Pierre na Jean ague na Jérusalem kâ awe ti leke Pâque, tongana ti so Jésus afa na ala. Na pekoni, Jésus na tanga ti abazengele bale-oko ni alondo ti gue na peko ti ala. Peko ti midi la, na lâ ayeke fadeso na mbage ti ouest, na ngoi so Jésus na adisciple ni angbâ ti descend na ndo ti Hoto ti akeke ti olive. A yeke ti ndangba ni ti tene Jésus abâ ndo ni so la juska na peko ti zingongo ti lo na kuâ.

Kete na pekoni, Jésus na adisciple ti lo alï na yâ ti gbata ni, na ala mû lege ti gue na da so ala yeke sara Pâque ni dä. Na ngoi so ala si na yâ ti da ni, ala monté fadeso ti gue na kota yâ ti da ni so ayeke na nduzu. Ala bâ so a leke aye kue ndali ti matanga ti ala ni awe. Jésus ayeke ku lani ngoi ni so kungo, teti so lo tene: “Mbi ye mingi ti te kobe ti Pâque so na ala kozoni si mbi bâ pasi.”—Luc 22:15.

Teti angu mingi awe, a yôro na yâ ti matanga ni mbeni ngobo so ayeke ti zia si akopo ti vin ahon na popo ti azo so ayeke sara Pâque. Fadeso, na peko ti so Jésus amû mbeni kopo ti vin ni, lo mû merci, na lo tene: “Ala mû ni, ala mû na mba na popo ti ala. Mbi tene na ala: Ti londo laso ti gue na ni, mbi yeke kiri ande ti nyon vin mbeni pëpe juska Royaume ti Nzapa aga.” (Luc 22:17, 18). A yeke polele so lo ga nduru ti kui awe.

A si na mbeni ngoi, mbeni ye so ayeke nde mingi asi. Jésus alondo, lo zi bongo ti lo ti ndo ni, na lo mû mbeni serviette. Na pekoni, lo mû mbeni kota dû ti sembe so ayeke nduru na tere ti lo. Mingi ni ka, wa ti da ayeke hunda na mbeni zo ti kua ti lo ti sukula gere ti agene ti lo (Luc 7:44). Me na ngoi ti so ni so, wa ti da ni ayeke dä ape, ni la Jésus amû li ni ti sara kua ni so. Mbeni bazengele ni apeut fade ti sara ni, me zo oko amû li ni ti sara ni ape. Wala peut-être ala yeke sara mandako na popo ti ala? Me atâa ayeke so wa, li ti ala akpe lani ti bâ so Jésus la aye ti sukula gere ti ala.

Tongana Jésus asi na Pierre, lo ke, lo tene: “Mo yeke sukula gere ti mbi ape.” Jésus angbâ atene na lo: “Tongana mbi sukula gere ti mo ape, mbeni ye abungbi mbi na mo ape.” Pierre ni angbâ atene na Jésus atene: “Seigneur, sukula gi gere ti mbi ape, me sukula nga maboko ti mbi na li ti mbi kue.” Me li ti lo adoit lani ti kpe kue na ngoi so Jésus atene na lo: “Zo so asukula ngu awe ayeke na bezoin ti sukula gi gere ti lo, ndali ti so tere ti lo kue ayeke nzoni. Ti ala, tere ti ala ayeke nzoni, me ala kue ape.”—Jean 13:8-10.

Jésus asukula gere ti ala 12 kue, même Judas Iscariote kue. Na peko ti so Jésus akiri ayü bongo ti lo ti ndo ni awe, lo kiri lo duti na tere ti table ni, na lo tene: “Ala hinga nda ti ye so mbi sara na ala so? Ala yeke iri mbi ‘Maître’ nga ‘Seigneur,’ na a yeke na lege ni, ndali ti so mbi yeke ni. Tongaso, tongana mbi so mbi yeke Seigneur nga Maître, mbi sukula gere ti ala, a yeke nzoni ala nga ala sukula gere ti mba na popo ti ala. Mbi zia tapande ni na ala, si gi tongana ti so mbi sara na ala, a yeke nzoni ala sara tongaso nga. Ti tâ tënë ni, mbi tene na ala: Ngbâa ayeke kota ahon wa ti lo ape, nga zo ti tokua ayeke kota ahon zo so atokua lo pëpe. Tongana ala hinga aye so, ala yeke duti na ngia tongana ala sara ye alingbi na ni.”—Jean 13:12-17.

So pendere tapande ti sarango tere kete! A yeke nzoni adisciple ti Jésus agi kota ndo ape, ala pensé ape so ala la ayeke kota ahon amba ti ala, na so amba ti ala la adoit ti sara kua na ala. Nde na so, a yeke nzoni ala sara ye tongana ti Jésus, pëpe na ziango na sese ngobo ti sukulango gere ti mba, me na dutingo nduru ti sara kua ndali ti amba ti ala, nga na mungo mbage ti mbeni zo ape.

Na ngoi ti tengo kobe ti Pâque, Jésus afa ye na abazengele ti lo na ndo ti sarango tere kete, na lege so lo sukula gere ti ala. Fadeso, so ti tene na peko ti tengo kobe ti Pâque ni, Jésus afa peko ti mbeni prophétie ti David, so a tene: ‘Zo so mbi na lo e yeke na siriri, so mbi zia bê ti mbi na ndo ti lo na so lo yeke te kobe ti mbi, ayô gere ti lo na nduzu ti dö mbi.’ Na pekoni, lo fa ndani, lo tene: “Mbeni zo na popo ti ala ayeke kä mbi ande.”—Psaume 41:9; Jean 13:18, 21.

Abazengele ni akomanse ti bâ lê ti mba, na zo oko oko ahunda ndo atene: “Seigneur, a yeke mbi?” Même Judas Iscariote kue asara tongaso. Pierre angbâ atene na Jean, so ayeke nduru na tere ti Jésus na table ni, ti hunda Jésus wala zo ni so ayeke zo wa. Ni la si, Jean ni angbâ aba na mbage ti Jésus, na lo hunda lo, lo tene: “Seigneur, a yeke zo wa?”—Matthieu 26:22; Jean 13:25.

Jésus atene: “A yeke lo so mbi yeke mû na lo nduru mapa so mbi yôro na yâ ti kasa.” Jésus angbâ ayôro mbeni mapa na yâ ti kasa so ayeke na ndo ti table ni, lo mû ni na Judas, lo tene: “Molenge ti zo ayeke kui, gi tongana ti so Mbeti ti Nzapa atene na ndo ti lo. Me mawa na zo so akä Molenge ti zo! Tongana a dü zo ni lani ape, ka a yeke nzoni.” (Jean 13:26; Matthieu 26:24). Na pekoni, Satan alï Judas. Koli so, so sarango ye ti lo aga tâ sioni, amû tere ti lo wani ti sara ye ti bê ti Zabolo. A sara si lo ga zo so “a yeke futi lo ande”.—Jean 6:64, 70; 12:4; 17:12.

Jésus atene na Judas ni, lo tene: “Ye so mo ye ti sara so, sara ni hio.” Atanga ti abazengele ni apensé ti ala atene, wala teti so Judas la si ayeke bata ka sanduku ti nginza ti ala, peut-être Jésus ayeke tene na lo atene: “‘Vo aye so e yeke na bezoin ni ndali ti matanga ni,’ wala lo yeke tene na lo ti mû mbeni ye na awayere” la (Jean 13:27-30). Andâ, Judas ayeke gue ti kä Jésus la.

Na oko bï so ala te kobe ti Pâque ni so, Jésus azi li ti mbeni fini tengo kobe so ayeke ti lo nde. Lo mû mbeni mapa, lo sambela na ndo ni, lo kungbi yâ ni na lo mû ni na abazengele ti lo ti tene ala te ni. Lo tene: “So ayeke fä ti tere ti mbi so mbi yeke mû ni ndali ti ala. Ala ngbâ ti sara ye so ti dabe ti ala na mbi.” (Luc 22:19). Abazengele ni akangbi mapa ni na popo ti ala, na ala te ni.

Fadeso, Jésus akiri amû mbeni kopo ti vin ni, lo sambela ti mû merci na Nzapa na ndo ni, na lo mû ni na abazengele ni. Ala nyon vin ti yâ ti kopo ni so Jésus asara tënë so na ndo ni: “Kopo ti vin so ayeke fä ti fini mbele na lege ti mênë ti mbi so biani ayeke tuku ande ndali ti ala.”—Luc 22:20.

Jésus azia na sese dango bê na kuâ ti lo la, na adisciple ti lo ayeke sara ande ni na lango 14 ti Nisan ti ngu oko oko. Lango ni so ayeke dabe ti ala ande na ye so Jésus nga na Babâ ti lo asara ti mû lege na azo so ayeke na mabe ti sigi na gbe ti ngbâa ti siokpari nga na kuâ. A yeke mbeni ye so ayeke kota mingi ahon Pâque so aJuif ayeke sara ka, ndali ti so a yeke zi, biani biani, azo so amä na bê.

Jésus atene so mênë ti lo “ayeke tuku ande ndali ti azo mingi ti tene a pardonné asiokpari ti ala.” Na popo ti azo ni so, mo yeke wara abazengele ti lo, so angbâ be-ta-zo nga na ambeni zo nde so ayeke nga be-ta-zo tongana ala. Ala la ayeke duti ande legeoko na lo na yâ ti Royaume ti Babâ ti lo.—Matthieu 26:28, 29.

Na ndangba bï ti Jésus na abazengele ti lo, lo sukula gere ti ala ti fa ye na ala na ndo ti sarango tere kete. Ye so lo sara so alingbi tâ na ni ngbanga ti nyen? A yeke ngbanga ti wokongo so ala yeke na ni. Ala yeke voro Nzapa na bê ti ala kue, me ala ngbâ lakue ti hunda tere ti ala ti hinga zo so ayeke kota na popo ti ala (Marc 9:33, 34; 10:35-37). Na lakui ni so, ala kiri afa wokongo ti ala ni so na gigi.

‘Mbeni ngangu papa alondo na popo ti abazengele ni ti hinga zo wa la na popo ti ala a bâ lo tongana zo so ayeke kota ahon atanga ni kue.’ (Luc 22:24). Vundu adoit ti sara Jésus lani mingi tongana lo bâ so wokongo ti ala ni so angbâ. Me lo sara tongana nyen?

A hon ti tene Jésus asuku na abazengele ti lo ni ndali ti sioni bango ndo nga na sarango ye ti ala ni, Jésus akanga bê, lo sara lisoro na ala, lo tene: “Agbia ti amara ayeke komande na ndo ti ala na ngangu, na azo so ayeke na komandema na ndo ti ala, azo airi ala Azo ti sarango nzoni na zo. Ye oko, ala sara ti ala tongaso ape. . . . Na popo ti zo so aduti na table ti te ye na zo so ayeke sara kua na lo, zo wa la ayeke kota ahon mba ti lo?” Na pekoni, na ngoi so lo dabe ti ala na tapande so lo zia lakue na ala, lo tene: “Me mbi yeke sara ye tongana zo so ayeke sara kua na ala.”—Luc 22:25-27.

Atâa awokongo ti abazengele so, ala ngbâ gi na tere ti Jésus na yâ ti angangu kpale mingi. Ni la si lo tene na ala, lo tene: “Mbi te mbele na ala, legeoko tongana ti so Babâ ti mbi ate lani mbele na mbi, ndali ti mbeni royaume.” (Luc 22:29). Abazengele ni ayeke lani be-ta-zo na Jésus. Ni la, lo te mbele na ala ti tene lo na ala ayeke duti ande na yâ ti Royaume ni, na ala yeke komande ande tongana agbia.

Atâa so abazengele ni awara pendere beku so, ala ngbâ encore na yâ ti mitele, siokpari angbâ lakue na tere ti ala. Ni la, Jésus atene na ala, lo tene: “Satan ahunda ti mû ala kue ti tene lo yengere ala na yengere tongana blé”. (Luc 22:31). Lo ngbâ lo dabe ti ala, lo tene: “Na bï so, ala kue ayeke kpe ti zia mbi, ndali ti so Mbeti ti Nzapa atene: ‘Mbi yeke dë berger ni, na ataba ni ayeke kangbi kirikiri.’”—Matthieu 26:31; Zacharie 13:7.

Sân mbeto, Pierre angbâ atene: “Même tongana atanga ni kue azia mo, mbi, mbi yeke zia mo ape!” (Matthieu 26:33). Jésus atene na Pierre so kozo ti tene koli-kondo atoto fani use, lo yeke tene so lo hinga ni ape. Me, Jésus akiri atene: “Mbi voro tere na Nzapa ndali ti mo si mabe ti mo awoko pëpe. Ti mo, tongana mo kiri mo wara ngangu awe, kpengba aita ti mo.” (Luc 22:32). Ti Pierre, lo hinga tere ti lo nzoni, si lo kiri lo tene: “Atâa a yeke ti tene mbi na mo e kui oko, mbi yeke tene ande pëpe so mbi hinga mo ape.” (Matthieu 26:35). Atanga ti bazengele ni nga kue atene gi oko tënë ni so.

Jésus atene na adisciple ti lo ni, lo tene: “Mbi ngbâ na ala kete si. Ala yeke gi mbi ande. Tënë so mbi tene lani na aJuif, mbi yeke tene ni nga na ala fadeso: ‘Ndo so mbi yeke gue dä, ala lingbi ti si dä ape.’” Na pekoni, lo tene: “Mbi yeke mû na ala mbeni fini commandement: Ala ye tere na popo ti ala. Legeoko tongana ti so mbi ye ala, ala nga ala ye tere na popo ti ala. A yeke na lege so si azo kue ayeke hinga so ala yeke adisciple ti mbi: tongana ala ye tere na popo ti ala.”—Jean 13:33-35.

Tongana Pierre amä so Jésus atene lo ngbâ na ala kete si, lo ngbâ lo hunda Jésus, lo tene: “Seigneur, mo yeke gue na ndo wa?” Jésus atene: “Ndo so mbi yeke gue dä so, mo lingbi ti gue na peko ti mbi fadeso ape, me mo yeke gue na peko ti mbi ande.” Pierre ahinga li ti lo na ni ape si lo tene: “Seigneur, ngbanga ti nyen mbi lingbi ti gue na peko ti mo fadeso ape? Mbi yeke kä fini ti mbi na kuâ ndali ti mo.”—Jean 13:36, 37.

Jésus asara tënë ti ngoi so lani lo tokua abazengele ti lo ti fa tënë na Galilée, me si lo tene na ala ti mû bozo ti nginza ape wala ti kobe ape (Matthieu 10:5, 9, 10). Lo hunda ala, lo tene: “Mbeni ye amanke ala?” Ala ngbâ akiri tënë, ala tene: “Ên-ën!” Me ti fadeso ala yeke sara tongana nyen? Jésus afa na ala ye ni, lo tene: “Me ti fadeso, zia zo so ayeke na bozo ti nginza nga bozo ti kobe amû ni. Zia zo so ayeke na épée pëpe akä kota bongo ti lo, lo vo épée. Mbi tene na ala, a lingbi tënë so a sû na yâ ti Mbeti ti Nzapa na ndo ti mbi asi, tënë so atene: ‘A diko lo na popo ti azo so adoro ndia.’ Ye so a sara tënë ni na ndo ti mbi ayeke si na ndembe so.”—Luc 22:35-37.

Jésus ayeke sara tënë ti ngoi so a yeke kanga ande lo na ndo ti keke, lo na ambeni sioni zo, wala azo so asara mbeni ye so ake ndia. Na pekoni ande, adisciple ti lo ayeke tingbi na angangu kangango lege. Ala pensé ti ala atene ala leke tere ti ala awe, ni la ala tene na Jésus, ala tene: “Seigneur, bâ épée use la! Lo ngbâ lo tene: “So alingbi awe.” (Luc 22:38). Teti so ala yeke na zembe use na tïtî ala, a yeke mû lege na Jésus ti fa na ala mbeni kota ye.

Na ngoi so Jésus na abazengele ti lo angbâ na yâ ti kubu so ayeke na nduzu, na peko ti tengo kobe ti Seigneur, Jésus atene mbeni tënë ti dë bê ti ala, lo tene: “Ala gi bê ti ala ape. Ala mä na bê na Nzapa, ala mä na bê na mbi nga.”—Jean 13:36; 14:1.

Jésus afa na ala raison so ndali ni lo tene na ala ti gi bê ti ala ape ndali ti hongo ti lo. Lo tene: “Ando ti lango ayeke mingi na yâ ti da ti Babâ ti mbi. . . . Tongana mbi gue mbi leke ndo na ala, mbi yeke kiri ti ga, na mbi yeke yamba ala na ndo ti mbi, si na ndo so mbi yeke dä ala nga aduti dä.” Me, abazengele ni ahinga ape so lo yeke sara tënë ti guengo ti lo na yayu la. Ni la, Thomas ahunda lo atene: “Seigneur, e hinga ndo so mo yeke gue dä ape. Tongaso, e hinga lege ni tongana nyen?”—Jean 14:2-5.

Jésus angbâ atene na lo atene: “Mbi yeke lege ni, tâ tënë na fini.” Mbeni zo apeut ti lï na yâ ti da ti Babâ ti lo so ayeke na yayu gi tongana zo ni ayeda na Jésus, lo yeda na afango ye ti Jésus ni nga lo gi ti sara ye tongana ti lo. Jésus atene: “Zo oko alingbi ti ga na Babâ na mbeni lege nde pëpe, gi na lege ti mbi.”—Jean 14:6.

Philippe, so angbâ ti mä atënë ni, ahunda lo atene: “Seigneur, fa na e Babâ ni, na so alingbi na e awe.” Philippe aye lani ti bâ ambeni ye so afa atene Nzapa ayeke dä, peut-être na lege ti avision, tongana ti so Moïse, Élie nga na Ésaïe abâ ni lani. Me, abazengele ni ayeke na mbeni ye so ayeke kota ahon mara ti avision tongaso. Ni la, Jésus angbâ atene na ala atene: “A ninga awe la mbi yeke na tere ti ala so, me mo Philippe, ade mo hinga mbi ape? Zo so abâ mbi abâ nga Babâ awe.” Jésus amû tâ gi sarango ye ti tere ti Babâ ti lo; ni la, so ala duti na tere ti Jésus nga ala bâ asarango ye ti lo, a yeke tongana ti so ala yeke bâ Babâ ni la. Tâ tënë, Babâ ni ayeke kota ahon Molenge ni, ndali ti so Jésus ni wani atene: “Atënë so mbi tene na ala ayeke atënë ti li ti mbi ape.” (Jean 14:8-10). Abazengele ti Jésus abâ lani polele so Jésus ayeke mû gonda ti aye kue so lo yeke fa so gi na Babâ ti lo.

Abazengele ti Jésus abâ lani apendere kua so Jésus asara, nga ala mä lo na fango nzoni tënë na ndo ti Royaume ti Nzapa. Me fadeso, lo tene: “Zo so amä na bê na mbi, lo yeke sara nga akusala so mbi sara. Lo yeke sara akusala so ayeke kota ahon ti so mbi sara.” (Jean 14:12). Jésus aye pëpe ti tene so ala yeke sara ande akota miracle ahon ati so lo sara lani. Me, lo ye ti tene so ala yeke fa ande tënë teti angu mingi, ala yeke fa ni na yâ ti akodro mingi nga na azo mingi ahon ti lo.

So Jésus ayeke hon, lo yeke zia gi ala tongaso ape. Lo mû zendo lo tene: “Tongana ala hunda mbeni ye na iri ti mbi, mbi yeke sara ni.” Lo kiri lo tene: “Mbi yeke hunda Babâ, na lo yeke mû na ala mbeni wamungo maboko nde ti duti na ala lakue: yingo vulu so ayeke fa tâ tënë.” (Jean 14:14, 16, 17). Lo tene na ala so ala yeke wara ande mbeni wamungo maboko, wala yingo vulu. Ala wara lani yingo vulu ni na lango ti Pentecôte.

Jésus atene: “Na yâ ti kete ngoi, dunia so ayeke bâ mbi encore ape. Me ala, ala yeke bâ mbi ande, teti mbi yeke na fini, na ala nga ala yeke duti na fini.” (Jean 14:19). Tongaso, ande na peko ti londongo ti Jésus na kuâ, lo yeke si na abazengele ti lo na tere ti zo, me nga na ngoi so alingbi, fade lo yeke zingo adisciple ti lo na kuâ, na lo yeke mû na ala tere ti yingo si ala lingbi duti na yayu legeoko na lo.

Jésus akiri atene: “Zo so ayeda na acommandement ti mbi na lo bata ni, lo la lo ye mbi. Nga, zo so aye mbi, Babâ ti mbi ayeke ye lo. Mbi nga mbi yeke ye lo, na mbi fa tere ti mbi polele na lo.” Na ndo ti tënë ni so, bazengele Judas, so a yeke iri nga lo Thaddée, angbâ ahunda lo atene: “Seigneur, a sara tongana nyen si mo ye ti fa tere ti mo polele na e, me na dunia so ape?” Jésus angbâ atene: “Tongana mbeni zo aye mbi, lo yeke bata tënë ti mbi, na Babâ ti mbi ayeke ye lo. . . . Zo so aye mbi pëpe abata atënë ti mbi ape.” (Jean 14:21-24). Nde na adisciple ti lo, dunia so ake ti yeda na Jésus so ayeke lege ni, tâ tënë na fini.

Me so Jésus ayeke hon ti lo so, adisciple ti lo ayeke sara ande tongana nyen ti dabe ti ala na aye so lo fa na ala? Jésus afa ye ni, lo tene: “Wamungo maboko, yingo vulu, so Babâ ayeke tokua ande na iri ti mbi, lo la lo yeke fa ande na ala aye kue, nga lo yeke dabe ti ala na aye kue so mbi fa na ala.” Abazengele ni abâ na lê ti ala awe tongana nyen la yingo vulu ayeke sara kua, tongaso, atënë ti Jésus so adoit ti kpengba ala mingi. Jésus akiri atene: “Mbi zia siriri na ala, mbi mû na ala siriri ti mbi. . . . Ala gi bê ti ala ape nga ala zia si mbeto ahon ndo ti ala ape.” (Jean 14:26, 27). Fadeso, adisciple ni ayeke na mbeni raison pëpe ti sara mbeto, ngbanga ti so Babâ ti Jésus ayeke fa ande lege na ala nga lo yeke bata ala.

Na yâ ti kete ngoi, ala yeke bâ ande tongana nyen la Nzapa ayeke bata zo. Jésus atene: “Mokonzi ti dunia so ayeke ga, me lo peut ti sara ye oko na mbi ape.” (Jean 14:30). Zabolo ayeke lani na ngangu ti lï na yâ ti Judas, na ti fa lege na lo. Me, Jésus ayeke ti lo na siokpari ape, si Satan apeut ti sara kua na ni ti pusu lo ti ke yanga ti Jéhovah. Zabolo apeut nga pëpe ti gbanzi Jésus ti ngbâ na yâ ti kuâ. Ngbanga ti nyen? Jésus atene: “Mbi yeke sara gi ye so Babâ amû yanga na mbi ti sara.” Lo hinga lani na bê ti lo kue so Babâ ni ayeke zingo ande lo.—Jean 14:31.

Jésus ayeke zi bê ti lo na abazengele ti lo so ayeke be-ta-zo. L’heure ahon awe, peut-être a yeke na milieu ti bï. Fadeso, Jésus amû mbeni pendere toli:

Lo komanse ni tongaso: “Mbi yeke tâ keke ti vigne, na Babâ ti mbi ayeke zo ti fango yaka ni.” (Jean 15:1) Toli ti lo ni akpa tere na ye so a tene lani na ndo ti azo ti Israël a sara angu ngbangbo mingi awe. A iri lani azo ni vigne ti Jéhovah (Jérémie 2:21; Osée 10:1, 2). Me, Jéhovah ayeke nduru ti ke mara ni (Matthieu 23:37, 38). Ni la, Jésus atene mbeni fini tënë. Lo yeke vigne so Babâ ti lo adë yaka ni ngbene ye so lo tuku lani yingo vulu ti lo na ndo ti Jésus ni na ngu 29. Me, Jésus afa so vigne ni aye ti sara gi tënë ti lo oko awe ape. Lo tene:

“Maboko ti keke ti vigne oko oko kue so ayeke na tere ti mbi si alë pëpe, [Babâ ti mbi ayeke] zi ni. Nga maboko ni oko oko kue so alë, lo yeke zi asaleté so ayeke na tere ni si a kiri a lë mingi. . . . Legeoko tongana ti so maboko ti keke ti vigne alingbi ti lë gi tongana lo ngbâ na tere ti keke ti vigne ni, tongaso ala nga, ala lingbi ti lë gi tongana ala ngbâ beoko na mbi. Mbi yeke keke ti vigne ni, na ala yeke amaboko ni.”—Jean 15:2-5.

Jésus amû zendo na adisciple ti lo so ayeke be-ta-zo, so tongana lo hon ande, lo yeke tokua na ala yingo vulu. Lango 51 na pekoni, na ngoi so abazengele ni nga na ambeni zo ni nde awara yingo vulu, ala ga amaboko ti keke ti vigne ni. “Amaboko ni” kue adoit ti ngbâ beoko na Jésus. Ngbanga ti nyen?

Lo fa ndani, lo tene: “Zo so aduti beoko na mbi, na mbi duti beoko na lo, lo la lo yeke lë mingi. Tongana ala ngbâ na tere ti mbi ape, ala lingbi ti sara ye oko ape.” “Amaboko ti keke” ni so, wala adisciple so ayeke be-ta-zo, ayeke lë ande mingi, ala yeke sara ye tongana ti Jésus, ala yeke fa tënë ti Royaume na azo nga ala yeke sara adisciple mingi. Me, tongana mbeni oko aye ti ngbâ beoko na Jésus ape, nyen la ayeke si na lo? Jésus atene so “tongana mbeni zo aduti beoko” na ni ape, fade a yeke dë lo. Me na mbeni mbage, Jésus atene: “Tongana ala duti beoko na mbi nga atënë ti mbi awara place na yâ ti bê ti ala, ala hunda ye kue so ala ye, na a yeke si tongana ti so ala hunda.”—Jean 15:5-7.

Fadeso, Jésus akiri encore na ndo ti mbeni ye so lo sara fade tënë ni fani use kozo, na ndo ti batango acommandement ti lo (Jean 14:15, 21). Lo fa ye so adisciple ti lo alingbi ti sara ti fa so ala yeke bata acommandement ti lo, lo tene: “Tongana ala bata acommandement ti mbi, mbi yeke ngbâ lakue ti ye ala, tongana ti so mbi bata acommandement ti Babâ, na mbi ngbâ na yâ ti ndoye ti lo.” Me, a ngbâ gi na yengo Jéhovah Nzapa nga na Molenge ni awe ape. Jésus atene: “Commandement ti mbi ayeke so: Ala ye tere na popo ti ala gi tongana ti so mbi ye ala. Tongana mbeni zo akä fini ti lo na kuâ ndali ti akamarade ti lo, mbeni ndoye ti hon so ayeke dä ape. Ala yeke akamarade ti mbi tongana ala sara ye so mbi yeke mû yanga na ala ti sara.”—Jean 15:10-14.

Na yâ ti kete l’heure ge, Jésus ayeke fa ndoye so lo yeke na ni, na lege so lo yeke mû fini ti lo ndali ti azo kue so afa so ala yeke na mabe na lo. Tapande ti lo so ayeke pusu adisciple ti lo ti duti na mara ti ndoye ni so na popo ti ala; mara ti ndoye ni so ayeke gi gi nzoni ti lo wani ape. A yeke na lege ti ndoye ni so la si a yeke hinga na ala. Jésus atene kozo awe atene: “A yeke na lege so si azo kue ayeke hinga so ala yeke adisciple ti mbi: tongana ala ye tere na popo ti ala.”—Jean 13:35.

A yeke nzoni abazengele ni agi ti hinga ndani so Jésus airi ala “akamarade”. Lo fa ndani, lo tene: “Mbi yeke iri ala akamarade ti mbi, ndali ti so mbi fa na ala aye kue so mbi mä na yanga ti Babâ ti mbi.” Ti ga kamarade ti Jésus nga ti hinga ye so Babâ ti lo afa na lo, a yeke kota pasa mingi! Me, ti tene ala ngbâ ti lë kpengba songo ni so, a lingbi “ala ngbâ ti lë lengo”. Jésus atene, tongana ala ngbâ ti sara tongaso, “ye kue so ala hunda na Babâ na iri ti [ni], lo [yeke] mû ni na ala.”—Jean 15:15, 16.

Tongana “amaboko ti keke” ni, so ti tene adisciple ti lo, ayeke na ndoye na popo ti ala, a yeke aidé ala ande ti gbu ngangu. Lo tene na ala so, ande dunia so ayeke ke ala, me lo dë bê ti ala, lo tene: “Tongana dunia so ake ala, ala hinga so lo ke mbi kozoni si lo ke ala. Tongana ala yeke fade ti dunia so, ka dunia ni ayeke ye mingi ye so ayeke ti lo. Me so ala yeke ti dunia so ape, . . . ndani la dunia so ake ala.”—Jean 15:18, 19.

Ti fa mbeni raison ni so dunia so ayeke ke ande adisciple ti lo, Jésus atene: “Ala yeke sara aye so kue na ala ndali ti iri ti mbi, ngbanga ti so ala hinga pëpe zo so atokua mbi.” Jésus atene so amiracle so lo sara afâ ngbanga na ndo ti azo so ake lo. Lo tene: “Tongana mbi sara fade pëpe na popo ti ala akusala so mbeni zo nde asara ape, ka ala duti na siokpari oko ape. Me fadeso, ala bâ akusala ti mbi, na ala ke mbi na Babâ ti mbi kue.” Ti tâ tënë ni, kengo ndo ti ala asara si mbeni prophétie aga tâ tënë.—Jean 15:21, 24, 25; Psaume 35:19; 69:4.

Jésus akiri amû zendo ti tokua na ala mbeni wamungo maboko, wala yingo vulu. Adisciple ti lo kue alingbi ti wara yingo vulu so ayeke ngangu mingi nga so alingbi ti mû maboko na ala ti lë lengo, wala ti “sara tënë ti aye so ala hinga na ndo ti [Jésus]”.—Jean 15:27.

Jésus na abazengele ti lo aga nduru ti sigi na yâ ti kubu so ayeke na nduzu, so ala te kobe ti Pâque dä. Na peko ti atënë so Jésus atene na ala, lo kiri lo tene: “Mbi sara tënë ti aye so na ala si ala pika gere ti ala ape.” Lo tene tënë ni so ngbanga ti nyen? Lo fa ndani, lo tene: “Azo ayeke tomba ala na yâ ti synagogue. Ti tâ tënë ni, ngoi ayeke ga so zo kue so afâ ala, lo yeke bâ ti lo lo tene kua ti Nzapa la lo sara so.”—Jean 16:1, 2.

Tënë ni so apeut ti zia mbeto na bê ti abazengele ni. Atâa so Jésus atene na ala kozo so dunia so ayeke ke ande ala, lo tene lani droit na ala ape so fade azo ayeke fâ ala ande. Ngbanga ti nyen? Lo tene: “Mbi sara tënë ni na ala kozo ape ndali ti so mbi yeke na tere ti ala.” (Jean 16:4). Me fadeso, lo yeke gboto mê ti ala kozo ti tene lo gue. Ye so lo sara so ayeke aidé ala ti kpe ti tene ala pika gere ti ala ande.

Jésus akiri atene: “Mbi yeke gue na Lo so atokua mbi; ye oko, zo oko na popo ti ala ahunda mbi ape, atene: ‘Mo yeke gue na ndo wa?’” Lo sara fade tënë na ala awe na ndo ti ndo so lo yeke gue dä (Jean 13:36; 14:5; 16:5). Me fadeso, so ala mä tënë ti tara so ayeke si na ala ande, vundu akiri ahon ndo ti ala. A sara si ala hunda encore tënë na lo ape na ndo ti gloire so ayeke ku lo wala ye so tënë ti gloire ni aye ti tene ndali ti atâ disciple ti lo. Jésus atene: “Mbi sara tënë ti aye so na ala, vundu asi bê ti ala.”—Jean 16:6.

Na pekoni, Jésus akiri atene: “A yeke ndali ti nzoni ti ala si mbi yeke gue, ndali ti so tongana mbi gue ape, wamungo maboko ni ayeke ga na ala ape. Me tongana mbi gue, mbi yeke tokua lo na ala.” (Jean 16:7). A yeke gi tongana Jésus akui na lo gue na yayu si adisciple ti lo ni apeut ti wara ande yingo vulu, so lo yeke tokua ni tongana mbeni wamungo maboko na adisciple ti lo na ndo kue na ndo ti sese.

Yingo vulu ni ayeke “fa polele na lê ti azo kue ye so ayeke siokpari, mbilimbili nga na fango ngbanga ti Nzapa.” (Jean 16:8). Biani, nda ti azo ti dunia so ayeke sigi, so ala ye ti mä na bê na Molenge ti Nzapa ape so. Na ngoi so Jésus ayeke kiri ande na yayu, ge la si a yeke fa polele so lo yeke mbilimbili nga a yeke fa so Satan, so ayeke “mokonzi ti dunia so”, alingbi tâ na ngbanga.—Jean 16:11.

Jésus atene: “Mbi yeke na aye mingi ti tene na ala, me tongana mbi tene ni na ala fadeso, a yeke hon gbungo li ti ala.” Tongana lo mû ande yingo vulu na ala, a yeke fa lege na ala ti mä yâ ti “tâ tënë kue,” nga a yeke mû lege na ala ti sara ye alingbi na tâ tënë ni so.—Jean 16:12, 13.

Li ti abazengele aga kirikiri na tënë ti Jésus, so lo tene: “Na yâ ti kete ngoi, ala yeke bâ mbi encore ape, nga na yâ ti kete ngoi, ala yeke bâ mbi ande.” Ala komanse ti hunda mba na popo ti ala ti hinga nda ti tënë ni so. Jésus ahinga so ala ye ti hunda lo na ndo ni, ni la si lo tene: “Ti tâ tënë ni, mbi tene na ala: Ala yeke toto ande nga ala yeke dema na vundu, me dunia so ayeke duti na ngia. Ala yeke duti na vundu, me vundu ti ala ayeke changé ti ga ngia.” (Jean 16:16, 20). Na ngoi so a yeke fâ ande Jésus, na ndade ni, amokonzi-nzapa ayeke duti ande na ngia, me adisciple ti lo ayeke duti ande na vundu. Na pekoni, na ngoi so Jéhovah ayeke zingo Jésus, vundu ti adisciple ni ayeke changé ti ga ngia. Ngia ti ala ni ayeke kiri ti kono na ngoi so lo yeke mû ande yingo vulu ti Nzapa na ala.

Jésus ahaka dutingo ti abazengele ti lo ni na songo yâ ti wali. Lo tene: “Tongana ngoi asi ti tene mbeni wali adü, lo yeke na yâ ti pasi. Me tongana lo dü awe, lo yeke dabe ti lo na pasi ni encore ape ndali ti ngia so lo yeke na ni ti bâ molenge so lo dü.” Ni la, Jésus akiri atene: “Ala nga, ti fadeso ala yeke na vundu. Me mbi na ala e yeke kiri ti bâ tere, na bê ti ala ayeke duti na ngia, nga mbeni zo ayeke zi ngia ti ala ni ape.”—Jean 16:21, 22.

Depuis so, lâ oko abazengele ade ti hunda mbeni ye na Nzapa na iri ti Jésus ape. Me fadeso, lo tene: “Na ngoi ni so, ala yeke hunda ye na Babâ na iri ti mbi.” Ala yeke sara tongaso ngbanga ti nyen? A yeke pëpe ngbanga ti so Babâ ni ake ti kiri tënë na ala. Jésus atene: “Babâ wani aye ala mingi ngbanga ti so ala ye mbi mingi, . . . mbi yeke zo so aga na iri ti Nzapa.”—Jean 16:26, 27.

Atënë ti Jésus so akiri amû ngangu na abazengele ni si ala tene: “Ni la si e mä na bê so mo londo na Nzapa.” Me, na yâ ti kete ngoi, mabe ti ala so ayeke wara tara. Jésus afa ni na lege ti atënë so: “Ngoi ni ayeke ga, na a si même awe, so ala kue ayeke kpe, zo oko oko na lege ti da ti lo, na ala yeke zia mbi gi mbi oko.” Me lo dë bê ti ala, lo tene: “Mbi tene tënë ti aye so na ala si na lege ti mbi, ala wara siriri. Na yâ ti dunia so, aye ti ngangu ayeke si na ala, me ala gbu ngangu! Mbi hon dunia so na ngangu awe.” (Jean 16:30-33). Jésus ayeke dö ala ti zia gi ala oko ape. Lo hinga so ala nga kue ayeke hon ande dunia so na ngangu, tongana ti so lo sara. Ala yeke hon ni, tongana ala ngbâ lakue ti sara ye so bê ti Nzapa aye, atâa aye kue so Satan na dunia ti lo ayeke sara ti buba dutingo be-ta-zo ti ala.

Teti so Jésus aye abazengele ti lo mingi, lo leke ala ndali ti hongo ti lo so aga nduru. Fadeso, lo yô lê ti lo na nduzu, lo sambela Babâ ti lo, lo tene: “Mû gloire na molenge ti mo, si molenge ti mo amû gloire na mo. Mo mû na lo komandema na ndo ti azo kue, si lo lingbi ti mû fini ti lakue lakue na azo kue so mo mû ala na lo.”—Jean 17:1, 2.

A yeke polele, Jésus ahinga so ti mû gloire na Nzapa ayeke kota ye mingi. Me, Jésus afa nga ye so ayeke ku azo: fini ti lakue lakue. A yeke mbeni ye ti dengo bê mingi! So Jésus awara “komandema na ndo ti azo kue,” lo peut ti ga na anzoni ye ti peko ti ngere so lo futa, na azo kue. Me, a yeke gi ambeni zo la ayeke wara ande anzoni ye ni so. Gi ambeni zo ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Jésus ayeke mû nzoni ye ni gi na azo so asara ye alingbi na ye so lo fa ge, so atene: “Ti wara fini ti lakue lakue, a lingbi ala gi ti hinga mo, mo oko tâ Nzapa, nga na lo so mo tokua lo, Jésus Christ.”—Jean 17:3.

A lingbi zo agi ti hinga Babâ ni nga na Molenge ni nzoni, ti lë kpengba songo na ala. A lingbi zo ni agi ti duti na oko bibe ti ala nga na oko bango ndo ti ala. Na ndo ti aye so kue, a lingbi lo gi ti sara ye tongana ala na mbage ti amba ti lo. A lingbi lo hinga so, ti sara si Nzapa awara gloire la ayeke kota ye mingi ahon fini ti lakue lakue so azo ayeke wara ande. Jésus akiri encore na ndo ti tënë ni so, lo tene:

“Mbi mû gloire na mo awe na ndo ti sese so, nga kusala so mo mû na mbi ti sara ahunzi awe. Fadeso, Babâ, mû gloire na mbi na tere ti mo, gloire so mbi yeke na ni lani na tere ti mo kozoni si dunia so abâ gigi.” (Jean 17:4, 5). Biani, Jésus ahunda ti tene Nzapa azingo lo, tongaso si lo wara gloire so lo yeke na ni na yayu kozo.

Me, Jésus agirisa pëpe na ndo ti aye so lo sara na yâ ti kua ti lo ti fango tënë. Lo sambela, lo tene: “Azo so mo mû ala na mbi na yâ ti dunia so, mbi fa iri ti mo polele na ala. Ala yeke fade ti mo, me mo mû ala na mbi, na ala bata tënë ti mo.” (Jean 17:6). Jésus adi gi iri ti Nzapa, so ayeke Jéhovah, awe ape me lo sara ambeni ye na ndo ni. Lo aidé abazengele ti lo ti gi ti hinga nda ti iri ni so, so andu asarango ye ti tere ti Nzapa nga na sarango ye ti lo na mbage ti azo.

Abazengele ni agi ti hinga Jéhovah, ti hinga kua so Molenge ti lo ayeke na ni ti sara nga na aye so Jésus afa na ala. Na baba pëpe, Jésus atene: “Atënë so mo mû na mbi, mbi mû ni na ala; ala yamba ni nga ala hinga biani so mbi ga na iri ti mo, na ala mä na bê so mo tokua mbi.”—Jean 17:8.

Jésus ahinga kangbi so ayeke na popo ti adisciple ti lo nga na dunia so. Lo tene: “Mbi sambela mo ndali ti ala; mbi sambela pëpe ndali ti dunia so, me ndali ti ala so mo mû ala na mbi, teti ala yeke ti mo . . . Babâ so mo yeke nzoni-kue, bâ ndo na ndo ti ala ndali ti iri ti mo wani so mo mû na mbi, tongaso si ala duti oko tongana ti so e yeke oko. . . . Mbi bata ala na a futi mbeni oko na popo ti ala ape, gi lo so a yeke futi lo ande,” so ti tene Judas Iscariote, so ayeke na lege ti gue ti kä lo.—Jean 17:9-12.

Jésus akiri atene: “Dunia so ake ala . . . Mbi hunda mo ti zi ala na yâ ti dunia so ape, me ti bâ ndo na ndo ti ala ndali ti Zo ti sioni. Ala yeke ti dunia so pëpe legeoko tongana ti so mbi yeke ti dunia so pëpe.” (Jean 17:14-16). Abazengele nga na ambeni disciple ni ayeke na yâ ti dunia so, wala na popo ti azo ti dunia so Satan la si ayeke mokonzi ni, me ala doit ti duti ti ala nde na dunia ni. Me, ala yeke sara ni tongana nyen?

A lingbi ala duti nzoni-kue, ti sara kua ti Nzapa. Ala yeke fa ni na sarango ye alingbi na atâ tënë so ayeke na yâ ti ambage ti Mbeti ti Nzapa, so alondo na Genèse ti si na Malachie, nga na ati so Jésus aga afa na ala. Jésus asambela, lo tene: “Sara si ala ga nzoni-kue na lege ti tâ tënë. Tënë ti mo ayeke tâ tënë.” (Jean 17:17). A si na mbeni ngoi ande, ambeni bazengele ni ayeke sû ambeni mbeti ti yâ ti Bible na gbe ti yingo vulu, so ayeke nga ambeni mbage ti “tâ tënë” so ayeke aidé azo ti ga nzoni-kue.

Me ambeni zo nde nga kue ayeke yeda ande na “tâ tënë” ni so. Ni la, Jésus asambela, lo tene: “Gi ndali ti ala so pëpe [wala ala so ayeke na tere ti lo na ngoi ni so], me nga ndali ti ala so ayeke mä na bê na mbi na lege ti tënë ti ala.” Jésus asambela teti ye wa ndali ti adisciple ti lo? “Si ala kue alingbi ti duti oko, legeoko tongana ti so mo, Babâ, mo yeke beoko na mbi, na mbi yeke beoko na mo, si ala nga aduti beoko na e”. (Jean 17:20, 21). Jésus na Babâ ti lo ayeke gi oko zo ape. Me, ala yeke oko na lege so ala yeke mä tere na yâ ti aye kue. Ni la, Jésus asambela ti tene adisciple ti lo nga kue aduti oko tongaso.

Kozo na tënë ni so, Jésus atene fade na Pierre nga na atanga ni so lo yeke gue ti leke ndo ndali ti ala, na yayu (Jean 14:2, 3). Fadeso, Jésus akiri encore na ndo ti tënë ni so na yâ ti sambela ti lo, lo tene: “Babâ, mbi ye si azo so mo mû ala na mbi aduti na tere ti mbi na ndo so mbi yeke dä, tongaso si ala bâ gloire so mo mû na mbi, ndali ti so mo ye mbi kozo si azo akomanse ti dü amolenge.” (Jean 17:24). Ândö giriri, kozo ti tene Adam na Ève adü amolenge, Nzapa andoye lani oko Molenge ti lo mingi, Molenge ni so la si na pekoni aga Jésus Christ.

Na hunzingo ti sambela ti lo, Jésus akiri aluti mingi na ndo ti iri ti Babâ ti lo nga na ndoye so Nzapa ayeke na ni ndali ti abazengele nga na atanga ti azo so ayeke yeda ande na “tâ tënë.” Lo tene: “Mbi sara si ala hinga iri ti mo, na mbi yeke sara si a hinga ni, tongaso si yengo so mo ye na mbi aduti na bê ti ala nga mbi duti beoko na ala.”—Jean 17:26.

Jésus ahunzi sambela so lo sara ni legeoko na adisciple ti lo so ayeke be-ta-zo. Na pekoni, “tongana ala sepela Nzapa na bia awe, ala sigi ala gue na ndo ti Hoto ti akeke ti olive.” (Marc 14:26). Ala gue na mbage ti est, na yâ ti mbeni yaka so a iri ni Gethsémané, ndo so Jésus aye ka ti gue dä mingi.

Na ngoi so ala si na yaka ni, Jésus azia ambeni bazengele ti lo ni miombe, peut-être nduru na yanga ti yaka ni, teti lo tene na ala, lo tene: “Ala duti ti ala ge, me mbi, mbi yeke gue ti mbi kâ ti sambela.” Lo mû fadeso atanga ni ota, Pierre, Jacques na Jean, lo gue na ala na yâ ti yaka ni. Vundu akomanse ti sara lo mingi, si lo tene na ala, lo tene: “Vundu asara mbi ngangu, mo bâ mo tene mbi ye ti kui. Ala ngbâ ge, na mbi na ala kue e lango pëpe.”—Matthieu 26:36-38.

Jésus ahon ayo na ala kete, “lo sara agenou, na lo komanse ti sambela”. Lo sambela Nzapa na ndo ti nyen na mara ti ngoi ni so? Lo tene: “Babâ, mo lingbi ti sara ye kue. Mo zi kopo so yongoro na mbi. Me zia a duti tongana ti so bê ti mbi aye ape, me tongana ti so bê ti mo aye.” (Marc 14:35, 36). Lo ye ti tene nyen la? Lo ye ti kiri na peko, ti kpe ti tene lo kui tongana Zo ti zingo azo? Ên-ën, a yeke ni la ape!

Lani na ngoi so Jésus angbâ na yayu kâ, lo bâ tâ tongana nyen la aRomain asara pasi mingi na ambeni zo juska ala fâ ala. Fadeso, teti so lo kue lo yeke zo, so ti tene aye apeut ti nzere na lo wala apeut ti son lo, ye so asara si tongana lo pensé na ye so ayeke ku lo, a sara lo nzoni ape. Me, kota raison so vundu ahon ndo ti lo ayeke so kuâ ti kamene so lo yeke gue ti kui apeut ti bi zonga na ndo ti iri ti Babâ ti lo, ngbanga ti so a yeke bâ lo tongana mbeni zo so ake ndia. Na yâ ti kete ngoi, a yeke kanga lo na ndo ti keke tongana mbeni zo so azonga Nzapa.

Na peko ti sambela ni, Jésus akiri na lo wara abazengele ti lo ota so angbâ ti lango. Lo ngbâ lo tene na Pierre, lo tene: “A yeke ngangu na ala ti lango pëpe même gi l’heure oko legeoko na mbi? Ala lango pëpe na ala ngbâ ti sambela, si ala tï na yâ ti tara pëpe.” Jésus ahinga so vundu la ahon ndo ti abazengele ti lo so, na l’heure nga kue ahon mingi awe. Ni la, lo tene: “Ti tâ tënë ni, zo ayeke na nzara ti sara ye, me lo yeke na ngangu ti sara ni ape.”—Matthieu 26:40, 41.

Na pekoni, Jésus akiri ague ti fani use ni ti sambela, ti hunda na Nzapa ti zi “kopo” ni so na tere ti lo. Na ngoi so lo kiri, lo wara encore abazengele ota so na lango, atâa so ala doit fade ti sambela mingi ti tene ala tï na yâ ti tara ape. Na ngoi so Jésus asara tënë na ala, ala “hinga tënë so ala lingbi ti kiri na ni na lo ape.” (Marc 14:40). Lo kiri lo hon ti fani ota ni, na lo kpo genou ti lo na sese ti sambela.

Teti so a yeke fâ ande Jésus ndali ti so a pensé a tene lo ke ndia, a sara Jésus nzoni ape, ngbanga ti so a yeke bi zonga na ndo ti iri ti Babâ ti lo. Jéhovah amä sambela ti Molenge ti lo, ni la lo tokua mbeni ange ti kpengba Jésus ni. Atâa so kue, Jésus azia lege ti sambelango Babâ ti lo ni ape, lo “ngbâ ti sambela ngangu ahon ti kozo”. Vundu ti lo ni ahon ndo ni. A kpa mbeni nengo kungba na ndo ti go ti lo. Kpale ayeke hara fini ti lo ti lakue lakue nga na ti azo kue. A sara si “gbiki ti lo aga tongana mênë si ayeke tï oko oko na sese.”—Luc 22:44.

Na ngoi so Jésus akiri ti fani ota ni na mbage ti abazengele ti lo, lo wara ala lakue gi na lango. Ni la, lo tene na ala, lo tene: “Na mara ti ngoi tongaso, ala yeke lango na ala yeke wu tere ti ala! L’heure aga nduru awe ti tene a kä Molenge ti zo na a zia lo na maboko ti awasiokpari. Ala londo, e gue. Bâ, zo ti kango mbi asi nduru ge awe.”—Matthieu 26:45, 46.

A yeke fadeso na milieu ti bï. Aprêtre amä tere ti mû na Judas lê ti nginza ti argent 30, tongaso si lo kä na ala Jésus. Tongaso, Judas amû gbâ ti aprêtre-mokonzi nga na aFarizien na peko ti lo ti gue ti gi Jésus. Ala mû nga ambeni turugu ti Rome nga na mbeni kota zo ti aturugu ni na tere ti ala.

Aye afa so, na ngoi so Jésus atene na Judas ti hon, na ngoi so ala te kobe ti Pâque awe, Judas ni ague gi droit na ndo ti aprêtre-mokonzi ni (Jean 13:27). Ala bungbi akota zo ni nga na mbeni groupe ti aturugu ti ala. Peut-être Judas ague na ala kozoni kue na kubu so Jésus na abazengele ti lo ayeke fade na yâ ni ti sara na matanga ti Pâque so. Me fadeso, groupe ti gbâ ti azo ni afâ yâ ti Popo-hoto ti Cédron, ti gue na yaka ti Gethsémané ni. Ala mû aye ti bira, alampe nga na akeke so wâ ayeke za na yanga ni. Ala ye gi ti wara Jésus.

Judas atï na devant, na gbâ ti azo ni ayeke na peko ti lo ti gue na Hoto ti akeke ti olive ni. Lo hinga ndo so lo yeke wara Jésus dä. Lani na yenga so ahon, na angoi ti guengo ti Jésus na abazengele ti lo na Béthanie nga na Jérusalem, mingi ni, ala yeke duti lani na yâ ti yaka ti Gethsémané. Me fadeso, ndo avuko awe, na peut-être Jésus ayeke na gbe ti akeke ti olive ti yaka ni so. Me, so peut-être aturugu ni so ade ti bâ Jésus lâ oko ape so, ala yeke sara tongana nyen ti hinga lo? Ti aidé ala, Judas afa na ala mbeni ye so lo yeke sara. Lo tene: “Zo so mbi yeke su ande ngbangba ti lo, a yeke lo la. Ala gbu lo na ala bâ ndo na ndo ti lo nzoni tongana ala yeke gue na lo.”—Marc 14:44.

Judas alï na azo ni na yâ ti yaka ni, na lo bâ Jésus na abazengele ti lo, lo gue droit na mbage ti Jésus. Lo tene: “Bara mo, Rabbi!” Na pekoni, lo su ngbangba ti Jésus. Jésus angbâ atene: “Koli, mo ga ge ti sara nyen?” (Matthieu 26:49, 50). Jésus akiri tënë na hundango tënë ti lo wani, lo tene: “Judas, mo kä Molenge ti zo na sungo ngbangba ti lo?” (Luc 22:48). Jésus abezoin ti gue ayo na zo ti kango zo so ape!

Jésus angbâ ague na mbage ti azo ni so ayeke na akeke so wâ ayeke za na yanga ni nga na alampe ni so, lo tene: “Ala yeke gi zo wa?” Ala ngbâ atene: “Jésus, zo ti Nazareth.” Sân mbeto, Jésus angbâ atene na ala: “Mbi la.” (Jean 18:4, 5). Li ti ala aga kirikiri si ala tï na sese.

Ahon ti tene Jésus agbu ngoi ni so ti kpe teti so ndo avuko, lo kiri lo hunda ala ti hinga zo so ala yeke gi lo so. Ala kiri atene: “Jésus, zo ti Nazareth.” Lo ngbâ lo tene na ala na mbeto ape: “Mbi tene na ala mbi tene, mbi la. Tongana mbi la si ala yeke gi mbi, ala zia ala so ague ti ala.” Même na ngoi so ye aga ngangu, Jésus agirisa pëpe tënë so lo tene lani so lo yeke girisa zo oko na popo ti ala ape (Jean 6:39; 17:12). Jésus abata abazengele ti lo so angbâ be-ta-zo na lo, lo girisa zo oko ape gi Judas, molenge so alingbi na futingo so (Jean 18:7-9). Ni la, lo tene a lingbi a zia adisciple be-ta-zo ti lo so ague ti ala.

Na ngoi so aturugu ni alondo na ala ga na mbage ti Jésus, abazengele ni aga ti hinga ye so ayeke passé so. Ala ngbâ ahunda Jésus, ala tene: “Seigneur, e dë azo ni na épée?” (Luc 22:49). Ade Jésus akiri tënë ape, Pierre amû mbeni oko ti a-épée use so ala abazengele ni ayeke na ni na tere ti ala. Lo gue na tere ti Malchus, mbeni zo ti kua ti kota prêtre, lo dë mê ti lo ti mbage ti koli.

Jésus angbâ andu mê ti Malchus ni, na kä ni amü. Na pekoni, lo fa mbeni kpengba ye na Pierre, lo tene: “Kiri na épée ti mo na place ni, teti azo kue so amû épée ayeke kui ande na lege ti épée.” Jésus ayeke lani nduru ti yeda ti tene a gbu lo, ngbanga ti so lo tene: “Ka ye so Mbeti ti Nzapa atene ayeke si so, a yeke si tongana nyen?” (Matthieu 26:52, 54). Lo kiri lo tene: “Kopo so Babâ amû na mbi so, a lingbi mbi nyon ni ape?” (Jean 18:11). Jésus aye lani ti tene ye so bê ti Nzapa aye ti tene asi na lo asi biani, même si a yeke ti tene lo kui.

Fadeso, Jésus ahunda gbâ ti azo ni, lo tene: “Mbi yeke zo ti nzi si ala ga na a-épée nga na anduru keke ti gbu mbi? Lâ na lâ mbi yeke duti lani na yâ ti temple, mbi yeke fa ye, me ala gbu mbi ape. Me aye so kue asi ti tene atënë so aprophète asû na mbeti aga tâ tënë.”—Matthieu 26:55, 56.

Aturugu ni, kota zo ti aturugu ni nga na ambeni kota zo ti aJuif ni agbu Jésus, ala gbë lo na kamba. Na bango ye ni so, abazengele ni akpe. Me, “mbeni maseka-koli,” peut-être a yeke disciple Marc, angbâ na popo ti gbâ ti azo ni, ti gue na peko ti Jésus (Marc 14:51). Na ngoi so azo ni ahinga lê ti maseka-koli ni so, ala tara ti gbu lo nga kue, me lo dö bongo ti lo ti lin lo zia na lo kpe.

Na peko ti so a kanga Jésus tongana mbeni zo so ake ndia, a gue na lo na Anne, so ayeke lani kota prêtre na ngoi so Jésus, so angbâ lani kete, apika bê ti awafango ye na temple (Luc 2:42, 47). A si na mbeni ngoi na pekoni, ambeni molenge ti Anne ni la asara kua ti kota prêtre ni, na ti fadeso, a yeke Caïphe so amû molenge ti Anne ti wali la ayeke kota prêtre ni.

Na ngoi so Jésus ayeke na da ti Anne ni, Caïphe awara ngoi ti bungbi amembre ti Sanhédrin ni. Amembre ni kue ayeke 71, so na yâ ni mo yeke wara kota prêtre ni nga na angbene kota prêtre.

Anne ahunda tënë na Jésus “na ndo ti adisciple ti lo nga na ndo ti aye so lo yeke fa.” Jésus akiri gi tënë so na lo: “Mbi sara tënë lani dandara na lê ti azo ti dunia so. Lakue mbi yeke fa ye na yâ ti synagogue nga na yâ ti temple, ndo so aJuif kue ayeke bungbi dä. Mbi sara mbeni tënë na hondengo ni ape. Mo hunda tënë na mbi ngbanga ti nyen? Hunda tënë na ala so amä ye so mbi tene lani na ala.”—Jean 18:19-21.

Mbeni turugu so aluti na ndo ni so angbâ apika lê ti Jésus, na lo suku na Jésus ni, lo tene: “A yeke tongaso si mo kiri tënë na prêtre-mokonzi?” Me, teti so Jésus ahinga atene ye so ni sara ayeke sioni ape, lo ngbâ lo tene: “Tongana tënë so mbi tene ayeke na lege ni ape, mo fa ni na mbi. Me tongana mbi sara tënë na lege ni, mo pika mbi ngbanga ti nyen?” (Jean 18:22, 23). Na pekoni, Anne ahunda ti tene a gue na Jésus na kogara ti lo Caïphe.

Amembre ti Sanhédrin ni kue ayeke dä fadeso: kota prêtre ni, a-ancien ti azo ni nga na ascribe. Ala kue abungbi tere na da ti Caïphe. Ti fâ mara ti ngbanga tongaso na bï ti Pâque, ndia ake ni; me atâa so kue, ye oko akanga lege na ala pëpe ti gi ti sara sioni ye so ala leke na bê ti ala ti sara.

Mingi ti ala aleke sioni ye na bê ti ala awe. Lani na peko ti so Jésus azingo Lazare na kuâ, Sanhédrin ni aleke ti fâ lo (Jean 11:47-53). Nga, a sara ambeni lango awe, akota zo ti nzapa ni amä tere ti tene ala gbu Jésus, ala fâ lo (Matthieu 26:3, 4). Biani, même kozo ti tene a fâ ngbanga ti Jésus, ngbanga ti kuâ ayeke ku gi lo kungo!

Bungbi ni so ala ye ti sara so ayeke na lege ni ape, nga aprêtre-mokonzi ni nga na ambeni membre ti Sanhédrin ni ayeke gi ti wara ambeni zo so apeut ti bi mbeni tënë ti mvene na ndo ti Jésus, tongaso si ala wara mbeni raison ti dë ngbanga na ndo ti lo. Ala wara gbâ ti azo, me atënë ti azo ni so amä tere ape. Na nda ni, azo use aga atene: “E mä lo tene: ‘Mbi yeke kungbi ande temple so na sese, temple so maboko ti zo si aleke ni so, na mbi yeke sara mbeni nde na lango ota, so maboko ti zo la asara ni ape.’” (Marc 14:58). Me, même atënë ti ala ni so kue agbu ngu ape.

Caïphe angbâ ahunda Jésus atene: “Mo yeke na mbeni tënë ti kiri na ni ape? So tënë ti nyen la si ala yeke bi na li ti mo so?” (Marc 14:60). Jésus azi nga yanga kete ape na atënë ti mvene ti ala ni, so gere ni aluti ape. Ni la, Kota Prêtre Caïphe ni akiri achangé kode ti lo ni.

Caïphe ahinga so, tongana mbeni zo atene ni yeke Molenge ti Nzapa, a yeke son ka bê ti aJuif mingi. Lani, na mbeni ngoi so Jésus airi Nzapa Babâ ti lo, aJuif aye ti fâ lo ngbanga ti so ala tene ti ala so lo ye ti “fa so lo lingbi na Nzapa” la (Jean 5:17, 18; 10:31-39). Teti so Caïphe ahinga bibe ti aJuif ni tongaso, lo hunda tënë na mayele na Jésus, lo tene: “Na iri ti Nzapa so ayeke na fini, mbi zia mo na gbe ti bä ti tene mo tene na e wala mo yeke Christ, Molenge ti Nzapa!” (Matthieu 26:63). Biani, Jésus atene kozo awe so lo yeke Molenge ti Nzapa (Jean 3:18; 5:25; 11:4). Me, tongana lo ke ti yeda na ni fadeso, a yeke mo bâ mo tene lo bere so lo yeke pëpe Molenge ti Nzapa nga Christ. Tongaso, Jésus atene: “En, mbi yeke lo. Ala yeke bâ ande Molenge ti zo so ayeke duti na mbage ti koti ti Lo so ayeke ngangu mingi, na lo yeke ga na ndo ti ambinda.”—Marc 14:62.

Na mango tënë ni so, Caïphe angbâ asuru kota bongo ti lo ti ndo ni, ti pika bê ti azo, na lo tene: “Lo zonga Nzapa awe! E yeke encore na bezoin ti atémoin? Ala wani amä zonga ni na mê ti ala awe. Ala tene ti ala nyen?” Amembre ti Sanhédrin ni angbâ adë mbeni ngbanga so ayeke na lege ni ape, ala tene: “Lo lingbi na kuâ!”—Matthieu 26:65, 66.

Ala komanse ti he Jésus nga ala boxé lo. Ambeni apika lê ti lo, ala tuku ngu ti yanga na lê ti lo ni. Na peko ti so ala kanga lê ti lo nga ala pika lê ti lo, ala komanse ti he lo, ala tene: “Tongana mo yeke prophète, fa na e zo so apika mo so.” (Luc 22:64). Andâ, tâ Molenge ti Nzapa la si ala yeke sara aye ni so na tere ti lo so na ngoi ti mbeni ngbanga na bï, mbeni ye so ndia ake ni!

Na ngoi so a gbu Jésus na yaka ti Gethsémané, mbeto agbu abazengele ti lo si ala dö lo azia, ala kpe. Me, use na popo ti ala akpe kete, na pekoni ala luti. A yeke Pierre “nga na mbeni disciple” ni, a doit ti duti Jean (Jean 18:15; 19:35; 21:24). Peut-être ala mû loro ala tingbi Jésus na ngoi so a yeke lï na lo na ndo ti Anne. Na ngoi so Anne atokua Jésus na Kota Prêtre Caïphe, Pierre na Jean amû peko ti ala, me ala luti ti ala ayo. Mbeto ti fini ti ala ayeke sara ala, nga na mbage, ala yeke gi bê ti ala na ndo ti ye so a yeke gue ti sara na Maître ti ala.

Kota prêtre ni ahinga Jean, na lo peut ti lo ti lï na yâ ti gbagba ti Caïphe ni senge. Pierre angbâ ti lo na gigi na yanga ti gbagba ni juska na ngoi so Jean aga asara tënë na molenge-wali so ayeke bata yanga ti gbagba ni so. Na pekoni awe la si a zi lege na Pierre ti lï.

Dê ayeke sara na bï ni so, ni la, azo so ayeke na yâ ti lacour ni aleke mbeni wâ ti tene ala duti na tere ni. Pierre ague aduti na tere ti ala ti tomba dê na tere ti lo. Lo yeke ku “ti bâ ye so ayeke si” na hunzingo ti fango ngbanga ti Jésus ni (Matthieu 26:58). Fadeso, teti so lumière ti wâ ayeke dä, zo ti batango yanga ti gbagba ni, so azi lege fade na Pierre ti lï so, abâ lê ti Pierre ni nzoni si lo tene: “Mo yeke nga mbeni disciple ti koli so ape?” (Jean 18:17). Nga, ambeni zo ni nde ahinga lê ti Pierre na ala tene so lo yeke zo ti Jésus.—Matthieu 26:69, 71-73; Marc 14:70.

Ye ni so asara Pierre nzoni ape. Lo tara ti honde tere ti lo, même lo kiri na peko na yanga ti gbagba ni kâ. Pierre abere so lo yeke oko na Jésus, si na mbeni ngoi lo tene: “Mbi hinga ti mbi lo ape, mbi hinga li ti mbi na tënë so mo yeke tene so ape.” (Marc 14:67, 68). Lo komanse même ti “iri sioni na ndo ti lo wani, na ti deba tere ti lo,” ti fa so tâ tënë la ni tene so, na so tongana a yeke mvene, zia si sioni ye asi na ni.—Matthieu 26:74.

Andâ na ngoi ni so, tenengo ngbanga ti Jésus ni angbâ ti lo ti gue, peut-être na yâ ti mbeni da ti Caïphe ni na nduzu. Pierre na ambeni zo ni ayeke ti ala na gbe ni ge, ala yeke bâ tongana nyen la atémoin nde nde ayeke gue alï na ayeke sigigi ti sara tënë ti ala ni.

Sarango tënë ti Pierre tongana ti zo ti Galilée akä lo na afa so lo yeke bere gi tënë senge la. Nga, mbeni zo so ayeke na popo ti azo ni ayeke fami ti Malchus, lo so Pierre adë fade mê ti lo so. Ni la, lo kue lo londo na tere ti Pierre, lo tene: “Mbi bâ mo fade na tere ti lo kâ na yâ ti jardin, mvene la?” Gi so Pierre ayeke bere ti fani ota ni, mbeni koli-kondo atoto, tongana ti so Jésus atene fade.—Jean 13:38; 18:26, 27.

Na ngoi ni so, Jésus adoit ti duti na gbe ti da ni so ayeke na nduzu so, na lo yeke bâ ndo na gbe ni ge. Seigneur atourné lo bâ Pierre, na a doit ti sara Pierre nzoni ape. Lo rappelé na tënë so Jésus atene na lo, a sara gi ambeni l’heure tongaso, na ngoi so ala yeke fade na yâ ti kubu so ayeke na nduzu. Tara ti bâ vundu so asara Pierre na ngoi so lo ga ti bâ ye so lo londo ti sara so! Pierre angbâ asigi na gigi, na lo komanse ti toto ngangu.—Luc 22:61, 62.

Ye tongaso apeut ti si tongana nyen? A londo tongana nyen la Pierre, so lo pensé ti lo fade lo tene lo kpengba na lege ti yingo nga so lo yeke ngbâ ande be-ta-zo, aga ti bere Maître ti lo? A ba yâ ti tâ tënë, na a fa Jésus tongana mbeni sioni zo so ake ndia. Ahon ti tene Pierre agbu koko ti koli so, so tënë ayeke na li ti lo ape so, Pierre akiri atourné peko na lo so ayeke “na atënë so amû na zo fini ti lakue lakue.”—Jean 6:68.

Ye so asi na Pierre so aye ti fa na e so, même mbeni zo so ayeke na mabe na so avoro Nzapa na bê ti lo kue apeut ti komanse ti sara ye kirikiri, tongana lo leke tere ti lo nzoni ape ndali ti ambeni ye so apeut ti si wala ndali ti ambeni tara. Zia si ye so asi na Pierre so aduti tongana mbeni gbotongo mê ndali ti awakua ti Nzapa kue!