Chapitre Bale Oko Na Ndo Ni Oku

Gbotongo Mê ti Jéhovah Teti Amara

Esaïe 14:24–19:25

1. Tene ti ngbanga wa na ndo Assyrie Isaïe afa pekoni?

NGOI na ngoi Jéhovah ayeke sala kusala na amara ti se na awakua ti Lo teti sioye ti ala. Ye oko, atä so kue, lo yeda pepe ti tene amara ni asala ye na ngangu ahon ndo ni senge senge, aduti na baba, wala ala ke tâ lege ti vorongo. Ni la, angu mingi kozoni yingo ti lo apusu Isaïe ti sû na mbeti “nengo tene na ndo Babylone.” (Esaïe 13:1) Ye oko, a yeke gi na pekoni si Babylone ayeke duti mbeni lingu ti kpale. Na ngoi ti Isaïe, a yeke Assyrie so asala ngangu na mara ti mbele ti Nzapa. Assyrie afuti Israël, royaume ti banga na lo buba mbeni kota mbage ti Juda. Ye oko, hongo na ngangu ti Assyrie ayeke na katikati ni. Isaïe asû na mbeti: “L’Eternel Ti Sabaoth adë ba, Lo tene, Biani, ye so Mbi bi bê ti Mbi dä, fade ye ni aga tâ ye . . . Fade Mbi fâ zo ti Assyrie na sese ti Mbi, na Mbi doro lo na gbe ti gere ti Mbi na ndo ahoto ti Mbi; na lâ ni kâ, fade a zi joug ti lo na ndo ala, na fade a lungula ye ti lo so ane na ndogo ti ala.” (Esaïe 14:24, 25) Gi ngoi kete na peko ti so Isaïe afa prophétie ni, a lungula biaku kpale so Assyrie aye ti ga na ni na ndo Juda.

2, 3. (a) Giriri, Jéhovah aye maboko ti lo na tele ti zo wa? (b) So Jéhovah aye maboko ti lo “teti amara kue” a ye ti tene nyen?

² Ti ambeni mara so ayeke wato ti mara ti mbele ti Nzapa a yeke tongana nyen? Fade a fâ ngbanga na ndo ala nga. Isaïe atene: “So ayeke gbotongo mê so amu teti sese kue, na so ayeke maboko so aye teti amara kue. Teti Jéhovah ti aturugu lo mveni amu gbotongo mê so na zo wa alingbi ti sala si a ga ye senge? Na lo ye maboko lo, na zo wa alingbi ti sala si a kiri na peko?” (Isaïe 14:26, 27, NW) “Gbotongo mê” ti Jéhovah ayeke pepe gi senge bibe na ndo ye so zo alingbi ti sala. A yeke ye so lo leke na bê ti lo kue, mbela so lo mu. (Jérémie 49:20, 30) “Maboko” ti Nzapa ayeke ngangu ti lo so ayeke sala kusala. Na yâ andangba versê ti Esaïe chapitre 14 nga na achapitre 15 ti si na 19, gbotongo mê ti Jéhovah andu Philistie, Moab, Damas, Etiopii, na Égypte.

³ Ye oko, Isaïe afa mbilimbili so Jéhovah aye maboko ti lo teti “amara kue.” Tongaso, atä so aprophétie ti Isaïe aga tâ tene kozoni kue na ngoi ti giriri, na lege ti kpengba-ndia ni ala ga nga tâ tene na ngoi ti “lâ ti nda ni,” so Jéhovah aye maboko ti lo na tele ti aroyaume kue ti sese. (Daniel 2:44; 12:9; aRomain 15:4; Apocalypse 19:11, 19-21) Ngoi mingi kozoni, Jéhovah, Nzapa ti Ngangu Ahon Kue, afa na gigi polele gbotongo mê ti lo. Zo oko alingbi pepe ti sala si maboko so lo ye akiri na peko.​—Psaume 33:11; Esaïe 46:10.

“Ngbo ti Wâ so Ahulu” na Tele ti Philistie

4. Ambeni nzene nzene mbage ti tene ti Jéhovah teti Philistie ayeke so wa?

⁴ A bi lê kozoni kue na ndo azo ti Philistie. “Nengo tene so aga na yâ ngu ni so Achaz akui. I kue, O aPhilistin, i sala ngia pepe teti keke so apika i a fâ awe; teti fade sioni ngbo asigigi na yâ alê ti ngbo! Na fade alê ti lo ayeke ngbo ti wâ so ahulu.”​—Esaïe 14:28, 29.

5, 6. (a) Na lege wa Ouzziya ayeke la ni tongana mbeni ngbo teti aPhilistin? (b) Hizqiya afa so lo yeke nyen teti Philistie?

⁵ Gbia Ouzziya ayeke la ni na ngangu so alingbi ti mu lege na lo ti luti na gbele kpale ti Philistie. (2 Chronique 26:6-8) Teti aPhilistin, lo yeke tongana mbeni ngbo, na keke ti lo angbâ lakue ti pika awato so angoro lo. Na peko ti kuâ ti Ouzziya (‘keke ti lo afâ’), be-ta-zo Yotham akomande, ye oko ‘azo ni angbâ ti sala sioni.’ Na pekoni, Ahaz aga gbia. Ye ni aga nde, na tongaso aPhilistin alï na sese ti Juda na ala hon na ngangu na yâ abira so ala sala. (2 Chronique 27:2; 28:17, 18) Me, fadeso ye akiri agbian. Na ngu 746 K.N.E., Gbia Ahaz akui na Hizqiya so ade pendere ako na ndo mbata ti gbia. Tongana aPhilistin abi bê ti ala so ala yeke ngbâ ande ti hon na ngangu, ala handa tele ti ala biani. Hizqiya afa na gigi so lo yeke mbeni kpengba wato. Hizqiya, mbeni hale ti Ouzziya (“alê” so “asigigi” na yâ lo), ayeke tongana “ngbo ti wâ so ahulu”: lo londo ti sala bira fade fade, lo dë zo na loro mingi, na ye ni aso tongana wâ so agbi, mo ba mo tene lo tuku ngangu ti ngbo na tele ti awato ti lo.

⁶ Fango peko ti ye so alingbi biani na fini gbia ni. “[Hizqiya a] hon aPhilistin na bira juska na Gaza na yanga ti sese ni.” (2 aGbia 18:8) Na lege ti abuku ti mbaï ti Gbia Sennakérib ti Assyrie, aPhilistin aga ngba ti Hizqiya. “Awanzinga” (royaume ti Juda so awoko) aduti na siriri nga nzoni, na ngoi so Philistie ayeke ba pasi ti nzala.​—Diko Esaïe 14:30, 31.

7. Tene ti mabe wa a lingbi Hizqiya atene na alembe so asi na Jérusalem?

⁷ A ba so alembe asi na Juda, peut-être ti gi ti te mbele ti ke na Assyrie. A lingbi a tene nyen na ala? “Fade a kiri tene nyen na awakua ti mara ni?” A lingbi Hizqiya agi nzoni dutingo na tengo mbele na awande? Oko pepe! A lingbi lo tene na awatokua ni: “L’Eternel asala Sion; ala so azo asala ngangu na ala, fade ala wara ndo ti bata tele ti ala dä.” (Esaïe 14:32) A lingbi gbia ni azia bê ti lo kue na Jéhovah. Gunda ti Sion akpengba. Fade gbata ni ayeke ngbâ mbeni tâ ndo ti bata tele na gbele kpale ti Assyrie.​—Psaume 46:2–8 (46:1-7, NW).

8. (a) Na lege wa ambeni mara akpa laso Philistie? (b) Tongana ti giriri, Jéhovah amu maboko na awakua ti lo ti ngoi ti e tongana nyen?

⁸ Legeoko tongana Philistie, ambeni mara ti laso ake ngangu mingi awavorongo Nzapa. A kanga aChrétien Témoin ti Jéhovah na ada ti kanga nga na yâ akando ti sana. A kanga lege na ala. A fâ ambeni. Awato angbâ ti “bungbi tele ti ala ti fâ zo ti mbilimbili.” (Psaume 94:21) Na lê ti awato ti ala, bungbi ti aTémoin so akpa peut-être gi “awanzinga” na ala so “ye atia ala mingi.” Ye oko, na mungo maboko ti Jéhovah, lo yeke na aye mingi na lege ti yingo, na ngoi so awato ti lo ayeke ba pasi ti nzala. (Esaïe 65:13, 14; Amos 8:11) Tongana Jéhovah aye ande maboko ti lo na tele ti aPhilistin ti laso, fade “awanzinga” so ayeke duti nzoni. Na ndo wa? Na tele ti “da ti Nzapa,” so Jésus ayeke kpengba tene ti mbundu ni. (aEphésien 2:19, 20) Na fade ala yeke duti na gbe ti batango ndo ti “Jérusalem ti yayu,” Royaume ti Jéhovah na yayu, so Jésus Christ ayeke Gbia ni.​—aHébreu 12:22; Apocalypse 14:1.

A Kanga Yanga ti Moab

9. A fa nengo tene so aga na peko na tele ti zo wa, na tongana nyen mara so afa so lo yeke wato ti awakua ti Nzapa?

⁹ Moab, mbeni kodoro so ayeke ndulu na Israël, ayeke na mbage ti tö ti Ngu-ingo Mingi. Nde na aPhilistin, azo ti Moab ayeke na songo ti ita na Israël, teti ala yeke hale ti Lot, molenge ti ita ti Abraham. (Genèse 19:37) Atä songo so, Moab ayeke ngbele wato ti Israël. Na tapande, na ngoi ti Moïse, gbia ti Moab avo prophète Balaam, na beku so fade lo deba sioni na ndo azo ti Israël. Tongana ye ni alï ngu, Moab azia son ti ye ti pitan na vorongo Baal na gbele Israël. (Nombre 22:4-6; 25:1-5) Tongaso a yeke ye ti dongo bê pepe so Jéhovah apusu Isaïe fadeso ti sû na mbeti “nengo tene na ndo Moab”!​—Esaïe 15:1a.

10, 11. Fade ye nyen asi na Moab?

¹⁰ A fa prophétie ti Isaïe na tele ti agbata na ando mingi ti Moab, so Ar, Qir (wala Qir-Haréseth), na Dibôn ayeke na popo ni. (Esaïe 15:1b, 2a) Fade azo ti Moab ayeke toto agato ti rasin ti Qir-Haréseth, peut-être mbeni kobe ti gbata ni. (Esaïe 16:6, 7) Fade a yeke pika Sibma na Yazer, so a ahinga ala mingi teti ayaka ti vigne ti ala. (Esaïe 16:8-10) Églath-Shelishiya, so iri ni aye peut-être ti tene “Mbeni Molenge ti Bagara ti Ngu Ota,” ayeke duti ande tongana mbeni kpengba molenge ti bagara so atoto na vundu mingi. (Esaïe 15:5) Fade pele ti sese ni ayeke hule na ngoi so “angu ti Dimon” ayeke si na mênë ngbanga ti azo ti Moab so afâ ala mingi. Fade “angu ti Nimrim” ayeke ga “kuru sese,” na lege ti fä wala ti tâ tene ni, peut-être ngbanga ti so awato akanga lege ti angu ni si a sua pepe.​—Esaïe 15:6-9.

¹¹ Fade azo ti Moab ayeke yü bongo ti mua, bongo ti azo so toto kuâ. Fade ala kio kuali ti ala kue tongana fä ti kamela na ti toto. Fade ‘a fâ’ mbakpa ti ala, ye so afa kota ti vundu na ti kamela ti ala. (Esaïe 15:2b-4) Bê ti Isaïe lo mveni, so ahinga biani gango tâ tene ti atene ti ngbanga so, adö ngangu. Legeoko tongana akamba ti ngindi so ayengi, fade bê ti lo ayengi na mawa ngbanga ti tokua ti vundu na tele ti Moab.​—Esaïe 16:11, 12.

12. Tongana nyen atene ti Isaïe na tele ti Moab aga tâ tene?

¹² Fade prophétie so aga tâ tene lawa? Na yâ ngoi kete. “So ayeke tene so L’Eternel atene giriri tene ti Moab. Me fadeso L’Eternel asala tene, Lo tene, Na ngu ota, tongana ngu ota ti zo ti kusala, fade gloire ti Moab na azo ti lo kue so ayeke mingi mingi aga ye ti ke; na fade tanga ti azo ayeke mingi pepe, na a lingbi na ye pepe.” (Esaïe 16:13, 14) Aye so awara na gbe ti sese ayeda na atene so; ala fa so na siècle 8 K.N.E., Moab ahon na yâ ti mbeni ngoi ti ngangu na azo akpe mingi ti agbata ti lo. Tiglath-Piléser III adiko la ni Salamanu ti Moab na popo ti amokonzi so afuta na lo lampo. Sennakérib ayeke wara giriri lampo na tïtî Kammusunadbi, gbia ti Moab. Agbia ti Assyrie, Ésar-Haddôn na Assourbanipal asala giriri tene ti Muçuri na Kamashaltu, agbia ti Moab, tongana azo so aduti na gbe ti ala. A ninga ngu ngbangbo mingi awe, azo ti Moab azia ti duti mbeni tâ mara. Biani a wara ye so angbâ na peko ti agbata so a ba a tene a yeke ti azo ti Moab, me a hasa na gigi mingi pepe aye so afa dutingo ti wato ti Israël so ayeke giriri ngangu mingi.

Nda Ni ti “Moab” ti Laso

13. Bungbi wa akpa Moab laso?

¹³ Laso mbeni bungbi so amu ndo lê sese kue ayeke so akpa Moab ti giriri. A yeke Chrétienté, kota mbage ti “Babylone ti Kota.” (Apocalypse 17:5, NW) Moab legeoko na Israël ayeke la ni ahale ti Térah, babâ ti Abraham. Legeoko nga, Chrétienté na kongrégation ti aChrétien so asa yingo na ndo ti ala laso, atene ala kue alondo na kongrégation ti aChrétien ti kozo siècle. (aGalate 6:16) Ye oko, Chrétienté, tongana Moab, abuba lege ti lo awe: lo maï salango pitan na lege ti yingo nga vorongo ambeni nzapa nde na oko tâ Nzapa, Jéhovah. (Jacques 4:4; 1 Jean 5:21) Tongana mbeni bungbi, amokonzi ti Chrétienté ake ala so ayeke fa nzo tene ti Royaume.​—Matthieu 24:9, 14.

14. Atä gbotongo mê ti Jéhovah na tele ti “Moab” ti laso, beku wa ayeke na gbele azo oko oko ti bungbi so?

¹⁴ Na nda ni a kanga yanga ti Moab. A yeke duti ande nga tongaso teti Chrétienté. Na salango kusala na mbeni ye ti laso so alingbi na Assyrie, Jéhovah ayeke sala si lo ga yangbato. (Apocalypse 17:16, 17) Ye oko, mbeni beku ayeke dä teti azo na yâ ti “Moab” ti laso. Na popo ti fango tene ti prophétie na tele ti Moab, Isaïe atene: “Fade A yä trône na lege ti nzobe, na fade Oko aduti na ndo ni na lege ti tene-biani, na yâ tente ti David; fade Lo fâ ngbanga, Lo gi ye ti mbilimbili, na Lo sala na lege ti mbilimbili fade fade.” (Esaïe 16:5) Na ngu 1914, Jéhovah aleke ngangu gere ti trône ti Jésus, mbeni Mokonzi so aga na lege ti Gbia David. Dutingo ti Jésus tongana gbia ayeke mbeni fä ti nzobe ti Jéhovah, nga a lingbi na mbeni mbele so Nzapa ate na Gbia David, fade a ngbâ lakue. (Psaume 72:2; 85:11, 12 [85:10, 11, NW]; 89:4, 5 [89:3, 4, NW]; Luc 1:32) Azo mingi ti tâ be-ti-molenge azia “Moab” ti laso na ala ga na gbe ti Jésus ti wara fini. (Apocalypse 18:4) So tâ ye ti dengo bê teti ala ti hinga so fade Jésus ayeke ‘fa polele na amara ye so mbilimbili ayeke’!​—Matthieu 12:18, NW; Jérémie 33:15.

Damas Aga Mbeni Gbägbä Ye so Atï na Sese

15, 16. (a) Damas na Israël alondo ti sala aye ti sioni wa na tele ti Juda, na nda ni ayeke nyen teti Damas? (b) Nengo tene na ndo Damas andu nga zo wa? (c) Ye nyen aChrétien ti laso alingbi ti manda na lege ti tapande ti Israël?

¹⁵ Na pekoni, Isaïe afa “nengo tene na ndo Damas.” (Diko Esaïe 17:1-6.) Damas, na banga ti Israël, ayeke “li ti Syrie.” (Esaïe 7:8) Na ngoi ti komandema ti Gbia Ahaz ti Juda, Retsîn ti Damas abungbi na Péqah ti Israël ti lï na sese ti Juda. Ye oko, na pekoni so Ahaz ahunda lo, Tiglath-pileser III ti Assyrie asala bira na Damas, lo hon ni na ngangu na lo gue na mingi ti awakodoro ni na ngba. Na peko ti ye so, Damas aduti mbeni pepe lingu ti kpale teti Juda.​—2 aGbia 16:5-9; 2 Chronique 28:5, 16.

¹⁶ Mbele so Israël ate na Damas asala peut-être si nengo tene ti Jéhovah na tele ti Damas andu nga atene ti ngbanga na tele ti royaume ti banga so aduti be-ta-zo pepe. (Esaïe 17:3) Fade Israël aga tongana mbeni yaka na ngoi ti kongo le-kobe so le-kobe angbâ dä mingi pepe wala tongana mbeni keke ti olive so afâ mingi ti alê ni awe. (Esaïe 17:4-6) So mbeni tapande ti gbungo li teti azo so amu tele ti ala na Jéhovah! Lo ku ti tene ala voro gi lo oko na lo yeda gi na mbeni kusala ti nzoni-kue so asala na bê kue. Na ndo ni, lo ke azo so alondo na tele ti aita ti ala ti sala sioni na ala.​—Exode 20:5; Esaïe 17:10, 11; Matthieu 24:48-50.

Ziango Bê Kue na Jéhovah

17, 18. (a) Ambeni zo ti Israël asala ye tongana nyen na mbage ti anengo tene ti Jéhovah, me mingi ti mara ni asala nyen? (b) Na lege wa aye so asi laso akpa ala ti ngoi ti Hizqiya?

¹⁷ Fadeso Isaïe atene: “Na lâ ni kâ, fade azo ayä lê ti ala na Lo so asala ala, na fade lê ti ala aba Lo Ti Nzoni-kue ti Israël. Fade ala yä lê ti ala pepe ti ba balaga so maboko ti ala asala; na fade ala ba mbeni pepe ye so maboko ti ala asala​—ayanda ti Astarté wala ayanda ti lâ.” (Esaïe 17:7, 8) Tâ tene, ambeni zo ti Israël abi bê na gbotongo mê ti Jéhovah. Na tapande, tongana Hizqiya atisa azo ti Israël ti bungbi na Juda ti sala matanga ti Pâque, ambeni zo ti Israël ayeda na ala gue na mbage ti mbongo ti sala kusala ti tâ lege ti vorongo na aita ti ala. (2 Chronique 30:1-12) Ye oko, mingi ti azo ti Israël ahe na ngia awatokua so aga ti tisa ala. Kengo tene ti mabe ti kodoro ni alingbi ti hunzi pepe. Ni la, gbotongo mê ti Jéhovah aga tâ tene na ndo lo. Assyrie afuti agbata ti Israël, sese ni aga yangbato, ando ti tengo pele ti anyama alë mbeni pepe.​—Diko Esaïe 17:9-11.

¹⁸ Ti laso a yeke tongana nyen? Israël ayeke giriri mbeni mara so ake tene ti mabe. Tongaso, lege so Hizqiya atara ti mu maboko na azo ti mara so ti kiri na tâ lege ti vorongo adabe e na ngangu so atâ Chrétien ayeke sala laso ti mu maboko na azo ti Chrétienté so ake mabe. A to nda ni na ngu 1919, awatokua ti “Israël ti Nzapa” atambela na yâ ti Chrétienté kue, na tisango azo ti mu mbage na lege ti vorongo so ayeke na sioni oko pepe. (aGalate 6:16) Mingi ni ake. Mingi ahe awatokua ni. Me, ambeni ayeda. Ala yeke fadeso kutu mingi, na ala yeke na ngia ‘ti ba Lo Ti Nzoni-kue ti Israël,’ so afa ye na ala. (Esaïe 54:13) Ala zia lege ti vorongo so ala yeke sala giriri na ndo abalaga ti sioni (so ti tene vorongo na ziango bê na anzapa so azo asala), na ala gue na wâ na mbage ti Jéhovah. (Psaume 146:3, 4) Legeoko tongana Mika so aduti na fini na ngoi ti Isaïe, ala oko oko atene: “Me ti mbi, fade mbi yä lê ti mbi na L’Eternel; mbi ku Nzapa ti salut ti mbi. Fade Nzapa ti mbi amä mbi.”​—Michée 7:7.

19. Fade Jéhovah azingo na azo wa, na ye so ayeke tene ande nyen teti ala?

¹⁹ Ye so ayeke biani nde mingi na ala so azia bê ti ala na zo so ayeke kui! Na ngoi ti e, lâ ti nda ni, akota mapo ti salango ngangu na wusuwusu ayeke tï na ndo ti azo. “Kota ngu ti ingo” so ayeke bungbi ti azo so ayengi na so asala kpengba-li ayeke kporo na suingo bê nga na kengo yanga-ti-komande. (Esaïe 57:20; Apocalypse 8:8, 9; 13:1) Fade Jéhovah ayeke “zingo na” kota bungbi ti azo so asala wuluwulu. Royaume ti lo ti yayu ayeke futi ande bungbi kue na zo kue so aga na wusuwusu, na fade ala “kpe yongoro . . . tongana pupu-sese na yâ gingisale.”​—Esaïe 17:12, 13; Apocalypse 16:14, 16.

20. Atä so amara “anzi ye” ti ala, beku wa atâ Chrétien ayeke na ni?

²⁰ Ye ti pekoni ayeke nyen? Isaïe akiri tene: “Na lakui, ba, mbito mingi ayeke, na kozoni si ndapelele aga, ala yeke pepe. So ayeke futa ti ala so agbu ye ti e, na ye ti héritier ti ala so anzi ye ti e.” (Esaïe 17:14) Azo mingi ayeke nzi mara ti Jéhovah, na lege so ala sala ye na ala na ngangu nga na yekiango zo pepe. Teti ala yeke pepe mbage ti akota lege ti vorongo ti sese so, na biani ala gi ti duti ni pepe, awakasango ndo ti mayele na asioni wato aba atâ Chrétien tongana ye so a lingbi ti gbu ni fade fade. Atä so kue awakua ti Nzapa ayeke na beku so “ndapelele” so aye ti vundu ti ala ayeke hunzi ande aga ndulu.​—2 aThessalonicien 1:6-9; 1 Pierre 5:6-11.

Etiopii Aga na Matabisi na Jéhovah

21, 22. Mara wa awara na pekoni kpengba tene ti ngbanga, na atene so Isaïe asû na gbe ti yingo aga tâ tene tongana nyen?

²¹ Fani use, wala ahon so, Etiopii, na mbongo ti Égypte, asala bira na Juda. (2 Chronique 12:2, 3; 13:23; 14:8-14 [14:1, 9-15, NW]; 16:8) Fadeso Isaïe afâ ngbanga so ayeke ga ande na ndo mara so: “Aï, sese so kpangbi atoto dä, so ayeke na mbeni mbage ti angu nde nde ti Etiopii!” (Diko Esaïe 18:1-6.)a Jéhovah amu yanga so fade ‘afâ na alungula’ Etiopii.

²² Mbaï ti sese afa so na use mbage ti siècle 8 K.N.E., Etiopii amu sese ti Égypte na lo komande ni teti ndulu na ngu 60. Na pekoni, atogbia ti Assyrie Ésar-Haddôn na Assourbanipal amu nga sese ni. Tongana Assourbanipal afuti Thèbes, Assyrie ahon Égypte na ngangu, ye so akaï komandema ti Etiopii na ndo popo-hoto ti Nil. (Ba nga Esaïe 20:3-6.) Ti ngoi ti e laso a yeke tongana nyen?

23. Na ngoi ti e, zo wa ayeke “Etiopii,” na ngbanga ti nyen lo gue na futingo?

²³ Na yâ prophétie ti Daniel na ndo “lâ ti nda ni,” a tene Etiopii na Libye “ague na peko” ti “gbia ti banga” so agi tene mingi, so ti tene ala yeda na fango lege ti lo. (Daniel 11:40-43) A sala nga tene ti Etiopii na popo ti abungbi ti aturugu ti “Gog, zo ti sese ti Magog.” (Ezéchiel 38:2-5, 8) Fade a yeke futi aturugu ti Gog, so gbia ti banga ayeke na popo ni, tongana ala ga ti sala bira na mara ti nzoni-kue ti Jéhovah. Tongaso, fade Jéhovah aye nga maboko ti lo na tele ti “Etiopii” ti laso teti lo ke kota yanga-ti-komande ti Nzapa.​—Ezéchiel 38:21-23; Daniel 11:45.

24. Na alege wa Jéhovah awara ‘amatabisi’ ti amara?

²⁴ Ye oko, prophétie ni atene nga: “Na lâ ni kâ, fade azo aga na matabisi na L’Eternel Ti Sabaoth, ala yeke azo so ayo mingi, so tele ti ala aza, même azo so amu mbito mingi . . . fade ala ga na matabisi na ndo so iri ti L’Eternel Ti Sabaoth ayeke dä, na Hoto ti Sion.” (Esaïe 18:7) Atä so ala yeda pepe na kota yanga-ti-komande ti Jéhovah, ngoi na ngoi amara ayeke sala ye teti nzoni ti mara ti Nzapa. Na yâ ti ambeni kodoro, azo ti komande alu andia na afâ angbanga ti mu na awavorongo Jéhovah be-ta-zo lege ti sala kusala. (Kusala 5:29; Apocalypse 12:15, 16) Na ambeni matabisi ayeke nga dä. “Fade agbia aga na matabisi na Mo. . . . Fade amokonzi asigigi na Egypte ti ga; azo ti Etiopii asala fade ti yä maboko ti ala na Nzapa.” (Psaume 68:30-32 [68:29-31, NW]) Laso, “azo ti Etiopii” kutu mingi so akpe mbito ti Jéhovah ayeke ga na “matabisi” so ayeke vorongo ti ala. (Malachie 1:11) Ala mu mbage na kota kusala ti fango nzo tene ti Royaume na ndo sese kue. (Matthieu 24:14; Apocalypse 14:6, 7) So ayeke pepe mbeni pendere matabisi ti mu na Jéhovah?​—aHébreu 13:15.

Bê ti Égypte Awoko Kue

25. Tongana ti so Esaïe 19:1-11 afa, ye nyen asi na Égypte ti giriri?

²⁵ Na mbage ti mbongo kodoro so ayeke ndulu na Juda ayeke Égypte, so angbele ye ayeke wato ti mara ti mbele ti Nzapa. Esaïe chapitre 19 afa wusuwusu so aduti na Égypte na ngoi so prophète ni angbâ na fini. Mbeni ngangu bira ti yâ ti kodoro alondo na Égypte, “kodoro ake mbeni kodoro, na royaume ake mbeni royaume.” (Esaïe 19:2, 13, 14) Awasungo-mbaï atene amolongo ti agbia so ake tele ayeke komande ambage nde nde ti kodoro ni na ngoi oko. Ndara ti Égypte so lo pika kate ngbanga ni, nga na ‘asenge nzapa ti lo na awadeli’ ti lo, abata lo pepe “na tïtî mbeni zo so fade lo sala ngangu mingi.” (Esaïe 19:3, 4) Na biani na peko ti tele Assyrie, Babylone, Perse, Grèce, na Rome ahon Égypte na ngangu. Aye so kue asala si aprophétie ti Esaïe 19:1-11 aga tâ tene.

26. Na yâ gango tâ tene ti kota ni, fade azo ti “Egypte” ti laso ayeke duti tongana nyen na gbele afango ngbanga ti Jéhovah?

²⁶ Ye oko, na yâ ti Bible, fani mingi Égypte aduti fä ti sese ti Satan. (Ezéchiel 29:3; Joël 3:19; Apocalypse 11:8) Tongaso, “nengo tene na ndo Egypte” so Isaïe afa ni ayeke na mbeni gango tâ tene ti kota ahon? Biani! Akozo tene ti prophétie ni alingbi ti pusu ala kue so amä ni ti dengi mê: “Ba, L’Eternel atambela na ndo mbinda so ague fade fade, na Lo si na Egypte; fade ayanda ti Egypte ayengi na gbele Lo, na bê ti azo ti Egypte awoko kue.” (Esaïe 19:1) Na yâ ngoi kete, fade Jéhovah aga ti sala ye na tele ti bungbi ti Satan. Na ngoi ni so, a yeke ba so anzapa ti bungbi ti aye ti fadeso ayeke ye senge. (Psaume 96:5; 97:7) Fade “bê ti azo ti Egypte ayeke woko kue” na mbito. Jésus asala tene ti ngoi so kozoni: “Fade . . . ye ti vundu aga na popo ti amara na ndo sese, na bê ti azo agi ala teti toto ti kota ngu ti ingo na ti mapo ni; na fade azo akui na mbito tongana ala bi bê ti ala na ye so ayeke ga na ndo sese.”​—Luc 21:25, 26.

27. A fa kozoni tene ti kangbingo wa teti “Egypte,” na tongana nyen ayeke ga tâ tene laso?

²⁷ Na ndo ngoi so ayeke si ande na fango ngbanga ti lo, Jéhovah atene na lege ti prophétie: “Fade Mbi zingo azo ti Egypte si ala ke tele ti ala na popo ti ala; fade ala tiri bira, azo oko oko kue ake aita ti ala, na azo oko oko kue ake azo so ayeke ndulu na ala; fade kodoro ake mbeni kodoro, na royaume ake mbeni royaume.” (Esaïe 19:2) Ngbele ye na lekengo gere ti Royaume ti Nzapa na ngu 1914, aba “fä ti singo” ti Jésus: mara alondo ti ke mbeni mara, na royaume ti ke mbeni royaume. Afango tele na popo ti akete mara, afango mbeni mara kue so atuku mênë mingi, na ye so ahiri ni tombango mbeni kete mara ti zia mbeni nde na place ni afâ azo kutu mingi na lâ ti nda ni so. “Aye ti vundu” so ayeke ga gi sioni ahon tongana nda ni aga ndulu.​—Matthieu 24:3, 7, 8, NW.

28. Lege ti vorongo ti wataka alingbi ande ti sala nyen ti sö bungbi ti aye ti fadeso na lâ ti fango ngbanga?

²⁸ “Fade ngangu ti yingo ti azo ti Egypte awe; fade Mbi futi tene ti wango ni kue; fade ala gue ti hunda ayanda, na awadeli, na azo ti gingo bendo, na azo so afa nda ti yanga ti atoro.” (Esaïe 19:3) Tongana Moïse asi na gbele Pharaon, a bi kamela na lê ti aprêtre ti Égypte, teti ala wara lege pepe ti lingbi na ngangu ti Jéhovah. (Exode 8:18, 19; Kusala 13:8; 2 Timothée 3:8) Legeoko nga, na lâ ti fango ngbanga, fade lege ti vorongo ti wataka alingbi pepe ti sö bungbi ti aye ti ngoi ti e so abuba awe. (Ba Esaïe 47:1, 11-13.) Na nda ni, Égypte aga na gbe ti “zo so fade lo sala ngangu mingi na ala,” Assyrie. (Esaïe 19:4) Ye so aduti fä ti ye ti vundu so aku bungbi ti aye ti fadeso.

29. Fade amokonzi ti poroso alingbi ti sala nyen na lâ ti Jéhovah?

²⁹ Ti amokonzi ti poroso a yeke duti ande tongana nyen? Ala lingbi ti mu maboko? “Amokonzi ti Tsoan ayeke buba mingi; tene ti awawango ti ndara mingi ti Pharaon aga buba tene.” (Diko Esaïe 19:5-11.) A yeke biani na lege ni pepe ti ku ti tene awamungo wango so ayeke azo asala mbeni nzoni ye na lâ ti fango ngbanga! Atä ala yeke na hingango ndo kue ti sese na maboko ti ala, ala yeke pepe na ndara ti Nzapa. (1 aCorinthien 3:19) Ala ke Jéhovah na ala gue na peko ti ye so a hiri ni senda-ye, na mbage ti senda-ndara, nginza, angia, na ambeni ye so aba tongana nzapa. Tongaso, ala hinga ye oko pepe na ndo aye so Nzapa aleke ti sala. Ala handa tele ti ala na li ti ala aga kirikiri. Kusala ti ala ayeke senge. (Diko Esaïe 19:12-15.) “Kamela asala azo ti ndara, na mbito agbu ala, na a kamata ala awe. Ba, ala ke tene ti L’Eternel awe. Ndara ti nyen ayeke na yâ ala?”​—Jérémie 8:9.

Fä na Témoin Teti Jéhovah

30. Na lege wa ‘sese ti Juda ayeke ga ande ye ti mu mbito na Egypte’?

³⁰ Ye oko, atä tele ti amokonzi ti “Egypte” awoko, “tongana awali,” ambeni zo angbâ so agi ndara ti Nzapa. Azo ti Jéhovah so asa yingo na ndo ti ala na afon ala ‘afa nzoye ti Nzapa.’ (Esaïe 19:16; 1 Pierre 2:9) Ala sala ye kue ti gboto mê ti azo teti futingo ti bungbi ti Satan so aga ndulu. Na fango peko ti ye so kozoni, Isaïe atene: “Fade sese ti Juda aga ye ti mu mbito na Egypte; lakue, fade azo ti Egypte ayeke na mbito tongana mbeni zo adi iri ti Juda na ala teti ye so L’Eternel Ti Sabaoth aleke na bê ti Lo na tele ti Egypte.” (Esaïe 19:17) Awatokua be-ta-zo ti Jéhovah akangbi tâ tene: ala fa mbilimbili tene ti akä so Jéhovah asala tene ti ala kozo. (Apocalypse 8:7-12; 16:2-12) Kusala so anzere oko pepe na amokonzi ti alege ti vorongo ti sese.

31. A sala tongana nyen si atene “yanga ti Canaan” na yâ agbata ti Égypte (a) na ngoi ti giriri? (b) na ngoi ti e?

³¹ Ye ti dongo bê wa aga na peko ti fango tene so? “Na lâ ni kâ, fade kodoro oku ayeke na sese ti Egypte so asala tene na yanga ti Canaan, na ala dë bä na L’Eternel Ti Sabaoth. Fade a di iri ti mbeni kodoro oko, Kodoro so ye afuti dä.” (Esaïe 19:18) Giriri a ba so prophétie so aga tâ tene tongana aJuif asala tene na yanga ti Hébreu na yâ agbata ti Égypte so ala kpe ague dä. (Jérémie 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) Na ngoi ti e, azo so alango na ndo ti “Egypte” ti laso amanda ti tene ‘yanga ti nzoni-kue,’ tâ tene ti Bible. (Sophonie 3:9) A hiri mbeni oko ti agbata oku ti fä so “Kodoro so ye afuti dä,” na a fa so mbeni mbage ti ‘yanga ti nzoni-kue’ ayeke mu lege ti fa nda ti bungbi ti Satan na ti ‘futi’ ni.

32. (a) “Balaga” wa ayeke na yâ sese ti Égypte? (b) Na lege wa azo so asa yingo na ndo ti ala ayeke tongana mbeni “pilier” ndulu na katikati ti Égypte?

³² Na lege ti kusala ti fango tene ti azo ti Jéhovah, fade azo mingi na yâ bungbi ti aye ti fadeso ayeke ga ti hinga kota iri ti lo. “Na lâ ni kâ, fade balaga ayeke teti L’Eternel na yâ sese ti Egypte, na pilier ayeke teti L’Eternel na yanga ti sese ni.” (Esaïe 19:19) Atene so andu ndo ti aChrétien so asa yingo na ndo ti ala, so ayeke na yâ mbeni songo ti mbele na Nzapa. (Psaume 50:5) Tongana mbeni “balaga,” ala mu asadaka; tongana mbeni “pilier na gere ti tene-biani,” ala sala tene ti témoin teti Jéhovah. (1 Timothée 3:15; aRomain 12:1; aHébreu 13:15, 16) Ala yeke “na yâ sese” ni, na lege so awara ala, nga na afon ala “ambeni ngasangbaga,” na yâ ti akodoro na azoa ti kota-ngu ingo ahon 230. Ye oko, ala yeke “ti sese so pepe.” (Jean 10:16; 17:15, 16) A lingbi ti tene ala yeke na popo ti sese so na Royaume ti Nzapa, ala yeke ndulu ti hon katikati so na ti wara futa ti ala na yayu.

33. Na alege wa azo so asa yingo na ndo ti ala ayeke “fä” na “témoin” na yâ sese ti “Egypte”?

³³ Isaïe angbâ ti tene: “Fade a yeke fä na témoin teti L’Eternel Ti Sabaoth na yâ sese ti Egypte; teti fade azo ni atoto na L’Eternel tene ti azo so asala ngangu na ala, na fade Lo to zo ti sö ala, na zo ti bata ala, na fade Lo zi ala.” (Esaïe 19:20) Tongana “fä” na “témoin,” azo so asa yingo na ndo ti ala ayeke mu li ni na yâ fango tene na ala sepela iri ti Jéhovah na yâ bungbi ti aye ti fadeso. (Esaïe 8:18; aHébreu 2:13) Na ndo lê sese kue a mä toto ti azo so asala ngangu na ala, me mingi ni, angorogbia ti azo alingbi pepe ti mu maboko na ala. Nde na so, fade Jéhovah ayeke tokua mbeni Kota Wasongo Zo, Gbia Jésus Christ, ti zi azo kue ti tâ be-ti-molenge. Tongana lâ ti nda ni so e yeke dä asi na kota ni ti lo na lâ ti bira ti Har–Maguédôn, fade Jésus ayeke ga na wongo tele nga na adeba nzoni ti lakue lakue na azo so akpe mbito ti Nzapa.​—Psaume 72:2, 4, 7, 12-14.

34. (a) Fade “azo ti Egypte” ayeke hinga Jéhovah tongana nyen, na sadaka nga na matabisi wa ala yeke mu ande na lo? (b) Lawa Jéhovah ayeke pika “Egypte,” na fade savango tele wa aga na pekoni?

³⁴ Ti ku na ngoi so, Nzapa aye si mara ti azo nde nde kue awara tâ hingango ndo na asö kuâ. (1 Timothée 2:4) Tongaso, Isaïe asû na mbeti: “Fade L’Eternel asala si ala hinga Lo na Egypte, na azo ti Egypte ahinga L’Eternel na lâ ni kâ; biani, fade ala sambela na lege ti sadaka na offrande, ala mu zendo na L’Eternel, na fade ala sala ye ti zendo ti ala. Fade L’Eternel apika Egypte, Lo pika, na Lo sala si kä ni amu; na fade azo ti Egypte akiri na L’Eternel, Lo mä ala, na Lo lungula kobela ti ala.” (Esaïe 19:21, 22) Azo so alondo na popo ti amara kue ti sese ti Satan, “azo ti Egypte,” aga ti hinga Jéhovah na ti mu na lo sadaka, “lengo ti yanga so asepela iri ti Lo.” (aHébreu 13:15) Ala dë bä ti mu tele ti ala na lo na ala sala ye alingbi na dengo bä so na salango na lo na be-biani na yâ fini ti ala kue. Na peko ni so Jéhovah ‘apika’ bungbi ti aye ti fadeso na Har–Maguédôn, fade lo sala kusala na Royaume ti lo ti lungula kobela ti azo. Na ngoi ti Komandema ti Ngu Saki Oko ti Jésus, fade a yä azo ti ga mbilimbili-kue na lege ti yingo, ti bibe, ti nzoni salango ye, na ti mitele: so tâ lungulango kobela biani!​—Apocalypse 22:1, 2.

‘Tene Nzoni na Ndo Azo ti Mbi’

35, 36. A lingbi na Esaïe 19:23-25, songo wa Égypte, Assyrie, na Israël aduti na ni giriri?

³⁵ Na pekoni prophète ni aba mbeni pendere gbiango ye so ayeke si ande: “Na lâ ni kâ, fade kota lege alondo na Egypte, a gue na Assyrie, na fade azo ti Assyrie aga na Egypte, na azo ti Egypte ague na Assyrie; fade azo ti Egypte asambela legeoko na azo ti Assyrie. Na lâ ni kâ, fade Israël ayeke ota ni na tele ti Egypte na Assyrie, na fade Israël aga ye ti mu nzoye na sese kue; teti L’Eternel Ti Sabaoth ahiri tene nzoni na ndo ala, Lo tene, Tene nzoni aga na ndo Egypte, azo ti Mbi, na ndo Assyrie, lo so tïtî Mbi asala lo, na ndo Israël, ye ti héritier ti Mbi.” (Esaïe 19:23-25) Tongaso, na mbeni lâ Égypte na Assyrie ayeke duti na nzoni songo. Tongana nyen?

³⁶ Giriri, tongana lo sö azo ti lo na tïtî amara, a lingbi ti tene so Jéhovah alungula kota lege ti liberté teti ala. (Esaïe 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jérémie 31:21) Mbeni mbage ti prophétie so aga tâ tene na peko ti tingo ti Babylone tongana ala so ague na ngba asigigi na Assyrie na Égypte, nga na Babylone, ti kiri na Sese ti Zendo. (Esaïe 11:11) Ye oko, ti laso a yeke tongana nyen?

37. Na lege wa azo kutu mingi aduti laso tongana ti so mbeni kota lege atingbi “Assyrie” na “Egypte”?

³⁷ Laso, tanga ti azo ti Israël ti yingo so asa yingo na ndo ti ala ayeke “ye ti mu nzoye na sese kue.” Ala tiri teti tâ lege ti vorongo na ala fa tene ti Royaume na azo ti amara kue. Ambeni ti amara so, legeoko tongana Assyrie, abi bê mingi na aye ti bira. Ambeni mara akomande na ngangu mingi pepe, peut-être tongana Égypte, so na mbeni ngoi aduti “gbia ti mbongo” ti prophétie ti Daniel. (Daniel 11:5, 8) Azo kutu mingi ti amara so abi bê na aye ti bira nga na amara so akomande na ngangu mingi pepe amu tâ lege ti vorongo. Tongaso, azo ti amara kue ayeke bungbi beoko ti ‘sala kusala.’ Kangbi ti mara ayeke na popo ti ala pepe. Ala ndoye tele na popo ti ala, ye so amu lege ti fa so ‘Assyrie aga na Egypte na Egypte ague na Assyrie.’ A lingbi ti tene so mbeni kota lege ahon na popo ti ala.​—1 Pierre 2:17.

38. (a) Na lege wa fade Israël “ayeke ota ni na tele ti Egypte na Assyrie”? (b) Ngbanga ti nyen Jéhovah atene ‘Tene nzoni na ndo azo ti mbi’?

³⁸ Me na lege wa Israël “ayeke ota ni na tele ti Egypte na Assyrie”? Na tongo nda ti “lâ ti nda ni,” mingi ti ala so ayeke sala giriri na Jéhovah na ndo sese ayeke ti “Israël ti Nzapa.” (Daniel 12:9; aGalate 6:16) Ngbele ye na angu so alondo na 1930, azo mingi so asi singo ti “ambeni ngasangbaga,” so beku ti ala ayeke ti sese, aba gigi. (Jean 10:16a; Apocalypse 7:9) Ala londo na amara, so Égypte na Assyrie aduti fä ni, ala sua tongana ngu na da ti vorongo ti Jéhovah na ala tisa ambeni zo ti bungbi oko na ala. (Esaïe 2:2-4) Ala sala oko kusala ti fango tene so aita ti ala so asa yingo na ndo ti ala asala, ala gbu ngangu na gbele a-oko mara ti tara, ala fa na gigi oko dutingo be-ta-zo na be-biani, na ala te kobe na oko table ti yingo. Biani, ala so a sa yingo na ndo ti ala na “ambeni ngasangbaga” aga “kundu oko na Berger oko.” (Jean 10:16b) Mbeni zo alingbi ti dë kite so na bango wâ ti ala nga na gbungo ngangu ti ala, bê ti Jéhovah anzere teti kusala ti ala? A yeke senge pepe si lo hiri deba nzoni na ndo ala tongaso: ‘Tene nzoni na ndo azo ti mbi’!

[Kete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 191]

Aturugu ti Philistie so ayeke sala bira na awato ti ala (dessin ti azo ti Égypte ti siècle 12 K.N.E.)

[Foto na lembeti 192]

Dessin ti tênë so afa mbeni turugu wala nzapa ti Moab (na popo ti siècle 11 na 8 K.N.E.)

[Foto na lembeti 196]

Turugu ti Syrie na ndo ti zambala (siècle 9 K.N.E.)

[Foto na lembeti 198]

Suingo bê na kengo yanga-ti-komande akporo na yâ “ngu-ingo” ti azo so ake yanga

[Foto na lembeti 203]

Aprêtre ti Égypte awara lege pepe ti lingbi na ngangu ti Jéhovah