Aʻoaʻoina le Mea Moni e Faatatau i Faiga Lē Tonu
Faamatalaina e Ursula Menne
Talu mai lava loʻu laʻititi, na ou matuā naunau lava e lelei ma tonu le auala e feutagaʻi ai tagata uma. O lenei faanaunauga na iʻu ai ina faafalepuipui aʻu e le pulega faa-Komunisi i Siamani i Sasaʻe. Ou te leʻi faatalitalia o le a ou maua ai i inā le tali i faiga lē tonu. Seʻi oʻu faamatala atu.
NA OU fanau i le 1922 i Halle i Siamani, o se taulaga ua silia ma le 1,200 tausaga talu ona iai. E tū i le pe ā ma le 120 maila (200 km) i le itu i saute i sisifo o Perelini, ma o se tasi o taulaga na muamua lava malosi ai le lotu Porotesano. Na fanau loʻu uso o Käthe i le tausaga 1923. Na auai loʻu tamā i le vaegāʻau ae o loʻu tinā o se tagata pese i le fale tifaga.
Na ou aʻoaʻoina mai i loʻu tamā lenei faanaunauga malosi o le taumafai e faasaʻo faiga lē tonu. Ina ua ia tuua le vaegāʻau, na amata loa lana pisinisi, o se faleoloa. Talu ai o le toʻatele o tagata e faatau i lona faleoloa o tagata matitiva, e na te faaalia la le lotoalofa ma talia a latou aitalafu. O lenā uiga lelei na iʻu ai ina gau ma tapuni ai lona faleoloa. O le faaaʻoaʻoga a loʻu tamā na tatau ona ou aʻoaʻoina mai ai, o le taumafai e foʻia faiga lē tonu ma faiga lē saʻo, e sili atu ona faigatā nai lo mea e tatou te mafaufau ai. Ae na faigatā lava ona aveesea ai loʻu faanaunauga na iai a o oʻu laʻititi.
Na ou maua mai i loʻu tinā le taleni tusiata, ma na ia aʻoaʻoina foʻi i maʻua ma Käthe i musika, pese ma siva. O aʻu o se teineitiiti tiotio ma fiafia mai lava o laʻititi, na ma maua foʻi ma Käthe se olaga lelei seʻia oo i le tausaga 1939.
Amata se Olaga Faigatā
Ina ua uma aʻu aʻoga, na ou auai ai i se aʻoga siva e taʻua o le ballet, lea na ou aʻoaʻoina ai foʻi ma le isi ituaiga siva e taʻua o le Ausdruckstanz (siva e faailoa ai faalogona), mai iā Mary Wigman. O ia o se tasi o tagata na muamua amataina nei ituaiga siva, lea e faailoa mai ai e le tagata siva ona faalogona e ala i taga. Na amata foʻi ona ou tusiata. O lea, na faatumulia loʻu olaga talavou i le fiafia ma aʻoaʻoina le tele o mea. Ae i le 1939, na amata ai le Taua Lona Lua a le Lalolagi. O le 1941 le isi tausaga sili ona faigatā, ina ua maliu loʻu tamā i le fatafata vaivai.
Na matuā faigatā taimi o taua. E ui lava e na o le 17 oʻu tausaga ina ua amata le taua, ae na ou manatu ua faaleagaina le lalolagi. Na ou vaai i le aafiaga leaga o le pulega faa-Nasi i tagata, ma oo ai i tulaga faigatā, maliliu, ma faileagaina. Na matuā faaleagaina le matou fale i se pomu, ma na maliliu nisi o loʻu aiga ona o le taua.
Ina ua faai‘uina fetaua‘iga i le 1945, na matou iai pea ma Käthe, ma loʻu tinā i Halle. O le taimi lenā, ua uma ona ou faaipoipo ma ua maua le ma tama teine. E leʻi faigofie laʻu faaipoipoga. Na ma teteʻa, ma na ou galue o se tagata siva ma tusiata ina ia tausia ai maʻua ma laʻu tama teine.
Na vaevaeina Siamani i ni vaega se fā ona o faigātaua, ma o le matou taulaga na iai i le vaega na pulea e le Soviet Union. O lea, na matou iai uma i lalo o le faigāmalo faa-Komunisi. I le 1949, na avea ai le isi vaega o Siamani lea na masani ona taʻua o Siamani Sasaʻe, ma vaega o le Malo Faatemokalasi o Siamani (GDR).
Se Olaga i Pulega Faa-Komunisi
A o faagasolo na tausaga, na ou tausia loʻu tinā ona ua maʻi. Na ou maua se galuega faaofisa i le malo. I le taimi lenā, na matou feiloa‘i ai ma ni tamaiti aʻoga na tetee i faiga lē tonu na iai i lenā taimi, ma na latou taumafai e foʻia. Mo se faataʻitaʻiga, na lē taliaina se tasi talavou i le iunivesite, ona na avea lona tamā o se vaega o le ‘au Nasi. Na ou masani lelei i le talavou, ona na matou iai faatasi i se aʻoga musika. Na ou mafaufau, ‘Aiseā ua ia mafatia ai fua ona o mea na faia e lona tamā?’ Na tele loʻu taimi na faaalu ma tamaiti aʻoga nei, ma ou filifili ai loa e auai i solo tetee. I se tasi taimi, na oo lava ina ou faapipii ni pepa o loo iai ni faamatalaga tetee i vaega e agaʻi atu ai i totonu o le fale faamasino.
Na ou lagona le lē fiafia i faamasinoga lē tonu, ona o nisi o tusi na ou tāina a o ou galue o se failautusi o le Regional Peace Committee. I se tasi taimi, ona o māfuaaga faapolotiki, na fuafua ai le Regional Peace Committee e lafo se faasalalauga faa-Komunisi i se toeaina e nofo i Siamani i Sisifo, ina ia faatupu ai masalosaloga o tagata iā te ia. Na ou lē fiafia i faiga lē faamaoni na faia i lenā tamāloa, ma ou nanāina ai na faasalalauga i le ofisa, e leʻi lafoina lava.
Na Aumaia e “se Tagata Sili Ona Inosia” se Faamoemoe
Iā Iuni 1951, na ō mai ai ni tamāloloa se to‘alua i totonu o loʻu ofisa ma faapea mai: “Ua molia nei oe.” Na la ave aʻu ma tuu i le falepuipui o Roter Ochse, po o Red Ox. I le tausaga na sosoo ai, na molia ai aʻu o se tagata fouvale i le malo. Na toe taʻu aʻu e se tamaitiiti aʻoga i le vaega o leoleo nanā a le Stasi, ma faailoa atu i ai na ou faapipii solo pepa e tusia ai faamatalaga tetee. E leʻi tonu loʻu faamasinoga, auā e leai ma se tasi na faalogo mai i laʻu faamatalaga e faatatau i oʻu moliaga. Na faafalepuipui aʻu mo le ono tausaga. I lenā taimi, na ou maʻi ai ma na ave aʻu i le falemaʻi o pagota faatasi ma isi fafine e toʻa 40. A o oʻu vaai atu i le matuā lē fiafia o foliga o nei tagata, na amata ai loa ona ou popole. Na ou tamoʻe atu ma tatuʻi le faitoto‘a.
Na fesili mai le leoleo, “O le ā le mea e te manaʻo ai?”
Na ou ee ma faapea atu “Ave aʻu i fafo. Tuu aʻu i se sela, ae ia ou alu ese atu ma lenei potu!” Ae e leʻi ano mai i laʻu talosaga. E leʻi umi lava, ae ou mātauina se fafine na ese ai lava ona uiga mai i isi. Na iloa atu i ona foliga lona toʻafilemu. Na ou nofo loa i ona autafa.
Na ou teʻi ina ua ia faapea mai, “Ia e faaeteete i le nofo i oʻu autafa.” Na toe faapea mai, “E matuā inosia lava aʻu e tagata ona o aʻu o se Molimau a Ieova.”
I lenā taimi, ou te leʻi iloa na vaai faigāmalo faa-Komunisi i Molimau a Ieova o ni fili. E pau le mea na ou iloa, e iai ni Tagata Aʻoga o le Tusi Paia se toʻalua, (e pei ona faaigoa muamua ai Molimau a Ieova) na masani ona asiasi atu i loʻu tamā a o oʻu laʻititi. Ou te manatua e tele ina fai mai loʻu tamā, “E saʻo Tagata Aʻoga o le Tusi Paia!”
Na ou lagona le toʻafilemu ina ua ma talanoa ma lenei fafine. O lona igoa o Berta Brüggemeier. Na ou faapea atu, “Faamolemole ou te fia malamalama e faatatau iā Ieova.” E mai i lenā taimi, sa tele ina ma faatasitasi ma talanoa i le Tusi Paia. Na ou aʻoaʻoina le tele o mea, e aofia ai le iloaina o Ieova o le Atua moni, o ia o se Atua alofa, faamasinotonu ma e na te foaʻi mai le filemu. Na ou aʻoaʻoina foʻi, o le a ia aveesea mea leaga uma ua faapogaia e tagata amioleaga ma sauā. Ua faapea mai le Salamo 37:10, 11, “Ua toeitiiti lava ona lē toe iai lea o le tagata amioleaga . . . A o ē e agamalu, e fai mo i latou le lalolagi, e matuā faafiafiaina fo‘i i latou ona o le tele o le filemu.”
Faasa‘oloto Aʻu ma Faimalaga Atu i le Itu i Sisifo
Na faasa‘oloto aʻu i le 1956, ina ua mavae le silia ma le lima tausaga o oʻu falepuipui. I le lima aso talu ona ou saʻoloto, na ou sola ese ai mai le Malo Faatemokalasi o Siamani (GDR) ma ou malaga atu ma nofo i Siamani i Sisifo. Na ou alu ma ave laʻu fanau teine e toʻalua, o Hannelore ma Sabine. O i inā na tatala ai le ma faaipoipoga ma laʻu tane, ma matou toe feiloa‘i ai ma ni Molimau. A o oʻu suʻesuʻeina le Tusi Paia, na ou iloa ai e tatau ona ou faia le tele o suiga ina ia faaōgatusa loʻu olaga ma tapulaa a Ieova. Na ou faia na suiga ma ou papatiso i le 1958.
Na ou toe faaipoipo iā Klaus Mennei, o se Molimau a Ieova. Na ma maua se faaipoipoga fiafia, ma maua le ma fanau e toʻalua o Benjamin ma Tabia. E faanoanoa ona na maliu Klaus i le pe ā ma le 20 tausaga ua teʻa i se faalavelave faafuaseʻi, ma na ou nofo toʻatasi ai lava talu mai lenā taimi. Ae e matuā faamāfanafanaina aʻu i le faamoemoe o le toetū, i le iloaina o le a toetutū mai ē ua maliliu i le lalolagi Parataiso. (Luka 23:43; Galuega 24:15) E matuā faamāfanafanaina foʻi aʻu i le vaai atu o loo auauna uma laʻu fanau e toʻafā iā Ieova.
Ou te lotofaafetai i loʻu suʻesuʻeina o le Tusi Paia ma aʻoaʻoina ai, e na o Ieova e mafai ona aumaia le faamasinotonu moni. I le lē pei o tagata, e silafia e ia mea uma o loo tutupu iā i tatou, e oo lava i o tatou talaaga, lea e masani lava ona lē amanaʻia e isi. O le iloaina o lenā mea moni, ua ou maua ai le filemu e oo mai lava i le taimi lenei, aemaise pe a ou vaai pe feagai ma ni faiga lē tonu. Ua faapea mai le Failauga 5:8: “Afai e te vaai i le sauāina o lē e itiiti ana mea ma le aveesea faamalosi o le faamasinoga ma le amiotonu i se itumalo, aua e te ofo i ia mea, auā o loo vaai mai lē e sili ona maualuga i lē e maualuga, ma ua iai i latou o ē e sili ona maualuluga iā i latou.” O “lē e sili ona maualuga” e faasino atu i Lē na foafoaina i tatou. Ua taʻua i le Eperu 4:13: “E leai fo‘i se foafoaga e lilo i lana silafaga, ae e taatitia fua mai mea uma, ma ua matuā faaalia mea uma i luma o lana silafaga, o lē e ao ona tatou tali atu i ai.”
Toe Mafaufau i le Toetoe 90 Tausaga ua Teʻa
O nisi taimi e fesili mai tagata pe faapeʻī le olaga i le pulega a le ʻau Nasi ma le faa-Komunisi. E leʻi faigofie le olaga i lalo o na pulega uma. Na faamaonia mai e nei pulega, e pei foʻi o isi faigāmalo, e lē mafai e tagata ona pulea i latou lava. Ua failoa manino mai ma le faamaoni e leTusi Paia e faapea: ‘Ua pule le tagata i le isi tagata ma ua matuā afāina ai o ia.’—Failauga 8:9.
A o oʻu talavou ma leai se poto masani, na ou saʻili atu i tagata mo se faigāmalo e faamasinotonu. Ua sili atu mea ua ou iloaina. E na o Lē na foafoaina mea e mafai ona ia aumaia se lalolagi faamasinotonu, e ala i le aveesea o tagata amioleaga ae tuu atu i lona Alo o Iesu Keriso le pule i le lalolagi, o lē e faamuamua mana‘oga o isi nai lo o ona lava mana‘oga. Ua faapea mai le Tusi Paia e faatatau iā Iesu: “Ua e fiafia i le amiotonu a ua e ‘ino‘ino i le solitulafono.” (Eperu 1:9) Ou te mātua lotofaafetai ona ua tosina mai aʻu e le Atua i lenei Tupu lelei ma faamasinotonu, o lana pulega ou te manaʻo e ola ai e faavavau!
[Ata]
Matou ma laʻu fanau teine o Hannelore ma Sabine ina ua matou taunuu i Siamani i Sisifo
[Ata]
O matou ma laʻu tama o Benjamin ma lana avā o Sandra i le taimi lenei