Pe ua Soona Faatele ea le Tamaoaiga o le Tupu o Solomona?

“O le fua o le mamafa o auro na aumaia ia Solomona i tausaga taitasi, o taleni o auro e ono selau ma le onogafulu ma le ono.”—1 Tupu 10:14.

E TUSA ai ma lena fuaiupu o le Tusi Paia, na mauaina e le tupu o Solomona le sili atu i le 25 tone o le auro i le tausaga e tasi! O lona aogā i aso nei ua tusa lea ma le $240,000,000. Ua toetoe lava a faaluaina lona tele nai lo ia na eliina i le lalolagi atoa i le tausaga e 1800. Pe e mafai moni lenei mea? O le ā na faaalia e mea moni i suesuega o toega o mea i le eleele? Ua aumaia ai se manatu i le talitonuina o faamaumauga a le Tusi Paia e faatatau i le tamaoaiga o Solomona. Ua taʻua e le Biblical Archaeology Review e faapea:

◻ O le tupu o Thutmose III o Aikupito (meleniuma lona lua T.L.M.) na ia tuuina atu le toetoe lava 13.5 tone o mea e faia i le auro mo le malumalu o Amon-Ra i Karnak—ma ua na o se vaega lena o le meaalofa.

◻ O faamaumauga a tagata Aikupito i meaalofa na tuuina atu e le tupu o Osorkon I (i le amatamataga o le uluai meleniuma T.L.M.) i atua, pe tusa ma le 383 tone o auro ma siliva.

E lē gata i lea, o le tusi Classical Greece i le faasologa o le Great Ages of Man ua taʻua ai e faapea:

◻ O le eliina o lua i Pangaeum i Thrace na mauaina ai le sili atu i le 37 tone o auro i tausaga taitasi mo le tupu o Filipo II (359-336 T.L.M.).

◻ Ina ua faatoilaloina e le atalii o Filipo o Alesana le Sili (336-323 T.L.M.) Susana, le laumua o le emepaea o Peresia, o oloa tāua na oo atu le faitau aofai i le silia ma le 1,000 tone o auro sa maua ai.—The New Encyclopædia Britannica.

O lea o le faamatalaina e le Tusi Paia o le tamaoaiga o le tupu o Solomona ua lē o ni faamatalaga e soonafai. Manatua foi “na silisili le tupu o Solomona i tupu uma o le lalolagi i le mauoa ma le poto” i lena taimi.—1 Tupu 10:23.

Na faaaogaina faapefea e Solomona lona tamaoaiga? O lona nofoalii na ufitia i le “auro lelei,” o ana ipu inu uma o “auro ia,” ma sa ia te ia talipupuni tetele e 200 ma talita e 300 e ‘faia i le auro.’ (1 Tupu 10:16-21) Ae sili atu, sa faaaogaina le auro a Solomona mo le malumalu o Ieova i Ierusalema. O tuugalamepa i le malumalu ma mea uma e paia, e pei o tui, tanoa, ipu e asu aʻi, ma pesini, na faia i le auro ma siliva. E 15 futu [4.5 mita] le maualuga o kerupi i Le Mea e Sili Ona Paia, o le fata faitaulaga e faamu ai mea manogi, ma e oo lava i totonu o le fale atoa sa ufitia uma i le auro.—1 Tupu 6:20-22; 7:48-50; 1 Nofoaiga a Tupu 28:17.

Ae faapefea le malumalu sa ufitia i le auro? O le mea e mataina ai, o lea auala na faaaogaina i ai le auro sa lē o se mea e fou i tagata anamua. Na mātauina e le Biblical Archaeology Review e faapea o Amenophis III o Aikupito sa ia “faamamaluina le atua sili o Amun i se malumalu i Thebes lea sa ‘ufitia atoa uma i le auro, o lona fola sa teuteuina i le siliva, [ma] o ona faitotoa uma i le apa pupula’”—o se tuufaatasiga o le auro ma le siliva. E lē gata i lea, o Esarata o Asuria (senituri lona fitu T.L.M.) sa ia ufitia faitotoa ma valiina puipui o le malumalu o Ashur i le auro. E tusa ai ma le malumalu o Sin (le atua o le masina) i Harana, sa faamauina e Naponita o Papelonia (ono senituri T.L.M.) e faapea: “Sa ou folasia ona puipui i le auro ma le siliva, ma faaiilaina e pei o le susulu o le la.”

O lea, o faamaumauga o talafaasolopito ua faapea mai o faamaumauga faale-Tusi Paia i le tamaoaiga o le tupu o Solomona ua lē soona faateleina.