Fesili Mai le Au Faitau
Pe o maua le Tetakalamatone (o mataitusi faa-Eperu e fa o le suafa o le Atua) i le tusi o Mataio i tusitusiga Eperu lea na kopiina e le fomai Iutaia o le senituri lona 14 o Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut?
E leai, e lē o maua. Peitai ane, o lenei tusi o Mataio o loo faaaogā ai faasefuluiva le upu hash·Shem’ (e tusi atoa pe faapuupuu), e pei ona faasino mai i le itulau e 13 o Le Olomatamata o Aokuso 15, 1996.
O le upu hash·Shem’ i le faa-Eperu o lona uiga “le Suafa,” lea e faasino moni atu lava i le suafa tauatua. Mo se faaaoaoga, i le tusi a Shem-Tob, o loo tusi faapuupuu ai le hash·Shem’ i le Mataio 3:3, o se fuaitau na toe sii mai ai e Mataio upu o le Isaia 40:3. E talafeagai la le faapea atu, ina ua sii mai e Mataio se fuaiupu mai Tusitusiga Eperu lea e maua ai le Tetakalamatone, o lona uiga sa ia faaaofiaina le suafa tauatua i lana Evagelia. E ui la e lē o faaaogaina e le mau faa-Eperu lea na aumai e Shem-Tob le Tetakalamatone, ae o lona faaaogaina o le faaupuga “le Suafa,” e pei ona iai i le Mataio 3:3, ua lagolagoina ai le faaaogaina o le suafa “Ieova” i Tusitusiga Kerisiano Eleni.
Sa kopiina e Shem-Tob le tusi faa-Eperu a Mataio i lana tusi sa iai ana tusitusiga tetee sa taʻua o le ʼEʹven boʹchan. Ae, o fea na muai amata mai ai lena tusi faa-Eperu? E iai le talitonuga o le polofesa o George Howard, o lē na ia matuā vailia lenei mataupu e faapea, “o le tusi o Mataio i tusitusiga faa-Eperu a Shem-Tob na tusia i se vaimea i totonu o o tatou uluai senituri e fa o le vaitaimi o le Faa-Kerisiano.”a E iai nisi atonu e tetee i lona manatu i lenei mataupu.
Ua taʻua e Howard e faapea: “O le Mataio faa-Eperu lea o loo faaaogā i lenei tusi ua sili ona mataulia i le tele o ona eseesega mai le Mataio lea o loo i le kanona faa-Eleni.” Mo se faaaoaoga, e tusa o le mau i le tusi a Shem-Tob, na fetalai Iesu e faatatau ia Ioane e faapea: “E moni, ou te fai atu ia te outou, e lei tu mai i e na fananau i fafine sē sili ia Ioane le Papatiso.” Ua aveesea e le mau fetalaiga na sosoo ai a Iesu e faapea: “A o lē aupito itiiti i le malo o le lagi, e sili lea ia te ia.” (Mataio 11:11) I se isi foi faataitaiga tali tutusa, o loo tele ai eseesega i le va o mau faa-Eperu i le tusi ua taʻua i luga i Tusitusiga Eperu ma faaupuga o mau lava na i tusitusiga Eleni o le Septuagint. E ui ua tatou ioeina le iai o o latou eseesega, ae o na mau anamua e iai lona aogā mo suesuega e faatusatusa ai.
E pei ona taʻua, o le tusi o Mataio a Shem-Tob lea o loo faaaogā ai faaupuga “le Suafa” i vaipanoa o loo iai se mafuaaga lelei e talitonu ai sa faaaogā moni lava e Mataio le Tetakalamatone. O lea, talu mai le 1950, ua faaaogaina ai tusitusiga a Shem-Tob e avea o se lagolagosua mo le faaaogaina o le suafa tauatua i Tusitusiga Kerisiano Eleni, ma o loo siiina foi i le New World Translation of the Holy Scriptures—With References.b
[Faaopoopoga i lalo]
a Tagai foi i le New Testament Studies, Tusi 43, Numera 1, Ianuari 1997, itulau 58-71.
b Na lomia i le 1984 e le Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.