Sala ye na lege ni na ndo tënë ti nyongo sämba

“Vin ayeke ye ti hengo zo, na sämba asala wuluwulu, na zo so azia sämba asala lo, lo yeke na ndara pëpe.”​—APROVERBE 20:1.

DISCIPLE Jacques asû na mbeti: “Matabisi kue ti nzoni na matabisi kue so alingbi kue alondo na nduzu azu, a londo na tïtî Babâ ti lumière.” (Jacques 1:17). Bê ti kiri singila ndali ti gbâ ti anzoni matabisi ti Nzapa apusu wasungo psaume ti he bia so: “Lo sala si pele amaï teti anyama, na Lo sala le-kasa teti zo ti sala ye na ni, si Lo lingbi sala si kobe asigigi na yâ sese, na vin so asala si bê ti zo aduti na ngia, na mafuta so asala si lê ti lo aza, na kobe so asala si zo awara ngangu.” (Psaume 104:14, 15). Legeoko tongana kugbe-kasa, kobe na mafuta, vin nga na ambeni sämba ayeke apendere matabisi so alondo na Nzapa. Tongana nyen e lingbi ti sala ye na ni na lege ni?

² Mbeni pendere matabisi ayeke nzoni gi tongana a sala kua na ni na lege ni. Na tapande, ngu-lavu wala mafuta ti wotoro ayeke “nzoni,” me “tengo ngu-lavu mingi ayeke nzoni pëpe”. (aProverbe 24:13; 25:27). Atâa so ti “kamata kete vin” wala sämba alingbi ti duti nzoni, nyongo sämba ahon ndo ni ayeke mbeni kota kpale (1 Timothée 5:23). Bible amû gbotongo mê so: “Vin ayeke ye ti hengo zo, na sämba asala wuluwulu, na zo so azia sämba asala lo, lo yeke na ndara pëpe.” (aProverbe 20:1). Ye oko, tongana nyen a lingbi biani ti tene so sämba ayeke sala mbeni zo?a Ngbenda wala kangu ti sämba oke a lingbi ti bâ ni tongana nyongo sämba ahon ndo ni? Salango ye na lege ni na ndo tënë ti sämba ayeke so wa?

Tongana nyen sämba ayeke “sala” zo?

³ Na Israël ti giriri, molenge so ayeke zo ti tengo ye ahon ndo ni nga so ayeke ngbâa ti sämba si lo gbian salango ye ti lo pëpe, a yeke bo lo na tênë juska lo kui (Deutéronome 21:18-21). Bazengele Paul awa aChrétien: “Tongana mbeni zo ayeke, so ala iri lo ita na yâ Christ, na lo yeke zo ti pitan, wala zo so bê asala lo, wala zo so asambela yanda, wala wazonga, wala ngbâa ti sämba, wala zo so agbu ye na ngangu, i tambela na zo so pëpe, même ti te kobe na zo tongaso pëpe.” A yeke polele, Mbeti ti Nzapa ake ti tene zo anyon sämba juska ahon ndo ti lo.​—1 aCorinthien 5:11; 6:9, 10.

⁴ Ti fa aye so nyongo sämba ahon ndo ni ayeke sala na zo, Bible atene: “Mo bâ vin pëpe tongana a yeke bengba, tongana a za na yâ kopo, tongana sango ni ayeke nzoni. Na nda ni, fade a te zo tongana ngbo, na a kpo zo tongana kpalakongo. Fade lê ti mo abâ ye ti kirikiri, na fade bê ti mo asala tënë ti kirikiri.” (aProverbe 23:31-33). Nyongo sämba mingi ayeke dë zo tongana mbeni sioni ngbo, na lege so a yeke sala si zo atï kobela, li ti lo ayeke nzoni pëpe, même a sala si lo hinga tele ti lo mbeni pëpe. Ngbâa ti sämba ayeke ‘bâ ye kirikiri,’ na lege so ye so ayeke tâ ye pëpe, a yeke tâ ye na lê ti lo. Lo lingbi nga ti sigigi na asioni tënë nga asioni bibe so, tongana fade lê ti lo ayeke senge, lo lingbi pëpe ti sigigi na ni.

⁵ Ka ti zo so ayeke nyon sämba, me lo yeke sala hange ti tene azo ahinga pëpe so sämba ayeke sala lo a yeke tongana nyen? Ti ambeni zo, a yeke ngangu ti hinga so sämba asala ala atâa so ala nyon ni mingi. Me, ti tene na bê ti mo so mara ti salango ye tongaso ayeke sioni pëpe a yeke mbeni lege ti handango tele ti mo mveni (Jérémie 17:9). A yeke kete kete si nzara ti sämba alingbi ti dü na bê ti mbeni zo, na nda ni lo ga ‘ngbâa ti vin’. (Tite 2:3). Na ndo aye so ayeke sala si zo aga ngbâa ti sämba, wasungo mbeti Caroline Knapp atene: “A yeke na lango oko pëpe me yeke na yeke si zo ayeke ga ngbâa ti sämba.” Nyongo sämba ahon ndo ni ayeke biani gbanda so ayeke gue na zo na aye ti sioni mingi!

⁶ Bâ nga gbotongo mê so Jésus amû: “I bata nzoni, wala peut-être tengo kobe na nyongo sämba mingi, na kusala ti leke ye ti fini so ane bê ti i, na lâ ni so aga na ndo i tongana son; teti fade lâ ni so aga tongana son na ndo ala kue so aduti na lê ti sese kue.” (Luc 21:34, 35). Kozoni si mbeni zo aga tâ ngbâa ti sämba, nyongo ye ahon ndo ni alingbi ti sala si lo yeke lakue ndulu ti lango na ti sala goigoi na lege ti mitele nga na lege ti yingo. Ka tongana lâ ti Jéhovah awara mbeni zo na yâ ti mara ti ye so, a yeke duti ande tongana nyen?

Akpale so aga na lege ti nyongo sämba ahon ndo ni

⁷ Nyongo sämba mingi ayeke ga na gbâ ti akpale na zo na lege ti mitele nga na ti yingo. Nyongo sämba ahon ndo ni ayeke ga na akobela tongana: kobela ti foie, hépatite nga na ambeni kobela so ayeke buba li ti zo na a sala si tele ti lo adö dongo. A lingbi nga ti ga na cancer, diabète, ambeni kobela ti bê nga na ti yâ. Nyongo sämba ahon ndo ni ague tâ nde mingi na ye so Mbeti ti Nzapa afa: “Zia e sukula e mveni ti lungula sioni kue ti mitele na ti yingo; na lege ti mbito ti Nzapa, zia e ga azo ti be-vulu biani.”​—2 aCorinthien 7:1.

⁸ Nyongo sämba mingi alingbi nga ti sala si zo abuba nginza senge senge, même lo lingbi ti girisa kua ti nginza ti lo. Gbia Salomon ti Israël ti giriri amû gbotongo mê so: “Mo duti pëpe na popo ti azo so anyon vin mingi, wala na popo ti azo so ate nyama ahon ndo ni.” Ngbanga ti nyen? Lo fa nda ni: “Teti zo so ayeke ngbâa ti sämba na zo so ayeke watengo-ye, fade nzinga asala ala, na nzara ti lango asala si zo ayü gi fango bongo.”​—aProverbe 23:20, 21.

⁹ Ti fa mbeni kpale ni, mbeni kota bakari (The Encyclopedia of Alcoholism) atene: “Agingo nda ti ye afa so sämba ayeke sala si akode so a hunda na zo ti wara ti kpe na kutukutu nzoni ayeke kiri na peko. Lo duti ndulu ti sala ye hio na gbele kpale mbeni pëpe, salango ye ti tele ti lo ayeke nzoni pëpe, lo sala hange wala lo bâ ndo nga nzoni pëpe.” Aye so ayeke si na peko ti kpengo na kutukutu na ngoi so sämba ayeke sala zo ayeke tâ sioni mingi. Gi na kodoro ti Amerika, ngu oko oko, azo saki mingi ayeke kui nga azo saki ngbangbo mingi ayeke wara akota kä na peko ti andao so aga na lege ti nyongo sämba ahon ndo ni. Mingi ti azo so kpale ni ayeke si na ala ayeke amaseka so ade ti hinga ye mingi pëpe na ndo kpengo na kutukutu nga na nyongo sämba. Zo so akpe na kutukutu na peko ti so lo nyon sämba mingi alingbi pëpe ti tene so ni bâ tâ na nene ni matabisi ti fini so alondo na Jéhovah Nzapa (Psaume 36:10). Teti so fini ayeke na ngele mingi, a yeke nzoni mingi ti tene mbeni zo anyon sämba pëpe na ngoi so lo ye ti kpe na kutukutu.

¹⁰ Nyongo sämba ahon ndo ni ayeke ga na kpale na azo gi na lege ti mitele pëpe, me na lege ti yingo nga. Bible atene: “Ye ti pitan na vin na fini vin alungula hingango ye” wala anzoni bibe ti zo (Osée 4:11). Sämba ayeke sala ngangu na ndo bibe ti zo. Mbeni mbeti so ndokua ti kodoro ti Amerika so ayeke bâ tënë ti aye so sämba na asioni manga ayeke sala na ndo zo atene: “Sämba so mbeni zo anyon, ayeke londo na yâ ti lo ague na yâ ti mênë ti lo na ayeke si hio na mongoli ti lo. A to nda ti woko ambage ti mongoli ti lo so ayeke fa lege na bibe nga na atënë ti bê ti lo. Lo yeke bâ ti lo so ye ti kanga lege na lo ti sala ye ayeke mbeni pëpe.” A yeke na ngoi so sämba ayeke ‘sala’ e si e to nda ti sala ye kirikiri na mbage ti mbeni koli wala wali, na e lingbi ti tï na yâ ti atara nde nde.​—aProverbe 20:1.

¹¹ Na ndo ni, Bible atene na e: “Tongana i te, wala i nyon, wala i sala mbeni ye, i sala ye kue teti gloire ti Nzapa.” (1 aCorinthien 10:31). Nyongo sämba ahon ndo ni alingbi mbeni lâ ti mû gloire na Nzapa? Zo so ayeke Chrétien aye biani pëpe ti tene a hinga lo tongana zo ti nyongo sämba mingi. Mara ti ye tongaso ayeke bi zonga na ndo iri ti Jéhovah, a yeke mû gloire na lo pëpe.

¹² Ka tongana nyongo sämba mingi ti mbeni Chrétien asala si mbeni mba ti lo wamabe, peut-être mbeni fini disciple, apika gere ti lo, ye ni ayeke tongana nyen? (aRomain 14:21). Jésus amû gbotongo mê so: “Zo so asala ye si mbeni oko ti akete molenge so amä na bê na Mbi atï, a yeke nzoni ahon teti zo so tongana a kanga kota tênë ti moulin na go ti lo, na a bi lo na kota ngu ti ingo.” (Matthieu 18:6). Nyongo sämba ahon ndo ni alingbi nga ti sala si e girisa akungba ti e na yâ kongregation (1 Timothée 3:1-3, 8). A lingbi ti girisa nga pëpe so nyongo sämba ahon ndo ni ayeke ga na kpale na yâ ti sewa.

Tongana nyen ti kpe akpale ni?

¹³ Kota ye ni ti kpe aye ti sioni so ayeke ga na dutingo ngbâa ti sämba ayeke ti zia mbeni katikati na nyongo sämba. A yeke pëpe ti kangbi popo ti nyongo sämba ahon ndo ni na gango ngbâa ti sämba, me ti kangbi popo ti nyongo sämba na lege ni na nyongo sämba ahon ndo ni. Zo wa si alingbi ti hinga wungo ti ngbenda wala ti kangu ti sämba so alingbi na mo mveni kozoni si mo nyon sämba ahon ndo ni? Teti so dutingo ti e ayeke nde nde, a yeke tâ ngangu ti fa mbilimbili wungo ti ngbenda wala ti kangu ti sämba so a bâ ni tongana nyongo sämba ahon ndo ni. A lingbi zo oko oko ahinga katikati ti lo mveni nga lo ngbâ gi na yâ ti katikati so. Ye nyen alingbi ti mû maboko na mo ti hinga wungo ti ngbenda wala ti kangu ti sämba so alingbi ti hon ndo ti mo? Mbeni kpengba-ndia ayeke dä so alingbi ti mû maboko na mo?

¹⁴ Bible atene: “Mo bata tâ ndara na mo bi bê ti mo na lege ni, mo zia ye so akpe na lê ti mo pëpe. Tongaso fade ye so aga fini teti âme ti mo, na ye ti pendere teti go ti mo.” (aProverbe 3:21, 22). Tongaso, kpengba-ndia so mo lingbi ti bata ayeke so: Wungo ti ngbenda wala ti kangu ti sämba so mo nyon na mo bâ so a sala si ngangu ti bango nda ti ye ti mo akiri na peko mingi, nga ngangu ti gbungo li ti mo akiri kete, a lingbi ti tene so wungo ni so ayeke mingi teti mo. Me, a lingbi mo mveni mo sala ye tâ na lege ni na ndo hingango tâ katikati ti mo!

¹⁵ Na yâ ti ambeni ye, a yeke lege ti ndara ti gbanzi tele ti mo na sämba. Na bango akpale so alingbi ti si na kete molenge so ayeke na yâ ti lo, mbeni mama ti ngo alingbi ti ke sämba. A yeke duti nzoni mingi ti kpe ti nyon sämba na lê ti mbeni zo so sämba ayeke sala nzoni na lo pëpe wala mbeni zo so yingo-ti-hinga ti lo ake nyongo sämba. Jéhovah amû lani ndia so na azo so ayeke sala kua ti prêtre na tabernacle: “I nyon vin wala sämba pëpe, tongana i gue na yâ Tente ti Bungbi, si i kui pëpe.” (Lévitique 10:8, 9). Ni la, e nyon sämba pëpe kozo ti gue na bungbi, na fango tënë wala ti sala ambeni kua so andu akungba ti e na lege ti yingo. Nga, na yâ ti akodoro so a lu ndia na ndo ngu ti azo so alingbi ti nyon sämba, a lingbi aChrétien amû peko ti andia ti kodoro ni.​—aRomain 13:1.

¹⁶ Tongana sämba ayeke na gbele mo, kozo tënë so mo lingbi ti hunda na tele ti mo ayeke so: ‘A lingbi mbi nyon ni wala pëpe?’ Tongana mo yeda biani ti nyon ni, dabe mo na katikati ti mo, nga hon ndo ni pëpe. Zia si nzobe ti zo so atisa mo asala ngangu na ndo ti mo pëpe. Kpe amatanga wala ando so sämba ayeke dä mingi. Na ambeni ndo, ndia amû lege na amolenge ti nyon sämba. A yeke ti ababâ na mama ti fa ye na amolenge ti ala nga ti bâ ndo na ndo ti ala na ndo tënë ti nyongo sämba.​—aProverbe 22:6.

Mo lingbi ti leke kpale ni

¹⁷ Mo yeke zo so kpale ti mo ayeke ti nyon sämba wala angangu sämba mingi? Girisa pëpe so, tongana nyongo sämba ahon ndo ni aga mbeni siokpari so mo yeke honde ndo ni, mbeni lâ a yeke sala sioni na mo. Ni la, mû ngoi ti bâ dutingo ti mo mveni. Hunda tele ti mo mveni na atënë so: ‘Mbi yeke duti ti nyon sämba mingi ahon ti kozo? Fadeso, mbi yeke nyon gi asämba so ayeke ngangu ahon ti so mbi yeke nyon kozo? Mbi yeke nyon sämba ti kpe na akpale? Azo ti yâ ti sewa ti mbi wala akamarade ti mbi ayeke gi bê ti ala na ndo nyongo sämba ti mbi? Sämba so mbi yeke nyon adü akpale na yâ ti sewa ti mbi? Mbi bâ so a yeke ngangu na mbi ti ke sämba teti yenga oko, nze oko wala anze mingi? Mbi yeke fa pëpe na azo wungo ti ngbenda wala ti kangu ti asämba na angangu sämba so mbi yeke nyon?’ Ka tongana mo bâ so ambeni hundango tënë ni andu mo? Sala ye pëpe tongana mbeni zo so ‘abâ lê ti lo mveni na tatara, na fade fade lo girisa ye so lo bâ.’ (Jacques 1:22-24). Gi lege ti leke kpale ni. Me, ye nyen mo lingbi ti sala ti leke kpale ni?

¹⁸ Bazengele Paul amû wango so na aChrétien: “I zia vin asala i pëpe, teti ye ti sioni ayeke na yâ ni, me a lingbi i zia Yingo asi bê ti i.” (aEphésien 5:18). Fa wungo ti ngbenda wala ti kangu ti sämba so na lê ti mo ayeke mingi, nga zia akatikati so alingbi na ndo ni. Leke na bê ti mo ti hon ndo ni pëpe; duti na ngangu ti kanga nzara ti tele (aGalate 5:22, 23). Mo yeke na akamarade so ayeke pusu ka mo ti nyon ye ahon ndo ni? Sala hange na ala. Bible atene: “Zo so atambela na awandara, fade lo ga wandara, me zo so aga ndeko ti awabuba, fade lo wara vundu dä.”​—aProverbe 13:20.

¹⁹ Leke akpale ahon ti kpe ni na nyongo sämba. Na salango ye alingbi na wango ti Tënë ti Nzapa, mo lingbi ti leke akpale (Psaume 119:105). Sala mbito pëpe ti hunda mungo maboko na mbage ti mbeni ancien so a lingbi ti zia bê kue na lo. Sala kua nzoni na aye so Jéhovah amû ti kpengba dutingo ti mo na lege ti yingo. Kpengba songo ti mo na Nzapa. Sambela lo lakue, mbilimbili na ndo awokongo ti mo. Sambela Nzapa na bê ti mo kue ti tene lo ‘tara bê ti mo na bibe ti mo’ na ti leke ni si aga nzoni (Psaume 26:2). Tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon, sala kue ti tambela na lege ti be-biani.

²⁰ Ka tongana kpale ti nyongo sämba mingi angbâ gi ngbango atâa so mo yeke sala ngangu ti hon ndo ni? A lingbi mo mû peko ti wango ti Jésus so: “Tongana maboko ti mo asala si mo tï, mo fâ lo. A yeke nzoni mo si na fini na maboko so azin, ahon ti ngbâ na maboko use si mo gue na [géhenne, NW ].” (Marc 9:43). Kiringo tënë ni ayeke so: Zia lege ti nyongo sämba kue. Na a yeke ye so mbeni wali so e hiri lo Irène aleke na bê ti lo ti sala. Lo tene: “Na peko ti ngu use na ndambo ti kengo sämba, mbi to nda ti tene na bê ti mbi so peut-être ti nyon gi ngbenda oko ayeke duti ande sioni pëpe; mbi ye gi ti bâ wala ngbenda oko ayeke sala ye na mbi. Kete na pekoni, mbi bâ so nzara ni ato nda ti gbu mbi, na fade fade, mbi sambela Jéhovah na ndo tënë ni. Mbi leke na bê ti mbi ti nyon sämba oko pëpe juska na fini sese, peut-être mbi yeke ke ni même na fini sese.” Ti ke biaku ti nyon sämba ayeke pëpe mbeni ngele so ayeke ngangu mingi ti futa ti wara fini ti lakue lakue na yâ fini sese ti Nzapa.​—2 Pierre 3:13.

“I kpe na lege ni si i lingbi wara matabisi ni”

²¹ Na hakango fini ti aChrétien na mbeni mandako ti kpengo loro, bazengele Paul atene: ‘I hinga pëpe? ala so akpe loro ti mandako, ala kue akpe ti wara matabisi, me gi zo oko awara matabisi ni. I kpe na lege ni si i lingbi wara matabisi ni. Azo kue so akpe loro ti mandako, ala kanga nzara nde nde ti tele ti ala; ala sala ye so ti wara couronne so afuti, me e sala tongaso ti wara couronne so alingbi futi lâ oko pëpe. Tongaso mbi kpe na lege ni, mbi kpe senge pëpe; mbi pika boxe na lege ni, mbi pika pupu senge pëpe. Me mbi pika tele ti mbi, na mbi sala si a ga ngbâa ti mbi; wala peut-être tongana mbi fa tënë na ambeni zo awe, fade A ke mbi mveni.’​—1 aCorinthien 9:24-27.

²² Gi azo so ahunzi loro ni nzoni si ayeke wara matabisi ni. Na yâ loro ti wara fini, nyongo sämba ahon ndo ni alingbi ti kanga lege na e ti si na ndo so mandako ni ako nda ni dä. A lingbi e duti na ngangu ti kanga nzara ti tele. Kpengo loro ni ahunda biani ti tene e bi tele ti e pëpe na yâ ti “nyongo vin” wala sämba ahon ndo ni (1 Pierre 4:3). Nde na so, a lingbi e duti na ngangu ti kanga nzara ti tele na yâ ti aye kue. Na ndo tënë ti nyongo sämba, e yeke sala ye na lege ti ndara “ti ke ye so ake Nzapa, na ti ke nzara ti ye ti sese so, si e bata tele ti e, na e sala mbilimbili, na e bata tënë ti Nzapa na ngoi so”.​—Tite 2:12.

[Kete tënë na gbe ni]

Mo dabe mo na ni?

• Ye nyen a yeke bâ ni tongana nyongo sämba ahon ndo ni?

• Aye ti sioni wa ayeke ga na lege ti nyongo sämba mingi?

• Tongana nyen mo lingbi ti kpe akpale so andu nyongo sämba ahon ndo ni?

• Tongana nyen mbeni zo alingbi ti hon ndo ti kpale ti nyongo sämba mingi?

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1. Tongana nyen wasungo psaume afa bê ti kiri singila ti lo ndali ti ambeni nzoni matabisi so alondo na Jéhovah?

2. Na ndo tënë ti sämba, ahundango tënë wa e yeke bâ ni ande?

3, 4. (a) Ye nyen afa so Bible ake ti tene zo anyon sämba juska a hon ndo ti lo? (b) Ambeni ye so a yeke hinga na nyongo sämba ahon ndo ni ayeke so wa?

5. Na lege wa nyongo sämba mingi ayeke sala sioni na zo?

6. Ngbanga ti nyen a lingbi mbeni zo akpe nyongo sämba nga na tengo kobe ahon ndo ni?

7. Ngbanga ti nyen nyongo sämba ahon ndo ni ague tâ nde mingi na ye so 2 aCorinthien 7:1 afa?

8. Na lege ti aProverbe 23:20, 21, aye wa alingbi ti si na peko ti nyongo sämba mingi?

9. Ngbanga ti nyen a yeke lege ti ndara teti mbeni zo ti nyon sämba pëpe tongana lo ye ti kpe na kutukutu?

10. Tongana nyen sämba alingbi ti sala ngangu na ndo bibe ti e? Na ngbanga ti nyen ngangu so sämba ayeke sala na ndo bibe ti e ayeke sioni mingi?

11, 12. Nyongo sämba ahon ndo ni alingbi ti ga na akpale wa na lege ti yingo?

13. Kota ye ni ti kpe nyongo sämba ahon ndo ni ayeke nyen?

14. Kpengba-ndia wa ayeke mû ande maboko na mo ti hinga katikati ti nyongo sämba alingbi na ni nga na nyongo ni mingi?

15. Na yâ ti aye wa mbeni zo alingbi ti gbanzi tele ti lo na sämba?

16. Tongana sämba ayeke na gbele mo, mo lingbi ti mû desizion tongana nyen?

17. Aye wa ayeke mû maboko na mo ti hinga so mo yeke na kpale ti nyongo sämba mingi?

18, 19. Tongana nyen mo lingbi ti zia lege ti nyongo sämba ahon ndo ni?

20. Tongana kpale ti nyongo sämba ahon ndo ni angbâ gi ngbango, aye wa mo lingbi ti sala ti hon ndo ni?

21, 22. Na yâ loro ti wara fini, kpale wa alingbi ti kanga lege na e ti si na nda ti mandako ni? Na tongana nyen e lingbi ti kpe ni?

[Foto na lembeti 19]

Vin wala sämba “asala si bê ti zo aduti na ngia”

[Foto na lembeti 20]

A lingbi e hinga katikati ti e mveni na e hon ndo ni pëpe

[Foto na lembeti 21]

Fa kozoni katikati so a lingbi mo ngbâ dä

[Foto na lembeti 22]

Sambela Jéhovah lakue na ndo awokongo so mo yeke na ni

[Foto na lembeti 23]

Ababâ na mama ayeke na kungba ti fa ye na amolenge ti ala na ndo nyongo sämba