Finafinau e Iu i le Agaʻigaʻi i Luma
E PEI ONA FAAMATALAINA E JOSÉ MAGLOVSKY
Ina ua taofi e le leoleo loʻu lima, sa ou autilo solo mo loʻu tamā. A e peitai, e aunoa ma loʻu iloa, ua ave o ia i le ofisa o leoleo. Ina ua ou taunuu atu i inā, sa taofia e le leoleo a matou lomiga uma lava, e aofia ai ma a matou Tusi Paia, ma faaputu i luga o le fola. Ina ua vaai atu i lenei mea, sa fesili atu loʻu tamā: “E oo lava i Tusi Paia o lena ua e tuu i luga o le fola?” Na faamalie mai le taʻitaʻi o leoleo, ona ia tago lea i Tusi Paia ma tuu i luga o le laulau.
AISEA na ave ai i matou i le ofisa o leoleo? O ā a matou mea na fai? Pe na matou i ai i se nuu e lē talitonu i le Atua ua tilofaia e leoleonanā gaoioiga uma, lea e oo lava i a matou Tusi Paia ua aveesea mai ia i matou? Ina ia tali nei fesili, o le a seʻi tatou foi i tua i le 1925, i le taimi a e ou te lei fanau mai.
I le tausaga lena, na tuua ai e loʻu tamā o Estefano Maglovsky, ma loʻu tinā o Juliana le atunuu na taʻua i lena taimi o Iukosalavia ma siitia atu i Pasili, ma nonofo ai i São Paulo. E ui lava sa avea Tamā o se Porotesano a o Tinā o se Katoliko, a e e lei avea le lotu ma mea na fevaevaeai ai i laua. O le mea moni, ina ua mavae le sefulu tausaga mulimuli ane, na tupu ai se mea na tuufaatasia ai i laua i se lotu e tasi. O le tane a le uso laitiiti o Tinā, na ia avatua ia Tamā se tamaʻi tusi felanulanuai i le gagana Hagakeri o loo talanoaina ai le tulaga o ē oti. Na ia maua le tamaʻi tusi ona o se meaalofa na tuuina atu ia te ia, ma na ia talosaga atu ia Tamā e faitau i ai ma faailoa atu sona manatu e uiga i mataupu o le tusi, a e maise lava le vaega e uiga ia “seoli.” Na alu le po atoa o faitau ma toe faitau e Tamā le tamaʻi tusi, ma i le isi aso na sosoo ai, ina ua sau le tane a lona tuafafine i le fia iloa o se manatu o Tamā, sa ia taʻutino atu e faapea: “O le upu moni lenei!”
Ni Amataga Laiti
Ona o le lomiga na aumai i Molimau a Ieova, o lea na tau fai saili uma ai i laua mo i latou i le fia iloa atili e uiga i o latou talitonuga ma aʻoaʻoga. Ina ua maua, na amata ai e nisi o lo matou aiga ona faia ni talanoaga faale-Tusi Paia ma Molimau. I lena lava tausaga, e 1935, na amata ai se suesuega faale-Tusi Paia e lē aunoa i le gagana Hagakeri, i tagata e tusa ma le toavalu na auai, ma talu mai lena taimi, na faia ai pea suesuega faale-Tusi Paia e lē aunoa i lo matou fale.
Ina ua mavae le lua tausaga o suesueina le Tusi Paia, na papatisoina ai Tamā i le 1937 ma avea ai o se Molimau a Ieova aasa, i le auai i le galuega talaʻi mai lea fale i lea fale, ma sa auauna foi o se auauna tofia ma o se fai suesuega. Sa fesoasoani o ia i le faavaeina o le uluai faapotopotoga i São Paulo, i le vaega o Vila Mariana. Na siitia mulimuli ane le faapotopotoga i le ogatotonu o le aai ma taʻua ai o le Faapotopotoga Tutotonu. I le sefulu tausaga mulimuli ane, a e faavaeina loa le faapotopotoga lona lua, i le vaipanoa o le Ypiranga, ma na tofia ai Tamā e avea ma auauna i le faapotopotoga i inā. I le 1954, na faavaeina ai se faapotopotoga lona tolu, i le vaipanoa o Moinho Velho, sa avea ai foi o ia ma auauna i le faapotopotoga.
Ina ua mautū le vaega lenei, sa ia fesoasoani atu i se vaega taulata ane i São Bernardo do Campo. Semanū le faamanuiaga a Ieova i taumafaiga a nei vaega toaitiiti o Molimau i na tausaga, na oo ai ina vaaia le faatupuina mataina, o lea, i le 1994 na sili atu i le 70,000 tagata talaʻi i faapotopotoga e 760 i São Paulo. E faanoanoa, ona ua lē o soifua mai Tamā e vaai i lenei faatupuina. Na maliu o ia i le 1958 i le 57 o ona tausaga.
Tauivi e Mulimuli i le Faaaʻoaʻoga a Tamā
O se uiga mataina o loʻu tamā e pei o isi Kerisiano taʻumatuaina, o lona agaga talimalo. (Tagai i le 3 Ioane 1, 5-8.) O le iuga, na matou maua se faaeaga matou te talimalo ai ia Antonio Andrade ma lona faletua ma la laua tama, o ē na ō mai i Pasili mai le Iunaite Setete faatasi ma le uso ma le tuafafine o Yuille, i le 1936. Na avea foi ma a matou mālō ia le au faauu e toalua mai le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olomatamata o Kiliata, o Harry Black ma Dillard Leathco, o ē na avea ma uluai misionare na tofia i Pasili i le 1945. E toatele isi na ō mai mulimuli ane ai. O nei uso ma tuafāfine sa avea pea ma puna o faalaeiauga i tagata uma i lo matou aiga. I le talisapaia o lenei mea moni ma mo le lelei o loʻu aiga, sa ou tauivi ai e faataʻitaʻi i le faaaʻoaʻoga a loʻu tamā e tusa ai ma le uiga faa-Kerisiano o le talimalo.
E ui lava sa na o le iva oʻu tausaga ina ua aʻoaʻoina e Tamā le upu moni i le 1935, a e ona o le ulumatua, na ma ō faatasi ai ma Tamā i lana galuega faatiokarate. Sa matou auai uma lava faatasi ma ia i sauniga i le Maota o le Malo, na faatuina i le nofoaga o le ofisa ulu o Molimau a Ieova i São Paulo, i Eça de Queiroz Street, Numera 141. Faafetai i le aʻoaʻoga ma le toleniga na faia e Tamā ia te au, na faatupuina ai ia te au se lotomū ina ia auauna ia Ieova, ma i le 1940, na ou tuuina atu ai aʻu lava ia Ieova, ma faatinoina lenei mea i le papatisoina i le Vaitafe o Tietê, e tafe mai i le ogatotonu o le aai o São Paulo, lea ua faapolusioneina.
Sa vave lava ona ou iloa le uiga o le avea o se tagata talaʻi e lē aunoa o le tala lelei, o le totō ma faasūsū le feau o le upu moni i isi ma le faia o suesuega faale-Tusi Paia i aiga ma i latou. Nei la, a o oʻu vaai atu i le faitau afe o Molimau tuuina atu a Ieova i Pasili, e oo ai ia te au se lagona o le matuā olioli i le iloa na Ia faaaogāina aʻu e fesoasoani ai i le toatele o i latou e iloa le poto i le upu moni po o le faalolotoina foi o lo latou talisapaia o le upu moni.
Ia i latou na ou fesoasoani i ai, o Joaquim Melo, o lē na ou feiloai i ai i le faiva mai lea fale i lea fale. Sa ou talanoa i isi tamaloloa e toatolu o ē na faalogologo a e sa lē naunau tele mai. A e sa ou mātauina se tasi alii talavou o lē na auai ma sa faalologo ma le naunau. I le matauina o lona naunau, sa ou uai totoʻa atu loa ia te ia, ma ina ua uma ona avatu se molimau lelei, ona ou valaaulia lea o ia i le Suesuega Tautusi a le Faapotopotoga. E lei sau o ia i le suesuega, a e na sau i le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate, ma ina ua mavae lea, na ia auai loa e lē aunoa i sauniga. Na agaʻigaʻi i luma i se tulaga lelei, na papatisoina o ia, ma mo ni nai tausaga, na auauna ai o ia o se faifeau faimalaga, na ō faatasi ma lana avā.
Ona sosoo ai lea ma Arnaldo Orsi, o lē na ma feiloai i le fale faigaluega. Sa ou molimau atu e lē aunoa i se aumea ma te faigaluega faatasi, a e na ou mātauina se tama talavou e fai lana ʻava sa masani ona faalogologo ane, o lea na ou talanoa saʻo atu loa ia te ia. E sau o ia mai se aiga e Katoliko aʻiaʻi, a e sa faia ni fesili se tele e uiga i mataupu e pei o le ulaula, matamata i ata tifaga matagā, ma le aʻoaʻoina o le judo. Sa ou faaali atu ia te ia le mea o fai mai ai le Tusi Paia, ma i loʻu ofo ma le fiafia tele, i le aso na sosoo ai, na ia valaaulia ai aʻu ou te alu atu e vaavaai a o ia gagauina lana paipa ula tapaa ma le afi penisini faatasi ma lana koluse, sa ia faatamaʻia foi ana ata i amioga matagā, ma sele lana ʻava. O se tagata na suia i sina taimi puupuu lava! Na taofia foi lona toe aʻoaʻoina o le judo ma na talosaga mai ua manao ma te suesue i le Tusi Paia i aso taitasi. E ui lava i teteega mai lana avā ma le tamā, a e na agaʻigaʻi o ia i luma i se tulaga lelei i le itu faaleagaga faatasi ma le fesoasoani a uso o ē na nonofo e latalata ane ia te ia. I sina taimi puupuu, na papatisoina loa o ia, ma i aso nei, ua auauna o se toeaina i le faapotopotoga. Ua talia foi e lana avā ma le fanau le upu moni.
Faia se Sao i le Auaunaga o le Malo
Ina ua tusa ma le 14 oʻu tausaga, na amata ai ona ou galue i se fale e tusia ai faaaliga po o faasilasilaga, o i inā na ou iloa ai vali faasilasilaga po o faaaliga. Sa matuā aogā tele lenei mea, ma mo ni nai tausaga, sa na o aʻu le uso i São Paulo na masani ona ou tusia ma valiina pepa o faasilasilaga ma faasilasilaga ia sa faamauina i luga o ala tetele e faalauiloa ai lauga lautele ma tauaofiaga a Molimau a Ieova. E toetoe lava 30 tausaga o oʻu maua pea le faaeaga e auauna ai o se ovasia o le Matagaluega mo le Faailoilo o tauaofiaga. Ou te faasaoina pea oʻu aso malolo ina ia mafai ai ona ou galue i tauaofiaga, ma e oo lava ina ou moe i le maota o le tauaofiaga ina ia mafai ona valiina faasilasilaga i le taimi tatau.
Sa ou maua foi le avanoa e galue ai i le taavale faasalalau a le Sosaiete, sa o se mea fou i lena taimi. Matou te tuu a matou lomiga faale-Tusi Paia i luga o se fata, ma a o faasalalau atu e le taavale faaleotele leo se feau na puʻeina, a e matou te talanoa atu i tagata o ē na ō mai i fafo mai o latou fale e fia iloa po o le ā le mea lea e tupu. O le isi auala na matou faaaogaina e faalauiloa atu ai le tala lelei o le Malo, o laau tautala e feaveai, ma o loo ia te au pea na pese lapotopoto na masani ona faaaogā e faailoa atu ai lomiga a le Sosaiete. Sa iu ina matuā tele lomiga faale-Tusi Paia na tufaina atu.
I na aso, na faia ai ni solo uumi a le Lotu Katoliko i luga o le ala tele i São Paulo, e masani ona i ai ni tane e muamua i luma e faalaolao le ala. I le tasi Aso Sa, na ma ofoina atu ai ma Tamā Le Olomatamata ma le Awake! a e aliali mai loa se solo umi lava. O Tamā, o lana masani, e fai lona pulou. Na alaga mai se tasi o tamaloloa sa i le pito i luma o le solo: “Aveese lou pulou! E te lē o vaai mai o lea e alu atu le solo?” Ona e lei aveeseina e Tamā lona pulou, na ō mai ai isi tamaloloa ma uunai i maʻua i le faamalama o se faleoloa ma faatupu ai se vevesi. Na iloa mai e se leoleo lenei mea, ma na sau o ia e vaai po o le ā le mea na tupu. Na tago atu se tasi o tamaloloa ma uu le lima o le leoleo, e manao e fia talanoa ia te ia. Na faatonu atu le leoleo: “Aveese lou lima ma laʻu toniga!” ma po ese le lima o le tamaloa. Ona ia fesili mai lea po o le ā le mea ua tupu. Na faamatala atu e le tamaloa e faapea, e lei aveesea e Tamā lona pulou ona o le solo, ma toe faapea atu: “O aʻu o se aposetolo o le Katoliko Roma.” Na sau se tali na lē fiafia ai e faapea: “Na e fai mai o oe o se Roma? Ia toe foi i Roma! O Pasili lenei.” Ona liliu mai lea ia i maʻua, ma fesili mai: “O ai na muamua mai i inei?” Ina ua tali atu Tamā o maʻua, ona tutuli ese lea e le leoleo tamaloloa—ma fai mai ia i maʻua e faaauau la ma galuega. Sa tūtū ai pea o ia i o ma tafatafa seia oo ina teʻa ese atu le solo atoa—ma e lei aveesea e Tamā lona pulou!
Na seāseā ona tutupu ni mea faapenei. A e ina ua tutupu, sa o se faalaeiauga le iloa e i ai tagata e talitonu i le faamasinoga tonu mo ni nai vaega toaitiiti, ma e lē faaʻauʻau i le Lotu Katoliko.
I se tasi o mea na tupu, sa ma fetaui ai ma se tasi talavou o lē na faaalia le fiafia ma talosaga mai ia te au ina ia ou toe foi atu i le isi vaiaso. Ina ua ou toe foi atu, sa ia talia lelei aʻu ma fai mai ou te alu atu i totonu o le fale. A e o se mea na faateʻia ai aʻu ina ua siomia aʻu e se kegi o ni talavou na tauemu mai ma taumafai e faaita aʻu! Na agaʻi ina leaga tele le tulaga, ma na ou lagona ai, e lē o toe umi a e latou osofaia aʻu. Na ou fai atu i le alii lea na ia valaaulia aʻu i totonu, afai e tupu se mea ia te au, o le a matuā paʻū ia te ia le mea lenei auā o la e iloa e loʻu aiga le mea lea ou te i ai. Na ou talosaga atu ia i latou, e tuu mai aʻu ou te alu, ma na latou malilie i ai. A e peitai, a e ou te lei alu ese, na ou faapea atu, afai e i ai se tasi o i latou e fia talanoa mai tau o ia ma aʻu, o le a ou avanoa lava. Na ou iloa mulimuli ane, o i latou o se vaega faatupu faalavelave, o uo a le patele o le aai o lē na ia fafauina lenei feiloaiga. Na ou fiafia ina ua ou alu ese mai ia i latou.
I le amataga, e moni lava sa tuai le agaʻigaʻi i luma i Pasili, na toetoe lava a lē iloa. I le amataga, sa na ona matou “totōina,” a e itiiti se taimi na maua e “faasūsū ai” ma “seleseleina” fua o galuega. Matou te manatua pea le mea na tusi mai ai le aposetolo o Paulo e faapea: “Na ou totōina, na faasūsūina e Apolo; a e peitai o le Atua ua faatupuina. O lenei, e le o lē totō, e le o lē faasūsū; a e peitai o le na te faatupuina.” (1 Korinito 3:6, 7) I le taunuu mai o le au uluai faauu mai Kiliata i le 1945, na matou lagona ai ua oo mai le taimi mo lenei faatupuina ua leva ona faatalitalia.
Lototele i le Feagai ai ma Teteega
A e peitai, e lei oo mai le faatupuina e aunoa ma ni teteega, a e maise lava ina ua mavae le amataga o le Taua Lona Lua a le Lalolagi i Europa. Sa i ai sauaga tuusaʻo ona sa lē malamalama tagata lautele ma nisi o pule o malo i lo tatou tulaga solitū. I se tasi o mea na tupu, i le 1940, a o matou galulue i le auala i le faaalia o faasilasilaga i pepa i le ogatotonu o le aai o São Paulo, na sau ai se leoleo na ui mai i oʻu tua, ma saei ese pepa, ma tago mai i loʻu lima e ave aʻu i le ofisa o leoleo. Sa ou autilo solo mo loʻu tamā, a e ou te lei vaaia o ia. Ou te lei iloa, ua ave o ia ma isi uso ma tuafāfine, faatasi ma le uso o Yuille, o lē sa vaavaaia le galuega i Pasili, i le ofisa o leoleo. E pei ona faaalia i le palakalafa i le amataga, o inā na ma toe feiloai ai ma Tamā.
Ona o loʻu laitiiti, sa lē mafai ai ona taofia aʻu ma sa ʻave loa aʻu e le leoleo i le fale ma tuuina atu i loʻu tinā. I le afiafi lava lena, na tatalaina ai foi tuafāfine. Mulimuli ane, na filifili ai leoleo e tatalaina uma uso, pe tusa ma le toʻa sefulu i latou, seʻi vagana ai le uso o Yuille. A e peitai, na maumauaʻi pea uso i le faapea atu: “A matou lē ō uma, ia e leai se isi e alu.” Sa lē gauai leoleo, o lea na latou momoe faatasi uma ai i le po i se potu mālūlū e fola simā. I le aso na sosoo ai, na teʻi lava ua tatalaina ai uma i latou e aunoa ma se tuutuuga. I nisi taimi, na taofia faamalosi ai e leoleo ia uso ona o le molimau atu i le faaaogaina o pepa o loo i ai faasilasilaga. O faailoilo na faasilasilaina ai se lauga lautele ma se tamaʻi tusi o lona matua e faapea, Fascism or Freedom, sa manatu ai nisi pule faalemalo e faapea o loo matou lagolagoina le Fascism, lea sa masani ona faauigaseseina.
O le faamalosia o auaunaga faavaegaau na aumaia ai foi faafitauli i uso talavou. I le 1948, o aʻu lava na muamua tuuina i le falepuipui i Pasili ona o lenei mataupu. Ua lē iloa e pule o le malo po o le ā se mea o le a fai ia te au. Na siitia aʻu i le nofoaga o le vaegaau i Caçapava, ma faafaigaluega ai i le totōina ma le tausia o togālaau ʻaina faapea ma le faamamāina o le potu na faaaogaina e tagata ofisa e fai ai le taaloga o le taugā pelu. Na tele ai ni avanoa e tufa atu ai lomiga i nei tagata. O le alii ofisa pule na muamua lava talia le tusi a le Sosaiete o le Children. Mulimuli ane, na tofia ai aʻu e faia ni lesona faalelotu i fitafita e tusa ma le 30 i le 40 o ē na lē mafai ona faia ni faamalosi tino ma na taofia i potu. I le iuga, ina ua mavae le sefulu masina, na faia ai loʻu faamasinoga ma faasaoloto ai loa aʻu. Na ou matuā loto faafetai ia Ieova o lē na foaiina mai le malosi ia te au e feagai ai ma faamataʻuga, o faiga faalumaluma, ma le tauemua e nisi tagata.
Se Fesoasoani e Faatuatua ma Faamaoni
Ia Iuni 2, 1951, na ou faaipoipo ai ia Barbara, ma talu mai lena taimi, sa avea pea o ia o se aumea faamaoni ma faatuatua i le aʻoaʻoina o la ma fanau ma tausia aʻe i latou i “aoaiga ma tulafono faalemafaufau a Ieova.” (Efeso 6:4, NW) E mai i la ma fanau e toalima, e toʻafa o loo auauna ma le olioli ia Ieova i tulaga eseese. O lo ma faamoemoe e faapea, ia faaauau pea ona latou finafinau faatasi ma i maʻua i le upu moni ma saosaolaumea i le agaʻigaʻi i luma o le faalapotopotoga ma le galuega ua faia. O le auaiga o loo i le ata lenei, o ni auauna tuuina atu uma a Ieova seʻi vagana ai le aupito laitiiti, o le afafine o loʻu atalii o loo sii i lima o lona tamā. Mai ia i latou nei, e toʻafa ua avea o ni toeaina, ma o le toalua o i latou ia o ni paeonia sauatoa, ua faamaonia ai le saʻo o le Faataoto 17:6: “O le pale o toeaina, o fanau a latou fanau ia; o le faamatagofie o le fanau, o latou tamā ia.”
O lenei ua 68 oʻu tausaga, a e ua lē lelei loʻu soifua maloloina. I le 1991, na faia ai soʻu taotoga e suia ai ni alatoto se tolu ua poloka o loʻu fatu ma mulimuli ane toe taoto foi i se isi alatoto. A e peitai, ua ou fiafia ona ua mafai ona ou toe faaauau i le auaunaga e avea o se ovasia taʻimua i se faapotopotoga i São Bernardo do Campo, e mulimuli ai i le faaaʻoaʻoga a loʻu tamā, o lē na i ai ia i latou na uluai amataina le galuega i inei. O lo matou tupulaga na tutasi i le mauaina o le avanoa e faia ai se sao i le faaeaga i le galuega e lē toe faia lava, i le faalauiloaina atu o le faavaeina o le Malo faa-Mesia o Ieova. O lea, e lē tatau lava ona tatou faagaloina upu a Paulo ia Timoteo: “Ia e fai le galuega a lē folafola le tala lelei, ia e matuā faaiuina lau faiva.”—2 Timoteo 4:5.
[Ata i le itulau 23]
O oʻu mātua, o Estefano ma Juliana Maglovsky
[Ata i le itulau 26]
O José ma Barbara ma lo la auaiga o auauna tuuina atu a Ieova