Lege so e yeke voro na Nzapa ayeke kota ye?

ALISTER HARDY, mbeni kota wafango mbeti na senda-gi atene na yâ ti buku ti lo (The Spiritual Nature of Man), lo tene: “A dü zo na nzara ti vorongo Nzapa.” Ade ti ninga pëpe, a hunda azo mingi na ndo ti tënë so, na ye ti pekoni amû ngangu na tënë so. A bâ so tongana a mû azo 100 na ndo ti sese kue, azo 86 atene so ala yeke na lege ti vorongo nzapa ti ala.

Gingo nda ti ye ni afa nga so awamabe ni ayeke na yâ ti akota bungbi ti nzapa so wungo ni asi 19 so ayeke na ndo ti sese, na ala so atene ani yeke aChrétien ayeke na yâ ti akete bungbi ni nde nde so wungo ni asi 37 000. Ye so apusu mo pëpe ti gi ti hinga wala Nzapa ayeda na alege ti vorongo Nzapa nde nde so kue? Tënë ni ayeke so: Lege so e yeke voro na Nzapa ayeke kota ye biani?

Na ndo ti kota tënë so, e lingbi pëpe ti sara gi ye so bê ti e afa na e na ndo ni. A lingbi e hinga bibe ti Nzapa mveni na ndo ti tënë ni. Tongaso, a yeke nzoni e bâ ye so Mbeti ti Nzapa, Bible, atene. Ngbanga ti nyen? Jésus Christ mveni asambela Nzapa, lo tene: “Tënë ti Mo ayeke tene-biani,” wala tâ tënë (Jean 17:17). Bazengele Paul atene nga: “Tënë kue ti Mbeti ti Nzapa alondo na yanga ti Nzapa, na a yeke nzoni ti fa nda ti tënë, ti zingo na zo, ti kiri zo na lege ni.”​—2 Timothée 3:16.

Bible afa so a yeke pëpe alege ti vorongo Nzapa kue si Nzapa ayeda na ni. E yeke na atapande ti giriri ti alege ti vorongo Nzapa nde nde so lo Nzapa lo yeda na ni, na ati so lo ke ni. Na gbungo li nzoni na ndo ti atapande so, e yeke bâ ande ye wa a lingbi e sara na ye wa a lingbi e sara pëpe ti tene Nzapa ayeda na lege so e yeke sara na lo.

Mbeni tapande ti giriri

Na lege ti prophète Moïse, Jéhovah Nzapa amû na azo ti Israël andia ti fa na ala lege so a lingbi ala voro na lo si lo yeda na ala. Na ngoi so mara ni asara ye alingbi na andia so, so a hinga ni mingi na iri ti Ndia ti Moïse, Nzapa ayeda na ala tongana azo ti lo na lo iri tënë nzoni na ndo ti ala (Exode 19:5, 6). Ye oko, atâa aye ti nzoni so Nzapa asara na mara ti Israël, mara ni abata pëpe nzoni lege ti vorongo Nzapa so lo ye. Fani mingi, ala turne peko na Jéhovah na ala voro anzapa ti amara so angoro ala.

Na ngoi ti prophète Ezéchiel na prophète Jérémie, azo ti Israël mingi abata Ndia ti Nzapa pëpe, na ala lë kpengba songo na amara so angoro ala. Azo ti Israël asara aye ti kotara ti amara so na ala sara amatanga ti ala, na tongaso ala mélangé lege ti vorongo Nzapa ti ala na ti anzapa ti amara so. Mingi ti azo ti Israël ayeke tene lani: “E ye ti ga tongana amara, tongana akete mara ti sese nde nde, ti sambela keke na tênë.” (Ezéchiel 20:32; Jérémie 2:28). Ala tene ani yeke voro Jéhovah Nzapa, andâ na oko ngoi ni, ala yeke voro ‘ayanda ti ye ti sioni mingi,’ na même ala mû amolenge ti ala na sandaga na ayanda so.​—Ezéchiel 16:36; 23:37-39; Jérémie 19:3-5.

Ti awagingo ye na gbe ti sese, ala iri ni sarango na anzapa nde nde legeoko. Ala iri nga ni lege ti vorongo nzapa ti akotara. Laso, azo mingi abâ so na yâ ti gigi ti fadeso, a yeke nzoni e bâ ye kue na sioni ni pëpe, me a lingbi e yeda na ye kue, même tënë ti vorongo Nzapa nga. Tongaso, azo abâ so ye ti sioni ayeke oko pëpe na ndo ti tënë ti vorongo Nzapa na alege kue so bê ti ala aye. A yeke tâ tënë biani? A yeke gi tënë ti yengo dä na zo oko oko na ye so lo yeke sara? Zia e bâ ambeni ye so azo ti Israël so azia lege ti tâ Nzapa asara na yâ ti nzapa ti ala, na e yeke bâ ye so asi na ala na nda ni.

Israël amélangé anzapa

Iri ti ando ti vorongo anzapa ti azo ti Israël ayeke “ndo-nduzu”, wala ando so ala zia abalaga dä, aye ti zongo yombo, apilier ti tênë na ayanda so a sara na keke, so peut-être ayeke ayanda ti Astarté, nzapa-wali ti dungo so azo ti Canaan ayeke voro. Amara ti ando ni so ayeke mingi na sese ti Juda. Mbeti use ti aGbia 23:5, 8 asara tënë ti ‘ando-nduzu ti akodoro ti Juda, na ando-nduzu na tere ti Jérusalem nga, a komanse na Guéba juska na Béer-Séba’, Guéba ayeke na banga, na Béer-Séba ayeke na mbongo ti katikati ti sese ti Juda.

Na ando-nduzu so, azo ti Israël “azö yombo teti Baal, teti lâ, teti nze, teti atongoro, na teti ye kue ti yayu.” Ala sara ada teti “akoli ti pitan . . . na da ti L’Eternel”, na ala mû amolenge ti ala na sandaga “na yâ wâ teti Moloc”.​—2 aGbia 23:4-10.

Na gbe ti sese na Jérusalem nga na Juda, awagingo ye awara ayanda ngbangbo mingi so a sara na sese, so mingi ni ala wara na gbe ti angbene da ti azo. Mingi ti ayanda so ayeke awali so tere ti ala ayeke senge, na me ti ala akono mingi mingi. Awandara atene ayanda so ayeke ayanda ti Astarté na Ashéra, anzapa-wali ti dungo. A bâ so ayanda ni ayeke “lïngî so alingbi ti sara si wali amë ngo na lo dü molenge.”

Tongana nyen azo ti Israël abâ ti ala ando ti vorongo anzapa nde nde so? Ephraim Stern, wafango mbeti na mbeni senda-gi (Hebrew University) na Israël atene so mingi ti ando-nduzu so ayeke ândö ando so “a mû na Yahweh [Jéhovah].” Atënë so a sû na tere ti aye so a wara na gbe ti sese amû ngangu na tënë so. Na tapande, mbeni oko atene: “Na iri ti Yahweh ti Samarie na ashéra ti lo, mbi iri tënë nzoni na ndo ti mo!”; na mbeni atene: “Na iri ti Yahweh ti Théman na ashéra ti lo, mbi iri tënë nzoni na ndo ti mo!”

Atapande so afa tongana nyen azo ti Israël amélangé vorongo Jéhovah Nzapa na asioni sarango ye ti kamene ti apaïen. Ye ti pekoni ayeke so ala sara aye ti sioni mingi, nga lege so ala yeke sara na Nzapa aga sioni. Nzapa abâ ti lo ye so ala sara so tongana nyen?

Bibe ti Nzapa na ndo ti tënë ti mélangéngo anzapa

Na lege ti prophète ti lo Ezéchiel, Nzapa afa na gigi ngonzo ti lo nga lo fa so lo ke sioni lege ti vorongo Nzapa ti azo ti Israël, lo tene: “Na ndo kue so i duti dä, fade a futi kodoro ti i, na fade ndo-nduzu aga yangbato, si balaga ti i afuti na aga yangbato, si ayanda ti i afâ na ayeke mbeni pëpe, na a fâ ayanda ti i ti lâ na sese, si kusala ti i ahunzi.” (Ezéchiel 6:6). A yeke polele so Jéhovah ayeda oko pëpe na mara ti vorongo Nzapa so na lo ke ni na bê oko.

Jéhovah Nzapa afa kozoni tongana nyen futingo so ayeke ga na ndo ti ala. Lo tene: “Fade Mbi tokua . . . Nebucadnetsar gbia ti Babylone, boi ti Mbi, na fade Mbi ga na ala ti ke sese so, ti ke awakodoro ni, na ti ke amara kue so angoro i. Fade Mbi futi ala biani . . . Na fade sese so kue aga yangbato.” (Jérémie 25:9-11). Tënë so aga tâ tënë biani. Na ngu 607 kozo ti Christ, azo ti Babylone aga na ndo ti kodoro ti Jérusalem na ala futi ni kue nga na temple ni.

Na ndo ti tënë ti futingo so asi na Jérusalem, wafango mbeti Stern, so e sara tënë ti lo fade, atene so aye so a wara na gbe ti sese “afa polele ye so Bible atene (2 aGbia 25:8; 2 Chronique 36:18-19) na ndo ti futingo ti kodoro ni, ti wâ so agbi kodoro ni na ti ada na agbagba ni so akungbi.” Lo kiri lo tene na ndo ni: “Ye so a wara na gbe ti sese na ndo ti ye so asi na Jérusalem na ngoi ni so . . . ayeke mingi ahon ti aye kue so a wara na ando so Bible asara tënë ni na apika bê mingi.”

E manda nyen dä?

Kota ye so a lingbi e hinga ayeke so Nzapa ayeda pëpe ti tene zo amû afango ye ti anzapa nde nde, asarango ye ti akotara na aye nde nde so azo ayeke sara na ngoi ti vorongo anzapa ti ala ti mélangé na fango ye ti Bible. A yeke tënë so bazengele Paul agbu nda ni polele. Lo yeke kozoni mbeni Farizien na popo ti aJuif; a fa na lo ye na lege ti ndia ti secte ti aFarizien. Na ngoi so lo ga ti hinga so Jésus ayeke Messie so a mû zendo ti lo giriri na lo yeda na ni, ye wa lo sara? Lo tene: “Ye so mbi wara ye dä, mbi diko ye so tongana ye senge teti Christ.” Lo zia kozo lege so lo yeke dä, na lo mû peko ti Christ na bê ti lo kue.​—aPhilippien 3:5-7.

Paul atambela mingi tongana missionnaire, na lo hinga nzoni aye so azo ayeke sara na yâ ti anzapa ti ala, nga lo hinga nzoni abibe nde nde so azo ayeke na ni. Ni la na aChrétien ti Corinthe, lo sû tënë so: “Lumière asara beoko na bingo? Christ asara beoko na Bélial? Wamabe na zo so amä na bê pëpe, ala lingbi sara beoko? Temple ti Nzapa asara beoko na ayanda? . . . Teti tënë so, I sigigi na popo ti ala, i duti nde, Seigneur atene; i ndu ye ti sioni oko pëpe, na fade Mbi kamata i.”​—2 aCorinthien 6:14-17.

So e hinga awe so lege so e yeke voro na Nzapa ayeke biani kota ye, a lingbi e hunda tere ti e: ‘Lege ti vorongo Nzapa wa la lo Nzapa lo yeda na ni? Tongana nyen mbi lingbi ti ga nduru na Nzapa? Ye wa mbi lingbi ti sara ti tene Nzapa ayeda na lege so mbi yeke sara na lo?’

A-Témoin ti Jéhovah ayeke na ngia ti mû maboko na mo ti wara akiringo tënë na ahundango tënë so nga na ambeni so andu Bible. E hunda na mo ti gue na Da ti Royaume ti ndo so mo yeke dä ti sara lisoro na aTémoin ti Jéhovah wala ti sû mbeti na awasarango mbeti so ti hunda ti manda Bible senge senge na ngoi nga na ndo so bê ti mo aye.

[Foto na lembeti 9]

Mbeni ndo ti sambelango yanda giriri, na Tel ‘Arad, Israël

[Lingu ti foto ni]

Garo Nalbandian

[Foto na lembeti 9]

Ayanda ti Astarté so a wara na yâ ti angbene da na Juda

[Lingu ti foto ni]

Foto © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority