Vitu Vyenye Kuwa mu Ulimwengu Vinatufundisha Nini?

“Tafazali, uliza wanyama, nao watakufundisha;pia ndege wa anga, nao watakuambia. Ao uchunguze dunia, nayo itakufundisha;na samaki wa bahari watakutangazia jambo hilo.”​—YOBU 12:7, 8.

Mu miaka yenye imepita, watu wenye kujifunza mambo ya sayansi na mafundi wa kutengeneza vitu mbalimbali wameacha mimea na wanyama iwafundishe. Wanafanya ile yenye inaitwa bionique, ni kusema wanachunguza na kuiga vitu vyenye kuwa mu ulimwengu juu ya kufanya mashine za zamani zikuwe muzuri zaidi ao juu ya kutengeneza mashine zingine za mupya. Wakati uko unafikiria mifano yenye kufuata, ujiulize hivi: ‘Ni nani anastahili kusifiwa kwa sababu ya vile vitu vyenye wanaiga?’

Kuiga Mapezi ya Balene

Watu wenye kutengeneza avion wanaweza kujifunza nini kwa kuchunguza balene mwenye kuwa na sehemu fulani yenye kuvimba ku mugongo? Inaonekana kama wanaweza kujifunza mambo mingi. Kama ule balene anakomala, anakuwaka na uzito wa tone 30; ule uzito unalingana na uzito wa gari kubwa yenye inayala mizigo. Na anakuwaka na mwili wa nguvu-nguvu na mapezi (nageoires) yenye iko sawa vile mabawa. Ule balene iko na metre 12 na anaweza kuogolea kwa wepesi na haraka sana chini ya maji. Kwa mufano, wakati iko anatafuta chakula, anaogeleaka na iko anajizungusha-zungusha chini ya samaki wenye iko anapenda kukamata. Na wakati uleule anatoshaka pofu-pofu. Ile pofu-pofu inazungukaka samaki sawa vile wavu na kisha ule balene anaweza kumeza wale samaki.

Jambo yenye ilishangaza sana wachunguzi ni kuona namna ule balene mukubwa anaweza kuongelea kwa kuzunguka-zunguka fasi ya kidogo. Walivumbula kama mapezi ya ule balene njo inamusaidiaka kufanya vile. Ku mwisho-mwisho wa kila pezi kuko sehemu zenye kuchongoka-chongoka.

Wakati ule balene iko anaogelea, zile sehemu zinamusaidiaka apande juu bila kutumia nguvu mingi. Namna gani? Gazeti moja inafasiria kama zile sehemu za kuchongoka-chongoka zinafanyaka maji ipite mbio na iko inajizungusha-zungusha juu ya mapezi ya ule balene hata wakati iko anapanda juu na iko wima. Kama ku mwisho wa ile mapezi kungekuwa tu laini, hangeweza kufanya vile, juu maji ingekuwa inazunguka chini ya mapezi na kumuzuia asipande juu.

Ile mambo yenye wachunguzi walivumbula, inaweza kusaidia namna gani? Kama mabawa ya avion inatengenezwa kwa kuiga mapezi ya ule balene, haitakuwa na lazima ya vyuma vingi vya kuisaidia kupanda juu, itakuwa salama zaidi, na itakuwa mwepesi kutengeneza na kutunza. Mutu mumoja mwenye elimu anasema kama “inawezekana hivi karibuni avion zote zikuwe na mabawa yenye kufanana mapezi ya balene mwenye kuwa na sehemu fulani yenye kuvimba ku mugongo.”

Kuiga Mabawa ya Korongo

Bila shaka, watu walitengeneza mabawa ya avion kwa kuiga mabawa ya ndege. Lakini, hivi karibuni mafundi wameiga mabawa ya ndege hata zaidi. Gazeti moja inasema kama “wachunguzi wa ku masomo ya juu ya Florida wametengeneza avion ya kidogo yenye haitembezwe na pilote, yenye iko na uwezo wa kusimama mu hewa, kushuka na kupanda haraka sawa vile ndege mwenye kuitwa korongo.”​—New Scientist

Korongo anawezaka kufanya vile kwa kukunja na kunyoosha mabawa yake kwenye viwiko (coudes) na mabega yake. Ile gazeti inafasiria pia kama “ile avion ya kidogo, yenye kuwa na ukubwa wa santimetre 60 iko na motere ya kidogo yenye inasaidia vyuma fulani vijikunje na kujinyoosha,” sawa vile mabawa ya korongo. Ile mabawa yenye kutengenezwa kwa ufundi inasaidia ile avion ya kidogo iweze kusimama mu hewa ao kushuka katikati ya majengo ya murefu. Jeshi ya mu Anga ya Inchi ya Amerika inapanga kutengeneza avion sawa ile, yenye inaweza kuendeshwa kwa vyepesi ili kuitumia juu ya kutafuta silaha za kemikali na za kibiolojia mu miji mikubwa.

Kuiga Migulu ya Mujusi

Tunaweza kujifunza mambo mingi kwa kuchunguza wanyama wa inchi kavu. Kwa mufano, mujusi (gecko) iko na uwezo wa kupanda ku ukuta na kubana ku plafond na kichwa yake inaelekea chini. Hata zamani, watu walikuwa wanajua uwezo wa ajabu wa ule munyama. (Mezali 30:28) Nini njo inasaidiaka ule munyama afanye vile bila kuanguka?

Mujusi anawezaka kubana hata ku sehemu zenye kuwa laini sawa vile kioo, juu migulu yake inafunikwa na manyoya ya kidogo-kidogo. Migulu yake haikuwake na colle. Lakini, mujusi anawezaka kufanya vile juu molekile zenye kuwa ku migulu yake na zenye kuwa fasi kwenye anatia migulu zinakokotanaka. Kusema kweli, siye hatuwezi kufanya vile. Mujusi yeye anaweza kufanya vile juu iko na manyoya ya kidogo-kidogo ya mingi sana ku migulu yake.

Ile mambo yenye wachunguzi walivumbula inaweza kusaidia namna gani? Inaweza kusaidia mafundi watengeneze vitu vyenye tunaweza kutumia pa nafasi ya Velcro, yenye nayo ilitengenezwa kwa kuiga vitu vyenye kuwa mu ulimwengu.a Mu gazeti fulani, mwanaume mumoja mwenye kufanya uchunguzi alisema kama kuiga manyoya ya mujusi kunaweza kusaidia kutengeneza vitu vyenye wanganga wanaweza kutumia juu ya kufunga vidonda wakati haiwezekane kutumia vitu vya kemikali.

Nani Njo Anastahili Kusifiwa?

Shirika yenye kuitwa NASA imetengeneza robot yenye inatembeaka sawa vile nge (scorpion). Na mafundi katika Finlandi wametengeneza traktere yenye migulu sita yenye inaweza kupanda juu ya vitu vikubwa-vikubwa sawa vile kidudu kikubwa kinafanyaka. Kwa kuiga kifuko cha mbegu za mumea wa musindano, wachunguzi wengine wametengeneza aina fulani ya nguo yenye kuwa na vitu vidogo-vidogo vyenye vinaweza kujifunga na kujifungula. Kwa kuiga samaki mwenye kuitwa poisson-coffre, mafundi fulani wako wanatengeneza gari yenye inaweza kukimbia sana, bila kuzuiwa na upepo. Na wachunguzi wengine wako wanajaribu kuelewa juu ya nini magamba (coquilles) ya konokono fulani mwenye kuitwa ormeau inakuwaka nguvu. Wako wanapenda kuiga ile magamba juu ya kutengeneza nguo za kulinda maaskari ili wasiumie.

Watu wamejifunza mambo mingi kwa kuangalia vitu vyenye kuwa mu ulimwengu. Kwa hiyo, wachunguzi wameweka habari za mingi zenye zinahusu wanyama na mimea mbalimbali. Gazeti moja inasema kama watu wenye kujifunza mambo ya sayansi wanaweza kuangalia zile habari juu ya kutengeneza vitu fulani. Zile habari ziko sawa dokima ao alama zenye kuonyesha kama mutu fulani njo mwenye alitengeneza kitu fulani. Kwa kawaida, wakati mutu anatengeneza kitu anakiandikisha ku jina yake, na ni yeye anapaswa kusifiwa kwa sababu ya ile kitu. Vilevile, watu wenye kujifunza sayansi wanasema kama tunapaswa kuwa wenye shukrani kwa vitu vyenye kuwa mu ulimwengu kwa sababu ni vile vitu njo mafundi wanaiga.

Vitu vyenye kuwa mu ulimwengu vilipata wapi ule uwezo mbalimbali? Wachunguzi wengi wanaweza kusema kama uwezo wa vitu mbalimbali vyenye kuwa mu ulimwengu ulijitokeza wenyewe kupitia mageuzi yenye ilifanyika kwa mamilioni ya miaka. Lakini, wachunguzi wengine wako na mawazo tofauti. Mu 2005, Michael Behe, mutu mwenye kujifunza mambo ya biolojia, aliandika hivi mu gazeti fulani: ‘Wakati tunaona uwezo wa vitu mbalimbali vyenye kuwa mu ulimwengu, hatuna lazima ya kujiuliza maulizo mingi, mambo iko wazi. Ni sawa vile tu wakati unaona ndege mwenye iko anatembea na kulia sawa vile bata, hautajiuliza kama ni ndege gani, utajua tu kama ni bata. Vilevile, kama vitu vyenye kuwa mu ulimwengu viko na uwezo mbalimbali, bila shaka ile inaonyesha kama kuko mwenye alivipatia ule uwezo.’

Kwa kweli, fundi mwenye anatengeneza mabawa ya avion yenye kuwa salama na ya muzuri zaidi, anastahili kusifiwa juu ya kazi yenye amefanya. Vilevile, mutu mwenye anatengeneza vitu vya muzuri vya kufunga vidonda, ao mwenye anatengeneza aina fulani ya nguo yenye kuwa muzuri, ao mwenye anatengeneza gari yenye kutembea haraka zaidi, anastahili kusifiwa kwa sababu ya kazi yake. Kwa kweli, mutu mwenye anaiga ufundi wa mutu mwingine lakini anakosa kuonyesha kama ni ufundi wa ule mutu njo aliiga, anaweza kuonwa kuwa mutu mwenye anavunja sheria.

Unawaza ni sawa kabisa kusema kama vitu vyenye wachunguzi wako wanaiga vilijitokeza vyenyewe? Kama inaomba akili juu ya kufanya kopi ya kitu fulani, hauone kama mwenye alitengeneza kile kitu anapaswa kuwa na akili zaidi? Kusema kweli, ni nani anastahili kusifiwa zaidi? Mwenye alitengeneza ile kitu, ao mwenye alifanya kopi ya ile kitu?

Mawazo Yenye Kupatana na Akili

Kisha kuona uwezo mbalimbali wa vitu vyenye kuwa mu ulimwengu, watu wengi wenye kufikiri muzuri wanakubaliana na maneno ya muandikaji mumoja wa Zaburi mwenye aliandika hivi: “Kazi zako ni nyingi sana, Ee Yehova! Umezifanya zote kwa hekima. Dunia imejaa vitu vyenye umefanya.” (Zaburi 104:24) Paulo, muandikaji mwingine wa Biblia alisema pia maneno yenye kufanana na ile. Aliandika hivi: “Kwa maana sifa [za Mungu] zenye hazionekane zinaonekana waziwazi tangu kuumbwa kwa ulimwengu na kuendelea, kwa sababu zinaonekana kupitia vitu vyenye vilifanywa, ndiyo, nguvu zake za milele na Uungu.”​—Waroma 1:19, 20.

Hata vile, watu wengi wenye kuwa na moyo muzuri, wenye wanaheshimia Biblia, na wenye wanaamini Mungu wanasema kama Mungu alitumia mageuzi ili kuumba vitu vyote. Lakini, Biblia inafundisha nini?

[Maelezo ya chini]

[Wazo la fungu]

Vitu vyenye kuwa mu ulimwengu vilipata wapi ule uwezo mbalimbali?

[Wazo la fungu]

Nani njo anastahili kusifiwa kwa sababu ya vitu vyenye kuwa mu ulimwengu?

[Kisanduku/​Picha]

Kama inaomba akili juu ya kufanya kopi ya kitu fulani, hauone kama mwenye alitengeneza ile kitu anapaswa kuwa na akili zaidi?

Hii avion yenye kuwa mwepesi kutembeza imetengenezwa kwa kuiga mabawa ya korongo

Migulu ya mujusi haichafukake, haiachake alama, inabanaka ku sehemu yoyote isipokuwa tu ku Teflon. Na mujusi anaweza kubanisha na kutosha migulu yake ku kitu fulani bila kutumia nguvu mingi. Watu wenye kufanya uchunguzi wako wanajaribu kuiga ile migulu

Gari yenye kukimbia sana bila kuzuiwa na upepo ilitengenezwa kwa kuiga samaki mwenye kuitwa poisson-coffre

[Picha zimetolewa na]

Avion: Kristen Bartlett/University of Florida; migulu ya mujusi: Breck P. Kent; poisson-coffre na gari: Mercedes-Benz USA

[Kisanduku/​Picha]

WANYAMA WENYE WANAONGOZWA NA HEKIMA YA KISILIKA WAKATI WANASAFIRI

Wanyama wengi wanatumia “hekima ya kisilika” juu wajue kwenye wako wanaenda, wakati wanasafiri mu dunia. (Mezali 30:24, 25) Tuone mifano mbili.

◼ Namna Siafu Wanakuwaka Wanasafiri Namna gani siafu wenye wanaendaka kutafuta chakula wanajuaka njia ya kurudia fasi kwenye wanaishi? Wachunguzi mu inchi ya Uingereza wamevumbula kama wale siafu wanaachaka harufu mu njia yao. Zaidi ya ile, wanafanyaka jiometria; wanatiaka alama za mistari mu ile njia, na ile inawasaidiaka wajue njia wakati wako wanarudia fasi kwenye wanaishi. Kwa mufano, gazeti fulani inasema kama wakati aina fulani ya siafu wako wanatoka fasi kwenye wanaishi, “wanafanyaka njia zenye kuangara, zenye zinajigabulaka mara mbili na kufanyiza pembe za degré 50 ao 60.” Nini njo inafanya ile tabia ikuwe ya kushangaza? Wakati siafu wako wanarudia fasi kwenye wanaishi na wanafika fasi kwenye njia zinajigabula, mara moja wanakamataka njia yenye haitawapoteza sana, lakini yenye itawafikisha tu fasi kwenye wanaishi. Ile gazeti inasema kama kufanya vile kunasaidiaka siafu wasipotee njia na wasitumie nguvu mingi juu ya kutafuta njia ya kurudia fasi kwenye wanaishi.​—New Scientist

◼ Busole ya Asili ya Ndege Wakati ndege wako wanahama wanafanyaka safari za murefu hata hali ya hewa ikuwe namna gani na hawapoteake. Nini njo inawasaidiaka kufanya vile? Wachunguzi wamevumbula kama ndege wako na uwezo wa kutambua nguvu fulani yenye dunia iko nayo, yenye iko sawa vile nguvu ya sumaku. Lakini, gazeti fulani inafasiria kama ile nguvu haikuwake sawasawa kila fasi, na wakati fulani haielekeake kaskazini. Sasa nini njo inasaidiaka ndege wasipotee? Inaonekana kama kila mangaribi ndege wanapatanishaka busole yao ya asili na upande wenye jua inashukia. Lakini, kwa sababu upande wenye jua inashukiaka unabadilikaka mu vipindi mbalimbali vya mwaka, wachunguzi wanawaza kama ndege wako na uwezo wa kutambua vipindi mbalimbali vya mwaka

Nani njo alipatia siafu uwezo wa kufanya jiometria? Nani njo alipatia ndege uwezo wa kujua njia? Ulitokana na mageuzi? Ao ulitoka kwa muumbaji mwenye akili?

[Picha imetolewa na]

© E.J.H. Robinson 2004