Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
YENGA TI 4-10 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 SAMUEL 18-19
“Barzillaï: Mbeni tapande ti zo so abâ terê ti lo kete”
Aita-koli so ayeke ambakoro Jéhovah abâ dutingo be-ta-zo ti ala na nene ni mingi
Akoli ota ti ndo ni, so ayeke na nzoni bê, aga na ala agbogbo, akobe nde nde nga na ambeni ye so ala bezoin ni. Barzillaï ayeke lani mbeni oko ti akoli so (2 Sam. 17:27-29). Na ngoi so a kanga lege na kpengbango-li ti Absalom ni, David alingbi fadeso ti kiri na Jérusalem na Barzillaï azia lo na lege na yanga ti Ngu ti Jourdain. David awa lo ti gue na Jérusalem. David atene na lo so ni ye ti mû na lo kobe ndali ti nzoni so lo sara lani na ni, atâa so Barzillaï ayeke lani “kota zo ti mosoro” nga lo yeke lani na bezoin ti kobe so David aye ti mû na lo so ape (2 Sam. 19:31-33). Me âmanke David aye lani mingi apendere sarango ye ti Barzillaï nga lo ye ti tene Barzillaï aduti nduru na lo ti mû na lo anzoni wango. Biani a yeke lani mbeni pendere pasa tongana Barzillaï aduti lani na yangbo ti gbia nga lo sara kua kâ.
Aita-koli so ayeke ambakoro Jéhovah abâ dutingo be-ta-zo ti ala na nene ni mingi
So Barzillaï ayeke na nzoni bango ndo nga lo bâ terê ti lo kete, lo fa na David so lo yeke na ngu 80. Na pekoni, lo tene: “Mbi lingbi ti kangbi popo ti nzoni ye na sioni ye?” Lo ye ti tene nyen la? Barzillaï adoit lani ti wara ndara ndali ti so lo te gigi aninga. Nga lo lingbi lani ti ngbâ ti mû anzoni wango gï tongana ti so ambeni ngoi na pekoni “a-ancien” asara lani na Gbia Roboam (1 aGbia 12:6, 7; Ps. 92:12-14; aProv. 16:31). Tongaso, peut-être tënë so Barzillaï atene na ndö ti kangbingo popo ti nzoni ye na sioni ye aye ti fa so lo lingbi pëpe ti sara ambeni ye ndali ti so lo ga mbakoro awe. Lo tene so mbakoro asara si lo lingbi pëpe ti hinga nzerengo ti kobe nga ti mä ndo nzoni (Zo-ti. 12:4, 5). Ni la Barzillaï wani awa David ti mû Kimham, so âmanke lo yeke molenge ti lo ti koli, ti gue na lo na Jérusalem.—2 Sam. 19:35-40.
Mo lingbi ti ngbâ ti sara terê ti mo kete na yâ ti atara
Sarango terê kete amû lani maboko na Barzillaï ti mû nzoni desizion. Lo ke lani tisango ndo ti David ni pëpe ndali ti so lo bâ so lo lingbi pëpe ti mû maboko na lo wala ndali ti so lo ye ti wu terê ti lo na peko ti akua so lo sara na yâ ti gigi ti lo. Lo hinga lani so aye achangé na yâ ti dutingo ti lo awe nga lo yeke pëpe na ngangu ti sara ambeni ye. Lo ye lani pëpe ti yeda ti sara ambeni ye so lo yeke pëpe na ngangu ti sara ni. (Diko aGalate 6:4, 5.) Tongana e zia lê ti e gï na ndö ti kota ndo wala ti tene azo ahinga e, a yeke sara si e yeke gi gï ye ndali ti e wani, e yeke gi ti sara mandako na amba ti e nga yeke yeke a yeke ga na e vundu (aGal. 5:26). Ye oko, sarango terê kete ayeke mû maboko na e kue ti sara kua maboko na maboko na akode ti e ti mû gloire na Nzapa nga ti sara anzoni ye ti mû maboko na amba ti e.—1 aCor. 10:31.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
‘Hunzi kpengo loro ni’
19 Tongana mo lingbi ti sara aye kue ape nga mo bâ so azo acomprendre mo ape, tapande ti Méphibosheth alingbi ti kpengba mo (2 Sam. 4:4). Lo doit lani ti gbu ngangu ndali ti mbeni mbage ti terê ti lo so abuba nga Gbia David asara ye na lo na lege ni ape. Aye so asi lani na Méphibosheth so faute ni ayeke ti lo ape. Ye oko, lo zia lani pëpe si bê ti lo ason; lo kiri singila ndali ti anzoni ye so lo wara na yâ ti fini ti lo. Lo kiri singila ndali ti nzoni bê so David afa ândö na mbage ti lo (2 Sam. 9:6-10). Tongaso, na ngoi so David ayeke na sioni bango ndo na ndö ti Méphibosheth na lo sara ye na lo na lege ni ape, Méphibosheth agi ti gbu li na ndö ti aye kue so apusu David ti duti na sioni bango ndo na ndö ti lo. Lo zia pëpe si bê ti lo ason ndali ti faute so David asara. Nga, lo bi tënë pëpe na li ti Jéhovah ndali ti ye so David asara na lo. Méphibosheth azia lani li ti lo na ndö ti ye so lo lingbi ti sara ti mû maboko na gbia so Jéhovah asoro lo (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30). Jéhovah asara si a sû tapande ti Méphibosheth so ayeke nzoni mingi na yâ ti Bible ndali ti nzoni ti e.—aRom. 15:4.
YENGA TI 11-17 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 SAMUEL 20-21
“Jéhovah ayeke Nzapa ti mbilimbili”
Gabaon
Mbele so angbâ lani na ngangu na ngoi ti Saül. Gbia ni ake ti sara ye alingbi na mbele ni na lo gi ti fâ azo ti Gabaon kue. Ye so aga na ‘ngbanga ti mênë na li ti Saül na azo ti da ti lo’. (2 Sam. 21:1). Na nda ni David aga gbia. Azo ti Gabaon so angbâ na fini asara tënë ti kota sioni ye so na lo. David ahunda ala na ye so a peut ti sara ti leke sioni ye so Saül asara nga ti zi lege na tufa ti Jéhovah na ndö ti kodro ni. Ahon ti tene azo ti Gabaon ahunda nginza, ala hunda ti tene a mû na ala amolenge-koli mbasambala ti koli so ‘agi ti fâ ala kue’ ti tene ala fâ ala (Nom. 35:30, 31). David ayeda na ni.—2 Sam. 21:2-6. Ye so ayeke gï senge mbaï ape. Ndia ti Nzapa ayeke lani polele. Ndia ni atene: “A lingbi a fâ amolenge pëpe ndali ti ye so ababâ ti ala asara.” (Deut. 24:16). Jéhovah ayeke yeda lani ape ti tene a fâ amolenge ti Saül ti koli use nga na a-âta ti lo ti koli oku tongana tënë ayeke na li ti ala ape. Ndia ni akiri atene: “Zo oko oko ayeke kui ndali ti siokpari ti lo wani.” Na bango ni, ahale ti Saül mbasambala so a fâ ala amû lani maboko na Saül na mbeni fason ti fâ gbâ ti azo ti Gabaon. Azo mbasambala so apayé sioni so ala sara.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
A-ancien ayeke ‘amba ti e awakua ndali ti ngia ti e’
14 Na yâ ti dunia kue, awakua ti Jéhovah angbâ ti sara na Nzapa atâa akpale so Satan na azo ti lo ayeke gi ti ga na ni na ala. Ambeni na popo ti e ayeke tingbi na akpale so ayeke tongana akoli so akono ayo so, me na ziango bê ti e kue na Jéhovah e lingbi ti hon ndö ti akpale so tongana ti so David asö benda lani na ndö ti Goliath. Ye oko, teti so e yeke tiri lakue na ngangu so dunia so ayeke sara na ndö ti e, na ambeni ngoi, e lingbi ti fatigué na bê ti e anze. Na yâ ti ngoi tongaso, a yeke ngangu pëpe ti tene ambeni kpale so e lingbi fade ti hon ndö ni ahon ndö ti e. Na yâ ti mara ti angoi tongaso, tongana mbeni ancien amû wango na e na tâ ngoi ni, a lingbi ti mû maboko na e ti kiri ti wara ngia nga na ngangu, tongana ti so a si na azo mingi. Mbeni ita-wali pionnier so ngu ti lo ahon ngu 60 awe atene: “Na mbeni ngoi so lani ahon awe, mbi yeke nzoni ape, kua ti fango tënë afatigué mbi. Mbeni ancien abâ ni na lo ga nduru na mbi. E sara mbeni nzoni lisoro na yâ ti Bible. Mbi sara ye alingbi na awango so lo mû na mbi, na a sara mbi nzoni.” Lo kiri lo tene: “Ancien so asara ye na nzoni bê mingi na mbage ti mbi tongana lo bâ so mbi woko na lo mû maboko na mbi.” A nzere na e mingi ti hinga so a-ancien ayeke bi bê ti ala na e nga ala yeke lakue nduru ti mû maboko na e, tongana ti so Abisaï ayeke lani nduru ti mû maboko na David.
YENGA TI 18-24 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 SAMUEL 22
“Zia bê ti mo na ndö ti Jéhovah ti aidé mo”
Mo lingbi biani ti “ga ndulu na Nzapa”?
11 Ti diko so Nzapa ‘ayeke na ngangu mingi’ ayeke ye oko (Ésaïe 40:26). Me a yeke nga mbeni ye nde ti diko ye na ndö lege so lo zi Israël, na sarango si ala fâ Ngu Bengba, nga so na pekoni lo bata ala na yando angu 40. Bâ na li kete tongana nyen so yâ ti ngu ni afâ use, nga so mara ni, so peut-être wungo ti ala kue asi 3000000, afâ ngu ingo ni na ndö kuru sese ni. Bâ nga tongana nyen angu ni aluti ngangu mbage na mbage (Exode 14:21; 15:8). Mo lingbi ti bâ nga maboko ti Nzapa na ndö ala na yando ni. Ngu so asigigi na yâ ti mbeni tênë. Manne, so akpa avulu lê ti kobe, atï na sese (Exode 16:31; Nombre 20:11). Ge, Jéhovah afa gï pëpe so lo yeke na ngangu, me lo yeke sara nga kua na ni ndali ti azo ti lo. Nzapa so “ayeke Ndo Ti Bata Terê ti e na Ngangu ti e, lo yeke nduru na e ti sara na e na yâ ye ti ngangu kue.” Ti hinga so asambela ti e ague asi na Nzapa so ayeke ngangu mingi adë bê ti e pëpe?—Psaume 46:1.
“Mo yeke duti be-ta-zo”
Zia e gi ti gbu nda ti atënë ti David so nzoni. Tënë ti Hébreu so a kiri peko ni na “duti be-ta-zo” a lingbi nga ti kiri peko ni na ‘sarango nzobe’. Ndoye la ayeke pusu zo ti duti be-ta-zo. Na ndoye, Jéhovah amû terê ti lo mingi na azo so ayeke be-ta-zo na lo.
Bâ nga so dutingo be-ta-zo ayeke gï pëpe mbeni tënë so ayeke na yâ ti bê ti zo, me a yeke bâ ni na yâ ti sarango ye ti zo. Asarango ye ti Jéhovah afa so lo yeke be-ta-zo, na David abâ ni na lege ti aye so asi na lo. Na ngoi so aye aga ngangu mingi na David, Jéhovah amû maboko na lo, lo bata lo nga lo fa lege na lo ndali ti so lo yeke mbeni gbia so ayeke be-ta-zo. David akiri singila na lo fa so Jéhovah la azi lo “na tïtî awato ti lo kue”.—2 Samuel 22:1.
Atënë ti David so aye ti tene nyen teti e? Jéhovah achangé pëpe (Jacques 1:17). Lo yeke lakue be-ta-zo na aye so lo fa, nga lo yeke sara ye lakue alingbi na azendo so lo mû. Na yâ ti mbeni Psaume nde, David atene: ‘L’Éternel azia azo ti Lo ti nzobe pëpe.’—Psaume 37:28.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Gi ti sara terê ti mo kete
7 So Nzapa asara terê ti lo kete asara ngangu mingi na ndö ti David. Lo he bia na Jéhovah, lo tene: “Mo mû na mbi vala ti salut ti Mo; [tâ be-ti-molenge, FD] ti Mo asara si mbi ga kota.” (2 Sam. 22:36). David ahinga so akota ye so lo wara lege ti sara ni lani na Israël ayeke gï ndali ti so Jéhovah asara terê ti lo kete na lege so lo dengi mê lo mä David nga lo mû maboko na lo (Ps. 113:5-7). Lo yeke sara nga tongaso na e. Atâa a yeke asarango ye, akode so e yeke na ni wala ambeni kusala so e yeke na ni na yâ ti bungbi, nyen la e yeke na ni so Jéhovah ‘amû na e mungo pëpe’? (1 aCor. 4:7). Zo so asara terê ti lo kete ayeke “kota” na lege so lo ga mbeni wakua so Jéhovah ayeke sara kua na lo mingi (Luc 9:48). Zia e bâ tongana nyen zo so asara terê ti lo kete ayeke kota.
YENGA TI 25-31 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 SAMUEL 23-24
“Ye so mo mû na Jéhovah ayeke mbeni sacrifice?”
it-1 l. 153 par. 5
Araunah
Na bango ni, Araunah aye ti mû ndo, abagara nga na akeke ndali ti sandaga ni, senge senge sân ti tene David apayé, me David angbâ gï ti hunda ti vo ni vongo. Mbaï so ayeke na 2 Samuel 24:24 afa so David avo ndo ti pikango alê ti kobe nga na abagara ni na sicle ti argent 50 (dollar 110). Ye oko, mbaï so ayeke na 1 aChronique 21:25 afa so David avo ndo ni na sicle 600 (dollar 77 000 tongaso). Wasungo Use mbeti ti Samuel asara gï tënë ti ndo so a leke na ndö ni gbalaka nga na aye so a bezoin ni ndali ti sandaga ni; na bango ni, lo sara gï tënë ti ngere so a vo na aye so awe. Me na mbage, wasungo Kozo mbeti ti aChronique asara tënë ti ye so David avo nga na aye so andu kua ti lekengo temple so a yeke sara ande na pekoni na ndo ni so (1Ch 22:1-6; 2Ch 3:1). Teti so ndo ti temple ni akono mingi, na bango ni sicle 600 ti lor ni ayeke nginza so a vo na kota ndo ni so me pëpe nginza so kozo David avo na kete ndo so lo leke gbalaka na ndö ni.
Manda ye na lege ti ‘kozo tâ tënë’
8 Tongana a yeke mbeni zo ti Israël la amû sandaga na bê ti lo wani ti kiri singila na Jéhovah, wala lo mû offrande so a-zo-na-wa na bê ti lo wani ti tene lo nzere na lê ti Jéhovah, a yeke ngangu pëpe ti soro mbeni nyama so ayeke tâ nzoni. A yeke nzere na lo ti mû na Jéhovah ye ti lo so ayeke nzoni ahon atanga ni kue. Laso aChrétien ayeke mû pëpe asandaga tongana ti so Ndia ti Moïse afa, me ala yeke mû asandaga na lege so ala yeke mû ngoi ti ala, ngangu ti ala nga amosoro ti ala ti sara na kusala ti Jéhovah. Bazengele Paul atene so ti ‘fa na lê ti azo dandara’ beku ti aChrétien na “ti sara ye ti nzoni nga ti kangbi ye na zo” ayeke asandaga so anzere na Nzapa (aHéb. 13:15, 16). Bibe so apusu awakua ti Jéhovah ti bi terê ti ala na yâ ti akusala so afa tongana nyen la ala kiri singila ndali ti aye kue so Nzapa amû na ala. Tongaso, kamba ayeke na popo ti bibe nga na ye so apusu azo so ayeke bi terê ti ala na yâ ti kusala ti aChrétien laso na ala so amû sandaga na bê ti ala wani na ngoi ti giriri.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti use mbeti ti Samuel
23:15-17. David akpe mingi ndia ti Nzapa na ndö fini nga na mênë. Ni la na ngoi ni so lo gbanzi terê ti lo ti sara mbeni ye so akpa dorongo ndia so. A lingbi e gi ti duti na mara ti bibe so na mbage ti akomandema kue ti Nzapa.
YENGA TI 1-7 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 1 AGBIA 1-2
“Mo manda ye na lege ti afaute ti mo?”
it-2 l. 870 par. 3
Salomon
Na temps so Adonijah na azo ti lo amä mozoko so atoto na mbage ti ngu ti Guihon, so ayo mingi ape, nga na dekongo ti azo ni so atene: “Gbia Salomon na nduzu! Gbia Salomon na nduzu!”, mbeto agbu lo nga na azo ti lo so lo na ala mä terê na ala kpe kirikiri. Salomon afa kete yanga ti siriri so ayeke duti na gbe ti komandema ti lo na lege so lo ke ti mû mbata ti gbia na futango kula. Tongana Salomon la aga lani gbia ape, ka lo peut ti perdre fini ti lo. Adonijah akpe ague na ndo so ayeke nzoni-kue ti bata terê ti lo, tongaso Salomon atokua mbeti na Adonijah na a mû lo aga na lo na Salomon. Lo tene na Adonijah so lo yeke ngbâ ti vivre tongana a wara mbeni sioni bibe na lo ape. Na pekoni, Salomon atene na lo ti kiri na yanga-da ti lo.—1aG 1:41-53.
Adonijah
Atâa so Bath-Séba ahinga lani ye dä pëpe, Salomon ahinga ye so ayeke na peko ti hundango ye ti Adonija ti tene lo Bath-Séba lo hunda gbia ti mû na lo Abisag ti ga wali ti lo. Atâa so David abungbi lani na lo koli na wali pëpe, a bâ pendere Abisag tongana oko ti awali ti David. Salango ye ti ngoi ni kâ ahunda lani ti tene Abisag aga wali ti lo so ayeke héritier ti David. Peut-être Adonija apensé so, na mungo Abisag tongana wali ti lo, lo lingbi ande ti sara mbeni ye ti ga gbia ni. Na bango hundango ye ti Adonija tongana mbeni gingo lege ti mû mbata ti gbia ni, Salomon azi pardon ni.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti kozo mbeti ti aGbia
2:37, 41-46. Bâ tongana nyen a yeke sioni ti pensé so mo zo mo lingbi ti ke yanga ti Nzapa sân ti wara sengo ndo na pekoni! Ala so na mbana ague nde na ‘kete lege so ague na fini’, fade ala bâ pasi ti peko ti desizion so ala mû na lege ti ndara pëpe.—Matthieu 7:14.
YENGA TI 8-14 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 1 AGBIA 3-4
“Nzoni ti ndara”
Lo yeke nzoni tapande teti mo wala mbeni gbotongo mê?
4 Na tongo nda ti komandema ti Salomon, Nzapa asi na lo na yâ ti suma na Nzapa atene na lo ti hunda na lo ye so lo ye. Teti so Salomon ahinga akatikati ti lo, lo hunda ndara. (Diko 1 aGbia 3:5-9.) Teti so a nzere na Nzapa so lo hunda na lo ndara ahon ti hunda mosoro nga na gloire, Nzapa amû na Salomon “bê ti ndara na bê ti hinga ye”, nga na mosoro (1 aGbia 3:10-14). Tongana ti so Jésus atene, ndara ti Salomon ayeke lani kota mingi na ye so asara si gbia-wali ti Séba amä tënë ni na lo sara yongoro voyage ti ga ti bâ ni na lê ti lo wani.—1 aGbia 10:1, 4-9.
5 E ku pëpe ti wara ndara na lege ti miracle. Salomon atene so “L’Éternel amû ndara,” me lo tene so a yeke nzoni e sara ngangu si e wara ndara so alondo na Nzapa. Lo tene: “Zia mê ti mo amä ndara, na mo zia bê ti mo ahinga nda ti ye.” Na ndö ti tënë so, lo sara kusala na atënë tongana “toto ngangu” ti wara ndara, “gi” ndara, nga “gi lo ngangu”. (aProv. 2:1-6). A yeke polele so e lingbi ti wara ndara.
6 A yeke nzoni e hunda terê ti e, ‘Mbi bâ ndara ti Nzapa na nene ni tongana ti so Salomon abâ na ni?’ Kpale ti konomi apusu azo mingi ti bi bê ti ala gï na ndö ti kua ti ala nga na nginza wala a sara ngangu na ndö ti adesizion ti azo na ndö ti ye so ala ye ti manda na da-mbeti nga na ngoi so ala mû ndali ni. Ka ti mo na sewa ti mo ayeke tongana nyen? Aye so mo soro ti sara afa so mo bâ na nene ni ndara so alondo na Nzapa nga mo yeke gi ti wara ni? A lingbi mo changé aye so mo zia na gbele mo ti sara tongaso si a mû lege na mo ti gi ti wara ndara mingi ahon ti kozo? Biani, ti wara ndara nga ti sara ye alingbi na ni ayeke ga na mo aye ti nzoni so ayeke ninga. Salomon atene: “Tongaso fade mo hinga lege ti mbilimbili, tënë ti fango ngbanga ti mbilimbili, na tënë ti sarango ye na lege ni; même, lege kue so ayeke nzoni.”—aProv. 2:9.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
w98-F 1/2 l. 11 par. 15
Jéhovah ayeke Nzapa ti ambele
15 Na peko ti so a leke yâ ti ahale ti Abraham na mara na gbe ti Ndia, Jéhovah airi tënë nzoni na ndö ti ala ti gue oko na zendo so lo mû na Abraham. Na ngu 1473 kozo ti Christ, Josué, so aga na peko ti Moïse, alï na azo ti Israël na Canaan. Kagbingo yâ ti sese ni na amara ni asara si zendo so Jéhovah amû ti mû sese ni na hale ti Abraham aga tâ tënë. Na ngoi so azo ti Israël ayeke lani be-ta-zo na Jéhovah, lo sara si zendo so lo mû na ala ti sö benda na ndö ti awato ti ala aga tâ tënë. A yeke ye so asi lani na ngoi ti komandema ti Gbia David. Na ngoi ti Salomon, mbeni molenge ti David, ota mbage ti mbele ti Abraham aga tâ tënë. Bible atene: “Azo ti Juda nga na ti Israël ayeke gbani gbani tongana mbutu ti yanga ti ngu-ingo. Ala yeke te ye, ala yeke nyon ye nga ala yeke na ngia mingi.”—1 aGbia 4:20.
YENGA TI 15-21 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 1 AGBIA 5-6
“Ala sara kua ngangu ti leke temple nga ndoye ti Jéhovah la apusu ala”
w11-F 1/2 l. 15
Mo hinga?
A hinga akeke ti cèdre ti Liban tongana mbeni keke so ayeke ninga mingi, so ayeke pendere, so afun pendere nga so ayeke ngangu ti tene akete nyama ate yâ ni. Tongaso Salomon asara lani kua na aye so ayeke tâ nzoni mingi ti leke na temple. Laso apendere keke ti cèdre so amû lani ndö ti ahoto ti Liban so angbâ gï kete.
it-1 l. 411 par. 1
Cèdre
Ti sara kota kua tongaso na keke ti cèdre a hunda lani azo ti kua saki mingi ti fâ akeke, ti yô ni ti gue na ni na Tyr wala na Sidon na terê ti ngu-ingo ti Méditerranée, ti bungbi ni ti kanga na botte nga ti zia si asua na lê ti ngu peut-être juska na Joppé. Na pekoni a yeke hon na ni na lege juska na Jérusalem. Ye so atambela nzoni ndali ti mbeni mango terê so ayeke na popo ti Salomon na Hiram (1aG 5:6-18; 2Ch 2:3-10). A ngbâ lani ti ga na akeke ni na pekoni, a sara si a peut ti tene so na ngoi ti komandema ti Salomon, lo sara si “akeke ti cèdre ayeke mingi tongana akeke ti sycomore”.—1aG 10:27; bâ nga És 9:9, 10.
it-2 l. 1047 par. 8
Temple
Na lekengo yâ ti kua ni, Salomon amû akoli 30 000 ti Israël ti tokua ala 10 000 tour na tour na Liban nze oko oko, na pekoni ala kiri na ndo ti ala teti nze use (1aG 5:13, 14). Lo mû akoli 70 000 na popo ti “awande” so asara kodro na Israël tongana azo ti yongo nengo kungba, nga lo mû akoli 80 000 tongana azo ti pikango yâ ti atênë (1aG 5:15; 9:20, 21; 2Ch 2:2). Salomon asoro amokonzi 550 so ayeke na ndö ti akota zo so ayeke bâ ndo na ndö ti kua ni nga na akota zo 3 300 so ayeke bâ ndo na ndö ti azo ti kua ni (1aG 5:16; 9:22, 23). Na bango ni, na popo ti azo so, a yeke wara azo ti Israël 250 nga na “awande” so asara kodro na Israël 3 600.—2Ch 2:17, 18.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
g-F 5/12 l. 17, encadré
Bible: Mbeni buku ti tâ prophétie (kozo mbage ni)
AYE SO ASI NA PEKO TI TERÊ SO AYEKE TÂ NA LEGE NI
Mbeni tapande so afa so aye so asi na peko ti terê ti so Bible asara tënë ni ayeke tâ na lege ni ayeke na 1 aGbia 6:1, so asara tënë ti ngoi so Gbia Salomon akomanse lani kua ti lekengo temple na Jérusalem. Versê ni atene: “Ngu 480 [ngu 479 kue] na peko ti so azo ti Israël asigi na Égypte, na yâ ti osio ngu ni [so Salomon aga gbia na ndö ti Israël], lo komanse ti leke da ti Jéhovah. Kua ni akomanse na nze ti Ziv (so ti tene use nze ti ngu ni).”
Aye so asi na peko ti terê so Bible asara tënë ni afa so osio ngu ti komandema ti Salomon ayeke na ngu 1034 K.N.E. Ti diko ngu na kiringo na peko akomanse na 479 so, e yeke si na ngu 1513 K.N.E ngu so azo ti Israël asigi na Égype.
YENGA TI 22-28 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 1 AGBIA 7
“Ye so e lingbi ti manda na lege ti apilier use”
‘A yeke gboto cuivre na yâ ti ahoto’
Gbia Salomon aleke lani temple na Jérusalem na gbâ ti cuivre. Babâ ti lo, David, la amû kota mbage ni na ngoi so lo sö benda na ndö ti kodro ti Syrie (1 Chronique 18:6-8). “Kota sembe ti gengere” wala kota bassine so lani aprêtre ayeke sukula na terê ti ala, amû lani litre 66000, na nengo ni alingbi ti si tonne 30 (1 aGbia 7:23-26, 44-46). Nga, mo yeke wara kota pilier use so yâ ni ayeke dû so a sara na cuivre na so aluti na yanga ti temple ni. Terê ti pilier ni, ti londo na gigi ti si na yâ ni, ayeke centimètre 7 na ndambo, konongo ti yâ ni ayeke mètre 1 na ndambo tongaso, yongo ni na nduzu ayeke mètre 8 nga a zia ambeni ye tongana kpoto na li ti apilier ni. Akpoto ni ayo mètre 2 tongaso (1 aGbia 7:15, 16; 2 Chronique 4:17). Wungo ti cuivre kue so a mû ti leke gï na aye ni so kue ayeke ye ti dongo bê mingi.
it-1 l. 355 par. 6
Boaz, II
Mbeni oko ti akota pilier so a leke ni na véranda ti pendere temple ti Salomon na mbage ti nord, a mû na lo iri ti Boaz, so peut-être a ye ti tene “Na ngangu.” Pilier ti so ayeke na mbage ti sud, a mû na lo iri ti Jakin, so a ye ti tene “Zia lo [so ti tene Jéhovah a]sara si ye ni aluti nzoni.” Tongaso, tongana e bungbi atënë use so, nga tongana zo aduti na mbage ti est na lo diko ni na droite ti gue na gauche, tënë ni ayeke tongaso ‘Zia lo [so ti tene Jéhovah a]sara si [temple] ni aluti nzoni na ngangu.’—1aG 7:15-21.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-1 l. 257 par. 14
Sukulango ngu
A hunda na azo so avoro Jéhovah na lege so ayeke nzoni-kue nga na saleté ape ti duti propre. Ye so ague oko na aye so a leke lani ndali ti akua na yâ ti tabernacle nga mbeni ngoi na pekoni na yâ ti temple. Na ngoi so a ga ti zia Kota prêtre Aaron na amolenge ti lo ti komanse kua ti prêtre, ala sukula ngu kozo ti yu abongo ti ala ti kua ni (Ex 29:4-9; 40:12-15; Lé 8:6, 7). Aprêtre ayeke sara kua na mbeni kota sembe ti cuivre so ayeke na yâ ti lacour ti tabernacle ti sukula maboko nga na gere ti ala, nga, na pekoni na yâ ti temple ti Salomon, ala yeke sara kua na kota tawa so a kporo cuivre aga ngu si a leke na ni (Ex 30:18-21; 40:30-32; 2Ch 4:2-6). Na Lango ti zingo siokpari Kota prêtre ni ayeke sukula ngu fani use (Lé 16:4, 23, 24). Azo so ague na koli ngasa ndali ti Azazel, tanga ti aye so angbâ ti asandaga ti nyama nga na sandaga ti bengba wali-bagara na gigi ti camp adoit ti sukula ngu nga ti sukula bongo ti ala kozo ti kiri na yâ ti camp.—Lé 16:26-28; Nb 19:2-10.
YENGA TI 29 AOÛT –4 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 1 AGBIA 8
“Sambela so Salomon asara na lê ti azo na sarango terê kete nga na bê ti lo kue”
Zia mandango Bible asara si asambela ti mo akiri aga nzoni
9 Ti tene Jéhovah amä asambela ti mo, a lingbi a londo na bê ti mo. Na ngu 1026 kozo ti Christ, Salomon atene lani mbeni sambela so alondo na bê ti lo na gbele gbâ ti azo na Jérusalem na ngoi so a ye ti mû temple na Jéhovah. A sû atënë ti sambela so na 1 aGbia chapitre 8. So a zia awe arche ti mbele na yâ ti kubu so ayeke nzoni ahon atanga ni kue, mbeni mbinda alondo na Jéhovah amû yâ ti temple ni kue, na pekoni Salomon agonda Nzapa.
10 Gbu li na ndö ti sambela ti Salomon so na bâ fani oke si lo sara tënë ti “bê” na yâ ni. Salomon ahinga so gï Jéhovah oko si ahinga bê ti zo (1 aGbia 8:38, 39). Na yâ ti oko sambela ni so, lo fa so beku ayeke dä ndali ti wasiokpari so ‘akiri na Nzapa na bê ti lo kue’. Tongana mbeni wato agbu azo ti Nzapa, Jéhovah ayeke mä sambela ti ala tongana bê ti ala angbâ kue na mbage ti lo (1 aGbia 8:48, 58, 61). Biani, a yeke nzoni asambela ti mo alondo na bê ti mo.
w99 1/2 l. 15 par. 7-8
E Sambela na Yango na Nduzu Amaboko Be-ta-zo
7 Atâa e sambela na gbele azo wala gï e oko, mbeni kpengba-ndia ti Bible so ahunda ti bata ni ayeke ti sara ni na tâ be-ti-molenge. (2 Chronique 7:13, 14) Gbia Salomon afa na gigi lengo so na yâ sambela so lo sara na gbele azo kue na ngoi ti matanga ti zingo yanga ti temple ti Jéhovah na Jérusalem. Na ngoi so lo londo ti hunzi mbeni oko ti ada ti pendere ahon so ade ti sara lâ oko pëpe na ndö ti sese, lo sambela na tâ be-ti-molenge tongaso: “Fade Nzapa aduti na sese so biani? Bâ, yayu na yayu ti ayayu alingbi na Mo pëpe; tongaso da so mbi sara awe, fade a lingbi na Mo tongana nyen!”—1 aGbia 8:27.
8 Na mungo peko ti tapande ti Salomon, a lingbi e duti na tâ be-ti-molenge tongana e sambela na iri ti ambeni zo na gbele azo kue. Atâa so e tï pëpe na yâ asarango tënë so afa atene e ye tënë ti Nzapa mingi, e lingbi ti fa so e yeke na tâ be-ti-molenge na lege ti go ti e. Asambela so asara na tâ be-ti-molenge ayeke na fandara pëpe wala asara teti lë ti zo pëpe. Ala gboto lë pepe na ndö ti zo so asambela, me na ndö ti Lo so asambela Lo. (Matthieu 6:5) A bâ nga tâ be-ti-molenge na lege ti atene so ayeke na yâ ti mbeni sambela. Tongana e sambela na tâ be-ti-molenge, fade e yeke fa pëpe so e hunda Nzapa na ngangu ti sara ambeni ye na lege ti bango ndo ti e. Nde na so, e yeke sambela Jéhovah ti sara ye alingbi na ye ti nzoni-kue so bê ti lo aye. A yeke ye so wasungo psaume atene na yâ sambela so: “O L’Éternel [Jéhovah, NW], e voro Mo, Mo sö e fadeso, O L’Éternel [Jéhovah, NW], e voro Mo, Mo to ye ti nzoni fadeso.”—Psaume 118:25; Luc 18:9-14.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Da ti Nzapa ândö na laso
4 Na Israël ti giriri, da ti Nzapa ayeke temple ti Jérusalem. Ti tâ tënë ni, Jéhovah alango pëpe na yâ ti temple so. Lo tene: “Yayu ayeke trône ti Mbi, na sese ayeke mbata ti gere ti Mbi; da so i ye ti sara teti Mbi ayeke tongana nyen? ndo ti wu tere ti Mbi ayeke na ndo wa?” (És. 66:1). Ye oko, temple so lani a leke na ngoi ti lengo gbia ti Salomon aga ndo so mingi ni azo ayeke gue dä ti voro Jéhovah nga ti sambela lo.—1 aGbia 8:27-30.