Na Amata Ona Ou ‘Manatua Lē na Faia Aʻu’ i le 90 tausaga ua Teʻa

Faamatalaina e Edwin Ridgwell

IĀ NOVEMA 11, 1918, na faapotopoto faafuaseʻi ai laʻu aʻoga e faamanatu le Aso o le Maliega ua faaiʻu le Taua Tele, lea na mulimuli ane taʻu o le Taua Muamua o le Lalolagi. E na o le lima oʻu tausaga i lenā taimi, ma ou te leʻi malamalama tele i le mea o loo faamanatuina. Peitaʻi, na ou iloa mai i mea na aʻoaʻo ai aʻu e oʻu mātua e uiga i le Atua, e lē tatau ona ou auai i lea sauniga. Na ou tatalo i le Atua, ae ona o loʻu popole tele na ou tagi ai. Peitaʻi, ou te leʻi auai i lenā sauniga. O i inā na amata ai ona ou ‘manatua lē na faia aʻu.’—Fai. 12:1.

I ni nai masina a o leʻi tupu lenā tulaga, na siitia atu ai lo matou aiga e nonofo latalata i Glasgow i Sikotilani. I le taimi lenā, sa auai ai loʻu tamā i le lauga lautele e faamatuaina e faapea, “Millions Now Living Will Never Die” (E Faitau Miliona Ē o Loo Ola e Lē oo i ai le Oti). Na suia e lenā lauga lona olaga. Na amata ona suʻesuʻe e loʻu tamā ma loʻu tinā le Tusi Paia, ma e masani ona talatalanoa e faatatau i le Malo o le Atua ma ona faamanuiaga. Ou te faafetaia le Atua ona e talu mai lenā taimi, na aʻoaʻoina ai aʻu e oʻu mātua ina ia alofa ma faalagolago i le Atua.—Faata. 22:6.

Amata Laʻu Faiva Faataimi Atoa

Ina ua 15 oʻu tausaga, sa mafai ona ou auai i le aʻoga maualuga, peitaʻi, sa ou fia manaʻo lava e auauna o se tagata talaʻi faataimi atoa. Na manatu loʻu tamā e fai sina oʻu laʻitiiti tele, ma o lea na ou faigaluega ai i se ofisa mo sina taimi. Peitaʻi, na matuā malosi loʻu fia auai i le auaunaga faataimi atoa iā Ieova, ma i se tasi aso, na ou tusi atu ai iā J. F. Rutherford, o lē sa vaavaaia le galuega talaʻi i le lalolagi aoao i lenā taimi. Sa ou fesili i ai po o le ā sona manatu e faatatau i aʻu fuafuaga. Na toe tusi mai le uso o Rutherford e faapea: “Pe afai ua mafai ona e faigaluega, ua mafai foʻi la ona e faia le galuega a le Alii. . . . Ou te talitonu o le a faamanuiaina oe e le Alii pe a e taumafai e auauna ma le faamaoni iā te Ia.” O lenā tusi na tusia i le aso 10 o Mati, 1928, ma na aogā tele i lo matou aiga. E leʻi umi ae matou galulue loa ma loʻu tamā, tinā, ma loʻu tuafafine matua, o ni tagata talaʻi faataimi atoa.

I se tauaofiaga i Lonetona i le 1931, na talosaga mai ai le uso o Rutherford mo ni tagata e tauofo e talaʻi atu le tala lelei i nuu mamao. Sa ou talia le talosaga, ma na tofia i maʻua ma Andrew Jack i Kaunas, o le taulaga o Lithuania i lenā taimi. O le taimi lenā ua 18 oʻu tausaga.

Talaʻia le Tala Lelei o le Malo i Atunuu Mamao

I le vaitaimi lea, o tagata Lithuania e faifaatoʻaga ma matitiva, ma sa leʻi faigofie le talaʻiga i nuu i tua. Sa leʻi faigofie ona maua ni nofoaga e ma te nonofo ai, ma o nisi nofoaga e faigatā ona faagalo. O se faataʻitaʻiga, i se tasi pō na ma feala ai ma Andrew ona ua ʻai i maʻua e manu ninii. Ina ua tutu le molī suāuu, na ma vaaia ai le tele o utufiti i o ma moega. Na ʻai uma o ma tino e utufiti. E atoa le vaiaso o oʻu usu i taeao taʻitasi i le vaitafe malūlū e lata ane, ma fufui atoa ai loʻu tino e tau i loʻu ua, ina ia tau faateʻa ai le tigā o ū a utufiti. E ui i lea, sa ma faamalolosi pea e faaauau le ma auaunaga. E leʻi umi ae foʻia loa le faafitauli i se mea e ma te nonofo ai, ina ua matou feiloaʻi ma se ulugalii talavou na taliaina le upu moni. Sa la malilie e matou te nonofo faatasi i lo la fale, e ui e laʻitiiti ae e mamā. Na ma fiafia lava e momoe i le fola o le fale ona e leai ni utufiti.

O le taimi lea o loo pulea ai Lithuania e taʻitaʻi lotu o le Katoliko ma le Russian Orthodox. E na o tagata mauʻoa na mafai ona maua se Tusi Paia. O le matou fuafuaga autū o le talaʻia lea o oganuu i le tele e mafai ai, ma ia tuu lomiga faale-Tusi Paia i tagata fiafia i le tele e mafai ai. Sa suʻe muamua ni mea e matou te faamautū ai i se taulaga. Na sosoo ai ma le matou talaʻi ma le faautauta i nuu i tua, ona matou talaʻia faatopetope lea o le taulaga atoa. I lenā auala, sa masani ona soo atoa ai le matou oganuu i le talaʻiga a o leʻi faalavelave mai taʻitaʻi lotu.

Tupu ai le Vevesi ma Iloa ai e Isi

I le 1934, na tofia ai Andrew e galue i le ofisa o le lālā i Kaunas, ae avea John Sempey ma aʻu paga. Na iai ni mea na tutupu iā i maʻua e faagalogatā. I se tasi aso, na ou asiasi atu ai i le ofisa o se lōia i se nuu laʻitiiti. Na ita le tamāloa ma seʻi lana fana mai le pusatoso, ma fai mai ou te alu ese. Na ou tatalo lemū ma manatua ai le fautuaga a le Tusi Paia e faapea: “O le tali filemu e liliueseina ai le ita.” (Faata. 15:1) Ona ou fai atu lea, “Na ou sau iā te oe o se uō ma le feʻau o le tala lelei, ma ou te faafetai atu ona o lou lē fanaina o aʻu.” Na faavaivai le tamatamaʻi lima o le tamāloa ma le amoti o le fana, a o oʻu solomuli lemū ese mai lona ofisa.

Ina ua ma toe feiloaʻi ma John, na ia taʻu mai foʻi se mea mataʻutia na tupu iā te ia. Na ave o ia i le ofisa o leoleo ona na tuuaʻia sesē i le gaoia o se siaki telē a se fafine sa la feiloaʻi. O i inā na talai uma ai ona lavalava ae suʻe po o iā te ia le siaki. O le mea moni, e leai se mea na iā te ia. Na mulimuli ane o latou maua le tagata moni na gaoia le siaki.

Na vevesi lenei taulaga filemu ona o mea na tutupu iā i maʻua i le galuega, ma iʻu ai ina iloa e tagata le talaʻiga e ui e ma te leʻi talaʻi i ai.

Galuega na Fai Faananā

O se tofiga na matuā faigatā le avatu faananā o lomiga faale-Tusi Paia i le nuu tuaoi o Latvia, lea na faasā ai le matou galuega. E tusa e faatasi i le masina ona ma malaga atu i Latvia i se nofoaafi e malaga i le pō. O nisi taimi, pe a uma ona tuu lomiga i inā, ona ma malaga lea i Estonia e aumai isi lomiga ma toe taliu mai e tuu i Latvia.

I se isi taimi, na iloa ai e se alii o le tiute le ma mea o fai ma fai mai e ma te ō ese ma le nofoaafi, ma ave lomiga e faaali i lana pule. Na ma tatalo uma ma John iā Ieova ina ia fesoasoani mai. O le mea e ofo ai, e leʻi taʻuina e lenei alii i lana pule a ma lomiga, ae na pau lana tala na fai i ai: “E iai mea o loo fia taʻu atu e le aualii lenā.” Ona ou faamatala lea i ai o a tatou lomiga e fesoasoani i aʻoga eseese, ina ia malamalama ai i le uiga o mea o loo tutupu i lo tatou lalolagi ua tumu i faafitauli. Na faataga i maʻua e faaauau le ma malaga, ma na taunuu uma na lomiga i le ʻauuso.

A o faasolo ina faalētonu le tulaga faapolotiki i atunuu o le Baltic, na faasolo foʻi ina tetee tagata i Molimau a Ieova ma faasā ai le matou galuega i Lithuania. Na tipoti Andrew ma John, ma ina ua lata ina tupu le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na fautuaina tagatānuu uma o Peretania ia tuua le atunuu. Sa ou tuua le atunuu ma le faanoanoa tele.

Faaeaga ma Faamanuiaga i Aialani i Mātū

O le taimi lea ua siitia atu oʻu mātua i Aialani i Mātū, ma i le 1937 na ou alu ai ma matou nonofo faatasi. Sa faasā foʻi a matou lomiga i Aialani i Mātū ona o le vevesi o le taua, ae na faaauau pea ona matou talaʻi i taimi o le taua. Ina ua mavae le Taua Lona Lua a le Lalolagi, sa mafai ona toe faaauau le matou galuega e aunoa ma le taofia e le tulafono. Sa taʻimua Harold King, o se paeonia agavaa o lē na mulimuli ane galue o se misionare i Saina, i le lagolagoina ma le faatulagaina o lauga lautele e fai i fafo i malae. Na ia faapea mai, “O le Aso Toonai nei ou te faia ai le uluaʻi lauga lautele.” Na ia tilotilo mai iā te aʻu ma faapea mai, “O oe e faia le lauga i le Aso Toonai e sosoo ai.” Sa ou teʻi i lana tala.

E lē galo iā te aʻu laʻu lauga muamua. E faitau selau tagata na auai. Na faia laʻu lauga a o oʻu tū i luga o se pusa, ma tautala atu e aunoa ma ni mea faaleoteleleo. Ina ua uma le lauga, na sau se tamāloa ma faatalofa mai iā te aʻu, ma fai mai o lona igoa o Bill Smith. Na faapea mai na ia mātauina mai le tumutumu o tagata, ma afe mai loa e vaai po o le ā le mea o tupu. Na ou iloa mulimuli ane sa asiasi muamua loʻu tamā iā Bill, ae na lē toe fesootaʻi ina ua siitia atu loʻu tamā ma loʻu tināfai i Dublin e paeonia ai. Na amata ona ma suʻesuʻe i le Tusi Paia. O le iʻuga, e toʻaiva tagata o le aiga o Bill na avea ma auauna a Ieova.

Mulimuli ane na ou talaʻi i ni fale tetele e i le taufaasiʻusiʻuga o Belfast, lea na ou feiloaʻi ai i se fafine Rusia sa nofo i Lithuania. Ina ua ou faaali atu iā te ia ni lomiga, na faasino lona lima i se tusi ma faapea mai: “E iai laʻu tusi faapena. Na aumai e le uso matua o loʻu tamā iā te aʻu, o ia o se polofesa i le iunivesite i Kaunas.” Sa ia faaali mai iā te aʻu le tusi e taʻu o le Creation (Foafoaga) i le gagana Polani. Ua soo uma autafa o itulau i faaupuga o loo tusitusi ai. Sa faateʻia o ia ina ua ia iloa, o aʻu na avea le tusi i le uso o lona tamā, ina ua ma feiloaʻi i Kaunas!—Fai. 11:1.

Ina ua faalogo John Sempey o le a ou alu i Aialani i Mātū, na fai mai ou te alu e asi lona tuafafine laʻitiiti o Nellie, ona sa fiafia o ia i le upu moni. Sa ma faia ma loʻu tuafafine o Connie lana suʻesuʻega. Sa vave ona agaʻigaʻi i luma Nellie ma tuuina atu lona ola iā Ieova. I se taimi mulimuli ane, na fai le ma uō ma iʻu ina ma faaipoipo.

E 56 tausaga na ma auauna faatasi ai ma Nellie i le auaunaga iā Ieova, ma na ma maua le faaeaga e fesoasoani ai i tagata e silia i le selau, ina ia aʻoaʻoina le upu moni. Na ma faamoemoe e ma te aulia faatasi atu Amaketo ma oo atu ai i le lalolagi fou a Ieova, peitaʻi na uma lona ola i le 1998 ona o le fili sauā o le oti. O se tasi lea o mafatiaga e sili ona faigatā i loʻu olaga.

Toe Foʻi i Atunuu o le Baltic

Na ou maua se faaeaga manaia ina ua tusa ma le tausaga talu ona maliu Nellie. Na valaaulia aʻu e asiasi atu i le ofisa o le lālā i Tallinn, i Estonia. Na faapea mai le tusi a le ʻauuso i Estonia: “E na o oe lava le uso o loo soifua pea mai i uso e toʻasefulu na tofia atu i atunuu o le Baltic, i se vaimea o le 1929 e oo i le 1934.” Na faapea atili mai le tusi, o loo faia ni faamaumauga a le lālā i le talaaga o le galuega i Estonia, Latvia, ma Lithuania, ona talosaga mai lea e faapea: “Pe mafai ona e sau?”

O se fiafiaga le toe faamatala o mea na tutupu iā i matou ma aʻu paga i tausaga ua leva! I Latvia, na ou faasino atu ai i uso le fale tuai lea sa faaaogā e fai ma ofisa o le lālā, faapea le vaega o le taualuga na nanā ai a matou lomiga, lea na leʻi maua lava e leoleo. I Lithuania, na ave ai aʻu i se nuu laʻitiiti e taʻu o Šiauliai, lea sa ou paeonia ai. I se faatasiga na matou iai i inā, na faapea mai ai se uso iā te aʻu, “I aso la, na ma faatauina ai ma loʻu tinā se fale i le taulaga. A o ma faamamāina le lapisi i le potu pito i luga o le fale, na ou maua ai tusi o le The Divine Plan of the Ages ma le The Harp of God. Ina ua ou faitau i ai, na ou iloa ai ua ou maua le upu moni. Masalo o oe lea na tuuina na tusi i lenā fale i tausaga ua teʻa!”

Na ou auai foʻi i se fonotaga matagaluega na faia i se taulaga na ou paeonia ai. I le 65 tausaga talu ai, na ou auai ai i se fonotaga na faia i inā, ma e na o le 35 tagata sa auai. Ae o se fiafiaga tele le vaai atu e silia ma le 1,500 tagata ua auai mai! Ua matuā faamanuiaina e Ieova le galuega!

E Leʻi Tuulafoaʻia Aʻu e Ieova

E leʻi leva tele atu nei, na ou maua ai se faamanuiaga ou te leʻi faatalitalia, ina ua ioe se tuafafine lelei e igoa iā Bee e avea ma aʻu avā. Na ma faaipoipo iā Novema i le 2006.

Ou te faamautinoa atu i so o se talavou o loo tau mafaufau po o le ā e fai i lona olaga, o se faiga atamai le mulimuli i upu faagaeeina nei: “Ia e manatua lē na faia oe i ona pō o lou tauleʻaleʻa.” O loo oʻu olioli i le taimi nei, e pei ona olioli le faisalamo o le Tusi Paia: “Le Atua e, na e aʻoaʻo mai iā te aʻu talu ina ou tama itiiti; ua oo mai foʻi i nei ona pō ua ou faaali atu ou vavega. Le Atua e, aua e te tuulafoaʻi mai iā te aʻu e oo ina toeaina ma ulusinā; seʻia ou faaali atu lou aao i lenei tupulaga, ma lou malosi i ē amulī uma lava.”—Sala. 71:17, 18.

[Faafanua i le itulau 25]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

O le avatu faananā o lomiga i Latvia, o se tofiga faigatā

ESTONIA

TALLINN

Gulf of Riga

LATVIA

RIGA

LITHUANIA

VILNIUS

Kaunas

[Ata i le itulau 26]

Na amata ona ou galue o se paeonia i Sikotilani, i le 15 o oʻu tausaga

[Ata i le itulau 26]

O maʻua ma Nellie i le ma faaipoipoga, i le 1942