Tusi o le Tusi Paia Numera 21—Failauga
Lē na Tusia: Solomona
Nofoaga na Tusia Ai: Ierusalema
Māeʻa Ona Tusia: A o lumanaʻi le 1000 T.L.M.
NA TUSIA le tusi o Failauga mo se fuafuaga mamalu. I le avea ma taʻitaʻi o tagata ua tuuina atu iā Ieova, sa iā Solomona le tiute tauave e faapotopotoina i latou ia faamaoni i lo latou tuuina atu. Na ia saʻili e faataunuuina lenei tiute tauave e ala i fautuaga atamai o loo i le tusi o Failauga.
2 I le Failauga 1:1 sa ia faasino atu iā te ia o “Le Failauga [“Lē e faapotopotoina,” NW ].” O le upu i le gagana Eperu o le Qo·heʹleth, ma i le Tusi Paia Eperu, o le igoa lenā o loo ave i le tusi. I le Septuagint i le gagana Eleni o loo taʻua ai o le Ek·kle·si·a·stesʹ, o lona uiga “o se sui o se ekalesia (faapotopotoga; faatasiga),” lea e sau ai le igoa faa-Peretania o le Ecclesiastes. Peitaʻi, o le Qo·heʹleth e sili ona fetaui pe a faaliliu o “Lē Faapotopotoina,” ma e sili foʻi ona talafeagai le taʻu lenei e faamatala ai Solomona. E faailoa atu ai le fuafuaga a Solomona na tusia ai le tusi.
3 O le ā le uiga na avea ai le tupu o Solomona o sē e faapotopotoina, ma o le ā sa ia faapotopotoina? O ia sa faapotopotoina ona tagata, le nuu o Isaraelu, ma a latou aumea, tagata aumau. Sa ia faapotopotoina i latou uma nei i le tapuaʻiga i lona Atua, o Ieova. Muamua atu i lenā sa ia fausia le malumalu o Ieova i Ierusalema, ma ina ua faaulufale sa ia valaauina faatasi uma, pe faapotopotoina, i latou uma i le tapuaʻiga i le Atua. (1 Tu. 8:1) O le taimi lea, e ala i le tusi o le Failauga, ua ia saʻili e faapotopoto ona tagata i galuega e aogā ma faamamao mai galuega faatauvaa ma le iʻuvale a lenei lalolagi.—Fai. 12:8-10.
4 E ui e lē o taʻua patino mai le igoa o Solomona, e iai lava vaega o loo aliali mai ai ma faamautūina ai o ia na tusia. O loo faailoa mai e le failauga faapea o ia o “le atalii o Tavita” o lē na fai “ma tupu o Isaraelu i Ierusalema.” E na o le tupu o Solomona e fetaui i ai le faaupuga lenei, auā o ē na sosoo atu iā te ia i Ierusalema sa na o Iuta lava na nofotupu ai. E lē gata i lenā, e pei ona tusi le failauga: “Ua ou faateleina lava le poto, e sili lava iā te i latou uma sa pule i Ierusalema e muamua iā te aʻu; e tele foʻi le poto ma le iloa o mea na maua i loʻu loto.” (1:1, 12, 16) E fetaui le tulaga lenei iā Solomona. Ua taʻu mai iā i tatou e le Failauga 12:9 e faapea “na ia mafaufau foʻi, ma suʻesuʻe, ma saunia faataoto e tele.” Na tautala le tupu o Solomona i faataoto e 3,000. (1 Tu. 4:32) O le Failauga 2:4-9 o loo taʻua ai le polokalame o fale na fausia e lē na tusia; o tovine, o faatoʻaga ma fanua e totō ai laau; o se faiga o alāvai e faasūsū ai mea; o se faatulagaga o auauna tane ma auauna fafine; se faaputuga tele o ario ma auro; ma isi mea sa mafai ona faataulauina. E fetaui uma nei mea iā Solomona. Ina ua vaai le tupu tamaʻitaʻi mai Seepa i le poto ma le manuia o Solomona, fai mai a ia: “E tele mea na lē talaina atu.”—1 Tu. 10:7.
5 O loo faailoa mai e le tusi faapea o Ierusalema le nofoaga na tusia ai i le fai mai, sa avea le failauga ma tupu “i Ierusalema.” Atonu o le taimi lenā a o lumanaʻi le tausaga e 1000 T.L.M., ae ua leva ona nofotupu Solomona i lana nofoaiga e 40 tausaga le umi, ina ua uma ona faia le tele o mea e pei ona taʻua i le tusi, a o lumanaʻi lona paʻū atu i le ifo i tupua. O le taimi lenā ua tatau ona matuā tele lona poto i galuega o lenei lalolagi ua ia iloa foʻi le losilosi o le lalolagi i mea faitino. O le taimi lea o iā te ia pea le finagalo malie o le Atua ma i lalo o le faagaeega a le agaga paia.
6 E faapefea ona tatou mautinoa e ‘mai le Atua’ le Failauga? E fesiligia e nisi lenā tulaga ona o le lē taʻua ai o le suafa o le Atua, o Ieova. Peitaʻi, o loo matuā lagolagoina ai lava le tapuaʻiga moni i le Atua, ma o loo faaaogā ai e lē aunoa le faaupuga ha·ʼElo·himʹ, “le Atua moni.” O le isi finauga e ono lāgā mai ona e leai ni manatu o siiina saʻo mai le Failauga e isi tusi o le Tusi Paia. Peitaʻi, o aʻoaʻoga ma mataupu silisili o loo i le tusi e matuā ōgatusa lava ma le isi vaega atoa o le Tusi Paia. Na taʻua e le Commentary a Clarke, Tusi III, itulau 799, e faapea: “O le tusi, ua faaigoaina o le Koheleth, po o le Failauga, e matuā taliaina lava e le Lotu Iutaia ma le Lotu Kerisiano e faapea, e mai Lē e Ona le Malosi Uma Lava; ma sa talia o se tusi o le Tusi Paia.”
7 Ua faapea mai le ʻaufaitofā atamamai o le lalolagi e uiga i le Tusi Paia, o le Failauga e lē o ni tusitusiga a Solomona po o se vaega moni foʻi o “Tusi Paia uma lava,” ua latou faapea mai, o le gagana ma manatu o loo iai o ni mea o se vaitaimi mulimuli ane ai. Ua latou lē amanaʻia le tele o faamatalaga ia sa mafai ona tuufaatasia e Solomona i le taimi o le agaʻigaʻi i luma o le atiina aʻe o ana fefaatauaʻiga ma isi atunuu ma le gaosiga o mea, faapea tagata mamalu sa faimalaga ane ma isi fesootaʻiga sa iai ma tagata o le lalolagi. (1 Tu. 4:30, 34; 9:26-28; 10:1, 23, 24) E pei ona tusia e F. C. Cook i lana Bible Commentary, Tusi IV, itulau 622, e faapea: “Atonu o galuega i aso taʻitasi atoa ma mea sa filifili le tupu Eperu sili e faataunuuina, na mātaulia ai le tele o lona silafia o mea na i lo le tulaga e masani ai, e aofia ai manatu ma le gagana a tagata Eperu.”
8 Peitaʻi ane, pe e manaʻomia moni lava ni faamaoniga e ese mai i le Failauga e faamaonia ai o se tusi lea o le Tusi Paia? O se iloiloga o le tusi lava ia o le a faaalia ai e lē gata i le autasi o le tusi lava ia ae e faapena foʻi ma le ōgatusa ma le isi vaega atoa o le Tusi Paia, lea ua avea ai le Failauga o sona vaega moni lava.
LE POGAI E AOGĀ AI
15 Na i lo le manatu i ai o se tusi o manatu lē aogā, e tumu le Failauga i le poto o le Atua. Pe a faamalau mai le tele o mea ua faia lea na ia faapea mai e faatauvaa, e leʻi faaaofia ai e Solomona le fausiaina o le malumalu o Ieova i le mauga o Moria i Ierusalema, e lē aofia ai foʻi le tapuaʻiga mamā iā Ieova. Na te leʻi faamatalaina foʻi le meaalofa a le Atua o le ola faapea e faatauvaa, ae sa ia faaalia e faapea e mo le fuafuaga ina ia olioli le tagata ma ia faia mea lelei. (3:12, 13; 5:18-20; 8:15) O galuega e faia e aunoa ma le amanaʻiaina o le Atua, o galuega na e iʻu ai i le tigā. E ono faaputu e se tamā ni oloa mo lona atalii, ae e ono faaleagaina e se mala ma aunoa ai ma se mea e totoe mo ia. E matuā sili atu ai ona lelei le saunia o se tofi e tumau o le ʻoa faaleagaga lea. E tigā foʻi pe a maua mea e tele ae e lē o mafai ona fiafia ai. E oo mea tigā i tagata mauʻoa uma o le lalolagi pe a latou “toe foʻi atu” i le oti, e aunoa ma se mea latou te avea.—5:13-15; 6:1, 2.
16 I le Mataio 12:42, o loo faasino ai Iesu iā te ia e faapea o “lē sili iā Solomona.” Talu ai sa faaata mai e Solomona ia Iesu, po o tatou mātauina o ōgatusa upu a Solomona i le Qo·heʹleth ma aʻoaʻoga a Iesu? Tatou te maua ai le tele o mea e tai uiga tutusa! Mo se faaaʻoaʻoga, sa faamamafa e Iesu le tele ma le lautele o galuega a le Atua i le faapea mai, “O loo galue loʻu Tamā e oo mai lava i le aso nei; o loo galue foʻi aʻu.” (Ioa. 5:17) Sa faasino atu foʻi Solomona i galuega a le Atua: “Ona ou iloa ai lea o galuega uma a le Atua, e lē mafaia e le tagata ona iloa o le galuega ua faia i lalo o le la; auā e ui lava ina tigā se tagata i saʻili, a e lē iloa e ia; i le ma lea, a faapea ifo se tagata poto, o le a na iloa, e lē mafai ona iloa e ia.”—Fai. 8:17.
17 Sa taufai faalaeiauina e Iesu ma Solomona ia tagata tapuaʻi moni ina ia faapotopoto faatasi. (Mata. 18:20; Fai. 4:9-12; 5:1) O faamatalaga a Iesu e uiga i le “gataaga o le lalolagi” ma “tausaga o nuu ese” e tutusa ma le faamatalaga a Solomona e faapea “o le mea ma lona tausaga i mea uma, ma ona lava pō i mea uma lava i lalo o le lagi.” —Mata. 24:3; Luka 21:24; Fai. 3:1
18 Ae sili atu i lenā, e aufaatasi Iesu ma ona soo iā Solomona i le lapataʻia e faatatau i mailei o le matapeʻapeʻa. Na faapea mai Solomona o se puipuiga moni lava le poto, auā “e ola ai ē ua i ai.” Na fetalai Iesu: “A ia outou muaʻi saʻili lona malo ma lana amiotonu; ona faaopoopoina atu lea o ia mea uma iā te outou.” (Fai. 7:12; Mata. 6:33) I le Failauga 5:10 o loo tusia ai e faapea: “O lē ua manaʻo i le ario, e lē malie o ia i le ario; o lē ua manaʻo foʻi i le oloa tele, e leai sana mea e maua ai; o le mea faatauvaa foʻi lea.” E tali tutusa lava ma le fautuaga na tuuina mai e Paulo i le 1 Timoteo 6:6-19 e faapea “o le manaʻo i tupe, o le pogai lea o mea leaga uma lava.” O loo iai foʻi isi vaega e tai tutusa ma aʻoaʻoga a le Tusi Paia.—Fai. 3:17—Galu. 17:31; Fai. 4:1—Iako. 5:4; Fai. 5:1, 2—Iako. 1:19; Fai. 6:12—Iako. 4:14; Fai. 7:20—Roma 3:23; Fai. 8:17—Roma 11:33.
19 O le pulega a le Malo o le Alo pele o le Atua, o Iesu Keriso, o lē na tupuga mai le tupu poto o Solomona, o le a faavaeina ai se lalolagi fou i le lumanaʻi. (Faaa. 21:1-5) O mea sa tusia e Solomona mo le faatonutonuina o ona tagatānuu i lona malo lea sa avea ma ata, ua matuā tāua ona naunau i ai i latou uma ua tuu atu nei lo latou faamoemoe i le Malo o le Atua iā Keriso Iesu. I le pulega o le Malo o le a ola ai tagata i mataupu silisili atamamai lava na sa faatulaga mai e le failauga ma o le a olioli ai e faavavau i le meaalofa a le Atua o le ola fiafia. O le taimi lenei e faapotopoto ai i le tapuaʻiga a Ieova, ina ia mafai ai ona maua le olioli atoatoa i le olaga i lona Malo.—Fai. 3:12, 13; 12:13, 14.