6 Auala e Puipuia ai Lou Soifua Mālōlōina

O se Luʻi i Atunuu Tau Ati Aʻe

E TELE ni taumafaiga ua faia e le toʻatele o tagata i aso nei ina ia tumamā, aemaise lava i atunuu e faalēlava ai le vai mamā ma e faalēlelei foʻi auala e faamamā ese ai otaotavale. Ae e aogā tele le taumafai ia tumamā. E tusa ai o le tulaga o tamaiti e mamaʻi ma feoti, e silia ma le ʻafa o le aofaʻi o na tamaiti ua aafia, e māfua mai lea i siama e sao atu i o latou gutu ona o le palapalā o o latou lima, po o le lē lelei foʻi o meaʻai faapea ma vaitaumafa. E mafai ona puipuia mai i le tele o maʻi, aemaise lava le manava tatā, e ala i le faaaogā o fautuaga o loo i le lomiga Facts for Life a le matagaluega a Malo Aufaatasi mo Tamaiti.

1 Ia lelei ona faamamā otaotavale

E tele siama o loo iai i otaota o tagata, faapea ma manu. Pe a iai siama e maua ai faamaʻi i le vai ma meaʻai, po o loo iai foʻi i lima ma mea e fai ai meaʻai, e mafai ona ulu atu i le fofoga ma foloina, ona oo ai lea ina maʻi. O le auala e sili ona lelei e puipuia ai mai siama, o le faamamā ese lea o otaota uma. E tatau lava ona faaaogā se faleese mo otaotavale. Ia vaai ia aua neʻi iai ni otaota o manu i autafa o fale, i auala e feoaʻi ai le aiga, po o mea e taaalo ai tamaiti.

Ia vave ona tanu otaota pe afai e leai se faleese. Ia manatua, o otaota uma, e oo lava i otaota o pepe, e iai siama o loo māfua mai ai maʻi. E ao foʻi ona ave otaota o tamaiti i faleese, pe tanuina.

Ia toʻaga e faamamā faleese. Ia tapuni faleese ma ia faaalu le vai o fale toso.

2 Fufulu ou aao

E ao ona e toʻaga e fufulu ou aao. O le a faamamā ai siama pe afai e faaaogā se fasimoli ma le vai, po o le lefulefu ma le vai. E lē lava le faaaogā na o le vai e fufuluina ai lima—e manaʻomia ona fufuluina uma lima i le fasimoli po o le lefulefu.

E tāua tele le fufuluina o ou aao pe a uma ona e faaaogāina le faleese, ma pe a uma foʻi ona faamamāina le nofoaga o se pepe po o se tamaitiiti ua faatoʻā uma ona fai sana feʻau mamao. Ia fufulu foʻi ou aao pe afai sa e loteina ni manu, a o leʻi loteina meaʻai, ma a o leʻi fafagaina tamaiti.

E aogā le fufulu o lima e puipuia ai mai anufe ia e māfua mai ai maʻi. E lē mafai ona e iloa anufe seʻi vaganā ua iai se faata e faatetele ai mea. O loo iai anufe i feʻau mamao ma feʻau lata, i le vai ma le palapala, ma o loo iai i aano o manu e leʻi lelei ona faavelaina. O se auala autū e puipuia ai le oo atu o anufe i lou tino o le fufuluina lea o ou aao. E lē gata i lea, ia seeina seevae pe a lata i le mea o iai faleese ona e mafai ona puipuia ai le ulu atu o anufe i lou tino e ala atu i paʻu o ou vae.

E masani ona tuu lima o tamaiti i o latou gutu, o lea ia toʻaga e fufulu o latou lima, aemaise lava pe a uma ona fai se feʻau mamao, ma a o leʻi oo foʻi ina ʻai. Ia aʻoaʻo i latou e fufulu o latou lima ma aua le taaalo i talaane o le faleese po o mea e faaaogā mo lea tulaga.

3 Ia fufulu ou fofoga i aso taʻitasi

Ina ia puipuia mai faamaʻi mata, ia fufulu ou fofoga i le fasimoli ma le vai i aso taʻitasi. E ao foʻi ona fufuluina mata o tamaiti. E fiafia tele lago ia e feaveaʻiina siama, i mata palapalā. E mafai e nei siama ona mamaʻi ai mata ma oo lava foʻi ina tauaso ai.

Ia toʻaga e siaki mata o lau fanau. O mata e soifua mālōlōina lelei, e foliga susū ma iila. Afai e iloa atu ua mamago mata, pe mūmū, tigā, pe e tagi foʻi, e ao ona ave le tamaitiiti e vaai se fomaʻi.

4 Faaaogā na o vai mamā

O le a faaitiitia le mamaʻi o le aiga pe a faaaogā vai mamā ma ia puipui ia vai mai siama. Atonu o lenā o loo mamā vai o loo outou faaaogāina pe afai e sau mai ni paipa ua lelei ona faia ma tausia, pe aumai foʻi mai ni vaieli po o vaipuna e mamā. E faalēlelei vai i vailepa, o vaitafe, ma tane e leai ni tapuni, po o nisi foʻi vaieli, ae e mafai ona faamamā e ala i le faapunaina.

E ao ona iai ni ufiufi o vaieli. E tatau ona toʻaʻaga e fufulu pakete, o maea, ma isi mea tuu vai o loo faaaogāina e asu ai le vai ma faaputu, ae aua neʻi faataatitiaina i lalo. E ao ona tutuli ese meaola mai le mea o loo maua mai ai le vaitaumafa ma le mea o loo nonofo ai le aiga. Aua le faaaogāina ni vailaau po o faga vao e lata ane i le mea o loo maua mai ai le vai.

E tatau ona teuina vai i se mea tuu vai e mamā ma o loo fai sona tapuni. E lelei pe afai e iai sona gutu paipa e ki mai ai le vai. Afai e leai se gutu paipa, e ao ona faaaogā se asu po o se ipu mamā e asu ai le vai. E lē tatau lava ona lolōina lima palapalā i vaitaumafa.

5 Puipui meataumafa mai siama

E mafai ona e tapēina siama e ala i le faavela lelei o meaʻai. O meaʻai uma, aemaise lava aano o manu ma moa, e ao ona faavela lelei. E vave lava ona faateleina le aofaʻi o siama i meaʻai māfanafana. O lea la, e tatau ona taumafaina meaʻai i le taimi e vela ai. Pe afai e silia ma le lua itula lea e fia faaaogāina ai se meaʻai, ia tuu i se mea e faavevela ai pea, po se mea mālūlū. Ia ufiufi foʻi meaʻai o loo teuina mo se isi taumafataga. O le a puipuia ai mai lago ma isi iniseti. Ia toe faavevela meaʻai a o leʻi taumafaina.

E sili ona lelei ma sefe le suāsusu o le tinā mo pepe ma tamaiti laiti. E sili atu ona lelei suāsusu mai manu ua uma ona faapuna po ua fai i ai se faiga faapitoa e tapēina ai siama na i lo le susu e leʻi faapunaina. Aua le faaaogāina fagu susu seʻi vaganā ua e faamamāina i se vai vevela ua faatoʻā puna. E masani lava ona iai siama i fagu susu, ia e māfua ai le manava tatā. E sili atu pe a faasusu e le tinā lana pepe pe faaaogā se ipufaiʻau mamā e fafagaina ai.

Fufulu fualaau ʻaina ma fualaau faisua i vai mamā. O se tulaga lea e sili ona tāua, pe afai o loo fafagaina pepe ma tamaiti laiti i fualaau ʻaina ia e lē manaʻomia ona faavelaina.

6 Faamamā ese uma lapisi ma otaota

O lago, mogamoga, ma isumu, e latou te feaveaʻia siama. E olaola lelei nei meaola i mea e iai lapisi. Afai e leai se taavale e aoina lapisi i lo outou vaipanoa, ia eli se pū ma tuu i ai lapisi ma susunu, pe tanuina, i aso taʻitasi. Ia faamamā ese lapisi mai lou fale, ma aveese vai palapalā.

Pe afai e te toʻaga e faaaogā nei fautuaga, o le a lē pine ae avea ma au masani i aso taʻitasi. E lē faigatā ma e lē tele foʻi se tupe e faaaluina ai, ae o le a puipui ai lou soifua mālōlōina ma le soifua mālōlōina o lou aiga.

[Ata i le itulau 11]

Pe afai e leai ni faleese, ia vave ona tanu otaotavale

[Ata i le itulau 11]

Ia toʻaga e fufulu ou aao

[Ata i le itulau 12, 13]

O le a faaitiitia le mamaʻi o aiga pe a faaaogā vai e mamā ma puipui vai mai siama

[Ata i le itulau 12]

Ia fufulu mata i se fasimoli i aso taʻitasi

[Ata i le itulau 13]

Pe afai e teuina se meaʻai ua uma ona kuka mo se isi taumafataga, ia ufiufi lelei

[Ata i le itulau 13]

E tatau ona susunu pe tanu lapisi a le aiga i aso taʻitasi