënë da na da, na gbele azo wala na lege so azi na e.

17, 18. (a) A yeke ti ababâ na amama ti sara nyen? (b) Tongana nyen la ala sara kua na abrochure so asara tënë ti création na ngoi ti vorongo Nzapa na sewa?

¹⁷ Ababâ na amama, ala diko brochure so na amolenge ti ala na ngoi ti vorongo Nzapa na sewa awe? Tongana ala sara ni, ala yeke mû maboko na ala ti kiri ti mä na bê mingi na Nzapa. Peut-être ala yeke na amolenge ti ala so ade maseka na so ayeke gue na lycée. Azo so ayeke fa tënë ti évolution ayeke sara ngangu ti ga na amolenge ti ala ti mä na bê so Wasarango ye ayeke dä ape. Awasenda-ye, awafango mbeti, akuasinga so afa ye mingi na ndo ti aye tongana akeke, anyama na ambeni ye tongaso, na même aye tongana afilm afa mingi so tënë ti évolution ayeke tâ ye. Ababâ na amama ala lingbi ti sara kua na brochure Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie so asigigi na ni na ngu 2010, ti mû maboko na amaseka ti ala ti fa so tënë ti évolution ayeke mvene. Legeoko tongana ti brochure La vie a-t-elle été créée ? brochure so ayeke mû nga maboko na amaseka ti gi ti ‘bibe na lege ni’. (aProv. 2:10, 11). Brochure ni ayeke fa na ala tongana nyen la ala lingbi ti hinga wala ye so ayeke fa na ala na ekole ayeke na lege ni.

¹⁸ Ngoi na ngoi na yâ ti asango so a yeke tene na ndo ti évolution, a tene so azo ti senda-ye awara ambeni ye so afa so tënë ti évolution ayeke tâ tënë. Ambeni atene so azo ti senda-ye awara lege na laboratoire ti sara ambeni ye so afa so fini alingbi ti bâ gigi gi gbagburu tongaso sân ti tene a créé ni. A leke brochure Origine de la vie na mbeni lege so alingbi ti mû maboko na a-élève ti tene ala wani abâ wala atënë ti azo ti senda-ye so ayeke tâ tënë. Ababâ na amama, ala sara kua na abrochure so ti mû maboko na amolenge ti ala ti tene amolenge ni ahinga biani na bê ti ala so mbeni Wasarango ye ayeke dä na ngoi so ala yeke fa na azo ndani so ala mä na bê na lo.​—Diko 1 Pierre 3:15.

19. Pasa wa la e kue e yeke na ni?

¹⁹ Tongana e diko ambeti so bungbi ti Jéhovah ayeke sigigi na ni na ndo ti création, e yeke hinga aye mingi na ndo ti apendere sarango ye ti tere ti lo. Aye so kue ayeke mû lege na e ti gonda Jéhovah na bê ti e kue (Ps 19:2, 3). E yeke na pasa ti mû na Jéhovah, Wasarango aye kue, gonda nga na gloire so lo lingbi biani na ni!​—1 Tim 1:17.