Filemoni dhe Onesimi—Të bashkuar në vëllazërinë e krishterë

NJË prej letrave të frymëzuara hyjnisht të apostullit Pavël, trajton një problem delikat që përfshin dy burra. Njëri ishte Filemoni, ndërsa tjetri Onesimi. Cilët ishin këta burra? Ç’gjë e bëri Pavlin të interesohej për situatën e tyre?

Filemoni, marrësi i letrës, jetonte në Kolose të Azisë së Vogël. Ndryshe nga shumë të krishterë të tjerë të së njëjtës zonë, Filemoni e njihte Pavlin, pasi lajmin e mirë e kishte përqafuar për shkak të aktivitetit të predikimit të këtij apostulli. (Kolosianëve 1:1; 2:1) Pavli e dinte se ai ishte një ‘bashkëpunëtor i dashur’. Filemoni ishte një shembull besimi dhe dashurie. Ai ishte mikpritës dhe qe një burim freskimi për bashkë të krishterët. Me sa duket, Filemoni ishte edhe një njeri i kamur, sepse shtëpia e tij ishte mjaft e madhe për t’u mbajtur mbledhjet e kongregacionit lokal. Është hedhur mendimi se Apfi dhe Arkipi, dy individë të tjerë të cilëve u drejtohet Pavli në letrën e tij, mund të kenë qenë gruaja dhe biri i tij. Gjithashtu, Filemoni kishte të paktën një skllav, Onesimin.—Filemoni 1, 2, 5, 7, 19b, 22.

Një i arratisur në Romë

Shkrimet nuk na tregojnë se përse Onesimi ndodhej më shumë se 1.400 km larg shtëpisë me Pavlin në Romë, kur u shkrua letra drejtuar Filemonit rreth vitit 61 të e.s.. Por Pavli i tha Filemonit: «Në qoftë se [Onesimi] të ka bërë ndonjë padrejtësi ose të ka ndonjë detyrim, m’i ngarko mua.» (Filemoni 18) Këto fjalë e bëjnë të qartë se Onesimi ishte në hall me zotërinë e tij, Filemonin. Letra e Pavlit u shkrua me synimin për t’i pajtuar këta dy burra.

Është hedhur ideja se Onesimi u arratis pasi e kishte plaçkitur Filemonin, që të financonte ikjen e tij për në Romë. Atje ai kishte ndër mend t’i humbiste gjurmët në mizërinë e njerëzve.a Në botën greko-romake, të arratisurit përbënin një problem të madh jo vetëm për pronarët e skllevërve, por edhe për administratën publike. Thuhet se vetë Roma ka qenë «e njohur si një strehim i zakonshëm» për skllevërit e ikur.

Si e takoi Pavli Onesimin? Bibla nuk na e thotë. Megjithatë, kur e reja mbi çlirimin e tij u zbeh, ka të ngjarë që Onesimi të ketë kuptuar se e kishte futur veten në një situatë jashtëzakonisht të pasigurt. Në qytetin e Romës, një trupë speciale e policisë gjurmonte skllevërit e arratisur, shkelja e të cilëve ishte një prej më seriozeve të njohura nga ligji i lashtë. Sipas Gerhard Fredrik, «skllevërit e ikur që kapeshin, damkoseshin në ballë. Shpesh torturoheshin . . . , u hidheshin bishave nëpër cirqe ose kryqëzoheshin, që t’ua hiqnin nga mendja skllevërve të tjerë imitimin e shembullit të tyre». Ndoshta, sugjeron Fredriku, pasi Onesimi i dha fund parave të vjedhura dhe kërkoi më kot një vend të fshehtë apo një punë, kërkoi mbrojtjen dhe ndërmjetësimin e Pavlit, për të cilin kishte dëgjuar në shtëpinë e Filemonit.

Të tjerë mendojnë se Onesimi ka shkuar qëllimisht te njëri prej miqve të zotërisë së tij, me shpresën se nëpërmjet ndikimit të këtij personi, do të rivendoseshin marrëdhënie të mira me një zotëri me të drejtë të zemëruar me të, për ndonjë arsye tjetër. Burimet historike tregojnë se kjo ishte «një mënyrë e zakonshme dhe e përhapur e skllevërve në hall, për të kërkuar ndihmë». Nëse është kështu, atëherë vjedhja e Onesimit «ka më shumë mundësi të jetë kryer për të lehtësuar mbërritjen te ndërmjetësi Pavël, sesa pjesë e një plani për t’ia mbathur»,—thotë studiuesi Brian Rapske.

Pavli i zgjat dorën

Cilado që të ishte arsyeja e ikjes, me sa duket Onesimi kërkoi ndihmën e Pavlit që të pajtohej me zotërinë e tij të inatosur. Kjo paraqiti një problem për Pavlin. Ndodhej përpara një ish-skllavi jobesimtar, që ishte një i arratisur kriminel. A duhej të përpiqej apostulli ta ndihmonte, duke e bërë të bindej një mik të krishterë që të mos ushtronte të drejtën e tij ligjore për t’i dhënë dënimin e rreptë? Ç’do të bënte Pavli?

Deri në momentin që Pavli i shkroi Filemonit, me sa duket i ikuri kishte qenë për një farë kohe me apostullin. Kjo duhet të ketë qenë një kohë e mjaftueshme, që Pavli të thoshte se Onesimi ishte bërë një ‘vëlla i dashur’. (Kolosianëve 4:9) «Të lutem për birin tim Onesim, që më lindi në prangat e mia»,—tha Pavli për marrëdhënien e tij frymore me Onesimin. Nga të gjitha rezultatet e mundshme të ndërhyrjes së Pavlit, kjo duhet të ketë qenë e vetmja që Filemoni priste më pak. Apostulli tha se skllavi që më parë kishte qenë ‘fare pa vlerë’, po kthehej si një vëlla i krishterë. Tani Onesimi do të ishte «i dobishëm» apo «me vlerë», duke jetuar kështu në lartësinë e domethënies së emrit të tij.​—Filemoni 1, 10-12.

Onesimi ishte bërë shumë i dobishëm për apostullin e burgosur. Në fakt, Pavli do ta kishte mbajtur atje, por përveçse qe kundër ligjit, kjo do të ishte edhe një cënim i të drejtave të Filemonit. (Filemoni 13, 14) Në një letër tjetër, të shkruar afërsisht në të njëjtën kohë, drejtuar kongregacionit që mblidhej në shtëpinë e Filemonit, Pavli iu referua Onesimit si ‘vëllait të tij besnik dhe të dashur, që është nga tuajt’. Kjo tregon se tashmë Onesimi kishte dhënë prova se ishte i denjë për t’u besuar.—Kolosianëve 4:7-9.b

Pavli e inkurajoi Filemonin që ta priste Onesimin me dashamirësi, por nuk përdori autoritetin apostolik për ta urdhëruar që të vepronte kështu apo që ta lironte skllavin e tij. Për shkak të miqësisë së tyre dhe të dashurisë reciproke, Pavli ishte i sigurt se Filemoni ‘do të bënte edhe më shumë’ nga ajo që i ishte kërkuar. (Filemonit 21) Ajo ‘më shumë’ që mund të ketë dashur të thotë është lënë e turbullt, sepse vetëm Filemoni mund të vendoste me të drejtë se ç’të bënte me Onesimin. Disa kanë kapur në fjalët e Pavlit një kërkesë të nënkuptuar, që i ikuri t’i ‘dërgohej përsëri, që të mund të vazhdonte ta ndihmonte Pavlin, siç kishte filluar tashmë të bënte’.

A i pranoi Filemoni lutjet e Pavlit për Onesimin? Duket se ka pak vend për dyshim që i pranoi, ndonëse kjo mund të mos u ketë pëlqyer pronarëve të tjerë kolosianë të skllevërve, që mund të kenë preferuar ta shihnin Onesimin si një ndëshkim model, për t’ua hequr nga mendja skllevërve të tyre imitimin e shembullit të tij.

Onesimi: Një burrë i ndryshuar

Sidoqoftë, Onesimi u kthye në Kolose me një personalitet të ri. Me një mënyrë të menduari të transformuar me anë të fuqisë së lajmit të mirë, pa dyshim që u bë një pjesëtar i besueshëm i kongregacionit të krishterë të atij qyteti. Nëse Onesimi u lirua apo jo përfundimisht nga Filemoni, nuk zbulohet në Shkrimet. Megjithatë, nga një këndvështrim frymor, ish-i ikuri ishte bërë një njeri i lirë. (Krahaso 1. Korintasve 7:22.) Sot ndodhin transformime të ngjashme. Kur njerëzit aplikojnë në jetën e tyre parimet biblike, situatat dhe personalitetet ndryshojnë. Ata që më parë konsideroheshin si të pavlefshëm për shoqërinë, janë ndihmuar për t’u bërë qytetarë model.c

Çfarë ndryshimi bëri kthimi në besimin e vërtetë! Edhe sikur Onesimi i dikurshëm të ketë qenë ‘fare pa vlerë’ për Filemonin, pa dyshim që Onesimi i ri jetoi në lartësinë e emrit të tij, si një individ «i dobishëm». Sigurisht, ishte një bekim që Filemoni dhe Onesimi u bashkuan në vëllazërinë e krishterë.

[Shënimet]

[Kutia në faqen 30]

Skllevër nën ligjin romak

Nën legjislacionin romak që ishte në fuqi në shekullin e parë të e.s., një skllav ishte krejtësisht në mëshirë të tekave, qejfit dhe humorit të zotërisë së tij. Sipas komentuesit Gerhard Fredrik, «në thelb dhe ligjërisht, skllavi nuk ishte një person, por një objekt që pronari i tij mund ta përdorte lirisht. . . . [Ai] ishte vendosur në të njëjtin nivel me kafshët dhe pajisjet shtëpiake dhe nga ligji civil nuk merrej fare në konsideratë». Një skllav nuk mund të kërkonte asnjë dëmshpërblim ligjor për padrejtësitë që pësonte. Në thelb, ai duhej vetëm të zbatonte urdhrat e zotërisë së tij. Nuk kishte kufij për ndëshkimet që mund të jepte një zotëri i zemëruar. Edhe për një shkelje të vogël, ai ushtronte pushtetin mbi jetën dhe vdekjen e skllavit.*

Ndërkohë që të pasurit mund të kenë pasur disa qindra skllevër, edhe një shtëpi relativisht modeste, mund të ketë pasur dy ose tre të tillë. «Detyrat e kryera nga skllevërit shtëpiakë ishin jashtëzakonisht të shumëllojshme,—thotë studiuesi Xhon Barklei.—Skllevërit shërbenin si portierë, kuzhinierë, kamarierë, pastrues, korrierë, kujdestarë fëmijësh, taja dhe shërbëtorë personal, për të mos përmendur profesionet e shumëllojshme që mund të gjente dikush në shtëpitë më të mëdha dhe më të pasura. . . . E shprehur thjeshtë, cilësia e jetës së një skllavi shtëpie varej shumë nga prirja e zotërisë dhe kjo mund t’i kishte të dyja rezultatet: të qenët nën zotërimin e një zotërie mizor mund të rezultonte në vuajtjen e një vargu të pafund ligësish, por një zotëri i përzemërt dhe bujar mund ta bënte jetën si të durueshme, ashtu edhe me shpresë. Në literaturën klasike ka shembuj të famshëm të trajtimit mizor, por ka edhe shumë shkrime që dëshmojnë për ngrohtësinë e ndjenjave ndërmjet disa pronarëve dhe skllevërve të tyre.»

*Mbi skllavërimin mes popullit të Perëndisë në kohët e lashta, shiko Mendjehollësi mbi Shkrimet, botuar nga Shoqata Watchtower Bible and Tract of New York, Inc., vëllimi 2, faqet 977-979, anglisht.