LAHATSORATSY FIANARA 22
Ka Miala amy “Lalani-Fahamasina” Iny
‘Hisy lalambe hatao hoe Lalani-Fahamasina.’—ISAIA 35:8.
HIRA 31 Miaraha Mandeha Amin’Andriamanitrao!
HO HITANAO ATOa
1-2. Ino ty fanapahan-kevitsy bevata tsy maintsy nataoni-Jiosy rey? (Ezra 1:2-4)
NIBOAKY ty didy! Afaky mimpoly an-tanindrazan-drozy an’Israely any hoasani-mpanjaka iny Jiosy niandevo ta Babylona any tanatini-70 tao rey. (Vakio Ezra 1:2-4.) Azo antoky fa Jehovah ro nahavy ani-zay! Manino tsika ro mivola ani-zay? Satria tsy abototsini-Babylonianina reo mihintsy ty olo niazon-drozy babo. (Isaia 14:4, 17) Fe niresy moa Babylona, ka niova hafa ty mpanjaka tao. Nivola amy zay mpanjaka vaovao io hoe afaky miala a Babylona ao Jiosy reo. Tsy maintsy nandramby fanapahan-kevitsy zany Jiosy rey tamy zay, sirtò ty loham-pianakavia hoe hiala a Babylona ao sa hijano ao. Mety nisarotsy tamy Jiosy sisany aloha fanapahan-kevitsy io. Ino ty antony?
2 Maro ty Jiosy fa be tao, ka mety ho sarotsy amin-drozy ty hanao lia lavitsy. Ankoatsini-zay, nateraky ta Babylona any ty ankamaroani-Jiosy rey, ka azo antoky fa tany avao ty nahazatsy an-drozy. Tanindraza zany Israely zao amin-drozy. Lasa nimpanarivo koa ty Jiosy sisany lafa ta Babylona any, ka mety ho sarotsy amin-drozy ty hanenga ty tranon-drozy na ty asan-drozy, le bakeo hiova fiaina vaovao.
3. Ino ty fitahia nandiny ani-ze Jiosy tsy nivaliky himpoly an’Israely any?
3 Fe ho ani-ze Jiosy tsy nivaliky, le tombontsoa bevata ho an-drozy ty hoe himpoly an’Israely any ndre ino ino ty raha hafoin-drozy. Fa tsy linin-drozy ty hanaraky ty fivavahan-drozy ndraiky. Marina fa nisy tempoly 50 mahery ta Babylona tao, fe tempolini-mpanompo sampy raha reo fa tsy ani-Jehovah. Tokony nanao fanatitsy koa Israelita reo satria zay ty takìni-Lalànani-Mosesy. Fe tsy nisy alitara azon-drozy nanaova ani-zay tany sady tsy nisy mpisoro afaky hanolotsy ani-ze biby hataon-drozy fanatitsy. Tsy vitani-zay fa nimaro biby ty olo nanompo sampy laha ampitovizy amy ty olo nanompo ani-Jehovah. Fa tsy linini-Jiosy tea ani-Jehovah rey amy zay ty himpoly an-tanindrazan-drozy any, amy zay rozy afaky hampimpoly ndraiky ty fivavaha marina.
4. Ino ty fampitamana nameani-Jehovah ani-Jiosy himpoly an’Israely any rey?
4 Tsy mora ty lia hataoni-Jiosy reo satria mety eo amy efa-bola eo ty faharetani-lia ataon-drozy baka a Babylona any zisiky an’Israely any. Fe nampitamà Jehovah hoe tsy hisy raha hanakasaka an-drozy an-dala eny lafa rozy moly. Zao ty nivolanini-Isaia mpaminany: ‘Omano ty lala handehanani-Jehovah! Manaova lalambe mahity mamakivaky ty tany liomonto, mba handehanani-Ndranaharintsika iny. Ampitovizo ty tany misy dongodongo noho ty tany mivohibohitsy.’ (Isaia 40:3, 4) Mba eritsereto moa hoe misy lalambe mahity mamakivaky liomonto. Azo antoky fa ho tean’olo ty handeha amy lala manahaky ani-zay. Tsy misy fiakara noho fijotsoa raha io na feno vohibohitsy ka ho avy malaky amy ze tany andehanan-drozy any ze mandeha mbeo.
5. Ino ty anara nikaiha ani-lalambe an’ohatsy baka a Babylona zisiky an’Israely any iny?
5 Misy anara na nimero ahaiza azy ty ankamaroani-lala bevata rey henanizao. Mana anara koa lalambe an’ohatsy niresahini-Isaia iny. Zao ty nivolaniny: “Hisy lalambe ty any, le lala hatao hoe Lalani-Fahamasina. Tsy handeha eny ty olo tsy malio.” (Isaia 35:8) Ino ty dikani-fampitamana io ho an’Israely handeha holy rey? Le midika ino ho antsika koa raha io henanizao?
“LALANI-FAHAMASINA” TAMY ZAY NOHO AMY ZAO
6. Manino lala io ro kaihy hoe masy?
6 Natao hoe “Lalani-Fahamasina” ty anarani-lalambe iny. Tena miavaky aloha anara zay! Manino moa lala io ro kaihy hoe masy? Masy lala io satria tsy nahazo nandeha eny ty “olo tsy malio”, zany hoe ze Jiosy naloto fandaisam-bata, nanompo sampy, na nanao fahotà bevata hafa. Lasa “vahoaky masy” ho ahi-Ndranaharin-drozy Jiosy himpoly an-tanindrazan-drozy any rey. (Deot. 7:6) Fe tsy midika zay hoe fa tsy mila miova Jiosy niala baka a Babylona any reo mba hampifalefalea ani-Jehovah.
7. Ino ty fanovà tsy maintsy nataoni-Jiosy sisany? Manomeza ohatsy.
7 Niresahintsika taloha eroy hoe nateraky ta Babylona any ty ankamaroani-Jiosy rey sady maro amin-drozy ro lasa nanahaky ty fomba fiainani-Babylonianina reo. Fitopolo tao eo ho eo tafarani-nimpoliani-Jiosy reo tan’Israely any, le nihitani-Ezra fa lasa nanambaly ampela mpanompo sampy ty Jiosy sisany. (Eks. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Lafa niavy ta Jerosalema any Nehemia Governera tafara atoy, le nitseriky ie fa lasa tsy nahay safà hebreo ajà nateraky tan’Israely any rey. (Deot. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ka manao akory zany ty hahavy ani-ajà reo ho tea noho hanompo ani-Jehovah laha rozy tsy mahay safà hebreo, kanefa io ty safà nanorata ty Safà-Ndranahary? (Ezra 10:3, 44) Tsy maintsy nanao fanovà bevata zany Jiosy rey. Fe tsy mora tamin-drozy ty nanao ani-zay satria tsy tonga de nimpoly amy pilasiny ty fivavaha marina tamy zay.—Neh. 8:8, 9.
Lahilahy, ampela, noho ajà an-tapitrisany ro niala baka amy Babylona Bevata ao nanomboky tamy 1919, ka nanomboky nandeha amy “Lalani-Fahamasina” iny (Fehintsoratsy 8)
8. Manino ro tokony hahakinto antsika tantara io ndre fa ela biby ty nisehoany? (Henteo sary amy fononi-gazety toy.)
8 Mety hieritseritsy ty sisany amintsika hoe: ‘Soa ho hay aloha raha iaby rezao, fe raha fa ela any zao moa ino ty ilirantsika amy zao?’ Tena mahakasiky antsika mihintsy raha io satria sahala mandeha amy “Lalani-Fahamasina” koa tsika henanizao. Ndre voahosotsy tsika na “aondry hafa”, le mila mandeha amy “Lalani-Fahamasina” iny avao. Hanampy antsika hanompo ani-Jehovah avao raha zay amy zao noho amy hoavy lafa handay fitahia an-tany etoy ty Fanjakà-Ndranahary.b (Jaona 10:16) Nanomboky tamy 1919, le an-tapitrisany ty olo nanomboky nandeha amy lala an’ohatsy iny ka niala baka amy Babylona bevata ao, zany hoe ty fivavan-diso iaby. Ao ty lahilahy, ty ampela, noho ty ajà. Anisani-olo reo koa iha. Fa 100 tao eo ho eo zay ty nandehanan’olo tamy lala io, fe fa an-taony maro talohani-zay ty olo sisany ro nikarakara ani-lala io.
FANOMÀNA ANI-LALA INY
9. Laha hentea ty Isaia 57:14, ino ty mampiseho hoe fa namboary “Lalani-Fahamasina” iny?
9 Nataoni-Jehovah azo antoky hoe fa tsy nisy raha nanakasaka sasy an-dala eny lafa niala baka a Babylona any Jiosy rey. (Vakio Isaia 57:14.) Ka manao akory “Lalani-Fahamasina” amy androntsika henanizao iny? Taonjato maro talohani-1919, le nampiasa lahilahy vitsivitsy natahotsy azy Jehovah mba hanampea olo hiala baka amy Babylona Bevata ao. (Ampitovizo amy Isaia 40:3.) Niezaky mafy rozy nikarakara ani-lala io mba hahafahani-ze olo mana fo soa hiala amy fivavahan-diso ka hanompo ani-Jehovah miaraky amy ty vahoakiny. Ino iaby ty asa natao mba ‘hanomàna ani-lala’ io? Ndao moa tsika handiniky ty sisany amy raha nataon-drozy rezay.
Tanatini-taonjato maro, le nanokatsy ani-lala iny lahilahy vitsivitsy natahotsy a Ndranahary rey mba hahavy ty olo hiboaky baka amy Babylona Bevata ao (Fehintsoratsy 10-11)
10-11. Manino ty fanaova printy noho fandikà Baiboly ro nampiely ty fahamarina? (Henteo koa sary io.)
10 Nanao printy. Tamy tao 1450 tany ho any, le natao kopỳ ty Baiboly. Mbo nisoraty tamy tana ie tamy zay ka ela biby zay vo nivita. Tsy vitani-zay fa tsy de nisy Baiboly vita kopỳ koa tamy zay sady tena lafo ty viliny. Fe lafa nisy amy zay ty fitaova fanaova printy, le nimaro biby ty Baiboly voadika ka lasa nana Baiboly ty ankamaroan’olo.
11 Nandika teny. Tanatini-taonjato maro, le tamy safà latinina avao ro nandikà ty Baiboly, ka ze olo nahita fianara ro nahay namaky azy. Fe lafa nihamaro amy zay ty fitaova fanaova printy, le afaky nandika Baiboly tamy safà maro lahilahy tsy nivaliky rey. Afaky mampitaha ty olo henanizao hoe ino ty raha nampianarini-mpitariky fivavaha rey an-drozy, le ino ty tena ampianarini-Baiboly.
Nanokatsy ani-lala iny lahilahy vitsivitsy natahotsy a Ndranahary rey mba hahavy ty olo hiboaky baka amy Babylona Bevata ao (Fehintsoratsy 12-14)c
12-13. Ino ty nataon’olo sisany nianatsy Baiboly tamy taonjato faha-19 mba hanaporofoa hoe diso ty raha nampianarini-fivavaha?
12 Nampiboaky fitaova fianara Baiboly. Tena nitandrina soa mpianatsy Baiboly rey lafa namaky ty Safà-Ndranahary. Fe neloky ty mpitariky fivavaha lafa niresaky ty raha nianaran-drozy tamin’olo hafa mpianatsy Baiboly reo. Nanomboky tamy 1835 tany ho any, ohatsy, le nampiboaky taratasy mivalo maro lahilahy tsy nivaliky reo. Nampiharihary ty raha diso nampianarini-mpitariky fivavaha rey taratasy mivalo rey.
13 Tamy tao 1835 tany ho any, le nampiboaky taratasy mivalo nanazava mikasiky ty maty lahilahy matahotsy a Ndranahary mana anara Henry Grew zay. Niporofoany baka amy Soratsy Masy ao fa diso ty fampianarani-fivavaha hoe mana fanahy tsy mety maty ty olo. Ndranahary raiky avao hoasany ro afaky manome fiaina mandrakizay ty olombelo. Tamy 1837, le nahita ani-taratasy mivalo io tanaty train tany mpitariky fivavaha mana anara George Storrs zay. Lafa baka namaky ani-taratasy mivalo iny ie, le niresy lahatsy hoe nahita ty fahamarina. Niresahiny tamin’olo hafa ty raha nihainy. Tamy 1842, le nanao lahateny nifampitohitohy ie. Zao ty foto-kevitsini-lahateny io: “Famotopotora—Tsy Mety Maty va ty Raty Fanahy?” Anisani-nandramby soa baka amy raha nisoratini-George Storrs rey tanora atao hoe Charles Russell zay.
14. Nahasoa ani-Rahalahy Russell noho namany rey va ty ezaky nataon’olo hafa taloha tany mba hikarakarà ani-lala ara-panahy iny? (Henteo koa sary io.)
14 Nahasoa ani-Rahalahy Russell noho namany rey va ty ezaky nataon’olo hafa taloha tany mba hikarakarà ani-lala ara-panahy iny? Eka. Lafa nianatsy rozy, le afaky nikaroky tamy diksionera ara-baiboly, boky, noho Baiboly amy fandikan-teny sankarazany satria fa nisy ani-fitaova reo taloha tany. Nahasoa an-drozy koa ty fikaroha nataon-dry Henry Grew, George Storrs, noho ty olo hafa. Niaraky niasa Rahalahy Russell noho namany rey tamy fikarakarà ani-lala ara-panahy iny, ka nampiboaky boky noho taratasy mivalo maro miresaky mikasiky Baiboly.
15. Ino ty fiovà bevata niseho tamy 1919?
15 Tamy 1919, le tsy nana fahefà tamy vahoaki-Ndranahary sasy Babylona Bevata. Tamy tao io avao, le nanomboky niasa ty “mpanompo azo atokisa noho mahihitsy” mba hahafahani-ze olo mana fo soa handeha amy “Lalani-Fahamasina” iny. (Mat. 24:45-47) Niasa mafy nanoma ani-lala iny olo taloha tany rey. Nisy vokany raha zay satria nanampy ani-ze olo nanomboky nandeha tamy lalambe iny hianatsy raha maro mikasiky ani-Jehovah noho ty fikasàny. (Ohab. 4:18) Lasa afaky nanova ty fiainan-drozy koa rozy mba hifanaraky amy ty sitraponi-Jehovah. Tsy nitamà Jehovah hoe avy le hiova tanteraky ty mpanompony. Tsy zay ty nataony fa nidioviny tsikelikely rozy. (Henteo ty efajoro hoe “Nidiovini-Jehovah Tsikelikely ty Vahoakiny.”) Azo antoky hoe ho falifaly biby tsika iaby laha ataontsika mampifalifaly ani-Ndranaharintsika iny ze raha iaby ataontsika!—Kol. 1:10.
MBO MIVOHA “LALANI-FAHAMASINA” INY
16. Ino ty fikojakojà natao tamy “Lalani-Fahamasina” iny nanomboky tamy 1919? (Isaia 48:17; 60:17)
16 Mila fikojakojà ty lala mba hahavy azy ho soa avao. Nanomboky tamy 1919, le nisy fanamboara natao avao tamy “Lalani-Fahamasina” iny, amy zay ho maro ty olo hiala baka amy Babylona Bevata ao. Niasa mafy ty mpanompo azo atokisa noho mahihitsy, le nampiboaky boky natao hianara Baiboly rozy tamy tao 1921, mba hanampea ani-ze olo vaovao hianatsy fahamarina amy Baiboly ao. Harpa-Ndranahary ty nikaiha ani-boky io, le mandilatsini-6 tapitrisa ty nizarà sady tamy fivolana 36. Nimaro biby ty olo nianatsy fahamarina tamy boky io. Vo tsiela koa zay, le nahazo fitaova vaovao natao hampianara Baiboly tsika. Tsy ino zay fa ty boky hoe Ho Azonao Tavy ty Fiaina Zisiky Farany! Mampiasa ty fandaminany Jehovah amy andro farany zao ka manome hany ara-panahy mba hanampea antsika handeha amy “Lalani-Fahamasina” iny avao.—Vakio Isaia 48:17; 60:17.
17-18. Mitariky antsika aia “Lalani-Fahamasina” iny?
17 Lafa misy olo maneky hianatsy Baiboly, le mety hivola tsika hoe manomboky mandeha amy “Lalani-Fahamasina” iny olo iny. Misy olo sisany mandeha kelikely amy lalambe io le bakeo miala. Fa ty sisany tena tapa-kevitsy handeha amy lala io avao, le tsy hijano ie laha tsy avy amy tany teany handehana any. Aia moa zay?
18 Ho ani-ze mitamà hiay an-danitsy any, le mitariky an-drozy ho amy “paradisa-Ndranahary” an-danitsy any “Lalani-Fahamasina” io. (Apok. 2:7). Fa ho ani-ze mitamà hiay an-tany etoy, le manday an-drozy amy farani-Fanjakà 1 000 tao lalambe io. Ho lavorary ty olo iaby amy fotoa zay. Laha mandeha amy lalambe io iha henanizao, le ka miala sasy. Tohizo avao ty lianao zisiky hiavianao amy tontolo vaovao any! Mirary soa anao lahy mba ho avy soa any.
HIRA 24 Andao ho any An-tendrombohitr’i Jehovah
a Nikaihini-Jehovah hoe “Lalani-Fahamasina” lalambe an’ohatsy baka Babylona zisiky an’Israely any iny. Nanokatsy lala ho ani-mpanompony manahaky ani-zay koa va Jehovah amy androntsika zao? Eka! Nanomboky tamy 1919, le an-tapitrisany ty olo niala baka amy Babylona Bevata ao, le nanomboky nandeha amy “Lalani-Fahamasina” iny. Tsy maintsy mandeha amy lala io avao tsika kiraidraiky zisiky hiaviantsika amy pilasy teantsika handehana iny any.
c SARY: Rahalahy Russell noho namany rey, mampiasa fitaova fianara Baiboly fa nisy talohani-andron-drozy.