“O Iesu Keriso o le Alii”—Faapefea ma o Anafea?

“UA FETALAI mai le ALII i loʻu Alii, Ia e nofo i loʻu itu taumatau, seia ou faia ou fili ma mea e tu ai ou vae.” O le faaliliuga lenei o le Salamo 110:1 e tusa ai ma le King James Version. O ai “le ALII” i inei, ma o ai o loo ia fetalai i ai?

O se faaliliuga e sili ona saʻo o le Tusi Paia Eperu ua vave taliina mai le fesili muamua. “O le afioga a Ieova i loʻu Alii: . . . ” O lea o le upu “ALII” i mataitusi tetele, ua faasino i le Atua e ona le malosi uma lava, o Ieova lava ia. E ui lava ua faailoa mai e le King James Version le suafa o le Atua e ala i le faaaogāina o le “ALII” e pei e tetee i le “Alii”, ae sa lē o le uluai faaliliuga lea ua ia faafenuminumiaia nei taʻu, auā i le faaliliuga faa-Eleni anamua o le Septuagint, lea na faaliliuina mai i le gagana Eperu, sa faaaogā le “Alii” e faasino ia Ieova i ona kopi mulimuli ane. Aisea? Ona o le taʻu “Alii” na suitulaga i le suafa tauatua le Tetakalamatone (יהוה). Fai mai le tagata aʻoga o A. E. Garvie: “O le faaaogāina o le taʻu Alii [kyʹri·os] e sili atu ona faigofie ma atonu na faamalamalamaina mai i le faaaogāina o lena taʻu i sunako o Iutaia na i lo o le suafa totino o Yahveh [Ieova], pe a faitauina le Tusi Paia.”

Ua faailoaina mai e le Tusi Paia Ieova e faapea o le “Alii Pule Silisili Ese.” (Kenese 15:2, 8, NW; Galuega 4:24; Faaaliga 6:10) Ua taʻua foi o ia “o le Alii moni” ma “le Alii o le lalolagi uma.” (Esoto 23:17, NW; Iosua 3:13; Faaaliga 11:4) O ai la le isi “Alii” o le Salamo 110:1, ma na faapefea ona iloa o ia o se “Alii” e Ieova?

O Iesu Keriso o se “Alii”

O loo taʻua Iesu o se “Alii” i Evagelia e fa, e masani lava ona faaaogā soo i le Luka ma le Ioane. I le uluai senituri T.A., o lenei taʻu, sa o se tasi o taʻu faaaloalo ma o se faaeaga, sa tutusa ma le taʻu “Susuga.” (Ioane 12:21; 20:15, Kingdom Interlinear) I le Evagelia a Mareko, sa faaaogā soo ai le faaupuga “Aʻoaʻo,” po o Raponi, na i lo o le “Alii” pe a faasino atu ia Iesu. (Faatusatusa le Mareko 10:51 i le Luka 18:41.) E oo lava i le fesili a Sauro i le ala i Tamaseko, “Le Alii e, o ai ea oe?” sa iai lenei lava uiga lautele, le fesili atu ma le faaaloalo. (Galuega 9:5) Ae ina ua iloa lelei e soʻo o Iesu lo latou Matai, e foliga mai e faapea, o lo latou faaaogāina o le taʻu “Alii” sa faaalia ai se uiga e sili atu na i lo o le na o le faaaloalo.

Mulimuli ane,ina ua mavae lona maliu ma le toetu, ma a o leʻi afio aʻe i le lagi, na faaali atu ai Iesu i ona soo ma fai atu lenei faasilasilaga e faateʻia ai: “Ua tuuina mai ia te aʻu le pule uma lava i le lagi ma le lalolagi.” (Mataio 28:18) Ona oo lea i le aso Penetekoso, na sii mai ai e Peteru le Salamo 110: 1 ina ua faagaeeina e le agaga paia na liligi ifo, ona ia faapea mai ai lea: “O lenei foi, ia matuā iloa e le aiga uma o Isaraelu, o Iesu lava lena na faasatauroina e outou, ua faia lea e le Atua ma Alii ma Keriso.” (Galuega 2:34-36) Ona o lona faamaoni e oo lava i lona maliu tiga i le satauro, na toe faatuina ai Iesu ma tuuina atu i ai le taui e aupito sili ona maualuga. I lea, na ulu atu ai o ia i lona tulaga e avea o se alii i le lagi.

Na toe taʻua e le aposetolo o Pauro upu a Peteru ina ua ia tusia e faapea, o le Atua na ia “faanofo ia te ia i lona itu taumatau i mea o i le lagi, e silisili lava i alii sili uma lava, ma faipule, ma e ua malolosi, ma alii, ma igoa uma lava e taʻua, e lē gata i le olaga nei, ae oo foi i lē atali.” (Efeso 1:20, 21) O le tofi alii o Iesu Keriso e silisili lava i isi alii uma, ma o le a faaauau pea lava e oo atu i le lalolagi fou. (1 Timoteo 6:15) Sa “matuā faaeaina o ia” e le Atua i se tulaga silisili, ma foaiina atu i ai le “suafa e silisili i suafa uma lava” ina ia iloa e tagata uma lava “o Iesu Keriso o le Alii lava ia, ia iu ina viia ai le Atua le Tamā.” (Filipi 2:9-11) I lea, na faataunuuina ai le vaega muamua o le Salamo 110:1, ma “o agelu, ma faipule, atoa ma e malolosi” sa gauai uma atu i le tulaga alii o Iesu.—1 Peteru 3:22; Eperu 8:1.

I le Tusi Paia Eperu, o le faaupuga “Alii o alii” e na o Ieova lava e faatatau i ai. (Teuteronome 10:17; Salamo 136:2, 3) Ae ina ua faagaeeina, na faapea atu ai Peteru e uiga ia Keriso Iesu: “O le Alii ia o tagata uma [po o le “Alii o i tatou uma lava,” Goodspeed].” (Galuega 10:36) O Ia moni lava o le “Alii i e ua oti atoa ma e o ola.” (Roma 14:8, 9) Ua faailoa atu ma le fiafia e Kerisiano o Iesu Keriso o lo latou Alii ma Lē e Ona i latou, ma ua faaalia ma le loto naunau lo latou usiusitai ia te ia o ni ona tagatanuu, na faatauina i lona toto e silisili ona tāua. Ma ua pule foi Iesu Keriso e avea ma Tupu o tupu ma le Alii o alii i luga o lana faapotopotoga talu mai le Penetekoso o le 33 T.A. Ae i le taimi nei talu mai le 1914, ua tuuina atu ai ia te ia le pule tautupu e pule ai i lena tulaga ma ua avea ai ona fili ‘ma mea e tu ai ona aao.’ Ua oo nei i le taimi mo ia e ‘pule ai ia te i latou,’ o na mea uma ua faataunuuina ai le Salamo 110:1, 2.—Eperu 2:5-8; Faaaliga 17:14; 19:16.

E mafai la faapefea ona malamalama i upu a Iesu ia na fetalaia mai a o leʻi maliu ma toetu e faapea, “ua tuuina mai mea uma ia te aʻu e loʻu Tamā”? (Mataio 11:25-27; Luka 10:21, 22) E le o se faamatalaga faalauaitele lenei e pei o isi upu na ua uma ona talanoaina. I tusi uma a Mataio ma Luka, ua faaalia i mau e faamaonia ai e faapea, sa fetalai Iesu e uiga i se poto sa natia mai tagata popoto o le lalolagi, ae na faaalia e ala ia te ia auā, sa ia [“iloa lelei,” NW] le Tamā. Ina ua papatisoina o ia i le vai ma faauuina o se Atalii agaga o le Atua, sa mafai e Iesu ona toe manatua lona iai muamua i le lagi a o leʻi avea o se tagata ma le poto uma sa ia te ia, ae sa o se mea ese lenei mai lona tulaga e avea o se alii mulimuli ane.—Ioane 3:34, 35.

Iloga le Avea o Iesu Keriso o se Alii

Ua aumaia e nisi faasinoga a le Tusi Paia Kerisiano Eleni se faafitauli ina ua faaliliuina mau sii mai le Tusi Paia Eperu na e manino lava e faasino i le “ALII,” o Ieova le Atua. Mo se faaaoaoga, faatusatusa le Luka 4:19 ma le Isaia 61:2, a lē o le King James Version po o le New Jerusalem Bible. Ua tausisi mai nisi e faapea, na maua e Iesu le taʻu “Alii” mai ia Ieova, ma a o iai Iesu i la le tino, sa o ia moni o Ieova, ae o se manatu lenei e lē o lagolagoina e le Tusi Paia. O Ieova le Atua ma lona Alo o Iesu Keriso, e matuā iloga lava ona māioio le tasi mai le isi i le Tusi Paia. Na faailoa atu e Iesu le suafa o lona Tamā, ma ua fai o ia mona sui.—Ioane 5:36, 37.

I faaaoaoga o loo mulimuli mai, ia mātau mau sii mai le Tusi Paia Eperu, ia e sii mai i le Tusi Paia Eleni. O loo taʻua uma Ieova ma Lē na ia Faauuina, po o le Mesia i le Galuega 4:24-27, lea e sii mai i le Salamo 2:1, 2. O le manatu autū i le Roma 11:33, 34 o loo faasino manino lava i le Atua, le Puna o le Atamai uma ma le malamalama, faatasi ma mau sii mai le Isaia 40:13, 14. I le tusi atu i le faapotopotoga i Korinito, na toe taʻua ai e Pauro lea mau sii, “Auā po o ai ua na iloa le finagalo o Ieova?” ona toe faaopoopo mai lea: “Auā ua tatou maua le finagalo o Iesu Keriso.” Na faaalia e le Alii o Iesu i ona soʻo le finagalo o Ieova i le tele lava o mataupu tāua.—1 Korinito 2:16, NW.

I nisi taimi, e faasino atu ai se mau i le Tusi Paia Eperu ia Ieova, ae e ala i Lona faasoaina atu o le mana ma le pule, lea ua faataunuuina e ala ia Iesu Keriso. Mo se faaaoaoga, i le Salamo 34:8, ua valaauina ai i tatou inā “tofotofo ia outou, ma ia iloa e lelei Ieova.” Ae sa faatatauina e Peteru lenei mea i le Alii o Iesu Keriso ina ua ia faapea mai: “Pe afai ua outou iloa e agalelei lava le Alii.” (1 Peteru 2:3) Sa faaaogā e Peteru se mataupu silisili ma faailoa ai le moni foi o lenei mea e uiga ia Iesu Keriso. O le aveina i fale o le poto e uiga ia Ieova le Atua ma Iesu Keriso ma gaoioi e faatatau i ai, e mafai ai e Kerisiano ona olioli i faamanuiaga uma mai le Tamā ma lona Atalii. (Ioane 17:3) O le faatatauga a Peteru, e lē o avea ai le Alii Pule Silisili Ese o Ieova o se peresona e tasi ma le Alii o Iesu Keriso.—Tagai i le faamatalaga i lalo o le 1 Peteru 2:3.

O tulaga faatatau o Ieova le Atua ma lona Alo, o Iesu Keriso, o loo faamanino mai e le aposetolo o Pauro ina ua ia faapea mai: “Ua ia te i tatou le Atua e toatasi o le Tamā ia, e fua mai ia te ia o mea uma, o i tatou foi ua fai mo ia; ma le Alii e toatasi o Iesu Keriso, o lē ua ala ia te ia ona faia o mea uma, o i tatou foi ua faia e ala ia te ia.” (1 Korinito 8:6; 12:5, 6) I lana tusi atu i le faapotopotoga Kerisiano i Efeso, sa faailoa atu ai e Pauro le “Alii e toatasi,” o Iesu Keriso, e matuā ese lava mai i le “tasi le Atua, o le Tamā o tagata uma.”—Efeso 4:5, 6.

E Silisili Ieova i Mea Uma Lava

Talu mai le tausaga e 1914, na faamaonia ai le moni o upu i le Faaaliga 11:15 e faapea: “O malo o le lalolagi ua avea mo lo tatou Alii [o Ieova le Atua] ma lona Keriso, e fai foi o ia ma tupu e faavavau faavavau lava.” Ua faapea mai le New International Dictionary of New Testament Theology (Tusi e 2, itulau e 514): “Pe a uma ona faatoilaloina e Keriso ē malolosi uma (1 Kori. 15:25), ona gauai atu ai lea o Ia i le Atua le Tamā. I lea, ua faataunuuina ai e le tulaga alii o Iesu lona sini, ona pule aoao ai lea o le Atua i mea uma (1 Kori. 15:28).” I le faaiuga o lana Pulega Faameleniuma, ona toe faafoi atu ai lea e Keriso Iesu i lona Tamā, le Atua e Ona le Malosi Uma Lava, le pule ma le mana lea na tuuina atu muamua ia te ia. Ia ona tuuina saʻo atu ai loa lea o le viiga ma le tapuaiga ia Ieova, “le Atua o lo tatou Alii o Iesu Keriso.”—Efeso 1:17.

E ui o loo avea nei Iesu ma Alii o alii, ae leʻi taʻua lava ia o le Atua o atua. E tumau pea le silisiliesee o Ieova i mea uma lava. I lenei auala, o le a avea ai Ieova ma “pule aoao i le aoao o mea uma lava.” (1 Korinito 15:28) O le tulaga alii o Iesu ua maua ai e ia le tulaga tatau e avea ai ma Ulu o le Faapotopotoga Kerisiano. E ui lava atonu o loo tatou vaaia le toatele o “alii” malolosi i tulaga maualuluga o lenei lalolagi, ae ua tuu atu pea lo tatou faatuatuaga i lē ua avea o le Alii o alii. Peitai, e ui lava ina iai Iesu Keriso i lona tulaga faaeaina ma le maualuga, ae tumau pea ona gauai atu i lona Tamā, “ina ia pule aoao le Atua i le aoao o mea.” (1 Korinito 15:28, The Translator’s New Testament) Maeu se faaaoaoga lelei o le loto maulalo na faataatia e Iesu mo ona soʻo ina ia mulimuli ai, ma oo ai ina latou iloa o ia o lo latou Alii!

[Pusa i le itulau 30]

“Ina ua taʻua e tusitala o le Feagaiga Fou e uiga i le Atua, sa uiga a latou saunoaga i le Atua le Tamā o lo tatou Alii o Iesu Keriso. Pe a latou taʻua Iesu Keriso, latou te leʻi taʻua o ia, pe na manatu foi ia te ia e faapea o le Atua. O Ia o le Keriso a le Atua, le Alo o le Atua, le Atamai o le Atua, le Upu a le Atua. E oo lava i le Faatomuaga o le tusi ia Sagato Ioane, lea e tai latalata atu i le Aʻoaʻoga Faa-Nicene, e tatau ona faitau e tusa ma malamalamaga i aʻoaʻoga manino ua faaalia i le Evagelia atoa e uiga i le gauai atu o Keriso i le Tamā; ma i le faa-Eleni, e faalemaʻoti le faaaogāina i le Faatomuaga ona o le lē faaaogāina o le sooupu [the·osʹ] pe a fua atu i le faa-Peretania.”—“The Divinity of Jesus Christ,” a John Martin Creed.