Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti ti Abdias, ti Jonas na ti Michée

“YE SO Abdias abâ tongana suma.” (Abdias 1). So ayeke atënë so mbeti ti Abdias ato nda ni na ni. Prophète ni afa ye oko na ndo ti lo wani pëpe, gi iri ti lo so ayeke na yâ ti mbeti so lo sara ni na ngu 607 kozo ti Christ. Na yâ ti mbeti so prophète Jonas, so lo hunzi ti sû ni ngu ngbangbo use kozo na ti Abdias, lo fa polele ye so asi na lo wani na yâ ti kusala ti lo ti missionnaire. Kusala ti prophète Michée aninga ngu 60, a londo na ngu 777 kozo ti Christ ti si na ngu 717 kozo ti Christ. Ngoi ti kusala ti lo aga na peko ti ngoi ti kusala ti Jonas nga kozo na ti Abdias. Oko tënë so Michée atene na ndo ti lo ayeke ti so lo yeke “zo ti [kete kodoro ti] Moréseth” nga so tënë ti Jéhovah asi na lo “na lâ ti Jotham, Achaz, na Ezéchias, agbia ti Juda”. (Michée 1:1). Prophète ni ahinga gigi ti kete kodoro nzoni mingi. Ye so asigigi polele na yâ ti atapande so lo sara na kua ti gboto lê na ndo ti tënë ti lo.

‘FADE A LUNGULA EDOM TETI LAKUE’

(Abdias 1-21)

Abdias asara tënë so na ndo ti Edom, lo tene: “Fade kamene agbu mo teti ye ti ngangu so mo sara na ita ti mo Jacob, na fade a lungula mo teti lakue.” Prophète ni agirisa pëpe aye ti ngangu so azo ti Edom asara ade ti ninga pëpe na amolenge ti Jacob so ayeke azo ti Israël. Na ngu 607 kozo ti Christ, na ngoi so azo ti Babylone aga afuti Jérusalem, azo ti Edom ‘aluti ti bâ ndo’ na ala mû mbage ti “awande” so aga ti futi Jérusalem.​—Abdias 10, 11.

Nde na ti Edom, a yeke kiri ande ti leke da ti Jacob. Prophétie ti Abdias atene: “Fade ambeni zo so akpe ayeke na Hoto ti Sion, na hoto ni ayeke nzoni-kue.”​—Abdias 17.

Akiringo tënë na atënë na ndo Bible:

5-8​—A haka futingo ti Edom na gango ti azo ti gbu ye na bï nga na gango ti azo ti fango lê ti kobe. Nda ni ayeke nyen? Tongana azo ti nzi aga fade na yâ ti Edom, ala yeke mû gi ye so ala yeke na bezoin ni. Tongana azo ti fango lê ti kobe aga fade na yâ ti kodoro ni, ala yeke zia na peko ti ala ambeni lê ti kobe ti tene azo aro ni. Me na ngoi ti tingo ti Edom, azo ayeke gi ti mû mosoro ti lo kue nga ala yeke nzi aye ti lo kue. A yeke “azo so ate mbele na [lo],” azo ti Babylone so lo mû lani mbage ti ala, si ayeke sara ande ye so.​—Jérémie 49:9, 10.

10​—‘A lungula lani Edom teti lakue’ tongana nyen? Tongana ti so a sara tënë ni kozoni awe, mara ti Edom so ayeke na mbeni ngorogbia nga na azo na gbe ti lo na yâ ti mbeni mbilimbili kodoro na ndo ti sese amiro lani biaku. Nabonide, gbia ti Babylone, ahon Edom na ngangu na popo ti ngu 600 ti si na ngu 500 kozo ti Christ. Ti si na ngu 400 kozo ti Christ, a yeke aNabatéen si ayeke lango na yâ ti kodoro ni. Azo ti Edom ague aduti lani na mbongo ti Judée, na mbage ti sese ti Négueb so a hinga ni na pekoni na iri ti Idumée. Na peko ti so aRomain afuti Jérusalem na ngu 70, azo ti Edom ayeke dä mbeni pëpe.

Aye ti manda teti e:

3, 4. Ndali ti so azo ti Edom ayeke lango lani na yâ ti akota hoto so asurungo tênë ayeke dä nga so agbe ti ahoto ni alingbi ti kanga lege na awato, baba asara si ala handa tere ti ala na tenengo so mbeni ye ti sioni ti si na ala ayeke dä pëpe. Me zo ayeke kpe ngbanga ti Jéhovah pëpe.

8, 9, 15. Ndara ti azo nga na ngangu ti ala ayeke bata zo oko pëpe na ngoi ti ‘lâ ti Jéhovah’.​—Jérémie 49:7, 22.

12-14. Ye so asi na azo ti Edom ayeke mbeni tënë la a tene na azo so tere ti ala ayeke nzere ndali ti akpale so awakua ti Nzapa alingbi ti wara. Jéhovah ayeke bâ sioni so a sara na awakua ti lo tongana senge ye pëpe.

17-20. Prophétie ti kiringo ti lekengo aye, so andu amolenge ti Jacob, ato nda ni lani ti ga tâ tënë na ngoi so tanga ti ala alondo na Babylone akiri na Jérusalem na ngu 537 kozo ti Christ. Atënë ti Jéhovah ayeke ga lakue tâ tënë. E lingbi ti zia bê ti e kue na azendo ti lo.

“FADE A KINDA NINIVE”

(Jonas 1:1–4:11)

Nzapa amû yanga na Jonas ti ‘gue na Ninive kota kodoro ni, ti to mbela na yâ kodoro ni’ na ndo ti ngbanga so ayeke ku lo. Me Jonas ague ti lo na mbeni lege nde. Jéhovah asara si “kota pupu atï na ndo kota ngu ti ingo” na lo sara kua na “mbeni kota susu” ti tene Jonas akiri na lege so a lingbi lo gue dä. Ti fani use ni, Jéhovah atokua lo ti gue na li-kodoro ti Assyrie.​—Jonas 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Jonas alinda na yâ ti kodoro ti Ninive na lo to nda ti fa tokua ti lo dandara, lo tene: “A de lâ bale-osio, na fade A kinda Ninive.” (Jonas 3:4). Ye so asi na peko ti kusala ti fango tënë ti Jonas ayeke ye so lo ku fade pëpe. Tongaso, “ngonzo agbu” Jonas ngangu. Me, Jéhovah asara kusala na “kangu” ti fa ye na Jonas na ndo tënë ti bango mawa ti azo.​—Jonas 4:1, 6.

Akiringo tënë na atënë na ndo Bible:

3:3​—Konongo ti Ninive alingbi biani “na tambela ti lâ ota”, so ti tene kilomètre 42? Ën. Giriri, tongana a sara tënë ti Ninive, a ye peut-être ti sara tënë ti ambeni kodoro so ayeke na tere ni ti londo na Khorsabad na mbage ti banga ti si na Nimrud na mbage ti mbongo. Akodoro so kue a sara tënë ni tongana kodoro ti Ninive, konongo ti lê ni asi kilomètre 100.

3:4​—A hunda lani na Jonas ti manda yanga ti azo ti Assyrie ti fa tënë na azo ti Ninive? Peut-être Jonas ahinga lani kozoni awe ti tene yanga ti azo ti Assyrie, wala peut-être lo hinga ti tene ni na lege ti ye ti kpene. A lingbi ti si nga so lo fa nduru tënë ti lo na yanga ti Hébreu, na mbeni zo akiri pekoni na yanga ti azo ti Assyrie. Tongana a yeke tongaso, atënë ti lo asara si azo ni ayeke même na kota nzara ti mä tokua so lo yeke fa.

Aye ti manda teti e:

1:1-3. Tongana mbeni zo aleke na mbana ti sara ambeni kusala nde si lo kpe ti mû mbage mingi na kua ti fango tënë ti Royaume nga ti sara si azo aga adisciple, lo yeke fa so ye so apusu lo ti sara ye ayeke nzoni pëpe. A lingbi ti tene so zo so asara ye tongaso ayeke tongana Jonas so akpe ti sara kua so Nzapa amû na lo ti sara.

1:1, 2; 3:10. Jéhovah ayeke bâ pëpe gi mawa ti mbeni kodoro, ti mbeni mara oko wala ti mbeni mbilimbili bungbi ti azo. “L’Eternel asara nzoni na azo kue, na nzobe ti Lo ayeke na ndo kusala ti Lo kue.”​—Psaume 145:9.

2:1; 2:11. Alango ota so Jonas asara na yâ ti kota susu ayeke mbeni tënë ti prophétie na ndo kuâ ti Jésus nga na zingongo ti lo.​—Matthieu 12:39, 40; 16:21.

2:1; 2:11; 4:6. Jéhovah azi lani Jonas na yâ ti kota ngu ti ingo so ayengi mingi. Nzapa aleke nga “kangu, Lo sara si a londo na ndo Jonas, si a lingbi ga gbede na ndo li ti lo, ti zi lo na sio ndo ti lo.” Azo so ayeke voro Jéhovah laso alingbi ti zia bê ti ala kue na Nzapa ti ala, na kota nzobe ti lo ti bata ala na ti zi ala.​—Psaume 13:6; 40:12.

2:2, 3, 10, 11. Jéhovah ayeke mä asambela ti awakua ti lo nga lo yeke dengi mê na atënë ti ala.​—Psaume 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Tâ Nzapa “ake sioye so Lo tene fade Lo sara” na “Lo sara ye so pëpe.” Ndali ti nyen? Ndali ti so azo ti Ninive ‘azia sio lege ti ala.’ Legeoko nga laso, Nzapa alingbi ti zi ngbanga ti lo na ndo ti mbeni zo so asara siokpari tongana zo ni achangé bê ti lo biani.

4:1-4. Zo oko alingbi pëpe ti sara si Nzapa ake ti bâ mawa ti ambeni zo. A lingbi e sara hange si e kasa pëpe lege so Jéhovah ayeke bâ na mawa ti azo.

4:11. Jéhovah asara si a yeke fa tënë ti Royaume na ndo ti sese kue, na lo ngbâ ti kanga bê ti lo ti ku. Lo sara tongaso ndali ti so mawa ti azo so “ahinga koti na gati ti ala pëpe” asara lo, legeoko tongana ti so mawa ti azo 120 000 ti Ninive asara lo lani. A lingbi e nga mawa ti azo ti territoire ti e agbu e na e sara na ngangu ti e kue kua ti fango tënë ti Royaume nga ti sara si azo aga adisciple.​—2 Pierre 3:9.

‘A LINGBI A KONO LÊ TI LI-MBOMBO TI ALA’

(Michée 1:1–7:20)

Michée afa na gigi siokpari ti azo ti Juda na ti Israël, lo fa kozoni dutingo yangbato ti ali-kodoro ti ala nga lo fa so a mû zendo ti kiri ti leke aye na place ni. Samarie ayeke ga ande “kundu ti tênë na yâ ti yaka”. Ndali ti vorongo yanda ti Israël na ti Juda, a lingbi ala “kio kuali” ti ala, wala a lingbi ala duti na li-mbombo so ayeke fä ti kamene. Na tokuango ala na ngbâa, lê ti li-mbombo ti ala ayeke kiri ti kono “alingbi na ngualo so li ti lo amboko”. Ngualo so ayeke mbeni mara ti ndeke ti tengo kuâ ti nyama, so kuä ti li ti lo ayeke gi kete na ndo ni. Jéhovah amû zendo, lo tene: “O Jacob, fade Mbi bungbi i kue biani.” (Michée 1:6, 16; 2:12). Ndali ti so amokonzi ni aye goro mingi na aprophète ni asara ye kirikiri, Jérusalem nga kue ayeke ga ande “kundu ti tênë”. Me fade Jéhovah ayeke “bungbi [awakua ti lo]”. Fade mbeni zo ayeke sigigi na “Bethléhem Ephrata” ti “komande Israël”.​—Michée 3:12; 4:12; 5:1.

Jéhovah asara ye na lege ni pëpe na azo ti Israël? Aye so lo hunda na ala ayeke ngangu mingi? Ên-ën. Ye kue so Jéhovah ahunda na azo so ayeke voro lo ayeke ti “sara [ye] mbilimbili, ti ndoye nzobe, na ti tambela na Nzapa ti [ala] na tâ be-ti-molenge.” (Michée 6:8). Ye oko, azo ti ngoi ti Michée aga sioni mingi si “zo ti nzoni na popo ti ala ayeke tongana keki; zo ti mbilimbili na popo ti ala ayeke sioni ahon gbagba ti kî.” Tongana zo aga nduru na ala, lo yeke wara vundu na lo yeke bâ pasi. Me prophète ni ahunda tënë, lo tene: “Mbeni nzapa so alingbi na [Jéhovah] ayeke na ndo wa?” Nzapa ayeke kiri ande ti bâ mawa ti awakua ti lo na lo “bi siokpari kue ti ala na yâ kota ngu ti ingo so alï mingi.”​—Michée 7:4, 18, 19.

Akiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:12​—Prophétie na ndo ‘bungbingo tanga ti azo ti Israël’ aga tâ tënë lawa? Kozo gango tâ tënë ni ayeke na ngu 537 kozo ti Christ, na ngoi so mbeni tanga ti aJuif alondo na ngbâa na Babylone akiri na kodoro ti ala. Na ngoi ti laso, prophétie so aga tâ tënë na lege ti “Israël ti Nzapa”. (aGalate 6:16) Ngbene ye na ngu 1919, a yeke bungbi aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala na ndo oko “legeoko tongana a bungbi angasangbaga na yangbo”. Ndali ti so “azo mingi so asi singo” ti “ambeni ngasangbaga” abungbi oko na ala, mbilimbili ngbene ye na ngu 1935, “wuluwulu alondo tënë ti azo so asi singo.” (Apocalypse 7:9; Jean 10:16). Ala kue ayeke mû ngangu ti ala ti maï na tâ vorongo.

4:1-4​—“Na lâ ti nda ni”, na lege wa Jéhovah ayeke “fâ ngbanga na popo ti amara; Lo leke tënë ti amara ti ngangu”? Atënë “amara” nga “amara ti ngangu” andu pëpe atâ mara wala aye ti poroso. Nde na so, atënë so aye ti sara tënë ti azo so asigigi na yâ ti amara kue ti ga azo so ayeke voro Jéhovah. Jéhovah ayeke fâ ngbanga na lo yeke leke tënë so andu songo ti lo na ala.

Aye ti manda teti e:

1:6, 9; 3:12; 5:1. Azo ti Assyrie aneka Samarie na ngu 740 kozo ti Christ, na ngoi so Michée angbâ na fini (2 aGbia 17:5, 6). Azo ti Assyrie aga juska nduru na tere ti Jérusalem na ngoi ti komandema ti Ezéchias (2 aGbia 18:13). Azo ti Babylone afuti Jérusalem na ngu 607 kozo ti Christ (2 Chronique 36:19). Tongana ti so prophétie ni afa, a dü Messie na “Bethléhem Ephrata”. (Matthieu 2:3-6). Tënë ti prophétie ti Jéhovah ayeke tï lâ oko na ngu pëpe.

2:1, 2. A yeke ye ti sioni teti e ti tene na yanga so e yeke sara na Nzapa me e yeke gi kozoni mosoro ahon ti gi “royaume ti Nzapa na mbilimbili ti Lo”.​—Matthieu 6:33; 1 Timothée 6:9, 10.

3:1-3, 5. Jéhovah aku ti tene azo so ayeke mû li ni na popo ti awakua ti lo asara ye mbilimbili.

3:4. Tongana e ye ti tene Jéhovah amä asambela ti e, a lingbi e tï na yâ ti siokpari pëpe wala e sara ye ti handa na lê ti azo pëpe.

3:8. E lingbi ti sara kusala ti e ti fango nzo tënë, so andu nga atënë ti ngbanga, gi tongana yingo vulu ti Jéhovah amû ngangu na e.

5:4. Prophétie so, so andu Messie, adë bê ti e so tongana awato ti Nzapa aga ti sara sioni na ala, a yeke iri “aberger mbasambala [so ayeke fä ti ye so alingbi kue]” nga na “amokonzi miombe”, mbeni kota wungo ti akoli so alingbi, ti mû li ni na popo ti awakua ti Jéhovah.

5:6, 7. Laso, na lê ti azo mingi, aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala ayeke “tongana mamio so alondo na L’Eternel”, tufa ti Nzapa. A yeke tongaso ngbanga ti so Jéhovah ayeke sara kusala na aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala ti fa tënë ti Royaume. “Ambeni ngasangbaga” ayeke mû maboko na azo ti duti na nzoni songo na Nzapa, na lege so ala yeke sara kusala na tere ti aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala ti fa tënë ti Royaume so (Jean 10:16). So mbeni nzoni pasa ti mû mbage na yâ ti kusala so, so ayeke ga na ye ti nzoni na azo biani!

6:3, 4. A lingbi e sara ye tongana Jéhovah Nzapa. Zia e sara ye na nzoni bê na azo nga e bâ mawa ti ala. E yeke sara ni même na azo so ayeke so li ti amba ti ala mingi wala so awoko na lege ti yingo.

7:7. Na ngoi so e yeke leke akpale ti e na lâ ti nda ni ti aye ti ngoi so, a yeke nzoni mabe ti e atï pëpe. Nde na so, legeoko tongana Michée, zia e ngbâ ti “ku Nzapa ti salut ti [e].”

7:18, 19. Legeoko tongana ti so Jéhovah ayeke nduru ti pardone asioni ti e, a yeke nzoni e duti nduru ti pardone azo so asara siokpari na tere ti e.

Ngbâ ti ‘tambela na iri ti Jéhovah’

Azo so ayeke tiri na Nzapa nga na awakua ti lo, “fade a lungula [ala] teti lakue.” (Abdias 10). Ye oko, tongana e yeda na agbotongo mê ti Nzapa na e “zia sio lege” ti e, ngonzo ti lo alingbi ti kaï (Jonas 3:10). “Na lâ ti nda ni”, tâ vorongo ayeke maï ahon anzapa ti wataka, na azo so ayeke mä yanga ayeke kungbi ti ga na mbage ti tâ vorongo (Michée 4:1; 2 Timothée 3:1). Tongaso, zia e leke na bê ti e ti “tambela na iri ti L’Eternel [“Jéhovah,” MN ] Nzapa ti e lakue lakue.”​—Michée 4:5.

So tâ apendere ye ti manda si mbeti ti Abdias, ti Jonas na ti Michée afa na e! Atâa so a sû ambeti so a ninga ahon ngu 2 500 awe, tënë ti yâ ni ayeke “na ngangu ti sara ye,” même na ngoi ti e laso.​—aHébreu 4:12.

[Foto na lembeti 9]

Abdias afa prophétie so: “Fade a lungula [Edom] teti lakue”

[Foto na lembeti 11]

Michée angbâ lani ti ‘ku Jéhovah,’ e nga kue e lingbi ti sara tongaso