Ua Ou Iloa le Mana o le Upu Moni o le Tusi Paia

Faamatalaina e Vito Fraese

ATONU e te leʻi faalogo muamua i le igoa o Trentinara. O se tamaʻi aai i le itu i saute o Naples, i Italia. O i inā na fananau ai oʻu matua ma loʻu uso matua o Angelo. Ina ua fanau Angelo, na siitia atu oʻu mātua i Amerika ma nonofo i Rochester, i Niu Ioka, lea na ou fanau ai i le 1926. O le 1922 na feiloaʻi ai loʻu tamā i Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona iloa ai Molimau a Ieova i na taimi. E leʻi umi ae avea i laʻua ma loʻu tinā ma Tagata Aʻoga o le Tusi Paia.

E toʻafilemu ma manatunatu loloto loʻu tamā, ae e ita tele pe a lē tonu ona fai ni mea. Sa lē fiafia o ia i le auala na faapogisa ai e faifeʻau tagata, o lea sa ia lē melea se avanoa e taʻu atu ai le upu moni. Ina ua litaea o ia, na auai i le faiva faataimi atoa seʻia oo i le 74 o ona tausaga, ina ua faalētonu lona soifua mālōlōina ma ua matuā mālūlū le tau. Peitaʻi, sa faaauau pea ona ia talaʻi mo le 40 i le 60 itula i le masina, seʻia oo ina silia i le 90 ona tausaga. Na aogā tele iā te aʻu le faaaʻoaʻoga a loʻu tamā. E ui o nisi taimi e tala ula ai, ae o ia o se tagata e naunau i mea. E masani ona ia faapea mai, “E tatau ona naunau i le upu moni.”

Sa taumafai oʻu mātua e aʻoaʻo i matou o le fanau e toʻalima, i le Afioga a le Atua. Na ou papatiso iā Aokuso 23, 1943, ae amata ona paeonia iā Iuni o le 1944. Sa paeonia loʻu tuafafine o Carmela i Geneva, i Niu Ioka, faatasi ma lana soa tiotio ma ataata, o Fern. E leʻi umi ae ou iloa o Fern o le teine lea ua ou fia mafuta i ai i le olaga atoa. O lea na ma faaipoipo ai iā Aokuso i le 1946.

Galuega Misionare

O lo ma tofiga muamua, o le paeonia faapito i Geneva ma Norwich, i Niu Ioka. Iā Aokuso o le 1948, na ma maua ai le faaeaga e auai i le vasega lona 12 i le aʻoga o Kiliata. Ona auina atu lea o i maʻua i Naples, i Italia, faatasi ma le isi ulugalii misionare, o Carl ma Joanne Ridgeway. O le taimi lea na tauivi ai tagata i Naples e toe faaleleia mea na faaleagaina i le taua. Sa faigatā ona maua se fale e nonofo ai, o lea na matou nonofo ai mo ni nai masina i se fale e lua potu.

Na ou tupu aʻe ma faalogo o tautatala oʻu mātua i le gagana a tagata Naples, sa malamalama la tagata i laʻu faa-Italia, e ui o le auala na faaleo ai aʻu upu o le faa-Amerika. Sa faigatā le gagana iā Fern. Ae na iʻu ane ua sili atu ona lelei lana faa-Italia i lo o aʻu.

Muamua, na pau tagata i Naples na fiafia i le upu moni, o se aiga e toʻafā. Na latou faatau atu faasolitulafono sikareti. O aso uma e mataʻina ai le suiga i se tasi o lenā aiga, o Teresa. I le taeao, sa foliga e lapoʻa ona sa fafao pusa sikareti i taga o lona lausatete. Ae e oo ane i le afiafi ua paee e pei o se tuāniu. Na matuā suia lenei aiga i le upu moni, ma e 16 tagata o le aiga na avea ma Molimau. Ua lata nei i le 3,700 Molimau i Naples.

Teteega i la Matou Talaʻiga

E na o le iva masina talu ona matou iai i Naples, ae tutuli ese i matou e toʻafā e le malo. Na matou nonofo i Suisilani mo se masina, ma toe foʻi atu i Italia i se visa o ni tagata asiasi. Na tofia i maʻua ma Fern i Turin. Muamua, na ma nonofo mautotogi i se potu na ofo mai e se fafine, ae na ma faaaogāina lona fale taʻele ma le umukuka. Ina ua taunuu Carl ma Joanne i Turin, na matou nonofo faatasi i se fale mautotogi. E iʻu ane ua toʻalima ulugalii misionare na nonofo faatasi i lenā fale.

E oo ane i le 1955 ua faatonu i matou e ō ese ma Turin, ae ua lava ma totoe tagata talaʻi e faia aʻe ai faapotopotoga fou e fā. Sa iai uso agavaa e vaavaaia faapotopotoga. Na fai mai pule o le malo iā i matou, “E mautinoa e ō ese loa outou o tagata Amerika, o le a lē toe iai mea uma ia na outou faia.” Ae o le faatelega mulimuli ane, na iloa ai e faalagolago i le Atua le taulau o le galuega. Ua silia nei i le 4,600 Molimau ma faapotopotoga e 56 i Turin.

Le Aai Matagofie o Florence

Na sosoo ai ma le tofia o i maʻua i Florence. E masani ona ma faalogo i lenei aai, aua sa misionare ai loʻu tuafafine o Carmela ma lona toʻalua o Merlin Hartzler. Ae seʻi manatu i le nofo ai i lenā aai, i le tele o nofoaga matagofie o loo iai e pei o le Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo ma Palazzo Pitti! E fiafia ona o le tali lelei mai o nisi tagata o lenā aai i le tala lelei.

Na matou suʻesuʻe ma se aiga ma papatiso ai mātua. Peitaʻi sa ulaula tapaa le tamā. I le 1973, na taʻua ai i Le Olomatamata o se amioga lē mamā le ulaula tapaa, ma na uunaʻia le ʻaufaitau e tuu lenā faiga. Na fai i ai lana fanau matutua e taofi lana ulaula. Na ia taʻutino o le a lē toe ulaula, ae na ulaula pea. I se tasi afiafi na tuli ai e le tinā le la masaga e taʻi iva tausaga e ō e momoe, ae e na te leʻi faia se la tatalo. Mulimuli ane na lē lelei ona faalogona ma toe alu atu i le la potu. Ua uma ona fai le la tatalo. Na fesili atu le tinā: “O le ā le lua tatalo na fai?” Na la fai mai: “Ieova e, faamolemole fesoasoani iā Dad e tuu lana ulaula.” Na valaau atu le tinā i lana tane, “Sau e faalogologo i le tatalo a lau fanau.” Ina ua ia faia faapea, na tagi ma faapea mai: “Ou te lē toe ulaula lava!” Na tausisi i lana taʻutinoga, ma ua silia nei i le toʻa 15 tagata o lenā aiga ua avea ma Molimau.

Auaunaga i Aferika

Na tofia i maʻua i Mogadishu, i Somalia i le 1959, faatasi ma isi misionare e toʻalua, o Arturo Leveris ma loʻu uso o Angelo. E matou te taunuu atu ua leaga le tulaga o faiga faaupufai i le atunuu. Na poloaʻia e Malo Aufaatasi Italia e fesoasoani iā Somalia ina ia tutoʻatasi, ae e foliga mai e leʻi taulau lenā fuafuaga. O nisi tagata Italia na matou suʻesuʻe na tuua le atunuu, ma sa lē mafai ona faatū se faapotopotoga i inā.

I lenā taimi, na manaʻo le ovasia o le sone e fai aʻu ma sui ovasia. O lea na ma ō ai e asiasi i atunuu e lata mai. O nisi tagata na matou suʻesuʻe na agaʻigaʻi i luma, ae na tuua o latou atunuu ona o sauāga. Ae o isi na nonofo pea e ui na latou onosaia le tele o sauāga.a E ma te fetagisi pe a mafaufau i lo latou alolofa iā Ieova, ma mea na latou onosaia ina ia faamaoni pea.

E vevela ma susū le ea i Somalia ma Eritrea. Na atili ai ona ma lagona le vevela ona o nisi o meaʻai a le atunuu. O le taimi muamua na ma aai ai i se meaʻai faapena i le fale o se suʻesuʻega, na ata laʻu avā ma fai mai ua pei o ni molī mūmū o le auala ona taliga!

Ina ua maua se isi tofiga o Angelo ma Arturo, na tuua na o i maʻua. E lē faigofie ona o le leai o se isi e faalaeiau mai. Peitaʻi, o lenā tulaga na atili ai ona ma mafuta vavalalata ma faalagolago atu iā Ieova. O se faalaeiauga iā i maʻua le asiasi atu i atunuu na faasā ai le galuega talaʻi.

Sa tele faigatā i Somalia. E leʻi iai sa ma pusa aisa, o lea na ma faatau ai na o meaʻai e ma te aai ai i lea aso, o se fasi aano o le malie po o ni fualaau e pei o mago, esi, moli lapopoʻa, popo po o faʻi. Na ma onosaʻi foʻi i iniseti e felelei solo. O nisi taimi e tutū i o ma ua a o fai suʻesuʻega. Ae o le mea e lelei ai na iai sa maʻua tamaʻi pasika, e lē umi la se taimi na ma savavali ai i le vevela o le lā.

Toe Foʻi i Italia

Ona o le agalelei o uso ma tuafāfine, na ma toe malaga atu ai i Italia i se vaa e laʻu ai faʻi, ina ia auai i le tauaofiaga faavaomalo i Turin i le 1961. Na ma iloa e toe tofia i maʻua i Italia. Na ma toe foʻi i Italia iā Setema 1962, ma amata ai ona ou galue o se ovasia matagaluega. Na ma faatau se tamaʻi taavale ma faaaogā mo tausaga e lima e asiasi ai i matagaluega e lua.

Ua uma le vevela o Aferika, a o lea ua tau ma le mālūlū. I se tau mālūlū a o asiasia se faapotopotoga e lata i ni mauga, na ma momoe i luga o mea e teu ai vao a manu e leai se mea e faamāfanafana ai. Sa mālūlū tele ma na ma momoe ai ma o ma ofu māfanafana māfiafia. I lenā pō e fā ni matuāmoa ma maile e lua na pepē ona o le mālūlū!

Mulimuli ane na ou galue ai foʻi o se ovasia itumalo. I na aso na ma malaga taamilo ai i Italia atoa. O le tele o taimi na ma asiasi ai i nisi o nofoaga e pei o Calabria ma Sisili. Na ma faalaeiau talavou ia malolosi faaleagaga ma aapa atu e galulue o ni ovasia i faapotopotoga, ovasia femalagaaʻi po o ni tagata Peteli.

E tele ni mea na ma aʻoaʻoina mai i uō faamaoni na auauna ma le lotoatoa iā Ieova. Na ma talisapaia o latou uiga e pei o le faamaoni aʻiaʻi iā Ieova, agalelei, alolofa i uso, lolo atu ma se agaga faataulagaina. Na ma auai i faaipoipoga i Maota mo Sauniga. O nei faaipoipoga na faia e Molimau ua tofia e le malo e avea ma faifeʻau, lea sa manatu i ai i tausaga ua mavae e lē mafai ona tupu. Ua lē toe faia sauniga a faapotopotoga i umukuka o uso pe nonofo i luga o laupapa, e pei ona masani ai i Turin. Ae o le tele o faapotopotoga ua maua ni Maota mo Sauniga mananaia e viia ai Ieova. Ua lē toe faia fonotaga i ni fale tifaga matagā, ae ua faia i Maota Fono tetelē ma mananaia. Maʻeu le olioli i le iloaina ua faateleina le ʻautalaʻi i le silia i le 243,000. Ina ua ma taunuu i Italia, e na o le 490 le ʻautalaʻi.

Na Ma Faia ni Filifiliga Saʻo

E iai foʻi tulaga faigatā na oo iā i maʻua, e pei o le misia o aiga ma le mamaʻi. O taimi uma lava e vaai ai Fern i le sami e na te misia lona aiga. E tolu ni ona taotoga tugā na faia. I se tasi aso a o alu atu e fai se suʻesuʻega, na osofaʻia o ia e se tagata e tetee i se tui e faaaogā i galuega i faatoʻaga. Na toe ave foʻi o ia i le falemaʻi ona o lenā mea.

E ui lava na ma lotovaivai i nisi taimi, ae na ma ‘⁠faatalitali iā Ieova’ e ōgatusa ma le Auega 3:24. O ia o le Atua o faamāfanafanaga. I se tasi taimi na ma lotovaivai ai, na maua ai se tusi manaia a Fern mai i le uso o Nathan Knorr. Talu ai na fanau Nathan e lata i Peteleema, i Pennsylvania, le mea na amata ona paeonia mai ai Fern, na tusi ai e na te iloa lelei o fafine Pennsylvania e pei o Fern, e malolosi ma lototetele. E saʻo lelei o ia. E tele tausaga na ma maua ai i auala eseese faalaeiauga mai i le toʻatele o tagata.

E ui i faigatā, ae na ma taumafai e tumau ona maelega i le talaʻiga. Na ata Fern ma faatusa le agaga maelega i se uaina manaia i Italia e pupuna e taʻu o le Lambrusco, ma faapea mai: “E lē tatau ona mou atu le pupuna o lo ta maelega.” Ina ua mavae le silia i le 40 tausaga o femalagaaʻi i le galuega matagaluega ma itumalo, na maua lo ma tofiga fou e asiasi ma faatū vaega ma faapotopotoga, e tautatala i isi gagana e ese mai i le faa-Italia. O na vaega e talaʻi i tagata mai i Aitiope, Eritrea, Initia, Filipaina, Ghana, Nigeria, Saina, Sri Lanka, Bangladesh ma isi atunuu. E lē mafai ona tusia uma i se tusi le anoanoaʻi o auala matagofie na ma iloa ai le mana o le Afioga a le Atua, e suia ai olaga o ē ua tofo i le alofa mutimutivale o Ieova.—Mika 7:18, 19.

E ma te tatalo i aso uma ia foaʻi mai pea e Ieova le malosi i le tino ma faalogona e faaauau ai le auaunaga. E faamalosia i maʻua i le finagalo malie o le Alii. Ua ma fiafia ma mautinoa na ma faia ni filifiliga saʻo i le olaga, a o talaʻi atu le upu moni o le Tusi Paia.—Efe. 3:7; Kolo. 1:29.

[Faaopoopoga i lalo]

[Siata/Ata i le itulau 27]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

Oʻu mātua i Rochester, i Niu Ioka

1948

I South Lansing mo le vasega lona 12 o Kiliata

1949

O maʻua ma Fern a o leʻi ō i Italia

Capri, i Italia

1952

I Turin ma Naples faatasi ma isi misionare

1963

Fern ma nisi o tagata suʻesuʻe o le Tusi Paia

“E lē tatau ona mou atu le pupuna o lo ta maelega”