Iri ti Nzapa na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec

Awandara ti Bible ayeda so iri ti Nzapa so a sara ni na agere-mbeti osio (יהוה) asigi nduru na 7000 na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu. Ye oko, ambeni mingi apensé so iri ni so ayeke lani pëpe na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. A yeke ndani la si, na yâ ti abible mingi so a kiri peko ni laso, a yeke wara pëpe iri “Jéhovah” na yâ ti mbage ti Bible so a iri ni Fini Testament. Même na ngoi so azo ti kiringo peko ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec asi na ndö ti aversê so a mû atënë ti yâ ni na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu na so agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa ayeke dä, mingi ti ala ayeke zia na place ti agere-mbeti osio so tënë “Seigneur” ahon ti zia tâ iri ti Nzapa dä.

Mbeti ti Nzapa ti fini dunia amû pëpe peko ti ngobo so abible mingi ayeke sara so. A sara kua na iri “Jéhovah” fani 237 na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. Na ngoi so azo ti kiringo peko ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia amû desizion ti sara tongaso, ala pensé na ndö ti akpengba ye use: (1) Amanuscrit ti Grec so e yeke na ni laso ayeke pëpe ala so a sû ni ândö na gbe ti yingo ti Nzapa. Na popo ti acopie saki na saki so ayeke dä laso, a sara mingi ni ngu 200 tongaso na peko ti ala so a sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa. (2) Na ngoi ni so, azo so ayeke sara acopie ti amanuscrit azia awe na place ti agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa tënë ti Grec Kurios so aye ti tene “Seigneur,” wala ala mû acopie ti amanuscrit so a zi iri ti Nzapa na yâ ni awe la si ala sara acopie ni.

Komite so abâ lege ti kiringo peko ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia abâ so aye mingi afa so agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa ayeke lani dä biani na yâ ti akozo manuscrit ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. Bango ndo ti ala ni aluti na ndö ti aye so ge:

• Na yâ ti acopie ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu so a sara kua na ni na ngoi ti Jésus nga na abazengele ti lo, a yeke wara agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa. Ândö, ambeni zo oko oko adë kite na tënë so. Me so fadeso a wara nduru na Qoumrân acopie ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu so a sara ni na ngoi ti Jésus na abazengele, mbeni kite oko ayeke dä encore ape so iri ti Nzapa ayeke lani na yâ ti acopie ni so.

• Na ngoi ti Jésus na abazengele ti lo, agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa ayeke nga na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu si a kiri peko ni na Grec. Teti angu ngbangbo mingi, awandara apensé so agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa ayeke dä lani pëpe na yâ ti amanuscrit ti Septante, mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu si a kiri peko ni na Grec. Nduru na ngu 1950, a fa na awandara ambeni mbage ti angbene manuscrit ti Septante so ayeke lani dä na ngoi ti Jésus. Na yâ ti ambage ti manuscrit ni so, a sû iri ti Nzapa na Hébreu. Tongaso na ngoi ti Jésus, iri ti Nzapa ayeke lani na yâ ti acopie ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu si a kiri peko ni na Grec. Ye oko, na popo ti ngu 300 N.E ti si na ngu 400 N.E, na yâ ti akpengba manuscrit ti Septante tongana Codex Vaticanus nga na Codex Sinaiticus, a yeke wara pëpe iri ti Nzapa na yâ ti mbeti ti Genèse ti si na Malachie (na ando so iri ni ayeke lani dä na yâ ti amanuscrit so asigi kozo). Ni la, a yeke ye ti dongo bê pëpe so na yâ ti amanuscrit ti ngoi ni so a bata ni juska laso, iri ti Nzapa ayeke pëpe na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec so azo airi ni Fini Testament.

  Jésus atene polele, atene: “Mbi ga na iri ti Babâ ti mbi.” Lo fa nga so lo sara akusala ti lo na “iri ti Babâ” ti lo

• Mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec afa so fani mingi Jésus ayeke sara tënë ti iri ti Nzapa nga lo yeke fa ni na azo (Jean 17:6, 11, 12, 26). Jésus atene polele, atene: “Mbi ga na iri ti Babâ ti mbi.” Lo fa nga so lo sara akusala ti lo na “iri ti Babâ” ti lo.—Jean 5:43; 10:25.

• Teti so mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, ala sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa ti tene a ga na ndö ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu, a yeke duti na lege ni pëpe ti tene iri ti Jéhovah agirisa gï gbagburu tongaso na yâ ti mbage so a sû ândö na Grec. Nduru na ngu 50 N.E, disciple Jacques atene na a-ancien ti Jérusalem, atene: “Syméon afa kue awe tongana nyen Nzapa abi lê ti lo ti kozoni na mbage ti azo ti amara ti soro na popo ti ala mbeni bungbi ti azo ndali ti iri ti lo.” (Kusala 15:14). Jacques alingbi pëpe ti tene mara ti tënë tongaso tongana fade zo oko na ngoi ti akozo Chrétien ahinga iri ti Nzapa pëpe wala asara kua na ni pëpe.

• Na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, a yeke wara nduru iri ti iri ti Nzapa. Na Apocalypse 19:1, 3, 4, 6, a yeke wara iri ti Nzapa na yâ ti tënë “Alléluia.” Tënë so alondo na mbeni tënë ti Hébreu so ndani aye ti tene “Sepela Jah.” “Jah” ayeke nduru kode ti sungo iri “Jéhovah.” A yeke wara iri ti Nzapa na yâ ti airi mingi so ayeke na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. Ambeni mbeti so awandara asû atene so iri ti Jésus wani aye ti tene “Jéhovah ayeke salut.”

• Ambeni mbeti so aJuif asû ândö afa so aChrétien so ayeke aJuif asara kua na iri ti Nzapa na yâ ti ambeti ti ala. Buku Tossefta, mbeni molongo ti andia so a tene ni na yanga na azo si na pekoni a sû ni na mbeti na a hunzi ti sû ni na ngu 300 tongaso ti ngoi ti e, asara tënë so na ndö ti ambeti ti aChrétien so a gbi ni na lâ ti Sabbat, atene: “Abuku ti aÉvangéliste nga na abuku ti a-minim [a pensé so a yeke aChrétien so ayeke aJuif], ala zi ni pëpe na yâ ti wâ. Me ala zia ni ti tene wâ agbi ni na ndo so a yeke dä, abuku ni nga na iri ti Nzapa so ayeke na yâ ni na aplace nde nde.” Oko mbeti ni so afa peko ti mbeni tënë ti Rabbi Yossé, zo ti Galilée so ayeke na fini kete na peko ti ngu 100 N.E. Na yâ ti mbeti ni, lo tene so na yâ ti atanga ti lango ti yâ ti yenga, “mbeni zo ayeke fâ aplace so iri ti Nzapa ayeke dä na yâ ti ambeti ni [na bango ni, a ye ti sara tënë ti ambeti ti aChrétien] na lo yeke bata na mbeni ndo, na a gbi tanga ni.”

• Ambeni wandara ti Bible ayeda so âmanke iri ti Nzapa asigi na yâ ti aversê ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, so a mû atënë ti yâ ni na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu. Na gbe ti kete li ti tënë “Agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa na yâ ti Fini Testament,” mbeni buku (The Anchor Bible Dictionary) atene: “Ambeni ye afa biani so, na ngoi so a sû ambeti ti yâ ti Fini Testament kpâ, agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa, so ti tene Yahweh, asigi na yâ ti ambeni versê ni so a mû atënë ti yâ ni na yâ ti Ngbene Testament wala aversê ni kue so a mû atënë ti yâ ni na yâ ti Ngbene Testament.” Wandara George Howard atene: “Teti so a ngbâ ti sû agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa na yâ ti acopie ti Bible ti Grec [wala Septante] so ayeke lani Mbeti ti Nzapa ti kozo eglize, a yeke na lege ni ti pensé so azo ti sungo Fini Testament abata agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa na yâ ti ambeti ti ala na ngoi so ala mû atënë ti yâ ti Mbeti ti Nzapa ti zia na yâ ti ambeti ti Bible so ala sû.”

• Ambeni zo ti kiringo peko ti Bible so azo ahinga ala mingi asara kua na iri ti Nzapa na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. Ambeni na popo ti ala asara kua na iri ti Nzapa angu mingi kozo ti tene Mbeti ti Nzapa ti fini dunia asigi. Na popo ti ala, a yeke wara azo ti kiringo peko ti Bible nga na abible so ala kiri peko ni tongana: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, so Herman Heinfetter asara ni (ngu 1863); The Emphatic Diaglott, so Benjamin Wilson asara ni (ngu 1864); The Epistles of Paul in Modern English, so George Barker Stevens asara ni (ngu 1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, so Pakara Rutherford asara ni (ngu 1900); The New Testament Letters, so Pakara Wand, évêque ti Londres asara ni (ngu 1946). Nga, na yâ ti bible so Pakara Pablo Besson akiri peko ni na Espagnol na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1900, lo sara kua na iri “Jehová” na Luc 2:15 nga na Jude 14. Nga, na yâ ti ambeni versê, lo sara kua na akete tënë ahon fani 100 so ayeke na gbe ti alembeti ti fa so peut-être a sara kua ândö na iri ti Nzapa na yâ ti aversê ni so. Angu mingi kozo na abible so, ti londo na ngu 1500 ti ga na ni, ambeni zo amû mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec ala kiri peko ni na Hébreu; na yâ ni, ala sara kua na agere-mbeti osio ti iri ti Nzapa na yâ ti aversê mingi. Gï na yanga ti Allemand, a yeke wara abible 11 wala ahon ni so asara kua na iri “Jéhovah” (wala mbeni fason ti kiringo peko ti tënë ti Hébreu “Yahweh”) na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. Ambeni zo osio ti kiringo peko ti Bible azia iri ni so na yâ ti aparenthèse na peko ti tënë “Seigneur.” Abible ti yanga ti Allemand ahon 70 asara kua na iri ti Nzapa na yâ ti akete tënë so ayeke na gbe ti alembeti wala na yâ ti acommentaire.

  

• Ambeni bible na ayanga ti kodro ahon 100 asara kua na iri ti Nzapa na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. A yeke wara iri ti Nzapa mingi na yâ ti abible ti ayanga ti kodro mingi ti Afrika, ti Amérindien, ti Asie, ti Europe nga na ti azoa ti Pacifique. (Bâ molongo ni na lembeti 1998 na 1999.) Azo so akiri peko ti abible so amû desizion ti sara kua na iri ti Nzapa ndali ti araison so ague oko na ti so e fa ni fade. Na yâ ti ambeni yanga ti kodro ni so, a kiri peko ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec ade ti ninga pëpe. Na tapande, Bible ti Rotumien (ngu 1999) asara kua na iri “Jihova” fani 51 na yâ ti aversê 48, nga Bible ti Batak (Toba) na kodro ti Indonésie (ngu 1989) asara kua na iri “Jahowa” fani 110.

  

Biani, araison ayeke mingi ti kiri na iri ti Nzapa “Jéhovah” na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec. A yeke tâ ye so azo so akiri peko ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia asara la. Ala ne iri ti Nzapa mingi nga ala yeke na mbeto ti zi mbeni ye so ayeke lani dä na yâ ti Mbeti ti Nzapa so a sû ni na gbe ti yingo ti Nzapa.—Apocalypse 22:18, 19.