KOTA MAMA-TENE NI | ESKÊ NDARA TI AZO AMÛ PLACE TI BIBLE?

Ambeni ye akara awandara

Ade ti ninga ape, a kangbi na azo gbâ ti abuku so a fa na yâ ni bango ndo ti azo so atene Nzapa ayeke dä ape. Ambeti ni so agbu bê ti azo mingi nga ala pika patara na ndo ni mingi. Na ndo ti tënë so, David Eagleman, so ayeke mbeni wandara so ayeke manda ye na ndo ti mongoli ti zo, atene: “Ambeni zo so adiko ambeti ni so apensé ti ala atene awandara ahinga ye kue.” Na pekoni lo tene: “Me, anzoni wandara ayeke azo so ayeke lakue nduru ti manda ye, na mbaï afa so ala yeke hinga lakue afini ye so ala ku tere ti ala na ni ape.”

Mbeni wandara so ayeke gi nda ti aye na lê ti nduzu angbâ ti sara kua na telescope

Na yâ ti angu mingi so ahon, ambeni wandara so ahinga ndo mingi awara lege ti hinga ambeni ye, so ala ku tere ti ala na ni ape, na ngoi so ala yeke gi lani ti hinga akiringo tënë na akota hundango ndo so andu dunia ti e. Me, ambeni asara nga akota erreur mingi na yâ ti gingo ye ti ala ni. Isaac Newton ayeke mbeni oko ti awandara so ahon atanga ni kue na yâ ti mbaï ti azo. Lo fa tongana nyen la si mbeni ngangu ayeke bata na tere ti mba aplanète, atongoro nga na bungbi ti atongoro so ayeke na lê ti nduzu. Lo sigigi na mbeni kode ti sarango calcul, so grâce na ni la a sigigi na a-ordinateur, azo ayeke voyagé na lê ti nduzu nga ala sigigi na akota lê ti ngombe. Me, na lege ti sarango magie nga na aye ti ndima, Newton agi ti sara si wen aga lor.

Angu 1500 tongaso kozo na Newton, wandara Ptolémée asara kua na lê ti lo ti gi ti hinga aye so ayeke na lê ti nduzu. Lo yeke bâ ndo lani na lê ti nduzu na alakui ti mû peko ti trace ti ambeni planète so ayeke hon na lê ti nduzu ni. Azo abâ lo tongana mbeni kota zo ti sarango acarte. Me, lo pensé so sese la ayeke na milieu ti aye so ayeke na yâ ti dunia. Mbeni wandara ni, so iri ti lo ayeke Carl Sagan, atene mbeni tënë na ndo ti Ptolémée, lo tene: “Teti angu 1500 tongaso, azo amä na bê na fango ye ti lo so lo tene sese la ayeke na milieu ti aye so ayeke na yâ ti dunia, na ye so aye ti fa so même mbeni zo so ahinga ye mingi apeut ti fâ kamba.”

Laso, awandara atingbi na mara ti akpale tongaso mingi na yâ ti akua ti ala. Eskê mbeni la ala peut ti hinga aye kue so ayeke na yâ ti dunia la? Atâa so e hinga so awandara asigigi na aye mingi nga aye ni so aga na aye ti nzoni mingi na azo, a yeke nga kota ye ti tene e bata na li ti e so ambeni ye akara ala. Paul Davies, so ayeke mbeni wandara, atene: “Tongana a yeke ti fa nda ti aye kue so ayeke na yâ ti dunia, a yeke ngangu ti tene na yâ ti aye kue mo wara mbeni nda ti tënë oko so ayeke polele nga so amä tere na atanga ni.” Atënë so afa na e mbeni tâ tënë: Azo apeut lâ oko ape ti hinga aye kue kue kue so ayeke na yâ ti dunia so. Ni la, tongana ambeni zo atene so awandara apeut ti fa na e nda ti aye kue, a yeke nzoni ti yeda na ni kue ape.

Bible asara tënë ti apendere ye so ayeke na yâ ti dunia na lege ti atënë so: “Bâ, so ayeke gi kete yanga ti kusala ti [Nzapa]; na e mä gi kete tënë ti Lo.” (Job 26:14). Gbâ ti aye angbâ so ade azo ahinga ndani ape. E kue e yeda na atënë ti bazengele Paul, so lo sû ni a sara angu 2000 tongaso awe, so angbâ lakue na ngangu, so atene: “Bâ, tongana nyen mosoro ti Nzapa, ndara ti lo na hingango ye ti lo ayeke kota! Biani, zo alingbi ti gi nda ti afango ngbanga ti lo pëpe, zo alingbi nga ti hinga alege ti lo kue pëpe.”—aRomain 11:33.

A yeke polele so Bible ayeke mû na e aye so e yeke tâ na bezoin ni, so awandara apeut ti mû ni ape

Afango lege so awandara apeut ti mû ni ape

Atâa so awandara ayeke mû hingango ye na azo, Bible ayeke mû ti lo andia nga na afango lege so ayeke sara si siriri aduti na popo ti azo nga ayeke sara si ala duti na ngia. Zia e bâ ambeni tapande ni.

Ti kpe asioni sarango ye

Bâ fini na nene ni

“A lingbi mo fâ zo pëpe.” —Exode 20:13.

“Zo kue so ake ita ti lo ayeke wafango zo.”—1 Jean 3:15.

Maï siriri nga bata ni

“Zia lege ti sioni, na mo sara nzoni; gi lege ti siriri, na mo tambela dä.” —Psaume 34:15.

“A yeke lu ngongoa ti lengo ti ye so ayeke mbilimbili na yâ ti siriri ndali ti ala so ayeke sara si siriri amaï.”—Jacques 3:18.

Kpe ti sara ye ti ngangu

“L’Éternel atara azo ti mbilimbili; me Lo ke zo ti sioni na zo so andoye sioye ti ngangu.”—Psaume 11:5.

“A lingbi bê asara mo pëpe tënë ti zo so asara ngangu na zo, mo yeda na mbeni lege ti lo pëpe. Teti zo ti kirikiri ayeke ye ti sioni mingi na lê ti L’Éternel.”—aProverbe 3:31, 32.
Ti sara si sewa aduti na ngia

Mä yanga ti ababâ na mama ti mo

“Amolenge, ala mä yanga ti ababâ na amama ti ala alingbi na ye so bê ti Seigneur aye, teti sarango tongaso ayeke mbilimbili. ‘Mo ne babâ na mama ti mo.’ A yeke kozo commandement so mbeni zendo ayeke na tere ni: ‘Tongaso si ye aga nzoni na mo, na mo lingbi ti ngbâ a ninga na ndo ti sese.’”—aÉphésien 6:1-3.

Fa ye na amolenge ti mo na nengo ala

“Ala son bê ti amolenge ti ala pëpe, me ala ngbâ ti bata ala na lege ti sengo ndo nga na awango ti gbotongo mê so alondo na Jéhovah.”—aÉphésien 6:4.

“Ala son bê ti amolenge ti ala pëpe, si bê ti amolenge ni awoko pëpe.”—aColossien 3:21.

Ye koli wala wali ti mo nga ne lo

“Zia koli oko oko na popo ti ala andoye wali ti lo legeoko tongana ti so lo ndoye tere ti lo wani. Na mbage, a lingbi wali ane koli ti lo mingi.”—aÉphésien 5:33.
Azo ayeke ngbâ ti buba sese ape

Ti azo so ayeke buba lani sese na alege nde nde na Israël ti ândö, Bible atene: “Sese ni aga sioni . . . na lege ti azo so aduti dä . . . Azo so aduti na sese ni awara ngbanga.” (Ésaïe 24:5, 6). Fade Nzapa ayeke futi ande azo so, na mbana ti bê ti ala, ayeke buba aye so angoro e.Fade lo yeke futi “azo so ayeke buba sese.” (Apocalypse 11:18). Nzapa ayeke bâ gi ala na lê tongaso ape.