Ia Puipuia Oe Mai Meaola Ninii!

TUSIA E LE SUI O LE ALA MAI! I HONDURAS

UA E ala mai ma faalogona faafāufau. Ua e vaivaigofie. Ua fula tēisi lou manava. Po o faailoga ea o le maʻitō? Atonu o lena. Ae afai o loo e nofo i le teropika po o vaega o le lalolagi e tuaoi ma le teropika, atonu la o le faafitauli o le ono iai lea o ni ituaiga o meaola ninii (parasites) i totonu o lou manava. O ā ia meaola ninii ua i totonu o le manava, ma e mafai faapefea ona e iloaina po o lena ua i totonu o oe nei meaola lē manaʻomia?

E faigofie ona faapea atu, o le meaola laitiiti o se mea o loo ola ma ia mauaina ni aogā mai le meaola lea o loo ia ola ai i luga po o totonu foi. E lua ituaiga o meaola ninii e ola i le manava, o protozoans, lea o loo aofia ai amoebas, ma helminths, po o anufe. O le telē o le faaleagaina o lē o loo nofo ai i totonu e faalagolago i le ituaiga ma le aofaʻi o meaola ninii o loo iai ma le matua ma le tulaga tau soifua mālōlōina o lē o loo ia nofo ai.

Mo se faaaʻoaʻoga, o le anufe fafine, e mafai ona tuuina ni fua pe tusa ma le 200,000 i le aso. Peitaʻi, e ao ona tautuufua i le palapala ina ia mafai ai ona ola. O le aofaʻi o anufe o loo i se tagata e faalagolago i le aofaʻi o fua e mafai ona ola po o le aofaʻi o fua ua fofoa na foloina. E toʻatele tagata o loo i totonu o o latou manava anufe e aunoa ma lo latou iloaina. Peitaʻi pe afai e tele anufe, e mafai ona faapogaia ai le poloka o le gaʻau.

O nisi o āuga masani pe a iai meaola ninii i le gaʻau, o le tigā o le manava, e faafāufau, e lē lagona se fiaʻai, e fula le manava, e faapalupē, ma le faaumiumi o lē mafai ona faamalūina lelei e le puta meaʻai, e tatā le manava, pe mamau foi. E ono avea foi le paee, lē moe lelei, mageso, īī le mānava, ma le fiva, o ni faailoaga o le iai o meaola ninii i totonu o le manava. O le mea moni, o nei āuga e mafai foi ona faailoa mai ai le tele o nisi maʻi. Peitaʻi e mafai ona iloa po o le maʻi e māfua mai i meaola ninii e ala i ni suʻesuʻega eseese e faia i le otaotavale.

E tāua tele le iloaina saʻo o le maʻi. Mo se faataʻitaʻiga, pe afai o loo iai anufe ma nisi ituaiga o meaola ninii, e manaʻomia ona togafitia muamua anufe. Aisea? Talu ai o nisi vailaau e lē mafai ona tapēina ai anufe ae na ona faateʻia ai o i latou, ma oo ai ina ō atu i isi totoga o le tino ma faapogaia ai ni faaleagaina matuiā.

E Sili le Puipuia i lo le Togafitia

E ui ua faamaonia le aogā o togafitiga tau vailaau i le tapēina o meaola ninii, ae sili atu lava ona lelei le alofia o le uluaʻi pisia i na meaola ninii. E mafai la faapefea ona e puipuia oe mai meaola ninii?

O le tumamā o le puipuiga sili lea ona lelei. E lē tatau ona taatitia ni otaotavale e lē tanumia. O faleese e ao ona faatulaga i se mamao ese talafeagai ina ia saogalemu ai punāvai. E lē tatau ona faaaogāina otaotavale o tagata e fai ma faalelei eleele. E tatau foi ona tumamā lelei. E lē gata i lea, aua neʻi faatagaina fanau e ʻaia palapala. Afai ua iai se tamaitiiti se toʻatasi ua maua i ai meaola ninii, o se tulaga lelei le siakiina loa o tagata uma o le aiga.

E ao foi ona faaeteete i le faatauina ma le sauniunia o meaʻai. Taumafai e faatau mai mea o loo ola i se vaipanoa o loo taʻuleleia i le tumamā. E tatau ona vela lelei vaega pito mafiafia o aano o manufasi. Aua lava neʻi taumafaina mata aano o manufasi. O fuālaau faasua ma fuālaauʻaina mata e ao ona matuā fufulu lelei muamua. Peitaʻi ia faaeteete i le toe faaaogāina o vai ua uma ona faaaogāina muamua, ona atonu ua iai ni meaola ninii.

O vaitaumafa e ao lava ona faapuna lelei. Pe a maalili le vai, e mafai ona toe saʻeu ina ia toe faafoisia i ai le okesene. O le tele o faamamā vai (filters) a aiga e lē atoatoa ona lelei mo le aveesea uma ai o meaola ninii. O le mamā atoatoa o faguvai o loo faatauina e faalagolago i le tele o puipuiga tau tumamā o loo tausisia i le fale o loo utuina ai.

O le faimalaga po o le aai ese mai le aiga e manaʻomia atili ai le faaeteete. O vai inu o loo faatauina i fagu po o pepa e masani lava ona saogalemu pe a faaaogāina e aunoa ma le aisa. Talu ai o nisi o meaola ninii e mafai lava ona ola i le mālūlū o le aisa, e faatoʻā mamā la le aisa pe a mamā foi le vai o loo fai mai ai. Atonu e manaʻomia ona e faaeteete i le taumafaina o meaʻai e faatauina e tagata i le auala. O fala ʻaina po o meleni ua uma ona tipitipi atonu e foliga faatosina mai, ae masani lava ona faafoliga fou mai e ala i le lūlū i ai o vai i luga—o vai atonu e lē o mamā. Ia faaeteete, ae aua foi le soona fefe naʻuā auā e oo ai ina lē mafai ona e olioli i lau faiga malaga. E ala i le usitaʻia o lapataʻiga talafeagai, e tele ai mea e mafai ona e faia e puipuia oe lava mai meaola ninii.

[Ata i le itulau 14]

O le tumamā o le puipuiga sili lea ona lelei

[Ata i le itulau 15]

E faatoʻā mamā le aisa pe a mamā foi le vai o loo fai mai ai

[Ata i le itulau 15]

O “amoebas” ma anufe, o ituaiga na e lua o meaola ninii

[Ē Ana le Ata]

DPDx, the CDC Parasitology Website