Mbeni mosoro so a ninga azo abâ ni ape

A WARA mbeti ni so na hunzingo ti décembre 1922, na ngoi so Ivané Javakhishvili, mbeni wandara ti Géorgie, ayeke gi aye ti bâ tongana nyen la agere ti sungo mbeti ti yanga ti Géorgien abâ gigi. Na gingo aye ni lo tï na ndo ti Talmud ti Jérusalem, mbeni mbeti ti ndia ti aJuif, so a sû ni na yanga ti Hébreu. Na ngoi so lo yeke bâ ni, lo bâ so na gbe ti atënë ni so ambeni tënë ayeke dä so a sara na yanga ti Géorgien me so a kpaka ndo ti ambeni mbage ni si a londo.a

Atënë ni so ayeke na gbe ti Talmud si a diko ni gbä so ayeke mbeni copie ti mbage ti buku ti Jérémie so a kiri pekoni na yanga ti Géorgien na ngu 400 ti ngoi ti e. Me, kozo ti tene a wara ni, kugbe-mbeti ti atënë ti Nzapa so azo ahinga ni na ngoi ni kâ ayeke ti lo so a kiri pekoni na ngu 800 ti ngoi ti e. Gi kete na pekoni, a to nda ti wara ambeni mbage ti atënë ti Nzapa so a kiri pekoni na ngu 400 wala même kozo na ni. So pendere ye si a awara so! Ambeti ni so ayeke ambeti so a kiri pekoni tâ gi angu 200 wala 300 na peko ti Jésus nga na abazengele!

Zo wa la akiri na peko ti ambeti ni so? Zo oko wala gbâ ti azo la abungbi si asara kua ni so? Ye oko so a wara ni ti mû na e kiringo tënë ni ayeke dä ape. Me ye so e hinga ayeke so Bible ni wani wala gi mbeni mbage ni ayeke lani dä awe na yanga ti Géorgien na ngu 300. Nga, depuis na tango ni kâ azo ti Géorgie ayeke na Bible na yanga ti kodoro ti ala wani.

Mbeni ye so afa atene azo ti Géorgie ahinga lani Bible ayeke na yâ ti buku Le Martyre de la sainte reine Chouchanik, so a sû ni na hunzingo ti ngu 400. Na ngoi so zo ti sungo buku ni ayeke sara tënë ti aye ti ngangu so asi na yâ ti gigi ti gbia-wali ni, lo yôro ambeni tënë ti yâ ti aPsaume dä, ti aÉvangile nga na ambeni tënë nde ti yâ ti Bible. Lo fa nga so ti dë bê ti akota zo ti kodoro ti Perse so ala yeke komande na ngangu, Varsken, koli ti Chouchanik, so lo yeke ândö gouverneur ti Royaume ti Kartli na Géorgie, adö lege ti vorongo ti aChrétien azia lo sara nzapa ti azo ti Perse so a iri ni Zoroastrisme. Lo hunda na wali ti lo ti sara tongana lo. Me, tongana ti so a tene na yâ ti buku ni, wali ni ake ti bere mabe ti lo, na gi atënë so lo diko na yâ ti Bible la adë bê ti lo na yâ ti andangba ngoi so ague ti tene a fâ na lo.

Ngbene ye na ngu 400, kiringo na peko ti Bible na yanga ti Géorgien nga na sungo ni akaï lâ oko ape. Kota wungo ti akugbe-mbeti so afa ngangu kua so azo ni asara. Zia e bâ fadeso tënë na ndo ti kiringo na peko ti aBible ni nga na ndo ti petengo ni.

GBÂ TI ABIBLE ABÂ GIGI

Mbeni moine ti Géorgie, so iri ti lo ayeke Giorgi Mtatsmindeli na so aduti na fini na ngu 1009-1065, atene: “Mbi, Giorgi, mbeni senge moine, mbi sara kua ngangu ti kiri na peko ti buku ti Psaume so. Mbi mû atënë ni na fini yanga ti Grec la mbi kiri pekoni na yanga ti Géorgien ni.” Ngbanga ti nyen a bezoin lani encore ti kiri peko ti Bible na yanga ti Géorgien? so ambeni ayeke dä awe a sara angu ngbangbo mingi so?

Na ngoi ni kâ, gi kete wungo ti akugbe-mbeti ti Bible ti yanga ti Géorgien la angbâ. Ambeni mbeti ni agirisa ti ala awe. Nga, yanga ti Géorgien ni achangé kete, na a sara si a yeke lani ngangu na azo ti ngoi ni kâ ti mä yâ ti atënë ti ngbene Bible ni. Atâa so ambeni zo atara ti kiri na peko ti Bible na fini yanga ti Géorgien ni, kua so Giorgi asara la ayeke kota mingi. Lo yeke mû ti lo ambeti ni so a kiri pekoni na Géorgien awe so lo yeke haka ni na ala ti yanga ti Grec. Tongana lo bâ so a huru ndo ti ambeni tënë ni, lo yeke kiri na ni dä. Lo sara même tongaso na ngbongboro Bible ni kue. Na kota lâ, lo yeke sara kua ti lo ti zo so ayeke na li ti mbeni monastère, me na bï lo yeke sara kua ti kiringo na peko ti Bible ni.

Nde na kua ti kiringo na peko ti Bible ni, Ephrem Mtsire, mbeni mba ti Giorgi, asigigi na ambeni kode so alingbi ti mû maboko na azo so ayeke kiri peko ti Bible. A yeke wara na yâ ni andia ti kua ni, so ahunda ti mû angbene kugbe-mbeti so a sû tënë ti Nzapa dä na yanga ti Hébreu ti giriri na ti kiri peko ni tâ mbilimbili me na fason so azo ayeke tene na yanga ti kodoro ti ala. Lo sigigi nga na kode ti yorongo akete tënë na gbe ti mbeti ni nga na kode ti tokuango zo na ambeni versê nde na yâ ti Bible ni. Ephrem akiri na peko ti kota mbage ti Bible na yanga ti Géorgien ni. Kua so Giorgi na Ephrem asara lani azia mbeni kpengba gere ti kua ti kiringo na peko ti Bible.

Na angu so aga na pekoni, gbâ ti asenge mbeti abâ gigi na yanga ti Géorgien. A yeke wara gbâ ti akota ekole na gbata ti Ghélati nga na ti Ikalto. Awandara mingi atene so Bible ti Ghélati ayeke fini Bible so mbeni wandara ti gbata ti Ghélati wala ti Ikalto la akiri pekoni. A yeke wara Bible ni so laso na kota ndo ti batango angbene kugbe-mbeti na Géorgie.

Kua ti kiringo na peko ti Bible ni so asara nyen na ndo ti azo ti Géorgie? Na ambeni ngu so aga na pekoni, Pakara Chota Roustavéli asû mbeni mbeti so iri ni ayeke Le Chevalier à la peau de panthère. Teti angu mingi a iri mbeti ni so use Bible ti azo ti Géorgie. Mbeni wandara ni nde ti Géorgie so iri ti lo ayeke Korneli Kekelidze, na so lo yeke ti ngoi ti e, atene so même tongana na yâ ti mbeti ti Chota Roustavéli ni lo yôro ambeni tënë ti Bible dä wala pëpe, “ambeni tënë ti lo ni akpa ambeni tënë ti yâ ti Bible.” Atâa so mbeti ti lo ni asara tënë ti kota bolingo so ayeke na popo ti mbeni koli na wali, fani mingi a wara na yâ ti atënë ti lo ni atënë na ndo ti tâ kamarade, mungo ye na zo, nengo awali nga na yengo awande. Atënë ti lo ni so nga na ambeni so ayeke na yâ ti Bible asara ye mingi na ndo ti sarango ye ti azo ti Géorgie juska laso.

PETENGO BIBLE: MBENI YE SO AGBU BÊ TI GBIA NI NA AZO TI YÂ TI SEWA TI LO

Na ngu 1660-1670, tënë ti petengo aBible ni agbu bê ti azo ti yâ ti sewa ti gbia ti kodoro ti Géorgie ngangu. Ndali ni, Gbia Vakhtang VI aleke mbeni ndo ti petengo ambeti na Tbilisi, li-kodoro ti Géorgie. Me, ade a hunzi ti kiri peko ti ambeti ni kue ape ti tene a pete ni. A yeke mo bâ mo tene Bible ti yanga ti Géorgien ni akiri ahonde na lê ti azo. Gi ambeni mbage ti kugbe-mbeti ti Bible ni la ayeke dä, nga a sû ni na yanga ti Géorgien ti giriri. Tongaso, a mû kua ti kiringo na peko ti Bible ni na Saba Soulkhan Orbéliani, mbeni zo so amanda ye na ndo ti ayanga ti kodoro.

Orbéliani azia tâ bê ti lo kue na kua ni. Teti so lo hinga gbâ ti ayanga ti kodoro, même Grec na Latin kue, lo sara kua na angbene kugbe-mbeti ti Géorgien ni nga na ambeni Bible ti ambeni yanga ti kodoro nde. Mawa ni ayeke so kode ti kua ti lo ni anzere na Eglize Orthodox ti Géorgie ape. Akota zo ti eglize ni atene so lo Orbéliani ni ayeke kä eglize la na ala sara kue ti tene gbia ti kodoro ni akanga lege na kua ti Orbéliani ni. Ambeni mbeti ti kodoro ti Géorgie ni atene so, na ngoi ti mbeni kota bungbi so ala sara, akota zo ti eglize ni agbu Orbéliani na ngangu ti zö Bible ti lo ni lo wani, kua so lo mû angu mingi ti sara ni so!

Kota ye ni ayeke so, na yâ ti mbeni ngbene kugbe-mbeti (Mcxeta) so a hinga nga ni na iri ti Bible ti Saba so angbâ juska laso, a yeke wara ambeni tënë so Orbéliani asû na maboko ti lo wani dä. Ambeni zo adë kite ala tene so Bible ni so ayeke pëpe lo so si akota zo ti eglize ni ake ni ândö so la. Me ala yeda so ambeni mbage ti yâ ti Bible ni so a zia atënë ni na andangba lembeti ni, a yeke lo Orbéliani la asû ni.

Atâa akangango lege so kue, tënë ti petengo Bible ni angbâ ti gbu bê ti ambeni zo ti yâ ti sewa ti gbia ti kodoro ni. Na popo ti ngu 1705 na 1711, a pete ambeni mbage ti Bible ni. Grâce na amolenge ti gbia ni (Bakar na Vakhoushti) la si a pete ngbongboro Bible ni kue na ngu 1743. Ti fadeso Bible ni ayeke dandara na lê ti azo kue.