Azo wa la laso ayeke aberger mbasambala na amokonzi miombe?

1. Ngbanga ti nyen gbia ti Israël na gbia ti Syrie alingbi pëpe ti si na ye so ala leke ti sara?

NA POPO ti ngu 762 na ngu 759 kozo ti Christ, gbia ti Israël nga na gbia ti Syrie alondo ti sara bira na royaume ti Juda. Nyen la ala leke lani ti sara? Ala ye lani ti mû Jérusalem, ti zi Gbia Akaz na ndo ti mbata ti gbia nga ti zia mbeni zo nde na place ti lo, peut-être mbeni zo so ayeke pëpe na yâ ti sewa ti Gbia David (És. 7:5, 6). Me ala lingbi pëpe ti si na ye so ala leke ti sara so. Jéhovah amû yanga atene gi azo ti sewa ti David la ayeke ngbâ lakue ti komande tongana gbia. Tënë ti yanga ti Jéhovah aga lakue tâ tënë.​—Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. (a) Fa tongana nyen tënë so ayeke na Ésaïe 7:14, 16 aga tâ tënë na popo ti ngu 762 na ngu 759 kozo ti Christ? (b) Fa tongana nyen tënë so aga nga tâ tënë na ngoi ti akozo Chrétien?

² Na tongo nda ni, mo bâ mo tene azo ti Syrie na azo ti Israël la ayeke sö benda na yâ ti bira ni. Gi na yâ ti bira oko, a fâ angangu turugu ti Akaz 120 000. A fâ nga Masséja “molenge ti gbia” Akaz (2 Chron. 28:6, 7). Me Jéhovah ayeke bâ lani ye so. Lo girisa tënë so lo tene na David ape, lo tokua prophète Ésaïe ti tene na ala mbeni tënë so amû ngangu mingi na zo.

³ Ésaïe atene: “Bâ, fade masia amë ngo, na lo dü molenge-koli; fade lo di iri ti lo Emmanuel. . . . Kozoni si molenge ni ahinga ti ke ye ti sioni na ti kamata ye ti nzoni, fade sese ti agbia use so mo yeke na mbeto ti ala [Syrie na Israël] aga senge.” (És. 7:14, 16). A yeke tâ tënë so kozo mbage ti prophétie so asara tënë ti dungo Messie (Mat. 1:23). Me teti so na ngoi ti akozo Chrétien “agbia use” so, gbia ti Israël nga na gbia ti Syrie, asara bira pëpe na azo ti Juda, prophétie so asara tënë ti Emmanuel aga tâ tënë kozoni kue na ngoi ti Ésaïe.

⁴ Ngoi kete na pekoni so Ésaïe atene kpengba tokua so, wali ti lo amû ngo na lo dü na lo mbeni molenge-koli so iri ti lo ayeke Maher-saral-has-baz. Peut-être molenge so ayeke lani “Emmanuel” so Ésaïe asara tënë ti lo.a Na ngoi ti giriri, a lingbi ti mû mbeni iri na molenge na ngoi so a dü lo, peut-être ti dabe na mbeni kpengba ye so asi, me babâ na mama ti lo nga na afami ti lo airi lo na mbeni iri nde (2 Sam. 12:24, 25). E lingbi pëpe ti tene so a iri Jésus lâ oko ape Emmanuel.​—Diko Ésaïe 7:14; 8:3, 4.

5. Sioni desizion wa la Gbia Akaz amû?

⁵ Na ngoi so azo ti Israël nga na azo ti Syrie azia lê ti ala na ndo ti kodoro ti Juda, azo ti Assyrie nga kue aleke tere ti ala ti mû kodoro ni na ngangu. Assyrie ayeke mbeni kodoro so ahon akodoro mingi na bira, ye so asara si lo ga ngangu mingi. Ti gue oko na tënë so ayeke na Ésaïe 8:3, 4, azo ti Assyrie ayeke lungula “mosoro ti Damas” nga na “ye ti Samarie so ala gbu” kozoni si ala sara bira na Juda. Ahon ti tene Akaz azia bê ti lo na Jéhovah, lo sara ye na lege ti ndara ape, lo te mbele na Assyrie na ye so asara si na nda ni Assyrie asara aye ti sioni mingi na Juda na ngoi so lo komande kodoro ni (2 aGbia 16:7-10). Teti so Akaz la amû li ni, wala lo yeke berger ti kodoro ti Juda, a lingbi lo bata lani azo ti lo. Me lo bata ala ape. A lingbi e hunda tere ti e: ‘Na ngoi so mbi ye ti mû mbeni kota desizion, mbi yeke zia bê ti mbi na Nzapa wala na azo?’​—aProv. 3:5, 6.

MBENI FINI BERGER SO ASARA TI LO YE NDE

6. Na lege wa sarango ye ti Ézéchias ayeke nde na ti Akaz?

⁶ Akaz akui na ngu 746 kozo ti Christ, na molenge ti lo Ézéchias aga gbia na place ti lo. Azo ti Juda aga fadeso awayere nga ala zia lege ti vorongo Jéhovah. Na ngoi so Ézéchias so ayeke maseka aga gbia, kozo ye so agbu bê ti lo ayeke so wa? Lo yeke gi ti sara si azo ti Juda akiri aga awamosoro? Ên-ën. Ézéchias aye lani Jéhovah mingi nga lo yeke mbeni nzoni berger teti azo ti Juda. Kozo ye so lo sara lani ayeke ti mû maboko na azo ti Juda ti kiri ti voro Jéhovah. Na ngoi so Ézéchias ahinga ye so Nzapa aye ti tene lo sara, lo sara ye hio alingbi na ni. Lo zia na e mbeni nzoni tapande.​—2 Chron. 29:1-19.

7. Ngbanga ti nyen aLévite ayeke lani na bezoin ti tene Ézéchias amû maboko na ala?

⁷ A-Lévite ayeke na kota kua ti mû maboko na azo ti kiri ti voro Jéhovah. Tongaso, Ézéchias awara tere na aLévite na lo tene na ala so lo yeke mû maboko na ala. Peut-être tere ti aLévite be-ta-zo so ayeke lani na ngoi ti bungbi ni so anzere mingi, na ngu ti lê ti ala ayuru, na ngoi so ala mä gbia ni atene: “L’Éternel airi i ti luti na gbele Lo, na ti sara kusala teti Lo.” (2 Chron. 29:11). A mû yanga polele na aLévite ti mû maboko na azo ti voro tâ Nzapa.

8. Nyen la Ézéchias asara nga lani ti mû maboko na azo ti Juda ti kiri ti voro Jéhovah? Nyen la asi na pekoni?

⁸ Ézéchias atisa azo ti Juda nga na azo ti Israël kue ti sara Matanga ti Pâque. Na peko ti matanga ni, azo ni asara Matanga ti amapa so a sara na mama ni pëpe na yâ ti lango mbasambala. Matanga ni anzere mingi na azo ni, a sara si ala zia ambeni lango mbasambala na ndo ti lango ti matanga ni. Bible atene: “Ngia ayeke mingi na Jérusalem. A komanse na lâ ti Salomon molenge ti David gbia ti Israël, ngia tongaso ayeke na Jérusalem pëpe.” (2 Chron. 30:25, 26). Matanga so amû ngangu mingi na azo kue. Mbeti use ti Chronique 31:1 a tene: “Tongana fête so awe, azo ti Israël kue so ayeke na Jérusalem ague na kodoro nde nde ti Juda, ala fâ pilier ti atoro na sese, ala dë ayanda ti Astarté na sese, ala futi ndo-nduzu na gbalaka.” Azo ti Juda akiri na Jéhovah na mbeni lege so apika bê mingi. Ye so amû maboko na ala ti tene ala leke tere ti ala ndali ti ye so aga nduru ti si lani.

GBIA NI AZIA BÊ TI LO NA JÉHOVAH

9. (a) Nyen la abuba lani yâ ti ye so azo ti Israël aleke ti sara? (b) Kozo songo benda ti Sanchérib na ndo ti Juda ayeke so wa?

⁹ Gi tongana ti so Ésaïe atene lani, Assyrie amû royaume ti Israël na ngangu na lo mû azo ti kodoro ni lo gue na ala na ngbâa. Ye so abuba lani yâ ti ye so azo ti Israël aleke ti sara, ala ye lani ti soro mbeni zo so ayeke pëpe ti sewa ti David ti zia lo gbia ti Juda. Me nyen la Assyrie aleke ti sara? Azo ti Assyrie aleke fadeso ti mû Juda na ngangu. Bible atene: “Na ngu bale-oko na ndo ni osio ni ti gbia Ézéchias, Sanchérib gbia ti Assyrie aga ti sara bira na akodoro kue ti Juda so ayeke na gbagba ti bira, na lo kamata akodoro ni.” Sanchérib amû na ngangu agbata ti Juda kue 46. Tara ti bâ so mo yeke lani na Jérusalem na ngoi so ye so asi so. Aturugu ti Assyrie ayeke mû agbata ti Juda na peko ti tere na ala yeke ga nduru nduru na tere ti da ti mo. Mo yeke duti tongana nyen?​—2 aGbia 18:13.

10. Ngbanga ti nyen atënë so ayeke na Michée 5:4, 5 alingbi lani ti kpengba Ézéchias?

¹⁰ Ézéchias ahinga lani kpale so ayeke hara lo so, me ahon ti tene lo sara ye kirikiri na ti hunda mungo maboko ti azo so avoro Jéhovah ape tongana ti so babâ ti lo Akaz so ayeke be-ta-zo ape asara, lo zia bê ti lo kue na Jéhovah (2 Chron. 28:20, 21). Peut-être lo hinga tënë so prophète Michée atene kozo awe na ndo ti kodoro ti Assyrie atene: “Tongana zo ti Assyrie aga . . . fade i iri aberger mbasambala na amokonzi miombe ti ke lo. Fade azo so akomande sese ti Assyrie na lege ti épée.” (Mi. 5:4, 5). Atënë so alondo na Jéhovah so alingbi lani ti kpengba Ézéchias, ngbanga ti so atënë ni afa so Jéhovah ayeke sara kua na ambeni turugu nde ti hon Assyrie na ngangu.

11. Lawa la prophétie so asara tënë ti aberger mbasambala na amokonzi miombe ayeke ga ande tâ tënë?

¹¹ Atënë ti prophétie so asara tënë ti aberger mbasambala na amokonzi miombe ayeke si biani ngu mingi na peko ti so a dü Jésus, lo so ‘akomande Israël, Lo so kusala ti Lo akomanse giriri kozoni’. (Diko Michée 4:14; 5:1.) Ye so ayeke si ande tongana mbeni “zo ti Assyrie”, wala mbeni wato, alondo ti sara bira na awakua ti Jéhovah. Aturugu wa la Molenge ti Jéhovah ayeke mû li ni na ndo ti ala, so Jéhovah ayeke sara ande kua na ala ti tiri na awato ti azo ti Juda? E yeke wara kiringo tënë ni ande na yâ ti article so. Me kozoni kue, zia e bâ ye so e lingbi ti manda na lege ti ye so Ézéchias asara lani na ngoi so azo ti Assyrie aga ti sara bira na lo.

ÉZÉCHIAS ASARA YE NA NDARA

12. Nyen la Ézéchias na azo so ayeke na lo asara ti bata azo ti Nzapa?

¹² Na ngoi so e bâ so e lingbi pëpe ti hon ndo ti akpale ti e, Jéhovah ayeke lakue nduru ti mû na e maboko so e yeke na bezoin ni. Me lo yeke ku ti tene e wani e sara ye kue so e lingbi ti sara na gbele kpale ni. Ézéchias asara lani ye kue so lo lingbi ti sara. Bible atene lo gi wango na mbage ti “amokonzi na azo ti ngangu ti lo”, na lo na ala amû desizion “ti kanga li-ngu kue so ayeke na gigi na tere ti kodoro . . . Ézéchias agbu ngangu, na lo leke gbagba ti bira na ndo kue so dû ayeke dä, lo sara tour na ndo gbagba so, na lo sara mbeni gbagba ti bira na gigi, . . . na lo sara ye ti bira mingi na vala mingi.” (2 Chron. 32:3-5). Na yâ ti ngoi ni so, Jéhovah asara kua na Ézéchias, amokonzi ti lo nga na aprophète so ayeke be-ta-zo ti bata azo ti lo nga ti fa lege na ala.

13. Kota ye wa la Ézéchias asara lani ti leke azo ti Nzapa ndali ti bira so Assyrie ayeke sara ande na ala? Atënë ti Ézéchias amû maboko na azo ni lani tongana nyen?

¹³ Na pekoni, Ézéchias asara lani mbeni ye so ayeke kota mingi ahon kangango ngu wala sarango tour na ndo ti gbagba. Teti so Ézéchias ayeke lani mbeni nzoni berger, lo bungbi azo ni na lo kpengba ala na lege ti yingo, lo tene: “I sara mbeto pëpe, na i zia bê ti i awoko pëpe tënë ti gbia ti Assyrie . . . Lo so ayeke na e ayeke kota ahon lo so ayeke na lo. Tïtî mitele ayeke na lo, me L’Éternel Nzapa ti e ayeke na e ti tiri bira ti e.” Ézéchias adabe ti azo ti Jéhovah so Jéhovah la ayeke tiri ande ndali ti ala. Na mango tënë so “azo ni azia bê ti ala na tënë ti Ézéchias gbia ti Juda.” Bâ kete si, a yeke lani “tënë ti Ézéchias” la asara si azo ni aduti na beku. Ézéchias na amokonzi ti lo, prophète Michée nga na prophète Ésaïe afa so ala yeke anzoni berger, gi tongana ti so Jéhovah atene na lege ti prophète ti lo.​—2 Chron. 32:7, 8; diko Michée 5:4, 5.

14. Atënë wa Rabsaké atene na azo ti Jérusalem? Azo ni ayeda lani na atënë ti lo ni?

¹⁴ Gbia ti Assyrie nga na aturugu ti lo azia camp ti ala na Lakish, na mbongo-do ti Jérusalem. Lo tokua azo ti lo ota na Jérusalem ti tene na azo ni ti zia lege ti bira ni. Zo so ayeke na li ti azo so lo tokua ala ayeke Rabsaké, lo tene tënë na azo ni na Hébreu so ayeke yanga ti kodoro ti ala. Kozoni lo gi ti pusu ala ti ke yanga ti Ézéchias na ti woko tere na gbe ti Assyrie. Na pekoni lo mû na ala zendo ti mvene lo tene, a yeke gue na ala na mbeni ndo so ala yeke duti dä nzoni mingi. (Diko 2 aGbia 18:31, 32.) Lo tene nga na ala so anzapa ti ambeni mara abata lani azo ti ala ape, tongaso Jéhovah alingbi pëpe ti bata azo ti lo so Assyrie ayeke na ngangu na ndo ti ala. Na lege ti ndara azo ti Jérusalem ake ti yeda na atënë ti mvene so. Laso, awakua ti Jéhovah ayeke mû lakue peko ti tapande ti ala so.​—Diko 2 aGbia 18:35, 36.

15. Nyen la alingbi azo ti Jérusalem asara lani? Jéhovah asö ala tongana nyen?

¹⁵ Ézéchias ayeke lani na ngia ape, me ahon ti tene lo hunda na mbeni kodoro ti mû maboko na lo, lo hunda Jéhovah na lege ti prophète Ésaïe ti mû maboko na lo. Ésaïe atene na Ézéchias atene: “Fade Sanchérib asi na kodoro so pëpe, wala lo bi kondoro na ndo so pëpe.” (2 aGbia 19:32). Ye so alingbi azo ti Jérusalem asara ayeke ti tene ala sara mbeto ape nga ala gbu ngangu. Jéhovah la ayeke tiri ande ndali ti ala. Na a yeke ye so lo sara lani. “Na bï ni so, Ange ti L’Éternel asigigi, na Lo fâ aturugu [saki] ngbangbo oko na bale-miombe na ndo ni [saki] oku na yâ kando ti azo ti Assyrie.” (2 aGbia 19:35). A yeke pëpe ngu so Ézéchias akanga ni wala tour so lo sara na tere ti gbagba ni la asö azo ti Jérusalem, me a yeke ngangu ti Jéhovah.

AYE SO E MANDA DÄ LASO

16. Azo wa la laso ayeke (a) azo ti Jérusalem? (b) “zo ti Assyrie”? (c) “aberger mbasambala na amokonzi miombe”?

¹⁶ Kota mbage ti prophétie so asara tënë ti aberger mbasambala na amokonzi miombe aga tâ tënë na ngoi ti e laso. Na ngoi ti giriri, azo ti Assyrie asara lani bira na azo ti Jérusalem. Na yâ ti kete ngoi, awato so ayeke tongana “zo ti Assyrie” ayeke londo na bira na tere ti azo ti Jéhovah, ala yeke gi ti futi ala. Bible asara tënë ti bira so, ti bira ti ‘Gog ti Magog’, ti bira ti “gbia ti mbongo” nga na ti bira ti “agbia ti sese”. (Ézéch. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). Abira ni so kue ayeke nde nde? E hinga ape. Bible alingbi ti sara kua na airi nde nde ti sara tënë ti même bira. Aturugu wa la prophétie ti Michée afa atene Jéhovah ayeke sara ande kua na ala ti londo na tere ti asioni wato ti lo so ayeke tongana “zo ti Assyrie”? A yeke aturugu so e hinga ala oko ape. Bible atene so azo so ayeke “aberger mbasambala na amokonzi miombe.” (Mi. 5:4). “Aberger mbasambala na amokonzi miombe” ni so ayeke a-ancien ti congrégation (1 Pi. 5:2). Laso, Jéhovah ayeke sara kua na a-ancien ti fa lege na azo ti lo nga ti kpengba ala ndali ti bira so azo so ayeke tongana “zo ti Assyrie” ayeke londo ande na ni na tere ti ala.b Prophétie ti Michée atene so fade ala ‘komande sese ti Assyrie na lege ti épée.’ (Mi. 5:5). Mbeni ye ti bira so ala yeke sara na kua ti kanga lege na awato ayeke Bible, “épée ti yingo”.​—2 aCor. 10:4; aÉph. 6:17.

17. Aye osio wa a-ancien alingbi ti manda na lege ti ye so e londo ti bâ so?

¹⁷ A-ancien, ala lingbi ti manda ambeni nzoni ye na lege ti ye so e londo ti bâ so: (1) Nzoni ye so ala lingbi ti sara ti leke tere ti ala ndali ti bira so “zo ti Assyrie” ayeke sara ande, a yeke ti kpengba mabe ti ala na Nzapa nga ti mû maboko na aita ti sara nga tongaso. (2) Na ngoi so “zo ti Assyrie” ayeke londo na tere ti e, a lingbi a-ancien ahinga na bê ti ala kue so Jéhovah ayeke sö e ande. (3) Na ngoi ni ande, e lingbi ti bâ so fango lege ti Jéhovah so e yeke wara na lege ti bungbi ti lo akpa mbeni ye so ahon gbungo li ti zo. A lingbi e kue e duti nduru ti sara ye alingbi na afango ye kue so e lingbi ti wara na mbage ti Jéhovah, atâa ayeke ye ti bê ti e wala pëpe, ndali ti so tongana e sara ye alingbi na afango ye so la e yeke sö ande fini ti e. (4) Azo so azia bê ti ala na ndo ti mandango mbeti ti dunia so, na ndo ti aye ti sese, wala na ndo ti abungbi so azo azia na sese, a lingbi ala changé bango ndo ti ala hio. A lingbi a-ancien aduti nduru ti mû maboko na ala so peut-être ala zia bê ti ala kue na Jéhovah ape.

18. Tongana nyen la ti bata na li ye so e londo ti bâ so ayeke mû maboko na e na yâ ti ngoi so ayeke ga?

¹⁸ Mbeni ngoi ayeke si ande so e yeke bâ tere ti e mo bâ mo tene mbeni zo ti mungo maboko na e ayeke dä ape tongana ti azo ti Jérusalem na ngoi ti Ézéchias. Tongana ngoi ni so asi, atënë ti Ézéchias alingbi ti mû maboko na e ti ngbâ ti kpengba mabe ti e. Zia e girisa ape so awato ti e ayeke na ‘tïtî mitele, me Jéhovah Nzapa ti e ayeke na e ti tiri bira ti e.’​—2 Chron. 32:8.