AMBULAYI LUKUMIINO LWABO | HENOKE
“Baadi asangasha Efile Mukulu”
HENOKE baadi mukite bipwa bibungi. Bi kwitukemesha patunangusheena bipwa byaye, anka, uno muntu baadi na muwa munda mwa bipwa 365—bipwa bikile bya muntu banunupa ngofu lelo uno misango inanka! Anka tabaadi mubande kununupa, muyiile bibabadi abayisha mu kyakya kipungo kyabo nya. Mu aa mafuku, bipwa 5000 bibashaala bantu abaadi abakitshi bipwa bibungi kukikila bantu ba ano mafuku. Adame, muntu a kumpala, baadi mupwe kukita bipwa nkama isamombo pabatandjikilwe Henoke, na Adame bakitshine bingi bipwa nkama isatu kunyima kwa kutandjikwa kwa Henoke! Bangi bekulu ba Adame abakitshine bipwa bibungi ngofu kukila paapa. Byabya pabaadi na bipwa 365, Henoke baadi nka na mbidi bukome, bu baadi mulombeene kukita bingi bipwa bibungi. Anka, ta mukite bingi bipwa nya.
Henoke baadi kumpala kwa masaku akata. Banda kunangusheena bibaadi asuuku, mu binangu mwaye kwete kutentekyesha nka bibakitshi bantu babakatuka mu kulungula mukandu aufiki kwi Efile Mukulu. Mapala aabo abaadi nka bu aatembe kaalo pa mwanda wa nsungu. Bano bantu abaadi bamushikwe, bashikwa mukandu waye, mpa na winyi Efile Mukulu bamutumine. Tababaadi balombeene kwipaa Yehowa Efile Mukulu nya, anka abaadi balombeene kwipaa Henoke! Pangi Henoke baadi eyipusha su emonena dingi na ba mu kifuko kyaye. Baadi eele binangu kwi mukashi’aye na bana baaye bakashi? Su nkwi mwana’aye Metushela na mwikulu aaye Lameke? (Kibangilo 5:21-23, 25) Uno ngi nfudiilo a muwa waye su?
Mu Bible mbesambe mwanda wa Henoke mu kipaso kya kukaanya. Nka penda ma verse asatu a mu Bible ngi esambe mwanda waye mu kikoso. (Kibangilo 5:21-24; Beena-Ebelu 11:5; Yuude 14, 15) Anka, ano ma verse, aakula myanda ibungi ayileesha’shi Henoke baadi muntu sha lukumiino lunyingye. We musemune bushito bwa kifuko su? We mupete kubingwabingwa pa mwanda wa’shi we mulamate ku myanda ilulame? Su mbyabya, abitungu olongye myanda ibungi ku kileshesho kya Henoke.
‘HENOKE BADI ATAMBUKA MU KIPWANO N’EFILE MUKULU’
Mu mafuku a Henoke, bantu abaadi bepaane mu kukita myanda ibubi. Kibaadi kipungo kya musambo kukatuka ku Adame. Kushii mpaka, bantu abaadi peepi na mbidi ipwidikye ibaabadi bashimishe kwi Adame na Eeva. Nyi bwakinyi bantu abaadi abakitshi bipwa bibungi. Anka abaadi bepaane mu kukita myanda ibubi na kulwisha nshalelo aabo a ku mbidi mpa na a mu kikudi. Bu ntomboshi bubaadi bupalakane pa nsenga. Myanda ibaabangile kulwila mu kipungo kya kabidi, nsaa ibabayipayile Abele kwi mukwabo Kaine. Umune a ku bekulu ba Kaine baadi na kwitatula mpa na bu ntomboshi kukila Kaine! Mu kipungo kya kasatu, kubatukiile bungi bu ntomboshi. Bantu bababangile kwitanyina eshina dya Yehowa, anka tababadi abeditanyina bwa kumulangwila na kaneemo nya. Babaadi abasabuula eshina dya kishila dy’Efile Mukulu, kushi kaneemo su nkapeela.—Kibangilo 4:8, 23-26.
Kuno kukutwa kululama kwa bipwilo kubaadi kupalakane mu mafuku a Henoke. Bu bibadi ende na kukula, bibaadi abitungu’shi asangule kya kukita. Baadi mulombeene kulonda bantu ba mu ano mafuku su? Su baadi mulombeene kukimba bya kulangwila Efile Mukulu a binyibinyi, Yehowa, mupangi a eyilu na nsenga? Baadi mulombeene kulonga pabitale Abele, baadi mufwe bwa lukumiino mwanda baadi alangwila Yehowa mu mushindo awumusankisha. Henoke namu batshile nka kyakya kitshibilo kimune kya kumufubila. Mukanda wa Kibangilo 5:22 awitulungula’shi: “Henoke badi atambuka mu kipwano n’Efile Mukulu.” Uno mwaku awitwilesha bibaadi Henoke bu muntu a Efile Mukulu mu ndumbulwilo a bantu babi. Aye ngi muntu a kumpala abadi bafunde mu Bible mu uno mushindo.
Angi ma verse a mu Bible aalesha’shi Henoke badi atambuka pamune na Yehowa kunyima kwa kutanda mwana aaye Metushela. Na dingi atumono’shi abaleesha Henoke bu nfumu a kifuko pabalombasha bipwa 65. Baadi na mukashi, anka mu Bible tambateemune eshina dya mukashi’aye nya, na tambateemune bungi bwa “baana balume na baana bakashi” babatandile nya. Su nshe bana baadi atambuka pamune n’Efile Mukulu nsaa ibaadi akusha bana baaye, bino abileesha’shi baadi muludikye kifuko kyaye mu mashinda a Efile Mukulu. Henoke baadi ashinguula’shi Yehowa amutekye bwadya kushaala mulamate kwi mukashi’aye. (Kibangilo 2:24) Bakitshine bukopo bwaye booso bwa kulambukisha bana baaye pabitale Yehowa Efile Mukulu. Mbipeta kinyi bibapetele?
Bible tamuleeshe myanda ibungi pa uno mwanda nya. Mu Bible tambesambile lukumiino lwa Metushela mwana a Henoke, aye muntu baadi mukite bipwa bibungi kukila bantu booso babadi baleeshe mu Bible nya; na bafwile mu kipwa kibafikile Mpeshi a kabutu. Kadi, Metushela batandile mwana amudika eshina dya bu Lameke. Lameke baadi na muwa mu mafuku abaadi nshaye kulu Henoke kyatala. Na babaadi bashale na muwa mu kipungo kimune munda mwa bipwa bikile pa lukama. Pabakudile Lameke, baadi muleshe’shi mmuntu e na lukumiino lwibukopo. Yehowa baadi mumuyookyele bwadya kutemuka pabitale Nowa, mwana a Lameke, na buno butemuki bubalombeene kunyima kwa Mpeshi a kabutu. Nowa kankwata-manwi ka Henoke, baadi n’aye namu mutambukye pamune n’Efile Mukulu nka bu Henoke. Nowa tabaadi mwimoneene na Henoke nya. Anka Henoke baadi mulekye bupyanyi. Nowa baadi mulongye ino myanda ibalekyele Henoke kwi nshaye, Lameke, sunga kwi nshaye-kulu Metushela na kwi Jarede nshaye na Henoke, bafwile pabaadi Nowa na bipwa 366.—Kibangilo 5:25-29; 6:9; 9:1.
Banda kwela meeshi kwilekeena kwi pankatshi pa Henoke na Adame. Adame, sunga mbibaadi muntu mupwidikye, bakitshine mulwisho kumpala kwa Yehowa. Aye nkulekyela bekulu baye bupyanyi bwa bu ntomboshi na makyenga. Henoke, sunga mbibaadi muntu mukutwe kupwidika, batambukile pamune n’Efile Mukulu aye nkulekyela bana baaye bupyanyi bwa kwikala na lukumiino. Adame bafwile pabaadi Henoke na bipwa 308. Bana ba Adame abadidile uno nshabo-kulu mufule kwisankisha su? Tatuuku nya. Anka, Henoke’ye ‘badi atambuka mu kipwano n’Efile Mukulu.’—Kibangilo 5:24, EEM.
Su we nfumu a kifuko, tala myanda yoodi mulombeene kulongyela ku lukumiino lwa Henoke. Sunga byekala’shi bi na muulo kulombasha nkalo ya ku mbidi ya beena kifuko kyoobe, ta kwi kintu ki na muulo kukila lukalo lwabo lwa myanda ya mu kikudi nya. (1 Timote 5:8) We kulombasha luno lukalo mu mayi mpa na mu bikitshino byoobe. Su bosangula bodya kutambuka pamune n’Efile Mukulu bu Henoke, na botadiila’shi miiya y’Efile Mukulu ikuludikye mu muwa oobe, n’obe namu okalekyela kifuko kyoobe bupyanyi bwibuwa—okekala kileshesho kibuwa kyabadya kwambula.
“MPA MWANDA WABO PABAATEMUKILE HENOKE”
Henoke baadi mulombeene kwimona bu muntu e bupenka sha lukumiino mu yawa ndumbulwilo a bantu bakutwe lukumiino. Anka, Yehowa Efile Mukulu aaye baadi amumono su? Oolo. Dingi efuku Yehowa besambile na uno mufubi aaye sha lulamato. Aye nkumupa mukandu wadya kulungula bantu ba mu mafuku aaye. Byabya, Yehowa bekeeshe Henoke bu mutemuki, mutemuki a kumpala abadi bafunde mukandu waye mu Bible. Atushinkamisha bino mwanda Yuude, mwina a Yesu, baadi muyookyelwe bwa kufunda mayi a butemuki bwa Henoke bipwa bibungi kunyima.a
Butemuki bwa Henoke bubaadi naminyi? Bubaadi bino: “Talayi, Yehowa bafiki munkatshi mwa binunu byaye . . . bya basantu, bwa kutshibila booso kiimu na bwa kufudiisha booso ba ntomboshi ba munkatshi mwabo ku mifubo yabo yooso y’etombo, na ku mayi ooso e bukopo abadi batobe (bambe) Efile Mukulu kwi balwishi batombokye.” (Yuude 14, 15, Kilombeeno kipya 2014) Kintu kya kumpala kyatumono nkya’shi, Henoke akula bu mwanda upwe kukitshika, nka bu’shi Efile Mukulu mmupwe kulombasha myanda i mu butemuki bwaye. Matemuki ebungi abadi bafunde kunyima kwaye, mbeafunde nka mu uno ngakwilo. Dilongyesha di panka ndino: Mutemuki kwete kwakula bwa mwanda waadi mushinkamishe ngofu’shi aukalombana; ngi bwakinyi euleesha nka bu upwe kukitshika!—Yeeshaya 46:10.
Henoke baadi alungula mukandu wibuwa w’Efile Mukulu munkatshi mwa bantu be bubi kushii kutshiina
Bibaadi bibofule kwi Henoke bwadya kwakula uno mukandu, pangi kwiulungula kwi bantu booso abaadi balombeene kumuteemesha su? Banda kupusha bukopo bwa uno mukadu waye—mwi bino bishima “ba ntomboshi,” “mifubo y’etombo,” na “balwishi batombokye” bibaadi abileesha bantu bi bubi bwa bikitshino byabo, na kipaso kibaabadi abakitshi buno bubi. Byabya, buno butemuki bubaadi abudimusha bantu booso’shi mwikeelo wabo wa kubanga pabaabakatukile mu lupango lwa Edene wi bubi bukile. Bano bantu abaadi na kya kubutudibwa nsaa ayifiki Yehowa na “binunu byaye . . . bya basantu”—bisaka bya ba mwikeyilu bebukome belumbuule bwa ngoshi—abafiki bwa kubutula. Henoke baadi mulungule uno mukandu aufiki kwi Efile Mukulu bupenka bwaye kushii kutshina! Pangi Lameke pabaadi ki mukinga, baadi akaanya nshaye kulu bwa bibaadi n’eshimba dinyingye. Byabya, twi kupusha kalolo bwakinyi baadi amukaanya.
Lukumiino lwa Henoke alwitutakula bwa kwiyipusha su tukwete kumona uno ndumbulwilo abimumonaa Efile Mukulu. Kino kiimu kibaadi Henoke mulungule bantu ki kumpala kwetu; nkitale namu bantu ba mu uno ndumbulwilo nka bu bibaabidi bwa bantu ba mu mafuku a Henoke. Nka bu bibakwile Henoke mu mukandu waye, Yehowa baadi munokyeshe Mpeshi a kabutu bwa kubutula ba ntomboshi mu mafuku a Nowa. Byabya, kano kabutu ke nka bu kabutu kakata ke mu mafuku aafiki. (Mateo 24:38, 39; 2 Mpyeele 2:4-6) Nka bu mu mafuku a kala, lelo uno Efile Mukulu akyebe kufika na binunu byaye bya basantu bwa kutshibila bantu babi kiimu kya kululama. Abitungu muntu ooso a kwatudi ateemeshe kudimusha kwa Henoke na kwikulungula bangi bantu. Beena kifuko neetu na ba kuuku beetu mbalombeene kwitusumbusheena. Twi kwipusha bu’twe be bupenka ingi nsaa. Anka Yehowa tamulekyele Henoke bupenka nya; mpa na lelo uno namu tamulombeene kulekyela bafubi baaye basha lulamato nya!
“BAATWADILWE BWA KUMUKUMBA KU LUFU”
Nfudiilo a Henoke baadi naminyi? Twi kwamba’shi lufu lwaye alwitukemesha na kwitukaanyisha kukila muwa waye. Mukanda wa Kibangilo auleesha nka penda’shi: ‘Henoke badi atambuka mu kipwano n’Efile Mukulu. Bashimiine mwanda Efile Mukulu bamwatshile.’ (Kibangilo 5:24, EEM) Efile mukulu batshile Henoke mushindo kiyi? Mpoolo mutumiibwa apatuula’shi: “Ku lukumiino, Henoke baatwadilwe bwa kumukumba ku lufu, ta mbamumone dimo, mwanda Efile Mukulu [bamutwadile]; mwanda kumpala kwa kutwadiibwa kwaye, babaashinkamiishe pa mwanda waye’shi baadi mulongamine Efile Mukulu.” (Beena-Ebelu 11:5) Mpoolo baadi akyebe kupatuula kinyi nsaa ibakwile’shi “Henoke baatwadilwe bwa kumukumba ku lufu”? Mu angi ma Bible abakula’shi Efile Mukulu baatshile Henoke enda naye mwiyilu. Anka nta mbyabya nya. Bible aleesha’shi Yesu Kidishitu nyi muntu a kumpala musangukye bwa kwenda mwiyilu.—Yowano 3:13.
Byabya, mu mushindo kinyi mubaadi Henoke ‘mutwadibwe bwa kumukumba ku lufu’? Yehowa bakatwishe Henoke ku muwaa amutwala na kalolo kooso ku lufu, bwa kumukumba ku lufu lwa makyenga mu maasa a beshikwanyi naaye. Anka, kumpala kwa kufwa, bantu ‘babaashinkamiishe pa mwanda wa [Henoke]’shi baadi mulongamine Efile Mukulu.’ Mu kipaso kinyi? Kapindji kapeela kumpala kwa lufu lwaye, pangi Henoke baadi mumone kimonwa kya kwi Efile Mukulu, mu kyanka pangi baadi mumone nsenga yaluulwe mpaladiiso. Bu bibaadi mumone kino kitundwilo akileesha’shi mmukuminyibwe na Yehowa, Henoke balaadile mu tulo twa lufu. Nsaa ibafundile pabitale Henoke na bangi balume na bakashi basha lukumiino, Mpoolo mutumiibwa bambile’shi: “Ku lukumiino babafwile booso.” (Beena-Ebelu 11:13) Kunyima kwa paapa, beshikwanyi naaye babakimbile kitanda kyaye, anka “tambamumone dimo,” pa mwanda wa’shi Yehowa bekikatwishe, bwa kupela tala bekikita bibubi sunga kufuba nakyo bwa kukita lulangwilo lwa madimi.b
Bu bibatupu kupusha akyakula Bifundwe pa uno mwanda, tubandeyi kupwandikisha bibaadi bifudiile muwa wa Henoke. Banda kupwandikisha, otentekyeshe’shi uno mwanda ubaadi ukitshikye nka musango umune. Henoke baadi asuuku, taadi ende na kufudiila pa mwanda wa kukooka, beshikwanyi naaye babaadi abamulondo, be na nsungu ibukopo bwa mukandu wa kiimu ubakatuka mu kwibalungula. Henoke bapetele ka mbalo ka kufwamina kapindji, anka baadi auku’shi ta mulombeene kwibafwama kipindji kibula nya. Baadi amono lufu lwa makyenga lubaadi alumulondo. Nsaa ibaadi ayikisha, bakitshine luteko kwi Efile Mukulu’aye. Kunyima bapushishe eshimba dibamutaala. Patunangushena uno mwanda, atumono nka bu’shi Henoke ekalanga panka kadi abamutwala kwibula.
Abaadi abakyebe kwipaa Henoke kwi ba ntomboshi, ibabamwatshile kwi Yehowa
Banda kupwandjikisha’shi mu kimonwa, bamwene ingi mbalo ayikitshika myanda ilekeene na ibaadi ayikitshika kumpala kwaye. Bamwene’shi ino mbalo ibuwa nka bu mu lupango lwa Edene, anka takubaadi ba kerubime abalama bwa kupelesha bantu abatwele mwanka nya. Mubaadi bantu bebungi balume na bakashi—na booso bwabo be na mbidi bukome na bukome bwa ku bu nsongwa bwabo. Babaadi mu butaale munkatshi mwabo. Tamubaadi mushikwa na kubingwabingwa kwa beena bipwilo bu bibabadi bashikwe na kubingabinga Henoke nya. Aye nabeene, Henoke bapushishe bi kifulo, bukwashi na byabadi bamukumiine kwi Yehowa. Baadi mushinkamishe’shi akashaala mu ino mbalo; na ayikeekala bu kibalo kyabo. Nsaa ibaadi apusha buno butaale, Henoke babwikile ku meeso aye nkulaala mu tulo twi bukopo, twashii mulombeene kuloota.
Na binobino e nka pa yaya mbalo—mmulaale mu tulo twa lufu, na Yehowa Efile Mukulu mmumulame mu binangu byaye! Nka bu bibalayile Yesu, amba’shi, akukafiki efuku adikapusha baaba booso be mu binangu by’Efile Mukulu eyi dya Kidishitu na abakatuuku mu mashaama, bakabuule meeso aabo bwa kumona ndumbulwilo mupya ebuwa na a butaale.—Yowano 5:28, 29.
Obe namu okumina nkekala mu uno ndumbulwilo su? Banda kunangusheena muloo okapusha pokafumankana na Henoke. Nangusheena myanda ya kukaanya yadi mulombeene kwitulungula! Aketulungula su ino myanda yatunangusheena pabitale nfudiilo a muwa wanye ngipusheene na ibakitshikile. Byabya, kwi mwanda watudi balombeene kulongyela kwadi kubanga binobino. Kunyima kwa’ye kwisambila Henoke, Mpoolo batungunukile na kwakula’shi: “Kushii lukumiino, takwi kipaso kya kulongamina Efile Mukulu.” (Beena-Ebelu 11:6) Abitungu booso bwetu twambule lukumiino lwibukopo lwa Henoke!
a Bamo bantu balongye ngofu abamba’shi, Yuude bateemwine mayi a mu mukanda wabataa kwi bantu bu wi selele wabetanyinaa bu Mukanda wa Henoke, anka uno mukanda tanguyookyelwe, na tabauku kwaudi utuukile, na mbeupe eshina dya Henoke aku namu ta ngwaye nya. Mu uno mukanda mbemufunde myanda ishii ya binyibinyi yabamba’shi nyi mukandu wa Henoke, anka ino myanda abaadi balombeene kwiyata mu ungi mukanda wa kala upwe kushimina mu ano mafuku eetu—mbalombeene kwiyata mu mukanda wabadi bafunde sunga mu bipikwa bya bantu ba kala. Yuude baadi pangi mubadikye ino mikanda ya kala, sunga’shi baadi mulongye myanda ya Henoke kwi Yesu, mwanda Yesu pabaadi mwiyilu baadi mumone bi nshalelo a Henoke.
b Mu kipaso kimune, Efile Mukulu bakitshine dingi bya’shi bantu tabamonanga kitanda kya Moyiise na kya Yesu bwa’shi tala bafuba nabyo mu kipaso kibubi.—Miiya Ikituulwe 34:5, 6; Luka 24:3-6; Yuude 9.