Nikaroky ty Fahamarina amy Baiboly ao Ulrich Zwingli

Tsy de sarotsy amin’olo tea fivavaha sasy henanizao ty manamarina laha mifanaraky amy ty raha ampianarin’ny Baiboly ty raha inoany. Fe tsy manahaky ani-zay ty tamy faramparan’ny taonjato faha-16. Tsy nana Baiboly amy fivolanany ty ankamaroan’olo tamy zay, ka sarotsy amin-drozy ty nikaroky ty fahamarina tao. Lasa olo vitsivitsy avao ro afaky nampitovy ty raha ampianarin’ny fivavahany amy ty raha resahin’ny Baiboly. Zara laha nanampy koa amin’io ty mpitariky fivavaha na tsy nanampy mihintsy. Mivola ty boky Tantaran’ny Eglizy Kristiana fa “tsy nanjary ty Eglizin’ny Soisy. Tsy nivaky loha ty mpitariky fivavaha tao, nanavakavaky, sady raty fandaisam-bata.”

Tamy fotoa zay mihintsy ro nanomboky nikaroky ty fahamarina amy Baiboly ao ty lahilahy raiky kaihy hoe Ulrich Zwingli. Ino ty raha nihitany lafa nikaroky ie? Akory ty nizaràny ty raha nianarany? Le ino ty raha azontsika ianara baka amy tantarany noho ty raha ninoany?

Nanomboky Nikaroky Zwingli

Tamy Zwingli mbo ni-20 tao, le ty ho lasa mompera Katolika ro faniriany. Tamy fotoa zay, le tsy maintsy nianatsy filozofỳ, fombafomban’ny fivavaha, noho ty raha nisoratin’ny “Baban’ny Eglizy” reo ze olo ta ho lasa mompera. Tsy maintsy nanao ani-zay koa Zwingli.

Akory ty nahitan’i Zwingli tsikelikely ty fahamarina amy Baiboly ao? Nijanjy ty toriteny nataon’i Thomas Wyttenbach ie tamy ie mbo tamy Iniversitèn’ny Bâle, ta Soisy any. Nihelofan’i Wyttenbach ty Eglizy satria nampianatsy fa misy mpitariky fivavaha afaky manome fanengà hadisoa.a Araky ty volanin’olo sisany koa, le tamy Wyttenbach ro nahaizan’i Zwingli hoe “maty indraiky avao Kristy mba hisolo ty fahotantsika.” (1 Petera 3:18) Lafa nihain’i Zwingli hoe amy alalan’ny soro nataon’i Jesosy avao ro tena ahazoa fanengà hadisoa, le tsy nekèny sasy ty fampianaran’ny fivavaha hoe afaky manenga hadisoa ty mpitariky fivavaha laha amea drala. (Asan’ny Apostoly 8:20) Fe ndre zay, le mbo nanohy ty fianarany avao ie, ka lasa mompera Katolika tamy ie 22 tao.

Tamy Zwingli mbo ni-20 tao tany, le nianatsy safà Grika ie, soa hahay soa ty raha tena voaresaky amy Testamenta Vaovao ao. Nampiana-bata ie tamy zay. Nandiniky ty raha nisoratin’i Érasme avao koa ie, le nihainy fa araky ty ampianarin’ny Baiboly, le Jesosy raiky avao ro Mpanelanela ty olombelo amy Ndranahary. (1 Timoty 2:5) Vokatsini-zay, le ny nampisalasala an’i Zwingli ty fampianaran’ny Katolika hoe afaky manampy antsika hifandramby amy Ndranahary ty olo masy.

Nanohy ty ezaky nataony mba hilà ty fahamarina avao Zwingli tamy ie 30 tao tany. Fe tanatini-fotoa zay koa, le nilasa mompera mpitso-drano an’ny maramila mandeha an’aly any rey ie. Nisy aly maromaro moa ta Eropy tany tamy zay mba hifeheza an’ny Italỳ. Tamy aly ta Marignano tamy 1515 iny, le ty vatany mihintsy ro nahita maramila samby Katolika nifamono, le an’arivony ty nimaty. Tao vitsivitsy tafarani-zay, le nadikan’i Zwingli tana ty Soratsy Grika Kristiana sady nilànìny tsianjery ty ankamaroany andinin-teny tao. Nifindra ta Zurich, a Soisy any, ie tamy 1519. Tao ty ankamaroany rafitsy politiky nifehy an’ny Soisy. Tany ie ro nanomboky nino hoe tsy tokony hampianatsy raha tsy voaporofo baka amy Soratsy Masy ao ty fivavaha. Fe akory ty hanampeany ty hafa mba hitovy hevitsy aminy?

“Mbo tsy nisy Toriteny ho iny Ndraiky”

Nieritseritsy Zwingli hoe tsy hino ty vandin’ny fivavaha reo sasy ty olo lafa maharè ty fahamarina baka amy Baiboly ao. Farany lafa nilasa mompera tamy fiangonan’ny Grossmünster, fiangona bevata ta Zurich tao ie, le nisy fomba fampianatsy vaovao napetrakiny. Zao ty nataony: Tsy nivakiny sasy ty bokim-bavaky Latininab nampiasan’ny mpitariky fivavaha reo tanatin’ny taonjato maro, fa avy le baka amy Baiboly ao ro nitoriany Filazantsara. Nivakiny kiraidraiky baka amy voalohany zisiky farany ty toko ao. Tsy ty fanazavà baka amy Baban’ny Eglizy koa ro nampiasany lafa hanazava ty Soratsy Masy ie, fa ze voaresaky amy Soratsy Masy ao avao. Nampiasa ani-ze andinin-teny mora azo ie lafa hanazava an’ny andinin-teny sarotsarotsy rey.​—2 Timoty 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Nasehon’i Zwingli tamy toriteny nataony koa fa tena ilà amy fiaina andavanandro ty Baiboly. Nampianatsy mikasiky ty fandaisam-bata soa resahin’ny Baiboly ie, le nitoriny koa hoe tsy mety ty mivavaky amy Maria renin’i Jesosy noho amy olo masy. Nitoheriny koa ty famarota fanengà hadisoa noho ty fandaisam-bata ratin’ny mpitariky fivavaha. Nanao akory amy zay ty olo lafa naharè ani-raha rezay? Nivola ty olo sisany naharè ty toriteny voalohany nataony hoe: “Mbo tsy nisy toriteny ho iny ndraiky.” Zao koa ty nisoratin’ny mpahay tantara raiky zay, mikasiky an’ny Katolika nijanjy an’i Zwingli rey: “Maro ty olo nalay ty hadalà noho ty fandaisam-bata ratin’ny mpitariky fivavaha, le tsy nivavaky sasy. Fe nimpoly nivavaky ndraiky rozy.”

Tamy 1522, le nampiasa ty mpanao politiky ta Zurich tao ty mpitariky fivavaha, mba handrara ty olo tsy hanao raha tsy mifanaraky amy fampianaran’ny eglizy. Nivoasazy ho mpivadi-pinoa amy zay Zwingli. Fe ndre zay mbo tsy nampiova hevitsy azy. Tapa-kevitsy hanoriky ty raha ninoany avao ie, ka naleony niala tsy ho mompera Katolika.

Ino ty Nataon’i Zwingli?

Ndre fa tsy mompera sasy Zwingli, le mbo nanohy nitory noho nandresy lahatsy ty olo hino ty raha resahiny avao. Lasa nalaza ie vokatsin’ny toriteniny rey, sady lasa maro ty mpanao politiky ta Zurich tao nijanjy azy. Maro ty mpanao politiky nanoriky ty safàny, ka nampirisiky an-drozy handay fanavaoza amy fivavaha ta Zurich tao ie. Niresèny lahatsy, ohatsy, ty fitsarà ta Zurich tao, tamy 1523, mba handrara ze fivavaha tsy mampianatsy raha baka amy Baiboly ao. Niresèny lahatsy koa rozy, tamy 1524, mba handrara ty fanompoan-tsampy. Lafa neken’ny vahoaky amy zay raha zay, le niaraky niasa tamy pasitera tan-tanà eo ty mpitsara, ka nampandropaky alitara, sampy, sary, noho nanimba ty fitaova noho taolan’olo natao hivavaha rey. Zao ty resahin’ny boky hoe Zwingli: Mpaminany Nandeha Nialy (amy safà anglè): “Le nangalatsy noho nanimba raha maro tan-deglizy any ty Vikings, fe mbo tsy nahita fandravà manahaky ani-zay mihintsy ty Eglizy Antinana any.” Nandresy lahatsy ty manam-pahefà koa ie, tamy 1525, mba hamadiky ty tranon’ny eglizy sisany ho lapotaly, le hampirisiky ty moany noho masera hanambaly. Nanome hevitsy koa ie hoe tokony hampifanarahy amy ze raha resahin’ny Baiboly Lamesa rey. (1 Korintianina 11:23-25) Mivola ty mpahay tantara sisany hoe nahavy ty mpitariky fivavaha noho ty mpanao politiky hiaraky hiasa ty ezaky mafy nataon’i Zwingli, sady nanoma an’ny Fanavaoza iny, le nampiforo ty eglizy Protestà.

Fe ty fandikà Baiboly ro tena niavaky amy raha nivitan’i Zwingli. Niaraky niasa tamy manam-pahaiza maromaro ie tamy 1520 tany, le nandiniky ty soratsy Hebreo noho Grika tam-boalohany tany rozy. Nidinihin-drozy avao koa ty Fandikan-teny Grikan’ny Fitopolo noho ty Vulgate Latinina. Tsotra ty fomba fiasan-drozy tamy zay. Vakin-drozy amy ty safà nandikà azy tam-boalohany tany ty andininy kiraidraiky, le vakin-drozy koa ty nandikà azy. Dinihin-drozy bakeo ty dikan’ny andininy iny, le soratin-drozy ty hevitsy nihitan-drozy. Nihazavànin-drozy noho nadikan-drozy ty Safà-Ndranahary, le nahavita ty Baibolin’ny Zurich rozy tamy 1531.

Olo nana fo soa Zwingli. Fe ndre zay, tsy nanaja ty raha inoan’olo koa. Lafa tsy naneky ty fampianarany mikasiky ty fanaova batisa ajà zao ty Anabatista, le nandramby anjara tamy fanenjeha an-drozy ie tamy 1525. Lafa nampiboaky didy ty fitsarà hoe hovonoa ze tsy maneky ty fampianara fa tokony hatao batisa ty ajà, le tsy mba nanohitsy ani-zay ie. Nampirisiky ty mpanao politiky koa ie mba hampiasa maramila amy fanavaoza iny. Fe nizizo tamy fanovà io ty faritsy sisany maro Katolika ta Soisy any, ka niteraky aly an-trano raha zay. Niaraky amy maramila baka Zurich any rey amy zay ie, le nandeha an’aly any. Nimaty tany ie tamy ie 47 tao.

Ty Ahatiarova Azy

Anisan’ny olo niavaky tamy tantara Ulrich Zwingli, ndre atao hoe nihena ty lazany lafa teo ry Martin Luther noho Jean Calvin, Mpitariky Fanavaoza Protestà. Fe Zwingli ro tena nahasaky nanohitsy ty fampianaran’ny Eglizy Katolika Romanina laha ampitovizy amy Martin Luther. Ty raha nataony koa ro nahavy ty olo ho parè haneky ty fampianaran’i Calvin tafara atoy. Nikaihy hoe Lahilahy Fahatelo Mpanday Fanavaoza ie vokatsin’ny raha iaby nataony.

Sady nisy vokany soa ty raha nataon’i Zwingli no nisy vokany raty. Mba hampiparitahany ty hevitsiny, le lasa nilitsy laliky tamy politiky ie sady nandramby anjara tamy aly. Tsy nanoriky ty modelin’i Jesosy Kristy ie lafa nanao ani-zay. Tsy naneky hilitsy amy politiky mihintsy Jesosy sady tsy nampirisiky ty mpianatsiny hamono ty fahavalony, fa mba ho tea an-drozy.​—Matio 5:43, 44; Jaona 6:14, 15.

Fe ndre zay, le ahatiarova azy avao ty fazotoany mianatsy Baiboly noho ty fizaràny ty raha nianarany amy hafa. Nahita fahamarina maro baka amy Baiboly ao ie, le nanampy ty hafa hikaroky ao koa.