Vailaau Faaleaganuu i Aferika—Pe Ogatasi ma le Faa-Kerisiano?

Mo le faitau miliona o tagata Aferika, e pau lava tagata latou te faafesootaʻia mo so o se vailaau o tagata e fofō faaleaganuu. A e maise lava i nuu maotua e tau leai ni falemaʻi ma e seāseā ona i ai ni fomaʻi. Peitaʻi, o vailaau faaleaganuu, e masani lava ona pogai malosi mai faiga faataulaitu ma agaga. O le ā e tatau ona faia e se Kerisiano i lalo o nei tulaga?

“ʻO LENEI “agbo” (vailaau) atonu o le a mafai ona fasiotia ai o ia ma faauma ai ana faiga leaga ma i tatou foʻi.’ Ma i lea, atonu o le vaifofō fou faapea o le a iʻu ina faaumaina ai aʻu, ona ligiina ifo loa lea o le paluga i loʻu faaī.”

O lenei mea na tusia e se fomaʻi o vailaau i Lagos, Nigeria, i le Sunday Times i se mataupu na faauluatalaina “Aua le Manatu Faatauvaa i le Faamalologa Faaleaganuu.” Sa ia faamatalaina le leai o se faamoemoe sa i ona mātua faapea, pe mafai ona toe ola mai o ia, mai se maʻi faigata sa maua ai a e faatoā tasi lona tausaga. O le vailaau, na auina ia i latou e se tagata e fofō faaleaganuu, sa viia tele ona o le faasaoina ai o lona ola.

O le tele lava o tagata Aferika e fiafia i vailaau faaleaganuu, e masani lava ona faamatala ma le ofo e uiga i vaifofo ua aafia ai tulaga na lē taulau ai togafitiga a falemaʻi. O isi e faitio ma faapea mai e lē mamā, ma o ni mea pepelo faataulaitu. I itu uma e lua, e i ai i latou o ē o atu i sailiiliga faasaienitisi, i togafiti e faia i laulaau masani ma lo latou aloaʻia lelei foʻi ma talia tagata e fofō faaleaganuu. O le toatele e fia vaai i se paluga faaleaganuu ma vailaau faaona po nei, e manaomia ai le felagolagomaʻi i le va o ē faia vailaau, e pei ona faia i itu uma e lua i Saina ma Initia.

E tusa lava pe e te lē nofo i Aferika, atonu e te fiafia lava e iloa pe uigā ma aogā moni vailaau a tagata Aferika. A e faapefea mea o loo taatele i Aferika? Po o le malosi sili o se mea tatau, pe o se taualumaga e leaga e tatau ona teena? O le ā le tulaga faa-Kerisiano e tatau ona i ai agaʻi i na vailaau faaleaganuu a Aferika?

Vailaau mai Laau

O laau aina, e mautinoa lava, o le puna autū o lō tatou ola. E i ai foʻi laau iti e maua ai fualaau faasaina ma vailaau oona, ua faaumatia ai le lē mafaitaulia o le aofai o tagata ua latou faaaogāseseina. A e pe sa e iloa, o nisi o nei lava fualaau, o loo faaaogāina i vailaau, e ala i le iloiloina o laau sa faaaogāina i vailaau faaleaganuu. Na latou aoina faaaʻoaʻoga, faavailaau, a e iloiloina ma suʻesuʻeina o latou iʻuga i le tino ma totoga ninii e mafua ai faamaʻi. O le iʻuga ua maua ai ni fualaau tāua e pei o le quinine, reserpine, digitalis, ma codeine.

Na maua faafuaseʻi e tagata o aso anamua le tele o togafitiga tau i laau, e ala i tofotofoga ma mea sese, po o le matauina foʻi o mea e tutupu i manu, pe a latou ʻaina nisi o laau. E masani o i latou na faia na suʻesuʻega ma maua ai na mea, na avea ma tagata fofō ma tausia ai le tomai i totonu o ō latou aiga. O le poto i laau na faasolo atu mai le tamā i le atalii, po o se isi tagata ua filifilia na te faia. O le tele lava o tagata fofō faaleaganuu, e tumau pea ona faalilolilo, e masani lava ona palaʻai e faailoa mai, po o ā laau na faia mai ai a latou vai. A e tele atu o loo aafia i vailaau o aganuu faa-Aferika na i lo o na o togafitiga mai laau.

Tosinaga Malosi Faaagaga

O le tele lava o togafitiga faa-Aferika, e i ai ni sootaga vavalalata ma malosi e sili atu i le faanatura. O le toatele lava ua talitonu e aumaia e laau ni faalogona, malosi o fesootaʻiga ma le poto e sili atu. O nisi tagata e fofō ua faapea mai, latou te malamalama i gagana a laau, ma mafai foʻi ona latou faia ni fesootaʻiga ma i latou. O nisi e lē vaai atu faapea o le fesootaʻiga e sau mai laau, auā ua latou fai mai o agaga lē vaaia na taʻitaʻiiina i latou i laau, e mafai ona maua ai mea mo togafitiga.

E tele lava se vaaiga ua faia e agaga i vailaau faaleaganuu i Aferika. O se faataʻitaʻiga, e toatele tagata Nigeria, ua talitonu o faamaʻi ma le oti ua mafua mai a lē ona o le ita o atua (po o agaga o tuaā) po o fili foʻi ua faia mea faataulaitu. O lea ua faia ai ni taulaga o faaleleiga, ma ua faatino ai na faiga ma auala faaagaga.

O se tagata fofō i Nigeria, o Asuquo, o se tasi sa matuā malosi lona talitonuga i lenei mea. Fai mai o ia: “Na ou aʻoaʻoina vailaau mai laau mai loʻu tamā, ma e masani ona faia ni taulaga i atua ma agaga o ō matou augā tamā, i le sauniunia lea o le paluga o vailaau. Sa ou talitonu faapea, latou te aumaia togafitiga, ma o le lē faia o ni taulaga ia i latou, e aumaia ai faamaʻi ma le oti.”

O le mea moni lava, e masani ona aogā i le isi itu. O nei talitonuga ua gauaʻi atu ai le faitau miliona o tagata i le mataʻu i faiga faaagaga, ma pologa ai i le malosi o agaga lē vaaia. E toatele ua pagatia i taaʻiga ma faalavelaveina. O lenei mea ua na o lea le pogai malosi, e teena ai so o se togafitiga e aafia ai ni taulaga, po o isi faiga faaagaga. Ma o agaga ua latou pulea ma faalavelave i tagata, po o le faaseseina foʻi o i latou e manatu faapea foi e mafai e laau ona faia ni fesootaʻiga, o le mea moni o se matuā taufaasese, ma o se mea matuā leaga lava. Ua lapataʻia mai le Tusi Paia: “A o mea ua fāsia e nuu ese, ua fāsia e i latou mo temoni, a e lē o le Atua; ou te le loto foi ina ia outou mafuta faatasi ma temoni.” 1 Korinito 10:20.

O temoni, o agelu lē usiusitaʻi na faasalaina e le Atua mo le faaumatiaga i le lumanaʻi ua latou fuli atu nei e faaliliu e se tagata, mai le tapuaʻi atu i le Atua moni, o Ieova. (2 Peteru 2:4; Iuta 6) Latou te faatagā foliga i nisi taimi faapea o i latou o atua lelei. (2 Korinito 11:14) I le faaauauina atili o la latou taufaasese, latou te faafoliga mai i tagata oti ma taʻitaʻiina tagata e manatu faapea, o loo ola pea o latou tuaā i se lalolagi o agaga. Peitaʻi, ua taʻu manino mai e le Tusi Paia: “O e ua oti latou te le iloa se mea; . . . auā e leai se galuega, po o se mafaufau, po o se iloa, po o se poto i le tuugamau [Seoli], o loo e alu atu i ai.”—Failauga 9:5,10.

O lea, o se mea sese mo ē tapuaʻi i le Atua moni ona talia mai tagata o loo faia togafitiga mai laau ni togafiti e aafia ai faiga faaagaga. E faapena foʻi, tagata fai vai mai laau, o ē ua mananao e avatu le tapuaʻiga e talia e le Atua, e tatau ona faamuta so o se faiga faaagaga. E moni, o i latou e liliu atu i faiga faaagaga, ua teena le finagalo malie o Ieova ma lana puipuiga, ma e leai foʻi se nofoaga i le faapotopotoga Kerisiano. (Kalatia 5:19-21; Faaaliga 21:8) E toatele ua latou teena faiga faaagaga, ma ua latou iloa faapea o nisi togafitiga tau vai mai laau, e mafai lava ona aogā e aunoa ma le i ai o ni faiga faaagaga.

Le Suiga i le Faa-Kerisiano

I le tautala e uiga i mea na oo totino lava ia te ia, ua faapea mai Erhabor, o sē fai vai lauiloa faalemalō o lē e fai sona falemaʻi o vai mai laau: “Muamua sa ou talitonu faapea e tatau ona faaaofia ai tulaga i vailaau ina ia tau ma le agaga lea e i tua o le maʻi. Peitaʻi, ina ua uma ona ou suʻesuʻe le Tusi Paia ma Molimau a Ieova ma avea o se Kerisiano, sa ou lafoaʻi loa nei faiga, ma gaoioi ai nei loa e tusa ma mataupu silisili a le Tusi Paia. Ua ou iloa ai nei o togafitiga lava latou, e i totonu lava o laau.”

E faapena foʻi i tala a Asuquo: “O mea na ou aʻoaʻoina e uiga ia Ieova na aumaia ai se uiga fou i loʻu olaga. Ua leai nei soʻu fefe i tupuʻaga, ma ua ou iloa le Atua moni. Sa ou iloa foʻi o taulaga e lē tatau, ma o le sua mai paʻu ma lau o laau e faamalolo ai tagata. E toatele tagata ua ō mai nei ia te au mo ni togafitiga, auā ou te lē faaaogāina a latou faiga faaagaga i le fesili atu i ni taulaga. E lē tele se tau latou te totogiina mai mo aʻu togafitiga, na i lo le o atu i ē fofo juju.”

Ona e lē faaaogāina foʻi e Okon, o se tasi foʻi na te faia vai mai laau, ni faiga faaagaga o le memumemu o le gutu i ni upu lē leoa ma fai ai taulaga, ua taʻuleaga ai o ia e isi tagata fai vai ona ua “faaleagaina ai a latou fofo.” O nisi o aʻu maʻi,” sa ia fai mai ai, “e o mai e pei o ni sipai ina ia faamaonia pe o oʻu faia pea faalilolilo ni taulaga. A e ina ua manuia togafitiga mo le lua vaiaso, ua latou ioe, ou te lē o faaaogāina so o se faiga faataulaitu. Latou te maua foʻi aogā ma i latou. Sa ou maofa ina ua vaaia le toʻafa o i latou na mamaʻi, o auai i le Tauaofiaga o le ‘Alofa Tauatua’ a Molimau a Ieova ia Tesema i le 1980. Sa latou fusi atu aʻu ma faapea mai: ‘Sa matou ō mai i lau faamalologa faaletino. A e na e tuuina mai foʻi ia i matou ma le faamalologa faaleagaga.’”

O Kerisiano faapenei, e tatau ona latou teena tagata o ē na mananao e toe foʻi atu i faiga faaagaga. Ua latou iloa, afai latou te tuufaatasia a latou togafitiga ma so o se faiga faaagaga, o le a lē toe tatau loa la mo i latou, ona tumau i totonu o le faapotopotoga Kerisiano. O lea latou te lē ofoina atu ai ni taulaga, po o o nisi lava faiga faataulaitu. Latou te lē faia foʻi ni faaupuga pepelo faapea, latou te mafai ona faamalōlō so o se ituaiga o maʻi, latou te lē avatua foʻi ni faamatalaga faapea, o ia i latou malosiaga faapitoa. Latou te alofia foʻi e oo lava i ni foliga faataulaitu.

Faamalologa Moni Mai le Atua

I le tele o atunuu tau atiina aʻe, o le toatele lava o tagata o aināina, e faalagolago tele i togafitiga e faia e tagata fofō faaleaganuu, ma o i latou ia avatu i ai le faatuatuaga tele o i latou. O le isi foʻi itu, ona o le lē lava o falemaʻi ma fomaʻi e faafetaiaʻia le manaoga mo ni togafitiga. O lea, o le toatele lava o tagata i nei atunuu, ua faapena foʻi ona faaauau pea le ō i nei tagata fofō, o le toatele o i latou e faaaogā faiga faaagaga. A e o le ā o le a e faia?

O le “upu moni” na fetalai ai Iesu, o le a “tuusaʻoloto foi outou.” (Ioane 8:32) I le iloa e taʻuleagaina e le Tusi Paia nei faiga, o le a musu ai le Kerisiano e avea o ia ma se e lē faamaoni i le Atua, i le faafesootaʻi atu i tagata oti, po o le saili atu foʻi i se tagata fofō, e fai ai aitu vavalo. (Teuteuronome 18:10-13; faatusatusa le Numera 23:21, 23) Ma pe a maʻi, o le a lē o se mea poto foʻi mo se Kerisiano ona manatu faapea o le autū o nei faafitauli uma, o se faiga faataulaitu a se tasi o ita mai. E tatau i se tasi ona lē fefe i le maʻi ona o se mana faataulaitu, pe afai e tumau i le itu a le Atua i le teena o so o se mea, e fesootaʻi ma agaga. Afai, ona o le lē lelei atoatoa o loo ia i tatou uma, ua mafua ai ona mamaʻi, e ao la ona faia se filifiliga totino faatatau i ituaiga o togafitiga.a

Seʻia oo i lena aso fiafia, ua faamautinoa mai e le Atua e Ona Le Malosi Uma Lava ia i tatou faapea, o le a ia puipuia i latou, o ē faalagolago ia te ia. O lea o Kerisiano uma lava, e manaomia ona faalagolago atu ia Ieova, faalatalata atu ia te ia i le tatalo ma olega. O le a iʻu lenei i le ola sili atu o na maloloina nei, ma o le a faamautinoa ai lo tatou maua o le ola lelei atoatoa, i le Parataiso folafolaina mai i le lalolagi.—2 Peteru 3:10-14; 1 Ioane 2:17.

[Faaopoopoga i lalo]