FOOLIISHSHO 13
Magano Hagiirsiissannokki Ayyaanna
“Mootichcha hagiirsiisannohu maatiro buuxxine affinanni xawaabbu ooso gede ikkitine heedhe.”—EFESOONI 5:10.
1. Yihowa isiniitiwa qole goshooshannohu hiittoo mannaati? Togoo manni ayyaanaamittetenni baqqi yiinoha ikka hasiissannonsahu mayiraati?
YESUUSI togo yiino: “Halaalunni magansidhannori Aabi ayyaanunninna halaalunni magansidhanno; . . . korkaatuno Aabi togoo manni magansiꞌrasira hasiꞌranno.” (Yohaannisi 4:23, NW) Yihowa ate woshshinte gede togoo manna afiꞌriro, isiniitiwanna Beettisiwa qole goshooshanno. (Yohaannisi 6:44) Togoo kaayyo afiꞌra ninkera lowo ayirrinynyeeti! Ikkollana, Sheexaanu manna soꞌrisiisate fullahinoha ikkino daafira, Qullaawu Maxaafi halaale baxxannori baalunku ayeewoteno “Mootichcha hagiirsiisannohu maatiro” badde afa hasiissannonsa.—Efesooni 5:10; Ajuuja 12:9.
2. Halaalaancho ammaꞌna kaphphunnite ledo karsiisate woꞌnaaltannore Yihowa hiittoonni laꞌꞌannoro xawisi.
2 Siina Ilaali mule Isiraeele Aarooni magano seekkinke yitu yannara ikkinore hanni laꞌno. Aarooni insa yitinota haare worqete siito seekkinsa; qoleno kuni siiti Yihowa riqiwannoha ikkinota coyiꞌri. Hakkiinni aanche, “Gaꞌa Yihowa ayyaana ayirrinsanni” yii. Konni garinni halaalaanchonna kaphphu ammaꞌna karsiinsanna Yihowa sammi yee lainoni? Dilaino. Worqete siito magansiꞌrinoha sase kume meddi yaanno manna qoomino. (Wolaphpho 32:1-6, 10, 28) Tenne xaggenni maa ronseemmo? Maganu baxillinni fullummokki heeꞌra hasiꞌnummoro, “batte ikkinore mittoreno kisa” dihasiissannonke; qoleno halaalu ayee garinnino daafamannokki gede diinaggaambe agara hasiissannonke.—Isayyaasi 52:11; Hiziqeeli 44:23; Galatiya 5:9.
3, 4. Alamete ayyaannare xiinxallineemmo wote, Qullaawu Maxaafiha xintu seera seekke illachchisha hasiissannonkehu mayiraati?
3 Kaadaasine halaale daaffannokki gede agartinori hawaariyaate reyite gooffu gedensaanni, halaale baxxannokkiri suꞌmu Kiristaanooti Magano affinokki daga bude, ayyaannanna insa “qullaawa” assite ayirrissanno barruwa Kiristinnu ledo karsiissino; tini dadillissannote. (2 Teselonqe 2:7, 10) Xa tenne ayyaanna giddo gama laꞌneemmo wote, tini ayyaanna Maganunniha ikkikkinni alamete akata leellishshanno gara wodanchi. Xaphphoomunni laꞌniro, alamete ayyaanna mitto assannonsare afidhino; hakkuno, tini ayyaanna maalaho halchishshannoreeti, qolteno ‘Bayira Baabiloonera’ qara akatta ikkitinore kaphphu ammananna agaanintete looso halashshitannoreeti.a (Ajuuja 18:2-4, 23) Hakkiinni saeno, xaa yannara egennantino ayyaanna xintantinoha giwisannoha Magano affinokki daga bude Yihowa umisi lainota qaagi. Isi tenne ayyaanna xaa yannarano effire giwannoti dihuluullissannote. Ninkeno tenne ayyaanna laꞌꞌa hasiissannonkehu isi laꞌꞌanno garinniiti.—2 Yohaannisi 6, 7.
4 Addu Kiristaana ikkinoommo daafira, Yihowa hagiirsiissannokki ayyaanna noota anfoommo. Ikkollana afa calla baqe diꞌꞌikkitino; tenne ayyaannara ayee garinnino karsammeemmokki gede lowo geeshsha qorophpha hasiissannonke. Togoo ayyaanna Yihowa hagiirsiissannokkihu mayiraatiro buuxanke, baxillisinni fushshannonkere baalankare albinni roore jawaante gargadhineemmo gede assitannonke.
GANNU ARRISHSHOTE MAGANSIꞌRARA HAARO SUꞌMAATI
5. Yesuusi Sadaasa 25nni (Itiyophphiyu kiiro garinni Sadaasa 29nni) ilaminokkita mayinni anfeemmo?
5 Qullaawu Maxaafi Yesuusi ilamino barra ayirrinsoonnita mitto bayichchono dikulanno. Isinni Yesuusi ilamino barra bande dianfoonni. Ikkollana Yesuusi ilaminohu Sadaasa 25nni (Itiyophphiyu kiiro garinni Sadaasa 29nni) yaano, isi ilamino qooxeessira hawado qorru uwanno wote diꞌꞌikkino.b Togo yineemmohu umi korkaati, Yesuusi ilami wote ‘allaalaasine hashsha saada agadhite gobba galtannota’ Luqaasi borreessino daafiraati. (Luqaasi 2:8-11) Tini allaalaasine diro woꞌma ‘gobba galtannoha’ ikkoommero tenne bande dikullanni. Ikkollana, Beeteleemete hawado biite xeeni, kaadenna qorru uwanno daafira, saada gobba gala didandiitanno; konnira allaalaasine ‘xawoho digaltanno.’ Hakkiinni saeno, Awugisxoosi Qeesaari mannu kiiramanno gede hajajino daafira Yooseefinna Maariyaami kiiramara Beeteleeme haꞌrino. (Luqaasi 2:1-7) Qeesaari wonanni Roomu gashshootinni caaccaawe noo manna konni kabbaadete hawadi giddo ilamino katamansa haꞌrara hajajino yaa horonta lawannokki coyeeti.
6, 7. (a) Gannu yannara assinannihu batinynyu assooti hiikkiinni dayinoho? (b) Gannu yannara mitore aatenna addu Kiristaani aanno aa mereero mayi badooshshi no?
6 Gannu ayyaani Qullaawa Borro giddo dino; kuni ayyaani dayinohu hundiri Magano ammantinokki daga ayirrissanno ayyaannawiinniiti; kuri ayyaanna giddo mittu Roomu gosa Saaterni yinannihu irshu maganinsara ayirrissannoho Saaterneeliya yinanniho. Qoleno Mitira yinanni magano magansidhanno gosa diru kiironsa garinni Sadaasa 25 “qeelantannokki arrishsho ilantino barraati” yite ayirrissannota Niwu Kaatoliki Insayikiloopiidiya yinanni maxaafi kulanno. “Gannu ayyaani jammarinohu” Kiristoosi reyihunni sasu xibbi diri gedensaanni, “Roomaho arrishsho magansiꞌra iibbite noo yannaraati.”
Addu Kiristaani aannohu baxillunniiti
7 Biꞌree waro Magano ammantinokki gosa ayyaannansa ayirrissanno wote, mimmitoho mitore uyitanno, hattono danna saꞌe ittannonna agganno; togoori xaano Gannu yannara assinannireeti. Ikkollana biꞌree warono ikko xaa yannara mannu Gannu ayyaanira mimmitoho mitore aannohu 2 Qorontoosi 9:7 yitanno garinni diꞌꞌikkino. Xiqise togo yitanno: “Maganu hagiirrunni aanno mancho baxanno daafira, mittu mittunku wodanisinni baxe hagiirrunni oo ikkinnina, dadillanni, woyi] baxikkinni gaabbanni [oonke].” Addu Kiristaani mitore aannohu baxillunniiti; qoleno aannohu barra wossane diꞌꞌikkino, hattono uyinorira anga qollara diagadhanno. (Luqaasi 14:12-14; Soqqamaanote Looso 20:35) Hakkiinni saeno, Gannu yannara heedhanno yaaddonninna hasiisannokki edi giddora eatenni gatanno daafira lowonta hagiidhanno.—Maatewoosi 11:28-30; Yohaannisi 8:32.
8. Yesuusiwa daggu ayyaanto isira mitore uyitinohu ilamino barra kaima assiteeti? Xawisi.
8 Ikkollana mitu manni yaanno gede, Yesuusiwa daggu ayyaanto isira mitore uyitinohu ilamino barra kaima assiteeti? Deeꞌni. Insa isira mitore uyitinosihu ayirrinynye leellishate callaati; biꞌree waro kaffi assine laꞌnanni manchira mitore aa qolte rosantinote. (1 Negesti 10:1, 2, 10, 13; Maatewoosi 2:2, 11) Isinni insa Yesuusiwa dagginohu ilami hashsha diꞌꞌikkino. Hakkawote isi saadate hayisso worranni badirira worreenna nooha danqa qaaqqo ikkikkinni ilaminku haammata agana ikkinosiho.
QULLAAWU MAXAAFI ILAMATE BARRIRE MAYYAANNO?
9. Qullaawu Maxaafi giddo ilantino barra ayirrissinota kulloonniri lamunku mannooti hakko barra ma assitino?
9 Ooso ilanturo ayeewoteno lowo geeshsha hagiidhinanniha ikkirono, Qullaawu Maxaafi Maganu soqqamaano giddo ilamino barrasi ayirrisinohu noota dikulanno. (Faarso 127:3) Tini hambeenna gattino? Deeꞌni, korkaatuno ilantino barra ayirrissinore lame manna yaano, Gibitsete Feeriooninna Heroodiisi Antiphaasi xaqqansoonni. (Kalaqo 40:20-22; Maarqoosi 6:21-29) Ikkollana lamunku ilantino barra ayirrissu wote, bushuri ikkino; hakko iso Heroodiisi ilamino barra ayirrisi wote Cuuaanchu Yohaannisi goowa mursiisino.
10, 11. Hundi Kiristaanira ilamate barra ayirrisa lainohunni mayi lao noonsa? Mayira?
10 Ze Worldi Buuki Insayikilopiidiya yinanni maxaafi, “Hundi Kiristaani, mittu manchiha ilamino barra ayirrisa Magano ammantinokki gosa bude ikkino gede asse laꞌꞌanno” yaanno. Lawishshaho hunditi Girikete gosa, mitto mittonka mancho agaranno ayyaani nootanna hakku ayyaani mittu manchi ilamanno wote daye heeshshosi diro woꞌma agarannosita ammantanno. Ze Loori Ofi Berzideyisi yinanni maxaafi togo yaanno: “Kuni ayyaani hakko qaaqqi ilamino barra ilamate barrasi ayirrinsanni magani ledo dahaawino fiixooma afiꞌrino.” Qoleno ilamate barra ayirrisa beeddahe laꞌꞌate ledo seeda diro quraanynyante keeshshitino.
11 Hundiri Maganu soqqamaano ilantino barra ayirrissinokkihu Magano ammantinokki gosa bude ikkinohura, hattono agaanintete loosi ledo xaado afiꞌrinohura calla ikkikkinni noonsa uurrinshannino ikkara dandaanno. Togo yineemmohu mayiraati? Kuri labballinna meenti umonsa heeshshi assitannorenna rambaoota ikkitino daafira, ilantino barri kaffi assine laꞌnannihanna ayirrinsara hasiisannoha ikkino gede assite dilaꞌino.c (Mikiyaasi 6:8; Luqaasi 9:48) Hatteentenni insa ayirrinynye uyitinohu Yihowaraati; hattono muxxe elto ikkitino heeshsho uyinonsa daafira galattinosi.d—Faarso 8:3, 4; 36:9; Ajuuja 4:11.
12. Reyote barri ilamate barrinni roorannohu hiittoonniiti?
12 Yihowa isira ammanantinore ikkite reyitannore baalanka qaagannonsa; qoleno konni kaꞌa heeshsho afidhannoti dihuluullissannote. (Iyyoobi 14:14, 15) Mekibibi 7:1 togo yitanno: “Dancha shittonni suꞌmu rooreho; qoleno ilamate barrinni reyote barri rooreho.” Koye “suꞌma” yinihu ammanamme Maganoho soqqammatenni afiꞌnoommote isi albaanni noonkete dancha uurrinshaati. Kiristaanu ayirrisara hajanjoonnihu Yesuusiha ilamate barra ikkikkinni reyosi ikkitinota wodancha hasiissanno; isihu baxxino “suꞌmi” gato afiꞌrate ninkera lowonta hasiisannoho.—Luqaasi 22:17-20; Ibiraawuyaani 1:3, 4.
FAASIKU SIROTE MAGANSIꞌRARA FUSHSHINOONNI SUꞌMAATI
13, 14. Faasiku ledo xaado afiꞌrinohu egennamino budi hiikkiinni dayinoho?
13 Faasiku Kiristoosi kao ayirrinsanni ayyaanaati yinirono, kaphphu ammaꞌnawiinni dayinoho. Isinni Faasika yine tirroonnihu (Isteri) yinannihu Ingilizete qaali, Angilo Sakseni yinanni gosa magansidhannote Istire woyi Ostara yinanni magancho ledo xaado afiꞌrinoho; tini soodimarunna badheessu maganchooti. Ikkina mite mite gobbara Faasikaho quuphphenna hilleessa horoonsiꞌra dagginohu hiikkiinniiti? Insayikilopiidiya Biritaanika yinanni maxaafi, quuphphu “haaro heeshshoranna kaote qara malaate ikke keeshshinota” xawisanno; qoleno hilleessu sirote malaate ikke lowo diro keeshshino. Konni daafira Faasiku haafa yine Kiristoosi kao ayirrinsanni ayyaanaati yinirono sirote magansiꞌraati.e
14 Yihowa Beettisi kao ayirrisate togooha giwissanno maganna bude horoonsiꞌnara hasiꞌrannoni? Horonta dihasiꞌranno! (2 Qorontoosi 6:17, 18) Isinni Qullaawa Borro Yesuusi kao ayirrinsara horonta dihajajjanno; hattono ayirrisa gara ikkitinota dikultanno. Konni daafira Yesuusi kao Faasikaho yine ayirrisa isinni roore soꞌrooti.
SARGEKKI BATTAABBINOKKITA IKKITO
15, 16. (a) Adhamara kaino Kiristaani qooxeessinsara nooha sargete bude Qullaawu Maxaafihu xintu seeri garinni marammara hasiissannonsahu mayiraati? (b) Mittu Kiristaanchi mushurrootaho buuro assate bude lainohunni afa hasiissannosiri maati?
15 Muli yannanni jammarte “mushurrichchunna mushurrittete qoonqo [Bayira Baabiloone] giddo higgenni dimacciishshantanno.” (Ajuuja 18:23, NW) Mayira? Konnira korkaata ikkannori giddo mittu, adhanna adhama sargete barrinni jammare daafannohu agaanintete loosi ledo xaado afiꞌrino budi noose daafiraati.—Maarqoosi 10:6-9.
16 Addi addi gobbara babbaxxino budi no. Mitu budi mittore gawajjannokkiha lawara dandaanno; ikkollana mushurrootaho woyi sarge marino mannira ‘kaayyo xaadanno’ yine hendannihunni Baabiloonete rosiwiinni dayinoha ikkara dandaanno. (Isayyaasi 65:11) Togoo budi giddo mittu mushurrootaho umoho buuro assate. Togo assa beettuno ikko beetto ilannonna ciiranno gede assitanno yine hendanni. Maganu baxillinni fulikki heeꞌra hasiꞌrannohu baalunku togoohunni battaawino budiwiinni xeertiꞌrannoti dihuluullissannote.—2 Qorontoosi 6:14-18.
17. Sarge sargisiꞌrate assaawanni noo mushurrootino ikko sarge haꞌranno wosini hiikkonne Qullaawu Maxaafiha xintu seera harunsa hasiissannonsa?
17 Qoleno Yihowa soqqamaano Kiristaanu sargenna sargete siraata batteessannohunni, hattono sargete ayirrinynye hunannohunni woyi mito manna koffi assannohunni alamete budiwiinni xeertidhanno. Lawishshaho, sargenniwa woloota amaarinynyunni kisa woyi siimu xaadire haawiittotenni coyiꞌra lawinoriwiinni xeertidhanno; qoleno mushurrootano ikko woloota saalfachchishshanno haariimo dihaariintanno. (Lawishsha 26:18, 19; Luqaasi 6:31; 10:27) Hakkiinni saeno Kiristaanu “heeshshoꞌya mannu laoe” yee likkete aleenni ikkinoha lowo jila dijilanno. (1 Yohaannisi 2:16, NW) Sarge sargisiꞌrate hedo nooheha ikkiro, Yihowa sargekki barri ganaanni qaagatto wote gaabbattoha ikkikkinni ayeewoteno hagiidhattoha ikkara hasiꞌrannota horonta habbooti.f
BIRCIQQUWA GAACCAISIISA AMMAꞌNATE LEDO XAADO AFIDHINONI?
18, 19. Birciqquwa gaaccaisiisa daggino gara lainohunni mittu alamete maxaafi mayyaanno? Kiristaanu konne bude harunsannokkihu mayiraati?
18 Sargenniwano ikko mannu gamba yaannowa wolu jiliwa rosaminohu mittu budi no; hakkuno birciqqonna birciqqo gaaccaisiisate. Internaashinaali Handibuuki oni Alkohooli endi Kaalcheri yinannihu 1995nni fulino maxaafi togo yaanno: “Birciqqonna birciqqo gaaccaisiisa, . . . hundi waro magannate . . . agatto kakkalo assine shiqinshanni budi ledo xaado afidhinote. Tenne kakkalo shiqinshannihu dancha kaayyo halchineeti; qoleno hakkawote ‘seeda diro ewelira!’ woyi ‘fayyimma oohe!’ yine harancho huuccatto assinanni.”
19 Batinynyu manni birciqquwa gaaccaisiisa ammaꞌnate ledo woyi haafa ammana ledo xaado afidhino gede asse laꞌꞌa hoogara dandaanno. Ikkollana, birciqquwa iimira qolle kayisa “iimira” qolle huucciꞌrate gedeeti; yaano mannaho aleenni ikkitino wolqa atoote abbitara huucciꞌrate gedeeti; tini qolte Qullaawa Borro yitannori ledo sumuu yitannota diꞌꞌikkitino.—Yohaannisi 14:6; 16:23.g
“YIHOWA BAXXINANNIRI, BUSHARE GIBBE”
20. Ammaꞌnate ledo xaado afiꞌrinoha ikka hoogirono, Kiristaanu hiikko ayyaaniwiinni xeertiꞌranno? Mayira?
20 Mite gobba siimu xaadi hasatto kakkayisanno sirba sirbinanniha, hattono labbaahu labbaahu ledo, meyaati meyaate ledo siimu xaado assitannore galantanniha Mardi Girasi yinanni ayyaana ayirrissanno. Togoo ayyaani tini alame amanynyootunni mageeshshi geeshsha maaeeltinoro leellishannoho; qoleno Bayira Baabiloone xaaddotennino ikko wole doogonni konne ayyaana daggaffanno. ‘Yihowa baxannohu’ mittu manchi togoowa haꞌra woyi togoo ikkito laꞌꞌa hasiissannosi? Mittu Kiristaanchi togo assannoha ikkiro, addinta bushare giwanno yaa dandiinanni? (Faarso 1:1, 2; 97:10) “Illeꞌya haafa coye laꞌannota hoolie” yee huucciꞌrino Faarsaanchi lawishsha harunsa lowo geeshsha hasiissannote!—Faarso 119:37.
21. Mittu Kiristaanchi mitto ayyaana ayirrisate woyi ayirrisa hoogate umisi tiiꞌꞌinni wossaꞌnannohu hiikka woteeti?
21 Alamete ayyaani barra, mittu Kiristaanchi assootisi wolootaho ayyaana ayirrisanni nooha lawannokki gede qorophpha hasiissannosi. Phaawuloosi togo yee borreessino: “Ittinanni woyiteno ikkiro, woyi] agginanni woyiteno ikkiro, woyi] ayee coye assitinanni woyiteno, duuchchankare Maganu ayirrinynyira asse.” (1 Qorontoosi 10:31; qoola 180-182 noota “Hayyote Wussaane Wossaꞌna” yitanno saaxine lai.) Ikkollana, mittu budi woyi ayyaani kaphphu ammaꞌna ledo, hattono poletiku woyi mitte gobba baxate ledo hili xaado nafa afiꞌrinokkiha, woyi Qullaawu Maxaafiha xintu seera diigannokkiha ikkiro, mittu mittunku Kiristaanchi hakko ayyaana ayirrisate woyi ayirrisa hoogate umisinni wossaꞌna dandaanno. Qoleno wolootaho gufichcho ikkannokki gede qorophpha hasiissannosi.
COYIꞌRATTORINNINNA ASSATTORINNI MAGANO AYIRRISI
22, 23. Yihowaha xalala seera lainohunni mannaho danchu garinni farciꞌra dandiineemmohu hiittoonniiti?
22 Batinynyu manni egennantino ayyaanna maatenna jaalla mimmitunniwa gamba yitanno gede dancha faro fantannota ikkitino gede asse hedanno. Konnira, mittu manchi Qullaawa Borro aana xintantino uurrinshanke baxillu nookkita woyi quwa saꞌinota ikkitino gede asse hedannoha ikkiro, maatenna jaalla gara ikkitino doogonni gamba yitanno gambooshshe ninke Yihowa Farciꞌraasine kaffi assine laꞌneemmota shaqqillunni kulleemmosi. (Lawishsha 11:25; Mekibibi 3:12, 13; 2 Qorontoosi 9:7) Diru giddo banxummo yannara banxeemmo manni ledo gamba yine yanna sayinse hagiidha dandiineemmo. Ikkollana Maganonna xalala seerasi banxeemmo daafira, togooha hagiirsiisanno gambooshshe Magano giwisanno budinni dixursiinseemmo. —Qoola 178 noota, “Magano Halaalunni Magansiꞌra Lowo Hagiirre Abbitanno” yitanno saaxine lai.
23 Mitu roduuwi suwashshu wodaninni xaꞌmo xaꞌmitannore kaaꞌlate Qullaawu Maxaafi Addinta Mayyee Rosiisanno?h yinanni maxaafira fooliishsho 16 noo assaawe dancha gede horoonsidhino. Ikkeennano alaaminke heewisamme qeela ikkikkinni manna halaalu magansiꞌrawa goshoosha ikkinota habbooti. Konni daafira, manna ayirrinynyunninna shaqqillunni hasaawisi; qoleno ayeewoteno ‘coyiꞌratto coyi macciishshanno mannira coommannohanna baxisannoha ikko.’—Qolasiyaasi 4:6.
24, 25. Annunna ama oosonsa ammanatenni jawaattanno gedenna Yihowara noonsa baxille lossidhanno gede kaaꞌla dandiitannohu hiittoonniiti?
24 Yihowa soqqamaano ikkinoommo daafira, lowo coye ronsoommo. Mitto coye mayira ammannoommoronna assineemmoro, wole kayinni mayira gimbeemmoro anfoommo. (Ibiraawuyaani 5:14) Konni daafira kiꞌne annuwanna amuwa, oosoꞌne Qullaawa Borroha xintu seera heeshshi gotti assite heda dandiitanno gede rosiissensa. Hatto assitinanniha ikkiro, ammanansa jawaattanno gede, xaꞌmitannonsarira dawaro Qullaawa Borronni qoltanno gedenna Yihowa baxannonsata huwattanno gede kaaꞌlitinanninsa.—Isayyaasi 48:17, 18; 1 Pheexiroosi 3:15.
25 Magano “ayyaanunninna halaalunni” magansidhannori baalunku, Qullaawa Borro aana xintantinokki ayyaannawiinni xeertiꞌra calla ikkikkinni heeshshonsa woꞌmatenni ammanantinore ikkate sharro assa hasiissannonsa. Xaa yannara batinynyu manni ammanamme heeꞌra dandiinannikkihu gede asse hedanno. Ikkeennano aante noo fooliishshora laꞌneemmonte gede, Maganu doogo ayeewoteno garaho.
a Qoola 170-171 noota, “Konni Ayyaanira Karsama Hasiissannoe?” yitanno saaxine lai.
b Qullaawu Maxaafite diru shallagonna alamete xagge garinni, Yesuusi ilaminohu 2 K.I.A. Etaanimi yinannihura Yihudootu aganiraati; kuni agani ninke yanna kiiro garinni Wocawaaro/Birra riqiwanno.—Qullaawa Borro Seekke Huwata yinanniha Yihowa Farciꞌraasine qixxeessitino maxaafa (Ingilizete afoo) Xiraaze 2, qoola 56-57 lai.
c Qoola 172 noota, “Ilamate Barranna Sheexaanu Magansiꞌra” yitanno saaxine lai.
d Higgete gondoori, mitte mancho iltu gedensaanni Maganoho cubbu kakkalo shiqishshanno gede hajajanno. (Zelewaawuyaani 12:1-8) Tini hajajo annunna amate cubbi oosote saꞌꞌannota Isiraeelete qaagiissitanno; qolteno ooso ila lainohunni Isiraeelete gosara gara ikkitino lao heedhannonsa gedenna Magano ammantinokki daga bude ikkinoha ilamate barra ayirrisate bude rossannokki gede assitunsakki digattino.—Faarso 51:5.
e Qoleno Ostiri (woyi Istiri) yinanniti sirote magancho no. Mitte dikishineere yitanno garinni tenne maganchora aganu aana hilleessu noose; hakku hilleessi qole quuphe baxannoho. Mito wote tenne maganchora hilleessu umi noosehu gede assine misile kayinsanni.
f Sargenna manna koyisa lainohunni Birra 15, 2006 Agarooshshu Shaera (Amaaru afoo) qoola 18-31 nooha sase birxichcho lai.
g Ammajje 15, 2007 Agarooshshu Shae (Amaaru afoo) qoola 30-31 lai.
h Yihowa Farciꞌraasine qixxeessitinoho.