Faamautuina e le Faamasinoga Maualuga i Kanata ia Aiā Tatau a Mātua
NA TUSIA E LE SUI O LE ALA MAI! I KANATA
PE A fesagaʻi lau tamaitiiti ma ni faafitauli ogoogo tau togafitiga faafomaʻi, i le avea o ni mātua alolofa e masani lava e lua te popole ma manatu mamafa i ai. Maeu le faamautinoa ma le faamafanafanaina o oe pe a faaaloalogia e fomaʻi alolofa, le ituaiga togafitiga e te filifilia! Peitai ane, e iai taimi e tulai mai ai gaoioiga faifaamalosi e lē amanaiaina ai manaoga o mātua. E masani lava ona taʻitaʻia atu e lenei mea i ni mea tutupu e afaina ai faalogona.
I Kanata, e faataga e tulafono mo le puipuia o tamaiti ia sui o le malo e aveesea faamalosi ai tamaiti mai le vaaiga a o latou mātua. E fa itumalo latou te faatagaina le malo e faaleaogaina faaiuga a mātua e aunoa ma se faamasinoga faaletulafono. Ua aumai e lenei mea ni mataupu tāua tele mo mātua ma fanau uma. O fea le vaega e faia ai e mātua filifiliga? Afai e filifili le malo e aiāina ia filifiliga e fai e mātua, o ā gaoioiga e ao ona fai ina ia maua ai e mātua ma fanau se faamasinoga saʻo e aunoa ma se faaituʻau? Po o puipuia e le Tulafono Faavae ia faaiuga e fai e mātua?
O se mataupu na tusia i le Toronto Star o Mati 3, 1995, lea sa aotele mai ai nei mataupu a o fesootai atu i se mea na tupu e aafia ai se pepe teine na fanau lē au lea sa fanau i le 1983. O ona mātua o ni Molimau a Ieova. “[Latou] te taliaina le tele o togafitiga faafomaʻi ae e tetee i le tuiina o le toto. Sa talosagaina e fomaʻi se faatonuga mai le faamasinoga. Na tuu atu e le faamasino le vaaiga o le pepe i le Sosaiete o Fesoasoani mo Tamaiti. E leai se toto na tuiina i le pepe ae faatoʻā tui pe ā o le tolu vaiaso mulimuli ane ai, o le taimi lea na fai ai na o se suesuega i le mata ma le manatu atonu e ono fai ai se taotoga. O lena taimi atoa sa tetee ai lava mātua seia oo i le taimi na tuuina atu ai le la tagi i le Faamasinoga Maualuga.”
Sa faia se faamasinoga ia Ianuari 27, 1995, ma e ui e lei faaleaogaina e le Faamasinoga Maualuga le mea na faia i le 1983, ae o le toalima o faamasino e toaiva sa iai, na latou faatulagaina mai taʻiala e taofia ai le faaaogaseseina o le pule a le malo. O le faaiuga a le faamasinoga na faamautuina ai aiā tatau a mātua e faia filifiliga i togafitiga faafomaʻi mo a latou fanau.
E faapitoa lava, na iloiloina e le faamasinoga le aiā a mātua mo le faia o filifiliga e ogatasi ma le saʻolotoga tau tapuaiga lea e faamaonia e le Canadian Charter of Rights and Freedoms. Na taʻua e le faamasino o Gerard La Forest e fai ma sui o le toatele, e faapea: “O le aiā tatau a mātua e tausi aʻe a latou fanau e tusa ai o o latou talitonuga faaletapuaiga, e aofia ai ma le filifilia o togafitiga faafomaʻi ma isi togafitiga, o se vala autū o mataupu faavae e tutusa lelei ma lo latou saʻolotoga tau tapuaiga.”
O le uluai taimi lenei ua faamalosia mai ai e le faamasinoga maualuga a Kanata le saʻolotoga tau tapuaiga e tusa ai o le Charter (Tulafono) e aofia ai le aiā tatau a mātua i le filifilia o togafitiga faafomaʻi mo a latou fanau. Na matuā faamanino mai e Faamasino La Forest lenei mataupu tāua ina ua ia taʻua: “E lē o lona uiga o lenei mea faapea e lē mafai e le malo ona aiāina se mataupu pe a manatu i ai ua talafeagai mo le puipuia o le saʻolotoga ma le soifua mālōlōina o se tamaitiiti. Peitai o lenei aiāina e ao ona talafeagai. I nisi faaupuga, e ao i filifiliga e fai e mātua ona maua le puipuiga mai le Charter ina ia mafai ai ona iloiloina ma le saʻo e le faamasinoga le aiā mai a le malo,—auā faatoʻā faatagaina pe a talafeagai ma aogā o loo faatulaga mai e le Charter.”
Na faamamafa e Faamasino La Forest le manaomia ona faamaonia mai o le saʻo ua aiāina ai filifiliga fai a mātua ina ua ia tali atu i faamatalaga sa fai mai e isi faamasino e toalua latou te galulue faatasi: “O nisi o a la faamatalaga e aliali mai sa la lagolagoina ai le faaleaogaina o le aiā tatau a mātua talu ai sa manatu i ai le fomaʻi e tatau ona faia faapea.—Ou te popole lava neʻi suia e se fomaʻi faaiuga a mātua e aunoa ma le faailoa mai o le pogai tatau ua fai ai.”
Sa faamatilatila mai e le Canadian Charter of Rights and Freedoms, o filifiliga fai a mātua e faatatau i togafitiga faafomaʻi, o se aiā e aloaia. O lea na avatu ai se feau malosi i ē pulea nofoaga mo le soifua mālōlōina o tamaiti ma faamasino. E ao ona latou gaoioi ma le faaeteete ma le faaaloalo tatau i aiā tatau a mātua. E ao foi i fomaʻi o loo faia togafitiga ona talia nei taʻiala ina ia latou lagolagoina filifiliga a mātua mo togafitiga e sui ai, e aofia ai ma—togafitiga e aunoa ma le toto—mo tamaiti.
I le manatu atu i finauga o loo fai nei e uiga i le tuiina o le toto atoa ma ona āuga leaga ua aliali mai, e aofia ai ma le AIDS, e mafai ai e so o se tasi ona talisapaia le faamatalaga a le faamasino o La Forest ina ua ia faaopoopo mai: “O le manatu mamafa lea e faaleo mai e le itu a mātua i lenei tagi ua lāgā ai le fesili masani pe ua ono ma tatau ai le faaauau ona faia o togafitiga faafomaʻi lea e matuā fesiligia lava o latou aogā . . . Ae ui i lea, o manatu faafomaʻi sa talanoaina i le 1983 . . . e lē o faatagaina ai i tatou e fesiligia le tatau ai o le tuiina o le toto, e ui lava ina ono faaosoosoina se tasi e faia faapea ona o mea ua tutupu mai ai. Peitai ane, ua faamanatu mai ia i tatou e lenei tagi le manaomia o le faaeteete pe a faalēaogaina le tetee a mātua.”—O upu faasisipa o a matou ia.
O le mataupu lea sa i le Toronto Star e pei ona taʻua i le amataga na faaiu mai e faapea: “O le ā ua faataulauina e le faaiuga a le Faamasinoga Maualuga? Muamua, o lea ua iai taʻiala mo fomaʻi, mātua, tagata faigaluega mo le saogalemu lautele, ma faamasino pe a tulaʻi mai ni feeseeseaiga o manatu i le va o mātua ma fomaʻi. Lua, o le manatu i togafitiga e sui ai le toto e ao ona tatala atu i ai le avanoa ma ia fetuutuunai pe a oo ina manaomia se toto ae maise lava i le taimi o loo tele ai togafitiga e sui ai le toto ua saunia ma o loo maua. Tolu, pe a faia se filifiliga e suia ai le faaiuga a mātua, e ao lava ona fai se talanoaga lē faaituʻau i le faamasinoga ma e ao i le malo ma fomaʻi ona matuā faamaonia mai le talafeagai o lo latou aiāina o le faaiuga a mātua.”
E lē taumatea le aogā ma le atiina aʻe ai o fomaʻi, faamasino, ma mātua i isi atunuu i taʻiala ia na faataatia mai i le filifiliga na mafuli i ai le toatele o le Faamasinoga Maualuga i Kanata. O le faamoemoe, ia faaauau pea e fomaʻi i so o se vaipanoa ona saunia ia togafitiga faafomaʻi i le tomai ma le agaga faapalepale ma le manatu mamafa i aiā tatau a mātua, atoa ma fanau.