Aai o Sulufaiga—Sauniuniga o le Alofa Mutimutivale o le Atua

‘O ia aai e ono e fai ma sulufaiga, ina ia taitasi ma sola atu i ai le fasioti tagata paivalea.’—NUMERA 35:15.

1. O le ā le silafaga a le Atua i le ola ma le nofosala i le toto?

E PAIA ia Ieova le Atua le ola o le tagata. Ma o le ola o loo i le toto lea. (Levitiko 17:11, 14) O lea la, na nofosala ai i le toto ia Kaino, le uluai tagata na fanau mai i le lalolagi ina ua ia fasiotia lona uso o Apelu. O lea, na fetalai atu ai le Atua ia Kaino e faapea: “O loo alaga mai ia te au mai le eleele le leo o le toto o lou uso.” O le toto na pisipisia ai le eleele i le mea na faia ai le fasiotiga na fai ma molimau malosi e aunoa ma ni upu e faamaonia ai le ola ua faapuupuuina i se auala sauā. Na alaga mai le toto o Apelu i le Atua ina ia tauia.—Kenese 4:4-11.

2. Na faapefea ona faamamafa atu le faatāuaina e Ieova o le ola ina ua mavae le Lolo?

² O le faatāuaina e le Atua o le ola o le tagata na faamamafa atu ina ua ō ese mai le tagata amiotonu o Noa ma lona aiga mai le vaa o ē na faasaoina mai le Lolo tele. I le taimi lena, na faalautele atu ai e Ieova mea e mafai ona ʻaina e le tagata ina ia aofia ai ma aano o manu ae lē ʻaina le toto. Na ia faatonuina foi e faapea: “Ou te taui atu lo outou toto o lo outou ola; ou te tauiatua i manu uma; o le tagata foi, ou te taui atu le ola o le tagata i le tagata lona uso. O se na te faamaligiina le toto o le tagata, e faamaligiina lona lava toto e le tagata; auā o le faatusa o le Atua na fai ai e ia le tagata.” (Kenese 9:5, 6) Na aloaia e Ieova le aiā a le tauaiga e pito sili ona latalata atu i lē ua maliu na te fasiotia ai le fasioti tagata pe a la fetaiai.—Numera 35:19.

3. O le ā le faamamafaga na tuuina atu e le Tulafono Faa-Mose i le paia o le ola?

³ I le Tulafono na tuuina atu ia Isaraelu e ala atu i le perofeta o Mose, na faamamafa atu ai e lē aunoa le paia o le ola. Mo se faaaoaoga, na poloai mai le Atua: “Aua e te fasioti tagata.” (Esoto 20:13) O le faatāuaina foi o le ola na manino mai i le mea o fai mai ai le Tulafono Faa-Mose e tusa ai ma se faalavelave matuia e aafia ai se fafine o maʻito. Ua faamaoti mai i le Tulafono e faapea, pe afai e oo se faalavelave matuia ia te ia po o lana pepe e lei fanau mai ona o se misa a ni tamaloloa se toalua, sa tatau la i faamasino ona fuafua tulaga na iai ma pe na faia ma le loto i ai, peitai o le faasalaga, sa mafai ona sui atu “le oti i le oti,” po o le ola e sui ai le ola. (Esoto 21:22-25) E ui i lea, pe sa ono mafai ona faasaoina se tagata Isaraelu fasioti tagata ona o āuga o lana gaoioiga sauā?

Nofoaga mo Ē Fasioti Tagata?

4. I nuu e ese mai ia Isaraelu, o ā nofoaga mo sulufaiga sa iai i aso ua mavae?

⁴ I isi nuu e ese mai ia Isaraelu, o malumalu po o le nofoaga e sulufai i ai sa tuuina atu mo ē fasioti tagata ma isi tagata solitulafono. O le tulaga lena i nofoaga e pei o le malumalu o le atua fafine i Ateneso i Efeso anamua. E faatatau i nofoaga faapena, ua lipotia mai: “Na avea nisi o malumalu ma nofoaga e faatoateleina ai ē e amioleaga; ma sa masani ona manaomia ona faatapulaaina le aofaiga o nofoaga faapea. I Atenai, e lē tele ni malumalu patino na aloaia e le tulafono o nofoaga mo sulufaiga, (e fai ma faaaoaoga, le malumalu o Theseus mo pologa); i le vaitaimi o Tiperio, na avea ai faapotopotoga o tagata solitulafono i ia malumalu ma mea sa sili ona matautia, o lea na faatapulaa ai le aiā mo nofoaga sulufai faapea e tuuina atu i na o ni nai aai (i le tausaga e 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Tusi e II, itulau e 256) Mulimuli ane, na avea ai lotu a Kerisinetoma ma nofoaga mo ē sulufai, peitai na masani ona aveesea mai ai le pule mai i le malo ae tuu atu le pule i ositaulaga ma na avea o se mea na feteenai ma le faatinoina o le faamasinotonu. O le soona faaaogaina sese o nofoaga o sulufaiga a lotu na iu ai i le faamutaina o lenei fuafuaga.

5. O le ā le faamaoniga o iai e faapea sa lei faatagaina e le Tulafono le faatamala e fai ma faavae e talosagaina ai le alofa mutimutivale ina ua fasiotia se tagata?

⁵ I Isaraelu, sa lei tuuina atu ai i ē fasioti tagata ma le loto i ai se malumalu po o se nofoaga mo sulufaiga. E oo lava i se ositaulaga sa Levī na auauna i le fatafaitaulaga a le Atua, sa tatau ona aveese atu o ia mo le faasalaina i le oti ona o se faiga taulamalama na iu ai i le fasiotia o se tagata. (Esoto 21:12-14) E lē gata i lea, sa leai se avanoa i le Tulafono e talosagaina ai le alofa mutimutivale pe a fasiotia se tagata ona o le faatamala. Mo se faaaoaoga, sa tatau ona faia e le tagata se sio i le pito i luga o lona fale fou pe afai e mafolafola. A lē faia faapea, ona nofosala ai lea o ia i le toto pe a paʻū se tasi mai le taualuga ma oti ai ona o lona fale. (Teuteronome 22:8) E faaopoopo atu i ai, pe afai e taufesua se povi ma ua uma foi ona lapataia lē e ana le povi, ae sa lē lelei pea le vaaiga o le povi ma ua faapea ona oti ai se tasi, sa nofosala lē e ana le povi i le toto, ma sa mafai ona faasalaina i le oti. (Esoto 21:28-32) O nisi faamaoniga atili o le maualuga o le faatāuaina e le Atua o le ola ua faamanino mai e faapea, o se tasi na te fasia i le ao se gaoi ma oti, e nofosala o ia i le toto, pe afai o la e mafai ona ia vaai atu i ai ma ona matauliaina le gaoi. (Esoto 22:2, 3) E mautinoa lava la, o tulafono a le Atua ua atoatoa le paleni lelei, sa lei faatagaina ai ē e fasiotia tagata ma le loto i ai e sao mai le faasalaga oti.

6. Na faapefea i le tulafono o le ‘ola e sui ai le ola’ ona faataunuuina i Isaraelu anamua?

⁶ Afai na fasiotia se tagata i Isaraelu anamua, sa tatau ona tauia le toto o lē na fasiotia. O le tulafono o le ‘ola e sui ai le ola’ sa faataunuuina ina ua fasiotia le fasioti tagata e lē ‘na te tauiina atu le toto.’ (Numera 35:19) O lē na te tauiina atu le toto, o le tane lea e pito sili ona latalata atu lona faiā tauaiga i lē ua fasiotia. Ae faapefea le fasioti tagata paivalea?

Sauniuniga o le Alofa Mutimutivale o Ieova

7. O le ā le sauniuniga na faia e le Atua mo i latou o ē fasioti tagata paivalea?

⁷ Mo i latou o ē na oti ai se tasi ona o se faalavelave faafuasei po o le paivalea, na saunia ai ma le alofa e le Atua aai o sulufaiga. E tusa ai ma nei aai, na taʻuina atu faapea ia Mose: “Ia e fai atu i le fanauga a Isaraelu, ia faapea atu ia te i latou, Pe a outou sopoia atu Ioritana, i le nuu o Kanana, ona tofia lea e outou o aai e fai ma aai o sulufaiga ia te outou; ina ia sola i ai o le fasioti tagata . . . paivalea. . . . E fai foi ia aai ma sulufaiga ia te outou ai le na te taui ma sui, ina neʻi oti le fasioti tagata; seia tu mai o ia i luma o le faapotopotoga e faamasinoina ai. O aai foi ia tou te tuuina atu, e ono aai e fai ma sulufaiga mo outou. Tou te tuuina atu aai e tolu i lenei itu o Ioritana, tou te tuuina atu foi o aai e tolu i le nuu o Kanana, e fai lava ma aai o sulufaiga . . . [e] sola atu i ai o le ua paivalea [i] se tasi.”—Numera 35:9-15.

8. O fea sa iai aai o sulufaiga, ma na faapefea ona fesoasoani atu i ē na fasioti tagata paivalea ina ia oo atu i ai?

⁸ Ina ua ulufale atu Isaraelu i le Nuu o le Folafolaga, sa latou usiusitai ai i le faavaeina o aai e ono o sulufaiga. O nisi nei o aai e tolu—o Katesa, o Sekema, ma Heperona—sa i le itu i sisifo o le vaitafe o le Ioritana. I le itu i sasaʻe o le Ioritana, na iai aai o sulufaiga o Koleni, Ramota, ma Peseri. O aai nei e ono sa latalata i auala ua teuina lelei. I nofoaga e talafeagai lelei i nei auala, sa iai faailoilo e tusia ai le upu “sulufaiga.” Na faasino atu nei faailoilo i le mea e tu ai le aai o sulufaiga, ma na sola atu i le aai e pito latalata ane lē na fasioti tagata paivalea e faasaoina ai lona ola. E mafai ona puipuia ai o ia iina mai lē na te tauiina atu le toto.—Iosua 20:2-9.

9. Aisea na saunia ai e Ieova aai o sulufaiga, ma mo le lelei o ai na saunia ai?

⁹ Aisea na saunia ai e le Atua aai o sulufaiga? Na saunia ina ia aua ai neʻi faaleagaina le eleele i le toto o lē e lē sala ina neʻi oo atu ai le nofosala i le toto i luga o tagata. (Teuteronome 19:10) Mo le lelei o ai na saunia ai aai o sulufaiga? Na faapea mai le Tulafono: “O ia aai e ono e fai ma sulufaiga mo le fanauga a Isaraelu, ma le tagata ese, atoa ma le ua āumau ia te i latou, ina ia taitasi ma sola atu i ai o le ua paivalea [i] se tasi.” (Numera 35:15) O lea, ina ia faia le mea ua saʻo ma faaoo atu ai le faamasinoga tonu ma maua ai le alofa mutimutivale, na fetalai atu ai Ieova ia Isaraelu ina ia faavaeina aai o sulufaiga mo ē fasioti tagata paivalea, o i latou o (1) Isaraelu māoʻi, (2) o tagata ese i Isaraelu, po o (3) ē aumau e mai isi atunuu na nonofo i le laueleele.

10. Aisea e mafai ai ona faapea atu o aai o sulufaiga na avea o se sauniuniga alofa mutimutivale na faia e le Atua?

¹⁰ E mataina foi e faapea, e tusa lava po o se tagata fasioti tagata paivalea, sa tatau lava ona fasiotia o ia e tusa ai ma le faatonuga a le Atua: “O se na te faamaligiina le toto o le tagata, e faamaligiina lona lava toto e le tagata.” O lea la, o le sauniuniga o le alofa mutimutivale a Ieova le Atua, sa mafai ona sola atu i ai le fasioti tagata paivalea i se tasi o na aai o sulufaiga. E foliga mai, sa masani ona lagona e le toatele o tagata le alofa i so o se tasi o sulufai atu mai i lē na te tauiina atu le toto, auā na iloaina e i latou uma lava, e mafai foi ona latou faia se solitulafono faapea e aunoa ma le loto i ai ma manaomia ai se sulufaiga ma le alofa mutimutivale.

Solaaga mo le Sulufaiga

11. I Isaraelu anamua, o le ā sa mafai ona faia e se tagata pe a oti ia te ia se tagata na la galulue ona o se faalavelave faafuasei?

¹¹ E mafai i se faataʻitaʻiga ona faateleina lou talisapaia o le sauniuniga alofa mutimutivale a le Atua mo le sulufaiga. Seʻi manatu faapea o oe o se tagata o tātā fafie i Isaraelu anamua. Seʻi faapea ua teʻi lava ua mamulu atu le ulu o le toʻi ma lavea ai se tagata na lua galulue ma oti ai. O le ā o le a e faia? Ua iai i le tulafono se puipuiga mo lenei tulaga. E lē masalomia lou faaaogaina tatau o lenei fuafuaga ua saunia mai e le Atua: “O le upu foi lenei i le fasioti tagata, e sola i ai [i se aai o sulufaiga], e ola ai o ia; o le na te fasioti i lē la te tuaoi ma le le iloa, e lei muai ita foi ia te ia; a ua la o ma lē la te tuaoi i le vao e ta laau, ua ta ifo le ta i lona lima e ta ai le laau i le matau, ona mole atu ai lea o le uamea ai le ʻau, ua lavea ai lē la te tuaoi, ua oti ai o ia; o ia lava na te sola i se tasi o ia aai, e ola ai.” (Teuteronome 19:4, 5) Ae peitai, e tusa lava pe ua e oo atu i le aai o sulufaiga, o le a e lē saʻoloto mai i āuga uma o le faalavelave na tupu.

12. O le ā le faiga e mulimuli ai pe a taunuu atu lē fasioti tagata paivalea i le aai o sulufaiga?

¹² E ui lava na taliaina oe ma le agalelei, ae sa tatau ona faamatala atu le mea na tupu ia te oe i toeaina i le faitotoa o le aai o sulufaiga. Pe a e taunuu atu i le aai, ona faamasinoina ai lea o oe e toeaina na fai ma sui o le faapotopotoga o Isaraelu i le faitotoa o le aai, o ē ana le oganuu lea na fasiotia ai se tasi. O iina o le a tuu atu ai ia te oe le avanoa e faamaonia ai lou taumamāina.

Le Taimi o le Faamasinoga o Ē Fasioti Tagata

13, 14. O ā nisi o mea o le a fia faamautinoa e toeaina a o faia le faamasinoga o se tagata fasioti tagata?

¹³ I le taimi o le faamasinoga i luma o toeaina i le faitotoa o le aai e ana lea oganuu, o le a mautinoa lou mātauina ai ma le loto talisapaia e faapea, sa amanaia tele lau amio a o lei tupu le faalavelave. O le a fuafuaina ma le faaeteete e toeaina le lua faiā ma lē ua maliu. Pe sa e ita i le tagata, lamalama ia te ia, ma fasia o ia ma le loto i ai ina ia oti ai? Afai na faia faapea, ona tuuina atu ai lea o oe e toeaina i lē taui ma sui i le toto ma e oti ai. O nei tagata ua tuu atu i ai le tiute tauave, latou te iloa lelei faatulagaga a le Tulafono e faapea, ‘o lē ua nofosala i le toto o ē lē sala o le a vavaeesea mai ia Isaraelu.’ (Teuteronome 19:11-13) I le faatusatusa atu i se gaoioiga tau faamasinoga i aso nei, e manaomia e toeaina Kerisiano ona iloa lelei le Tusi Paia, ma gaoioi ai ma le talafeagai a o magafagafa foi i gaoioiga ma amioga muamua a lē ua sese.

¹⁴ I le suesueina ma le agalelei, o le a mananao toeaina o le aai e fia iloa pe sa e lamalama i lē ua fasiotia. (Esoto 21:12, 13) Pe na e osofaia o ia mai se nofoaga na e lafi ai? (Teuteronome 27:24) Pe sa e matuā ita tele i lea tagata ma e faia ai se togafiti ina ia fasiotia ai o ia? Afai na faapea, ua tatau la ona fasiotia oe. (Esoto 21:14) E fia iloa maʻoti e toeaina pe sa iai se ʻinoʻino po o se feitagai i le lua va ma lē ua fasiotia. (Teuteronome 19:4, 6, 7; Iosua 20:5) Seʻi o tatou faapea ua iloa e toeaina ua e lē sala ma faafoi atu ai oe i le aai o sulufaiga. Maeu lou faaalia o le loto faafetai ona o le alofa mutimutivale ua faaalia!

Le Olaga i Totonu o le Aai o Sulufaiga

15. O ā aiaiga na faaoo atu i se tagata fasioti tagata paivalea?

¹⁵ O le tagata fasioti tagata paivalea, sa tatau ona tumau o ia i totonu o le aai o sulufaiga i le 1,000 kupita (e tusa ma le 1,450 futu), i tua mai i pa o le aai. (Numera 35:2-4) Pe afai e alu ese mamao atu o ia mai fua ua faatapulaaina, atonu la o le a fetaiai ai o ia ma lē e tauiina atu le toto. I tulaga faapena, e mafai e lē tauiina atu le toto ona iai le saʻolotoga e faaoo ai le oti i lē fasioti tagata. Ae o le tagata fasioti tagata, sa lē saisaitia pe faafalepuipuiina. I le avea o ia ma tagata aumau i le aai o sulufaiga, sa tatau ona ia aʻoaʻoina se tomai tau galuega, avea o se tagata faigaluega, ma tautua o se tagata e aogā i le sosaiete.

16. (a) O le ā le umi sa tatau ona tumau ai le tagata fasioti tagata paivalea i le aai o sulufaiga? (e) Aisea na avea ai le maliu o le ositaulaga sili ma mea na mafai ai e se tagata fasioti tagata ona tuua le aai o sulufaiga?

¹⁶ O le ā le umi e tatau ona nofo ai le tagata fasioti tagata i le aai o sulufaiga? E ono mafai ona nofo ai pea seia oo i lona oti. Ua faapea mai le Tulafono i so o se mea faapea e tupu: “[E] nofo pea o ia i le aai o lona sulufaiga, seia oti le ositaulaga sili; a e a oti le ositaulaga sili, ona toe foi atu ai lea o le fasioti tagata i lona lava fanua.” (Numera 35:26-28) Aisea na avea ai le maliu o le ositaulaga sili ma mea ua taga ai i le tagata fasioti tagata paivalea ona ia tuua le aai o sulufaiga? Ia o le ositaulaga sili, o se tasi o tagata sa sili ona tāua i le atunuu. O lona maliu la, o le a avea o se mea logologoā ma o le a faapea ona lauiloa i ituaiga uma o Isaraelu. O le au sulufai uma lava o i aai o sulufaiga e mafai ona toe foi atu i o latou aiga ua tuusaʻoloto mai i le mataʻu i le fasiotia e lē e tauiina atu le toto. Aisea? Auā na faatonuina e le Tulafono a le Atua e faapea o le avanoa o lē e tauiina atu le toto e fasiotia ai le fasioti tagata paivalea, e uma i le maliu o le ositaulaga sili, ma na iloaina e tagata uma lena mea. Afai o lē e iai le aiā e tauiina atu ai, na te tauia atu le oti ina ua uma lea taimi, o le a avea loa o ia ma fasioti tagata ma o le a faaoo atu i ai le taui o le fasioti tagata.

O Aogā Tumau

17. O ā ni aogā sa ono mafai ona mauaina ona o faasasaāga na tuu atu i le tagata fasioti tagata paivalea?

¹⁷ O ā ni aogā na ono mauaina e le tagata fasioti tagata paivalea ona o faasasaāga? Na avea o ni faamanatuga e faapea na ia faapogaia le maliu o se tasi. E aliali mai, o le a ia vaai ai i taimi uma lava i le ola o le tagata e paia. E faaopoopo atu i ai, o le a lē mafai ona galo sa faaalia ia te ia le alofa mutimutivale. I le faaalia ia te ia o le alofa mutimutivale, o le a mautinoa ai foi lona faia faapea i isi. O le fuafuaga mo aai o sulufaiga faatasi ai ma o latou tapulaa, na aogā foi i tagata lautele. E faapefea? Na mautinoa le faamamafa atu ai ia i latou le manaomia ona faaeteete po o le lē faatalalē i le ola o le tagata. O lea ua tatau ai foi ona faamanatu mai i Kerisiano le manaomia ona alofia le faatamala e faapea ona iu ai i se faalavelave e faafuaseʻia ai le oti o se tasi. E lē gata i lea, o le fuafuaga alofa mutimutivale a le Atua mo aai o sulufaiga e ao ona uunaia ai i tatou e faaali atu le alofa mutimutivale pe afai ua tatau ai.—Iakopo 2:13.

18. O ā auala na aogā ai le fuafuaga a le Atua mo aai o sulufaiga?

¹⁸ O le sauniuniga a Ieova le Atua mo aai o sulufaiga sa aogā foi i isi itu. Sa le faia e tagata ni komiti o ē tauofo atu e tuliaupuina se fasioti tagata ua manatu i ai ua sese o ia a o lei faia le faamasinoga. Nai lo lea, latou te manatu ia te ia o sē e mamā mai le fasioti tagata ma le loto i ai, e oo foi lava ina latou fesoasoani atu ia te ia mo lona saogalemu. E faaopoopo atu i ai, o sauniuniga mo aai o sulufaiga, ua matuā tuufaafeagai ma fuafuaga faaonaponei o le tuuina atu lea o ē fasioti tagata i falepuipui ma toese, ma o loo tausia ai i latou i tupe mai i le lautele ma e masani ona avea ai i latou ma tagata solitulafono e sili atu ona leaga ona o aufaatasiga vavalalata ma isi tagata amioleaga. I le fuafuaga mo le aai o sulufaiga, sa lē manaomia ona fausiaina, tausia, ma leoleoina ni pa uamea taugata, ia e masani ona taumafai ai ē o taofia ai totonu e sosola ese mai ai. O le mea moni, sa sailia e le fasioti tagata le “falepuipui” ma nofo ai i totonu i se vaitaimi faatulagaina. Sa tatau foi ona avea o ia ma sē e galue, i lea itu na te faia ai se mea e aogā mo uso a tagata.

19. O ā fesili ua lagā e tusa ai i aai o sulufaiga?

¹⁹ E mautinoa lava le alofa mutimutivale o le fuafuaga a Ieova i aai o sulufaiga mo Isaraelu, sa avea o se puipuiga mo tagata fasioti tagata paivalea. O lenei sauniuniga sa mautinoa na faatupuina ai le faaaloalo mo le ola. E ui i lea, pe o aai anamua o sulufaiga e iai ni uiga mo tagata o soifua i lenei luasefulu o senituri? Pe e mafai ona tatou nofosala i le toto ia Ieova le Atua ma lē iloa ai tatou te manaomia lona alofa mutimuti vale? Pe e iai se tāua ia i tatou i aso nei o aai o sulufaiga o Isaraelu?

E Faapefea ona E Taliina?

◻ E faapefea le silasila a Ieova i le ola o le tagata?

◻ O le ā le sauniuniga alofa mutimutivale na faia e le Atua mo ē fasioti tagata paivalea?

◻ Na faapefea ona faatagaina se fasioti tagata e ulufale atu i le aai o sulufaiga, ma o le ā le umi sa tatau ona nofo ai o ia iina?

◻ O ā ni aogā na ono mauaina ona o faasasaāga na tuuina atu i le fasioti tagata paivalea?

[Faafanua i le itulau 12]

O aai o sulufaiga o Isaraelu sa tutū i nofoaga sa faigofie ona mauaina

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

KATESA Vaitafe o le Ioritana KOLENI

SEKEMA RAMOTA

HEPERONA PESERI