Pono e Leka-lekaneng ka Boithabiso
“Bophelo ba ho sebetsa ka ntle ho boikhathollo ke bophelo bo tepelletsang.” Kajeno polelo ena ke e tloaelehileng hoo ho leng bonolo ho lebala kamoo e leng ’nete ka teng. Ha e le hantle, “bophelo ba ho sebetsa ka ntle ho boikhathollo” bo ka ba le liphello tse mpe haholo ho motho ho feta feela ho mo tepeletsa. Sena se ka fetola motho lekhoba la mosebetsi, a se a sa etse ntho leha e le efe e ’ngoe.
Ka mohlala, nahana ka bothata bo ileng ba hlaha Japane, e leng naha e tsebahalang ka tumelo ea hore mosebetsi o na le phello e molemo boitšoarong. Hangata basebetsi ba lebeletsoe hore ba sebetse nako e eketsehileng ka mor’a lihora tse tloaelehileng tsa mosebetsi mantsiboea a mang le a mang le ka mafelo-beke. Makasine oa Canada oa Maclean’s, o hlokometse hore mosebetsi ea itekanetseng oa Japane o qeta lihora tse 2 088 mosebetsing ka selemo ha li bapisoa le lihora tse 1 654 tseo mosebetsi ea itekanetseng oa Canada a li qetang mosebetsing. Leha ho le joalo, makasine oo o ile oa hlokomela: “Lifeme tsa Japane li tlameha ho sebetsana le bothata bo fapaneng: basebetsi ba hlokofatsoang ke karoshi, kapa ba bolaoang ke ho sebetsa ka ho fetelletseng. Likoranta li ile tsa tlaleha ka mafu a banna ba leng lilemong tsa bo-40 ba ileng ba bolaoa ke lefu la pelo kapa stroke ka mor’a ho sebetsa matsatsi a 100 ka ntle le ho fumana letsatsi la phomolo.” Lekala la basebetsi la Japane le ile la tlameha ho simolla letšolo la phatlalatso e tletseng lipolelo tse hohelang tse phehellang batho hore ba sebelise matsatsi a mafelo-beke bakeng sa ho phomola. Ke phapang e kaakang ha ho bapisoa le linaha tse ling tsa Bophirimela moo batho ba tlamehang ho phehelloa hore ba sebetse beke kaofela!
Melemo ea Boikhathollo
Leha ho le joalo, ka ho loketseng ka kakaretso litsebi li hlokomela hore bokhoba ba mosebetsi ke lefu eseng ntho e molemo. Ho hlokahala hore motho a ikhatholle—eseng feela ha a sa le monyenyane; batho ba baholo le bana ba na le tlhoko e tšoanang. Hobane’ng? Ke molemo ofe oo batho ba o fumanang boikhathollong, kapa papaling? Bukeng e ’ngoe ho ne ho na le lethathamo la lintho tsena: “Ho bua ka bolokolohi, le botsoalle, ho ameha ha kelello le ’mele kapa bobeli ba tsona, bophelo bo botle ’meleng, phapang kemisong ea mosebetsi e rarahaneng, ho phomola le ho ikhatholla, nako ea ho leka ho etsa ntho e ’ngoe e ncha le ho kopana le batho ba bacha, ho haha setsoalle, ho kopanya lelapa, ho tseba tlhaho le ho e utloisisa, . . . le ho ikutloa hamolemo ka ntle le ho batlisisa lebaka. Lintho tsena tsohle li har’a melemo eo batho ba e fumanang nakong ea bona ea boikhathollo.”
Liithuti tsa kahisano li ngotse libuka tse ngata ka taba ea boikhathollo le papali, ’me li lumela hore boikhathollo ke ntho ea bohlokoa ho motho le ho sechaba. Ka sebele, ha ho motho ea utloisisang sebōpeho sa motho hamolemo ho feta ’Mōpi oa motho. O ikutloa joang ka taba ee?
Ho fapana le seo batho ba bang ba se nahanang, Bibele ha e khahlanong le boithabiso le boikhathollo. E re bolella hore Jehova ke Molimo o thabileng ’me o lebeletse hore bahlanka ba hae le bona ba thabe. (Pesaleme ea 144:15b; 1 Timothea 1:11, NW) Ho Moeklesia 3:1-4, re ithuta hore “ntho e ’ngoe le e ’ngoe e na le sebaka sa eona . . . e teng nako le ea ho tšeha” le nako ea ho “hobela.” Mona lentsoe la Seheberu bakeng sa “tšeha” le amana le mantsoe a hlalosang “ho bapala.” Eona buka eo ea Bibele e re bolella hore “ho motho ha ho ntho e molemo ho feta hore a je le ho noa le ho etsa hore sephefumolohi sa hae se bone molemo ka baka la mosebetsi oa hae o boima.”—Moeklesia 2:24, NW.
Kajeno e ’ngoe ea litsela tse tloaelehileng tsa ho thabela nako ea boiketlo ke ho etsetsoa boithabiso le ho khatholoha le ho thabela litalenta tsa ba bang. Seo le sona hase ntho e ncha ka ho felletseng. Bibele e bontša hore ka lilemo tse likete-kete batho ba ’nile ba fumana thabo ka ho shebella ba bang ha ba tantša, ba bina, ba letsa liletsa tsa ’mino kapa ba hlōlisana lipapaling.
E le tsela ea ho ikhatholla, boithabiso bo ka ba molemo haholo ho rōna. Ke mang ea sa thabisoeng ke semathi se koetlisitsoeng, motjeko oa ballerina le ho ba le tebello e matla, boikutlo bo monate ba ho ba baesekopong e hahang kapa molumo o monate oa ’mino o nang le morethetho o monate o salang o luma ka kelellong kamor’a nako e telele ’mino o se o khaolitse? Ha ho pelaelo hore ba bangata ho rōna re ile ra phomotsa likelello ka ho bala buka e monate, le ho phetla maqephe a eona ka pelenyana ha re ntse re hohetsoe ke pale e monate e phetiloeng hamolemo.
Boithabiso bo joalo bo ka re khatholla, ’me bo ka etsa ho eketsehileng. Bo ka boela ba re hlasimolla ba ama lipelo tsa rōna, ba re qabola—esita le ho re ruisa tsebo e eketsehileng. Ka mohlala, libuka li ka re ruta ho hongata ka sebōpeho sa motho. Libuka tsa Shakespeare ke mohlala o hlakileng oa seo.
Likotsi tsa Boithabiso
Leha ho le joalo, hore re be le pono e leka-lekaneng ka boithabiso ba kajeno, re tlameha ho hlokomela likotsi tsa bona le melemo ea bona. Ho na le ho hongata ho boletsoeng ka tšusumetso e senyang ea boithabiso, empa ka kakaretso likotsi tsa bona li ka aroloa likarolo tse peli tse khōlō: tekanyo le boleng, tekanyo ea boithabiso bo fumanehang le seo bo se tšoereng. A re qaleng ka ho hlahloba boleng.
Re phela nakong ea lefifi eo Bibele e e bitsang ‘mehla ea qetello eo ho leng thata ho sebetsana le eona.’ (2 Timothea 3:1, NW) Ha ho makatse hore ebe boithabiso ba kajeno bo bontša seo mehla ea rōna e leng sona, hangata litšobotsing tsa eona tse mpe ka ho fetisisa. Pefo, boitšoaro bo bobe, le maikutlo a batho a mabe—a kang bochaba—a kenella boithabisong bo tloaelehileng, a bo silafatsa ka litekanyo tse fapaneng. Ho hong ho feteletseng ke hore seo e neng e lokela ho ba boithabiso se se se fetohile bootsoa le litšila. Hlokomela mehlala ena e ’maloa.
Libaesekopo: Ho e ’ngoe ea likhau tse phahameng ka ho fetisisa tsa Hollywood, moputso oa Oscar, banna ba bararo ba ileng ba abeloa meputso karolong ea “botšoantši bo molemohali” selemong sena ba ne ba phetha karolo ea babolai ba kulang kelellong bao kaofela ba bolaeang ka ho hlakileng ho screen. Ho tlalehoa hore motšoantši e mong o ile a shemola nama e khōlō ea sefahleho sa mosali ha a ntse a mo beta. Ntho e ’ngoe e kentseng chelete e ngata haholo selemong sena e bile baesekopo e bitsoang Basic Instinct. Ho utloahala sehlooho sena se beha taba ka mokhoa o bonolo ho latela liphuputso. Baesekopo ena e simolla ka pontšo e hlakileng ea likamano tsa botona le botšehali moo mosali a hlabang moratuoa oa hae ea tlamiloeng sekolokoto ka tsenene ka makhetlo a mangata a bile a itšela hohle ka mali a hae.
’Mino: ’Mino oa rap le oa rock o morethetho o boima o ile oa nyatsuoa ka ho eketsehileng ka baka la mathata a tšoanang a mantsoe a oona. Lirekotong tsa ’mino oa rap le rock ho fumanoe lipina tse thoholetsang boitšoaro bo hlephileng ba likamano tsa botona le botšehali le ho hleka-hlekoa ha basali, pefo le lehloeo khahlanong le merabe e fapaneng le mapolesa, esita le borapeli ba Satane. Libakeng tse ling, lirekoto tse nang le boitsebiso bo joalo bo hlakileng li tlameha ho ba le mabitso a hlokomelisang. Empa joalokaha ho tlalehoa hore sebini sa ’mino oa rap se tsejoang e le Ice-T se lumetse, se kenya mantsoe a tšosang lipineng tsa sona hore feela li fumane lebitso le joalo; sena se tiisa hore li tla hohela batho ba ratang litaba. Naleli ea ’mino oa rock Prince o ile a bina lipina tse thoholetsang likamano tsa botona le botšehali pakeng tsa motho le ngoan’abo. Hangata, li-video tsa ’mino li etsa hore boitšoaro bo bobe bo bonoe ke batho ba eketsehileng. Video ea naleli ea ’mino oa pop ea Madonna, Justify My Love e ile ea hapa moputso ka baka la ho bontša tsela ea ho ithabisa ka ho itlhokofatsa kapa ho hlokofatsa ba bang le liketso tsa bosodoma. Esita le seteishene sa TV sa U.S. sa MTV, se tummeng ka ho hasa li-video tsa boitšoaro bo bobe ka bolokolohi se ile sa hana ho hasa video ena.
Libuka: Hlokomela mehlala e ’maloa e nkiloeng litlhahlobong tsa morao-rao tsa libuka. American Psycho e fana ka makolopetso a liketso tse sehlōhō tsa motho ea tsoelang pele ho bolaea ea etsang lintho tse mpe ka ho fetisisa, ho akarelletsa le ho ja nama ea batho bao a ba hlaselang. Vox e likoloha moqoqong oa nako e telele oa thelefono oo ho oona monna le mosali bao ho seng mohla ba kileng ba kopana ba tsosetsanang takatso ea likamano tsa botona le botšehali ka puo e tsosang takatso. Raptor le eona e latela mohlala o mobe oa litharasi, batho bao e mong le e mong oa bona a nang le setho sa botona le sa botšehali, tse peli tsa lekholong la botšelela la lilemo tse hoebang ka likamano tsa botona le botšehali. Hangata libuka tse buang ka lerato li thoholetsa bohlola le bofebe. Libuka tsa metlae tseo ka nako e ’ngoe li neng li se kotsi ho bana, hona joale li atisa ho ba le litšoantšo tsa likamano tsa botona le botšehali, pefo le lihlooho tse kang tsa litaba tsa bonohe.
Lipapali: Boipiletso ba ho thibela papali ea litebele ka molao bo ntse bo tsoela pele. Ho sa tsotellehe bopaki bo tsoelang pele ba hore setebele se seng le se seng se kakalatsang ralitebele se ntša boko kotsi ka tsela eo bo ke keng ba lokisoa, chelete e ngata le bashebelli ba limillione ba tsoela pele ho hohela batho hore ba kene ka lesakaneng la litebele bakeng sa ho loana. Ha e le hantle bo-ralitebele ba makholo-kholo ba ’nile ba otleloa lefu ka tsela ena.
Leha ho le joalo, lipapali tse ling li na le manane a mafu a phahameng haholoanyane. Ho bala ka pefo e ileng ea qhoma mabaleng a lipapali kapa har’a bashebelli ho tloaelehile. Merusu e hlohlellelitsoeng ke bochaba kapa “moea oa ho tšepahala lihlopheng tse itseng” o bolaile batho ba makholo mabaleng a lipapali lefatšeng lohle. Papali ea batho ba loanang le lipoho, eo koranta ea Jeremane ea beke le beke Die Zeit e e bitsitseng “papali e hlaha haholo hore ebe e ile ea tšoarella ho fihlela mehleng ea joale,” e sa tsoa ratoa haholo Spain le Fora e ka boroa. Ka mor’a hore poho e hlabe motho ea loanang le lipoho ea tummeng ea lilemo li 21 José Cubero pelong, hamorao mohale enoa ea shoeleng o ile a kenngoa ka lekeseng le ileng la potisoa lesakana la moo batho le lipoho ba loanelang teng la Madrid bakeng sa hore batšehetsi ba 15 000 ba mo etsetse litlatse. Video ea lefu la hae e ile ea bontšoa thelevisheneng ea Spain khafetsa.
Ke ’nete hore ana ke maemo a feteletseng ’me ha a bolele hore boithabiso bohle bo leng likarolong tsena bo bobe. Empa ho ba le pono e leka-lekaneng ka boithabiso ho tlameha ho re hlokomelisa hore maemo ana a feteletseng a teng ebile a tloaelehile. Hobane’ng? Ha e le hantle, na u hlokometse hore se neng se bonahala se feteletse lilemong tse ’maloa tse fetileng hona joale ha se sa nyarosa batho? Butle-butle batho ba bangata ba ntse ba amohela lintho tse feteletseng; batho baa li tloaela. Uena u tla tloaela eng?
Taba ea Tekanyo
Leha ho le joalo, esita le hoja boithabiso bohle bo ne bo hloekile ka ho felletseng, ho sa ntse ho na le taba ea tekanyo. Khoebo ea boithabiso e etsa boithabiso ka tekanyo e khōlō. Ka mohlala, United States, ho ile ha hatisoa libuka tse fapaneng tse ka holimo ho 110 000 ka 1991 feela. Haeba u ne u ka qeta ho bala buka e le ’ngoe ka letsatsi, ho ne ho tla u nka lilemo tse fetang 300 ho bala libuka tse hatisitsoeng ka selemo! Khoebo ea U.S. ea libaesekopo e etsa libaesekopo tse fetang 400 ka selemo ’me linaha tse ngata li amohela libaesekopo tsena le ho etsa libaesekopo tsa tsona. Khoebo ea India e etsa libaesekopo tse makholo-kholo tsa Hindi selemo le selemo. Ke mang ea ka balang lirekoto tsa ’mino, li-compact disc le litheipi tse etsoang selemo le selemo? Ho boetse ho na le TV.
Linaheng tse ling tse tsoetseng pele ho na le liteishene tse ngata tse fumanehang thelevisheneng—liteishene tse ling tsa thelevishene tse lefelloang ka ho khetheha, liteishene tsa satellite tsa khaso ea ka mehla. Sena se bolela hore boithabiso bo sa khaotseng bo ka kena ka lapeng ka lihora tse 24 ka letsatsi. Lipapali, ’mino, litšoantšiso, lipale, litšomo tsa saense, lipuisano, libaesekopo, li fumaneha habonolo ka ho khoatha konopo ea thelevishene feela. Ka baka la VCR libaesekopo tse likete-kete lia fumaneha hammoho le li-video tse se nang palo tse hlalosang kamoo lintho li ka etsoang ka teng, li-video tsa ’mino, esita le litheipi tsa thuto tse buang ka tlhaho, histori le saense.
Empa nako ea boithabiso bona bohle e tsoa hokae? Theknoloji e ka ’na ea khona ho re tlisetsa mohlolo oa boithabiso ba kapele—nahana kamoo Mozart a tla makala ka teng ho utloa e ’ngoe ea lipina tsa hae ho stereo se senyenyane! Leha ho le joalo, theknoloji ha e tsebe ho etsa nako eo boithabiso bona kaofela bo e hlokang. Ha e le hantle, linaheng tse ling moo theknoloji e tsoetseng pele haholo, ho bile le tšekamelo ea ho ba le nako e fokolang ea boikhathollo, ho e-na le ho ba le e eketsehileng.
Kahoo haeba re bo lumella, boithabiso bo ka ja nako ea rōna ea boikhathollo habonolo. Re lokela ho hopola hore boithabiso ke feela mofuta o mong oa boikhathollo, hangata ke mofuta o sa hlokeng hore motho a sebelise matla a mangata. Ba bangata ho rōna re boetse re hloka ho tsoela ka ntle ho tikoloho ea lelapa le ho etsa ntho e ’ngoe e hlokang hore re sebelise matla, re nke karolo nthong e itseng ho e-na le ho lula fatše le ho etsetsoa boithabiso. Re ka otlolla maoto, ra thabela ho ba hammoho le metsoalle e molemo, ra bapala lipapali.
Haeba ke phoso ho lumella boithabiso ho ja nako ea rōna ea boikhathollo kaofela, ho hobe hakaakang ho bo lumella hore bo je nako e lokelang ho sebelisetsoa lintho tsa bohlokoa tseo re tlamehang ho li etsa, tse kang litšebeletso tseo re tlamehang ho li etsetsa ’Mōpi oa rōna, malapa a rōna, metsoalle ea rōna le mosebetsi oa rōna oo re tlamehang ho o etsa! Joale, ke habohlokoa haholo ho ba le pono e leka-lekaneng ka boithabiso! Ke joang re ka lekanyetsang hore na ke boithabiso bofe bo leng bobe bakeng sa rōna, hona bo bongata haholo ke bo bokae?
[Litšoantšo tse leqepheng la 7]
Boithabiso bo seng bokae bo ka ama lipelo tsa rōna le ho re ruisa tsebo