Bible: Ngbanga ti nyen ayeke mingi tongaso?

Ngbanga ti nyen la laso a sigi na mara ti abible nde nde tongaso? Eskê mo bâ afini Bible so a sigi na ni tongana ye so alingbi ti aidé mo ti mä yâ ti Bible nzoni wala ayeke sara si mo mä yâ ti Bible ape? Ti hinga ye na ndö ti azo so asû aBible ni so nga ngbanga ti nyen la ala sû ni alingbi ti aidé mo ti bâ wala nzoni Bible ni ayeke so wa.

Kozoni kue, azo wa la asû Bible ândö? Nga lawa?

BIBLE SO A SÛ NI ÂNDÖ

A kangbi yâ ti Bible na mbage use. Kozo mbage ni ayeke na abuku 39 so na yâ ni e yeke wara “atënë so ayeke nzoni-kue so alondo na yanga ti Nzapa.” (aRomain 3:2). Nzapa amû yingo ti lo na akoli so ayeke be-ta-zo ti sû abuku ni so na yâ ti mbeni ngoi so aninga angu 1100, a londo na ngu 1513 K.N.E ti si na ngu 443 K.N.E. Ala sû mbage ti Bible ni so na yanga ti Hébreu, ndali ni la a iri ni mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu, nga so laso e hinga ni na Testament ti Giriri.

Use mbage ni ayeke na abuku 27, a yeke nga “tënë ti Nzapa”. (1 aThessalonicien 2:13). Nzapa amû yingo ti lo na adisciple ti Jésus so ayeke be-ta-zo ti sû abuku ni so na yâ ti mbeni ngoi so aninga ape, kue asara angu 60, a londo na ngu 41 N.E ti si na ngu 98 N.E. Ala sû mingi ti ambage ti Bible ni so na yanga ti Grec, ndani la a iri ni mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, nga so e hinga ni laso na Fini Testament.

Abuku 66 so kue la a bungbi ni si a iri ni Bible, so a yeke tënë ti Nzapa so a sara ni ndali ti azo. Me ndali ti nyen la si a sigi na ambeni traduction ti Bible? Akota raison ni ayeke ota.

• Ti mû lege na azo ti diko Bible na yanga ti kodro ti ala.

• Ti zi afaute so azo so asû peko ni asara nga ti kiri na atënë so a sû ni na yâ ti Bible ni ândö.

• Ti changé angbene fason ti sarango tënë na afini ni.

Bâ tongana nyen la a yeke ndali ti araison so la si a sigi na ambeni kozo traduction ti Bible use.

BIBLE TI SEPTANTE TI YANGA TI GREC

Ngu 300 tongaso kozo si a dü Jésus, ambeni Juif amû mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ni na yanga ti Hébreu, ala komanse ti traduire na yanga ti Grec. A hinga Bible ni so na iri ti Septante ti yanga ti Grec. A sara ni lani ngbanga ti nyen? A yeke ti aidé mingi ti aJuif, so ayeke tene yanga ti Grec me Hébreu ape, ti tene ala mä yâ ti “atënë ti Nzapa so a sû na mbeti.”​—2 Timothée 3:15.

Traduction ti Septante a-aidé lani gbâ ti azo so ayeke aJuif ape, si ayeke tene yanga ti Grec, ti hinga aye so Bible afa. Tongana nyen? Professeur W. F. Howard, atene: “Ti londo na ngoi ti abazengele, Bible ni aga fadeso Bible ti aChrétien na amissionnaire ayeke gue na yâ ti asynagogue oko oko ‘ti fa na yâ ti Bible, so Jésus ayeke lani biani Messie.’” (Kusala 17:3, 4; 20:20). F. F. Bruce, mbeni wandara ti Bible atene so a yeke mbeni raison so ndali ni aJuif mingi asara nzara ti “Septante encore ape”.

Yeke na yeke a komanse ti sû mbage ti mbeti ti Nzapa so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse, so a sû ândö na Grec, na adisciple ti Jésus abungbi ni na traduction ti Septante so a kiri peko ni na yanga ti Grec. A sara ni aga Bible so e yeke na ni laso.

BIBLE TI VULGATE SO AYEKE NA YANGA TI LATIN

Ngu 300 tongaso na peko ti so a hunzi ti sû Bible, Jérôme, so ayeke mbeni zo so ahinga ye mingi na ndö ti abungbi ti nzapa, asigi na Bible na yanga ti Latin, so a iri ni Vulgate ti yanga ti Latin. Na ngoi ni so, aBible ti yanga ti Latin ayeke lani dä awe, ka ngbanga nyen la a yeke na bezoin ti mbeni fini ni encore? Mbeni mbeti (The International Standard Bible Encyclopedia) atene so, Jérôme aye lani ti corrigé “atënë ni so a kiri peko ni na lege ni ape, ambeni faute so ayeke na yâ ni, ambeni tënë so a zia ni dä senge senge nga na ambeni tënë so a zi na yâ ni.”

Jérôme acorrigé ngbâ ti afaute so ayeke na yâ ni. Me tongana ngoi ayeke hon, akota zo ti eglize aga na mbeni kota kpale. Ala fa so Bible ti Vulgate ti yanga ti Latin la ayeke gï oko Bible so adoit ti sara na kua la, na ala ngbâ na ndö ti tënë ni so teti angu mingi. Ahon ti tene Bible ti Vulgate ni a-aidé azo ti mä yâ ti Tënë ti Nzapa, Bible ni so aga mbeni mbeti so zo apeut ti mä yâ ni ape, ndali ti so gbâ ti azo ahinga yanga ti Latin ape.

A SIGI NA GBÂ TI ATRADUCTION TI BIBLE

Na oko ngoi ni, azo angbâ ti sigi na ambeni traduction ti Bible, na tapande Bible so azo ahinga ni mingi na iri ti Bible ti Peshitta so ayeke na yanga ti Syriaque, so a sigi na ni aga nduru ti sara ngu 1600 tongaso awe. Me a ga nduru ti sara ngu 600 tongaso awe la si a komanse ti sara effort ti traduire aBible tongaso si asenge zo awara ni na yanga ti kodro ti ala.

A sara ngu 600 awe, na Angleterre, John Wycliffe asigi na mbeni Bible na yanga ti Anglais so même asenge zo apeut ti mä yâ ni. Kete na peko ti so Johannes Gutenberg asigi na kode ti imprimengo na ambeti, azo akomanse ti sigi na afini traduction ti Bible na ayanga ti kodro nde nde na ti kangbi na yâ ti Europe kue.

Na ngoi so aBible ti yanga ti Anglais aga gbani, a bâ so a yeke nzoni a sigi encore na ambeni traduction ti Bible ni nde na yanga ti Anglais. A sara ngu 300 tongaso awe, John Lewis, so ayeke mbeni bua, atene: “Yanga ti kodro ni aga ngbene ni awe nga zo apeut ti mä yâ ni encore ape, tongaso a yeke nzoni a traduire ni na yanga ti kodro [wala na Anglais] so azo ayeke tene fadeso, si azo laso apeut ti mä yâ ni.”

Laso, aye mingi apeut ti aidé azo so ahinga ye na ndö ti Bible ti kiri ti leke peko ti angbene traduction ti Bible. Ala kiri amä yâ ti ayanga ti kodro so a sû Bible ândö na ni ahon ti kozo. Ala yeke nga na angbene manuscrit ti Bible so a wara ni ade ti ninga ape. Ye so amû lege na ala ti kiri peko ti angbene mbeti ti Bible tâ na lege ni.

Tongaso, a yeke nzoni ti wara afini traduction ti Bible ni so. Me a yeke nga nzoni ti sara hange na ambeni Bible ni.a Me tongana azo so akiri ti traduire peko ti aBible azia si tâ ndoye ti Nzapa la apusu ala na ngoi so ala yeke traduire Bible ni, kua so ala sara ayeke ga na e aye ti nzoni mingi.