Lomiga Faale-Tusi Paia I LE INITANETI
Lomiga Faale-Tusi Paia
I LE INITANETI
Faa-Samoa
ā
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • ʻ
  • TUSI PAIA
  • LOMIGA
  • SAUNIGA
  • g97 10/8 itu. 11-13
  • Filifilia Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina

Leai se vitiō o maua i lenei vaega.

Faamalie atu na iai se faalētonu i le kopiina o le vitiō.

  • Filifilia Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina
  • Ala Mai!—1997
  • Tamaʻi Ulutala
  • Mataupu e Taitutusa
  • Le Aogā o Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina
  • Se Vala Tāua
  • Ia Matauina Pea le Malosi e Maua Mai i Isi Ituaiga o Meaʻai
  • Pe a Tausami i se Faleʻaiga
  • O Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina mo Tagata Uma
  • Au Taumafa Masani—Pe e Ono Faapuupuuina ai Lou Soifua?
    Ala Mai!—1997
  • Lapo‘a Tele—Le Mea e Mafai Ona Fai i Ai
    Ala Mai!—2005
  • Taumafa Paleni e Mafai Ona E Maua
    Ala Mai!—2002
  • Auala 1—Taumafa i Mea‘ai Tatau
    Ala Mai!—2011
Faitau Atili
Ala Mai!—1997
g97 10/8 itu. 11-13

Filifilia Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina

E UI lava ua aʻoaʻoina fomai i aso nei mo le togafitia o faamaʻi, ae na faapea mai se tasi fomai: “O le mea moni lava ia, o le soifua maloloina, e lē o sa matou matafaioi lea. O le soifua maloloina o le avega tauave a tagata taitoatasi.”

O Sio, lea na taʻua i le mataupu na tuanai atu, sa ia manatu mamafa i le taliaina o lenei avega tauave ina ua uma sona taotoga sa togafitia ai se alātoto na matuā poloka. Sa ia faia suiga manaomia i lana tausami, ma ia selesele ai ni aogā ofoofogia. “Ua faaleleia le tulaga o lou alātoto Sio,” o le tala fiafia atu lea a lana fomai. “Ua aogā le fuafuaina tatau o au taumafa masani.”

O ā ituaiga o fetuutuunaiga e mafai ona tatou faia i a tatou taumafa masani? E mafai faapefea ona faalagolago ia i tatou le avega tauave mo lo tatou soifua maloloina ma taumamafa i se auala e foliga mai o loo faaleleia atili ai?

Le Aogā o Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina

O le aogā o le iai o ni taumafa masani e maua ai le soifua maloloina, o le filifilia lelei lea o taumafa o loo mauaina. Mo se fesoasoani i le filifilia o taumafa lelei, ua fautuaina mai ai e le Matagaluega o Faatoaga a le Iunaite Setete le faaaogaina o se siata e fa ona vaega mo le fuafuaina o taumafa.—Tagai i le siata i le itulau 12.

I le vaega pito i lalo o le siata, o loo iai taumafa malō e maua ai le masoā, lea e aofia ai taumafa e maua mai le saito, e pei o falaoa vela, cereal, araisa, ma le pasta. O nei taumafa o le faavae lena o taumafa masani e maua ai le soifua maloloina. I le vaega lona lua, o loo iai vaega tutusa e lua; o le isi vaega o fualaau faisua, ma le isi vaega o fualaau taumafamata. O nei taumafa o ni taumafa malō foi e maua ai le masoā. E tatau ona filifilia le tele o au taumafa masani o aso taitasi mai nei vaega e tolu o taumafa.

O le vaega lona tolu o loo iai ni vaega laiti se lua. O le tasi vaega o loo iai taumafa e pei o le suāsusu, yogurt, ma le sisi; a o le isi vaega o loo iai aano o manufasi, moa, iʻa, dry beans, fuamoa, ma nuts.a E ao ona fuafua tatau le faaaogaina na o sina vaega talafeagai o taumafa mai i nei vaega. Aisea? Talu ai o le tele o nei taumafa e maua ai le anoanoai o le gaʻo lea e toʻa i alātoto (cholesterol), ma le gaʻo e toʻa (saturated fat), ma e mafai ona faateleina ai le lamatiaga mo faamaʻi o alātoto ma le kanesa.

Ma le vaega mulimuli, i le pito lava i luga o le siata, o loo iai sina tamai vaega lea e aofia ai gaʻo malō, gaʻo suauu, ma taumafa suamalie. O nei taumafa e itiiti ni niuturiane (nutrients) e maua mai ai, ma e tatau ona seāseā taumafaina. E tatau ona tele taumafa e filifilia mai le vaega pito lava i lalo o le siata, ma ni nai taumafa mai le pito i luga.

Nai lo le tautū lava i se ituaiga taumafa e tasi mai vaega taitasi i le faasolo ifo i vaega i lalo o le siata, o se faiga atamai le tofo atu i le matalasi o taumafa eseese o loo iai i na vaega. O le mafuaaga, auā e tofu le taumafa ma sina tuufaatasiga eseese o niuturiane ma alavalava. Mo se faaaoaoga, o nisi fualaau faisua ma fualaau taumafamata, e lelei tele mo le mauaina mai ai o le vaitamini A ma le C, a o isi o loo tele ai le folic acid, calcium, ma le iron.

E lētioa lava ona matuā taatele mai tagata o ē e lē faaaogaina aano o manufasi i a latou taumafa masani. Ua faapea mai lē e iai sona tomai faapitoa i le fuafuaina tatau o meataumafa, o Johanna Dwyer i le mekasini FDA Consumer: “E maumaututū faamaoniga e iloa ai, o tagata ia e latou te lē faaaogaina ni aano o manufasi i a latou taumafa, e itiiti so latou lamatiaga mai le tele o le gaʻo i o latou tino, . . . le mamau o o latou manava (tulou), le kanesa o le māmā, ma le inu tele i le ʻava malosi.” Ae, e ese mai le talitonuga o nisi, ua taʻua i taiala o le fuafuaina tatau o taumafa i le 1995 e faapea, pe afai e lelei ona fuafuaina ma le faaeteete, e oo lava i taumafa e lē o faaaogā ai aano o manufasi “e mafai ona maua ai niuturiane na e manaomia mai Mea ua Faatulagaina mo Taumafa Tatau (Recommended Dietary Allowances).”

O se vala tāua mo tagata taitoatasi, o le taumafai lea e faagata mai le tele o le gaʻo latou te taumafaina mai taumafa tatau (dietary-fat) i lalo ifo o le 30 pasene mo gaʻo ia e ono toʻa i alātoto, ae ia i lalo ifo o le 10 pasene le gaʻo toʻa. E mafai ona e faia lenei mea e aunoa ma lou lē taumafaina o aano o manufasi, ma e aunoa foi ma lou faataulagaina ai o le olioli lea e te maua pe a e taumafa. E faapefea?

Se Vala Tāua

“O le ki, o le faaaogā o nisi mea e suitulaga,” o le faamatalaga lea a Dr. Peter O. Kwiterovich, mai le Johns Hopkins University School of Medicine. “Ia faaaogā nisi taumafa e itiiti se gaʻo e maua ai, e itiiti le gaʻo e toʻa, ma itiiti gaʻo e lē toʻa i alātoto e sui ai taumafa o loo tele ai nei gaʻo.” Faaaogā gaʻo suauu o loo fai mai fualaau faisua (vegetable oil) ma le margarine nai lo le gaʻo e maua mai aano o manu, gaʻo malō (solid shortening), po o le ghee—le pata taatele lea e masani ona faaaogā i Initia. Alofia le faaaogā o gaʻo suauu e pei o le palm oil ma le gaʻo suauu e fai mai le popo, lea e tele le gaʻo toʻa o loo iai. Ma ia vave ona faatapulaa lou taumafaina o mea na o loo faasalalau mai i faatosinaga faapisinisi—o tonati, keke, masikeke, ma pai—auā o na mea e masani lava ona iai le gaʻo e toʻa.

E lē gata i lea, ia faaaogā le suāsusu faasuavaia po o le suāsusu lea e itiiti le gaʻo e iai (1 pasene) nai lo le suāsusu lololo, faaaogā le margarine nai lo le pata, ma sisi e itiiti gaʻo o iai nai lo sisi lololo. Aua le toe taumafaina se aisakulimi ae taumafa le aisa suamalie lea e fai mai le suāsusu faasuavaia, sherbet, po o yogurt ua faaaisa e itiiti le lololo o iai. O le isi auala e faaitiitia ai le gaʻo lea e ono toʻa i ou alātoto, mai le iai i au taumafa masani, o le faaitiitia lea o lou taumafaina o lega o fuamoa i le na o le faatasi pe faalua i le vaiaso; faaaogā le niu o le fuamoa po o nisi mea e suia ai, pe a fai se kuka pe tao ni keke po o ni pai.

O loo faavasega faatasi atu aano o manufasi i le vaega o le Siata o Taiala mo Taumafa, ma aano o moa, ma iʻa. Peitai, o iʻa, moa, ma pīpī e masani ona itiiti le gaʻo pe a taumafaina nai lo aano o manu e pei o le fasipovi, fasimamoe, ma le fasipuaa, e fuafua i le lapopoa o loo tipi ai ma le auala o loo sauniunia ai. O hamburger, hot dogs, fasipuaa faamasima, ma sosisi e masani ona maua i ai le tele o le gaʻo lea e toʻa. E toatele tagata e iai tomai faapitoa i le fuaina o taumafa tatau ua latou fautuaina mai le faatapulaa o le tele o aano o manufasi, iʻa, moa e taumafaina i le aso, ia lē sili atu i le ono aunese. E ui o totoga o manu, e pei o le ate, atonu e iai ni ona aogā i taumafa tatau, ae tatau ona manatua o na mea e masani ona tele ai le gaʻo lea e ono toʻa i alātoto.

I le va o taumafataga masani, e toatele tagata e fiafia e taumafa i ni taumafa māmā, (snacks), lea e masani ona iai potato chips, pinati, fatunonu, masikeke, sukalati, ma isi mea faapena. O i latou e amanaia le tāua tele o taumafa tatau e maua ai le soifua maloloina o le a latou suia na mea i ni taumafa māmā e itiiti se gaʻo e maua ai, e pei o popcorn e lei tuuina i ai se pata po o ni masima, fualaau taumafamata, ma fualaau faisua e lei faavelaina e pei o karoti, celery, ma broccoli.

Ia Matauina Pea le Malosi e Maua Mai i Isi Ituaiga o Meaʻai

Pe a faaautū le fuaina o au taumafa tatau i taumafa e maua ai le masoā nai lo taumafa o loo tele ai le gaʻo, e mautinoa le iai o ni aogā. E ono mafai ai foi ona faaitiitia ai lou mamafa pe afai e te mamafa tele. O le tele o ni taumafa e fai mai le saito, fualaau faisua, ma bean e mafai ona e taumafaina e suia ai le taumafa o ni aano o manufasi, o le itiiti foi lena o le gaʻo o le a e faaputuputuina i totonu o lou tino.

O Rosa, lea na taʻua i le mataupu lona lua, sa manao e lusi ni ona pauna se 50 (tusa ma le 25 kilo) i totonu o le tausaga e tasi. Ina ia lusi se pauna e tasi, e tatau ona ia taumafaina le tusa ma le 3,500 calories e itiiti ifo nai lo le mea o loo manaomia e lona tino. E mafai ona ia faia lenei mea a lē o le faalaitiiti o lana taumafa, ia po o le matuā faagaoioi o lona tino i ni gaoioiga faatino. Sa filifili Rosa e fai uma mea na e lua. Sa faaitiitia ia calories o ana taumafa i aso taitasi i le 300. Ma amata ona ia savali pe tusa o le 20 maila i le vaiaso, o le faia faapea na aveesea ai pe tusa o le 1,500 calories. E ala i lona pipii atu i lenei fuafuaga, sa mafai ai ona paʻū pe tusa o le tasi le pauna (ʻafa kilo) i le vaiaso.

Pe a Tausami i se Faleʻaiga

Ua taatele faleʻaiga e iai taumafa e vave ona sauniunia. Peitai e manaomia le faautauta auā o le tele o taumafa o loo latou ofo mai e masani ona tele ai le gaʻo e toʻa, ma calories. Mo se faataitaiga, o le hamburger lapoa lea e lua ona vaega, e i le va o le 525 ma le 980 calories o loo iai—o le tele lava e maua mai le gaʻo. E masani lava o taumafa e vave ona saunia e ave i ai ma sisi, kulimi, ma sosi mo salati ae o nei mea o loo iai le gaʻo. O le tausami i ia ituaiga taumafa e ono afaina ai lou soifua maloloina.

Afai o e soifua i se atunuu e tetelē ai ʻaiga e laulauina e faleʻaiga, e manaomia ona e faaeteete i le tele o taumafa o loo e taumafaina. Afai e lē mafai ona e tausamiina le ʻaiga atoa, e mafai ona e fai i ai e te alu ma ave i le fale le isi vaega. O isi tagata o ē manatu mamafa i a latou taumafa e ʻota na o tamai taumafa (appetizer) ia e masani ona muamua mai a o lei aumaia le taumafataga autū, e masani foi e lē tetelē tele. O isi ulugalii ia po o ni tagata se toalua e ʻota na o le tasi le taumafa autū ona vaelua lea ia i laua, ia ae e toe ʻota se isi la salati. E atamai, ona e faaeteete i faleʻaiga ia e masani ona ofo mai le tele o taumafa i sina tau itiiti lava. O ituaiga nofoaga na e faaosoosoina ai ia taumafa tele.

O Taumafa Masani e Maua ai le Soifua Maloloina mo Tagata Uma

A o tauivi i latou o loo nonofo i atunuu i Sisifo ma le faafitauli o le puputa tele ma oo ai ina fai taotoga o le fatu, o togafitiga e faaaogā ai vailaau, ma togafitiga e faaaogā ai aaveuila, ma togafitiga faafomai taugata, ae o loo iai pea foi se vaega tele o tagata o loo aunoa ma ni taumafa talafeagai ia po o le matelaina foi ma oo ai i le oti. Peitai, i le lalolagi fou ua folafola mai e le Atua, o faafitauli i taumafa ma le fia taumafa o le a lē toe iai. Ua folafola mai e le Tusi Paia: “E taumafa o saito i le nuu i tumutumu lava o mauga.” (Salamo 72:16) O le a iloa foi e tagata pe faapefea ona olioli ai i le anoano o taumafa i se auala lelei, auā ua faamautinoa mai e le Tusi Paia ia i tatou: “E le fai mai foi se tasi ua mau ai, Ou te maʻi.”—Isaia 33:24.

Ua i faitotoa lena taimi o le soifua maloloina lelei atoatoa. Ae i le taimi nei, e mafai ona tatou taumafai e faatumauina sina soifua maloloina lelei e ala i le filifili lelei o taumafa e malosi ai mai i taumafa o loo mafai ona tatou mauaina.

[Faaopoopoga i lalo]

a O nisi taumafa e mafai ona faavasega atu foi i isi vaega. Mo se faaaoaoga, o dry beans ma lentils, e mafai ona faavasega i le vaega o fualaau faisua, po o le faavasega faatasi ma aano o manufasi ma le vaega o fatu o laau.

[Pusa/Ata i le itulau 12]

Siata O Taiala Mo Meataumafa

Ia tele atu ni meaʻai e filifili ma le atamai mai vaega pito i lalo o le Siata o Taiala mo Meataumafa

Meaʻai e toʻa le gaʻo, gaʻo faasuavaia, ma meaʻai suamalie

Ia itiiti lona faaaogaina

Vaega o suāsusu, yogurt, ma sisi

Ia faalua i le faatolu ona taumafaina i le aso

Ia faatolu i le faalima ona taumafaina i le aso

Vaega o falaoa vela, cereal, alaisa, ma pasta

Ia faaono i le faa- sefulutasi ona taumafaina i le aso

Vaega o aano o manufasi, moa, iʻa, dry beans, fuamoa, ma nuts

Ia faalua i le faatolu ona taumafaina i le aso

Vaega o fualaau taumafamata suamalie

Ia faalua i le faafā ona taumafaina i le aso

[Ē Ana le Ata]

Mai le: Ofisa o Faatoaga a Amerika, Matagaluega o le Soifua Maloloina ma le Tautua mo Tagata i Amerika

    Lomiga Faa-Samoa (1971-2026)
    Log Out
    Log In
    • Faa-Samoa
    • Lafo Faamatalaga
    • Faapolokalame
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Aiāiga Faapitoa
    • Aiā Faaletulafono
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Lafo Faamatalaga