Referencia ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión xóo kúwi̱i̱n ga̱jma̱a̱ xóo Etaraʼa Cristianos
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 MAYO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 17-19
“Atañún eʼwíinʼ xó má eʼñúún Jeobá”
Gajmañulú ga̱jma̱a̱ numuu dí nirígá wajyúúʼ
7 Guʼyáá xkri̱da ndrígóo Jehosafat, a̱ʼdióo Asá. Ikhaa ninindxu̱u̱ májáánʼ xa̱bu̱ náa inuu Jeobá. Índo̱ Jehosafat nikumu̱u̱ kaʼyoo Jeobá, niʼni mbaʼa rí májánʼ. Maski ajndu xúʼko̱, ma̱ngaa niraʼwíí maʼni tikhuu dí ra̱májánʼ. Mbá xkri̱da, niʼni rí a̱ʼdióo manigúnʼ ga̱jma̱a̱ wáxioo rey Acab bi̱ phú ra̱májánʼ. Nda̱wa̱á nimbáyúu Acab mu maxmínaʼ gajmíi̱n sirios, maski ajndu gaʼyee Micaya niʼthúu̱n rí xáʼni. Nákha kuwa ruxmijná soldados sirios nindúún muxiyáa Jehosafat (2 Cró. 18:1-32). Índo̱ Jehosafat natanga̱a̱ náa Jerusalén, gaʼyee Jehú niraxu̱u̱: “Lá bi̱ ra̱míjínʼ gíʼmaa matambáñun ga̱jma̱a̱ lá maʼnda̱ʼ xtañún bi̱ naguiñunʼ kuyáá Jeobá ráʼ.” (atraxnuu 2 Crónicas 19:2, 3.)
Xambumaʼ rí Jeobá nandoo kaʼyaʼ
8 Jeobá nandoo mbuʼyáá rí ikhaa tségíʼ edxu̱u̱ náa rí nakiéʼkulu, ikhaa ndaʼyoo rí májánʼ rí nuʼnilú (2 Crón. 16:9). Guʼyáá xkridoo rey ndrígóo Judá bi̱ nagumbiʼyuu Jehosafat. Ikhaa táraʼwíí maʼni rí májánʼ índo̱ nimbáxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rey Acab bi̱ xtáa náa Israel mu muxmijná gajmiún sirios. Mbá 400 gaʼyee minduwiinʼ nitháán Acab rí maʼngo̱o̱ mada̱ʼ náa guxmijná. Mú mbáa gaʼyee bi̱ naʼthí rí gajkhun bi̱ nagumbiʼyuu Micaya niʼthúu̱n Acab ga̱jma̱a̱ Jehosafat rí á mu nuxmijná, xáʼngu̱u̱n. Ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ má nirígá. Acab nikháñu náa nixmijná, ga̱jma̱a̱ Jehosafat itháan makhañúu. Ikhú Jeobá nikuʼmaa Jehú mu maxprígúu Jehosafat ga̱jma̱a̱ numuu rí ra̱májánʼ niʼni, mú ma̱ngaa mu maʼthúu̱n: “Rígá rí májánʼ náa ikháánʼ” (2 Crón. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3).
9 Ndiéjunʼ rí májánʼ niʼni rey Jehosafat rá. Tsiguʼ tsudií nikuʼmiin Xa̱bu̱ Ñajunʼ, levitas ga̱jma̱a̱ ndxajkun rí magún náa xúgíʼ xuajin Judá ga̱jma̱a̱ musngúún xa̱bu̱ xtángoo ndrígóo Dios. Rígi̱ niyambáá wéñuʼ, numuu rí asndu xa̱bu̱ bi̱ kuwa i̱ʼwáʼ xuajin nijmañún ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá (2 Crón. 17:3-10). Maski ajndu nda̱wa̱á Jehosafat tajmañu maraʼwíí rí maʼni, Jeobá támbumuu xúgíʼ rí májánʼ rí niʼni. Ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ xkri̱da rígi̱ rá. Rí maski ajndu xúgiáanʼ nakiéʼkulu, á mu nuʼnimi̱jna̱ muʼni má xúʼko̱ ñajunʼ Jeobá, ikhaa maʼndoo kaʼyulúʼ má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ xámbumuu rí májánʼ rí nuʼnilú.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Guʼni ñajunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ káxi̱ a̱jkiu̱lúʼ
10 Asá nigiʼdaa mbáa a̱ʼdióo bi̱ nigumbiʼyuu Jehosafat. Náa Biblia naʼthí rí Jehosafat ‹niʼni má xúʼko̱ xóo má niʼni anu̱u̱, Asá› (2 Cró. 20:31, 32). Xú káʼnii niʼni xá. Ndiʼyáridoo anu̱u̱ ga̱jma̱a̱ niʼthún xa̱bu̱ xuajen rí mbuyamajkuíí Jeobá. Nikuʼmiin tikhun xa̱bekha náa xuajen rí kaʼyoo reino ndrígóo Judá mu musngúún xa̱bu̱ rí naʼthí náa ‹libro ndrígóo xtángoo Jeobá› (2 Cró. 17:7-10). Jehosafat asndu ni̱jkha̱ náa mbayuuʼ reino ndrígóo Israel, asndu náa kúbá ndrígóo Efraín, mu mambáñun xa̱bu̱ matangi̱i̱n mbuyamajkuíí Jeobá (2 Cró. 19:4). Jehosafat ninindxu̱u̱ mbá rey bi̱ ‹ndiyáaʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱u̱n› (2 Cró. 22:9).
11 Rí mbiʼi xúgi̱ Jeobá nandoo rí xúgínʼ majmañún ga̱jma̱a̱ numuu ikhaa, ga̱jma̱a̱ ikháanʼ ma̱ndoo mumbáñún mu muniʼniiʼ. Guraximíjna̱: “Lá naniminaʼ mataraʼa mámbá gu̱nʼ ráʼ. Lá manigu̱ʼ masngóo mbáa numuu Biblia mu ma̱ngaa maʼni ñajunʼ Jeobá ráʼ. Lá natha kháñuu Jeobá rí mambáyuʼ ráʼ.” Á mu nuʼnimi̱jna̱, Jeobá ma̱ndoo mambáyulúʼ mu mugíʼdi̱i̱ muʼsngáa mbáa numuu Biblia. Lá muʼsngáa mbáa maski ajndu mbaʼyóoʼ majmulúʼ mbiʼi rí nuʼni gagimijná ráʼ. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí Jehosafat nigíminaʼ mambáñun xa̱bu̱ mu mbuyamajkuíí mbu̱júu̱ Jeobá. Mangáanʼ ma̱ndoo mugíʼ mumbáñuun bi̱ nánguá etaraʼa. Ga̱jma̱a̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nuriyaʼ awan mu magún gumbañúún expulsados bi̱ kuwa náa rígá congregación bi̱ niniñaaʼ rúni mbá aʼkhá.
8-14 MAYO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 20, 21
“Guguaʼdáála fe náa Jeobá Dios ndrígála”
Mu makáwáanʼ ndayóoʼ makuwáanʼ mbá kambáxulú
8 Índo̱ nixtáa rey Jehosafat, xa̱bi̱i̱ Dios niraʼníí mbá xkujndu mba̱a̱. Tikhuu xuajin niguwáʼ gajmiún mbá ejército, mangiin ‹mbaʼin xa̱bu̱› mu muxmijná gajmiún (2 Crón. 20:1, 2). Ndiéjunʼ nini xa̱bi̱i̱ Dios rá. Ikhiin túgíiʼ muxmijná ga̱jma̱a̱ tsiakii rí guáʼdáá. Rí nini, nikumu̱ún kuyáá Jeobá (atraxnuu 2 Crónicas 20:3, 4). Ikhiin túgíiʼ munimbaníí ndajkuíín o xóo nikumu̱u̱ mámbáa rí mani̱ndxu̱u̱ itháan májánʼ. Náa Biblia naʼthúlúʼ: “Xúgínʼ bi̱ kuwa náa Judá wájun náa inuu Jeobá gajmiún bi̱ majkhinʼ, ga̱jma̱a̱ guʼñún mangiin e̱jñún” (2 Crón. 20:13). Xúgínʼ nikuwa mbá kambáxu̱u̱n, tséʼniuu má nguáthá tsiguúnʼ, mu ninimbu̱ún náa ikha rí nixnúún Jeobá. Ikhaa niñewu̱u̱n náa xa̱bu̱ bi̱ sia̱nʼ (2 Crón. 20:20-27). Ra̱ʼkhá tháán májánʼ xkri̱da niniñaʼ muʼnilú rí xú káʼnii gíʼmaa muraʼníí xkujndu bi̱ ni̱ndxu̱lú xuajñu Dios.
Bi̱ ndiʼkhu̱ún nidamijnála guʼgímíjna̱ muni ñajuunʼ Jeobá
7 Jeobá nijmiuu Jahaziel mu mariʼñuu Jehosafat. Niʼthúu̱n: “Guguajún náa kaʼyala, guguajún wíí ga̱jma̱a̱ gu̱ya̱a̱ xú káʼnii Jeobá gáʼni káwáanʼ” (2 Crón. 20:13-17). ¡Ra̱ʼkhá tháán májánʼ awan nigájnúu náa muxmijná! Ikha rígi̱ ni̱ʼkha̱ náa Jeobá raʼkháa náa xa̱bu̱ numbaaʼ. Á mu naku̱mu̱ún kuyáá kájxi̱ Dios ndrígu̱ún, Jehosafat niʼnimbo̱o̱ numuu rí nikumu̱u̱ kaʼyoo Dios. Índo̱ Jehosafat gajmíi̱n xa̱bu̱ xuajin nigún gúraʼnumijná gajmiún xa̱bu̱ sia̱nʼ ndrígu̱ún, ikhaa nitsuajuun ginuu bi̱ nagún runi̱ ajmúú, Jeobá niʼnigámbíin xa̱bu̱ sia̱nʼ ndrígóo Jehosafat xó má niʼthúu̱n (2 Crón. 20:18-23).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
it-2 33 kutriga̱ 5, 6
Jehoram
Jehoram na̱nguá ni’ni dí nindxu̱u̱ májánʼ xó má anu̱u̱ bi̱ mbiʼyuu Jehosafat, nigiʼdoo tikhu aʼkhúun a̱ʼgiu̱u̱ bi̱ mbiʼyuu Atalía bi̱ ra̱májáanʼ a̱jkiu̱u̱n. (2Re 8:18.) Jehoram raʼkháa i̱ndó nigudíin mbá majuiin a̱ngui̱i̱n ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ príncipes bi̱ naguwáʼ náa Judá, ma̱ngaa niʼni dí xa̱bu̱ matsíngu̱u̱nʼ náa inuu Jeobá mu mbuyamajkún xándú bi̱ ragájkhun (2Cr 21:1-6, 11-14). Xúgííʼ tsiguʼ dí niʼtáñajunʼ nirígá xkujndu náa goʼwóo ga̱jma̱a̱ nigiʼdoo xkujndu gajmíi̱n eʼwíinʼ xuajen. Ginii xuajen Edom, nda̱wa̱á xuajen Libná nitujxu̱u̱n numuu dí nánguá nindúún gunimbu̱u̱n kuyáá Judá (2Re 8:20-22). Elías nikuʼma mbóoʼ carta náa inuu Jehoram, náa niʼthúu̱n: “Jeobá makuʼma mbá gamiéjunʼ mba̱a̱ náa xuajñaanʼ, náa e̱jña̱a̱ʼ, náa guʼya̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa xúgííʼ rí xtaʼdáá. Ga̱jma̱a̱ maraʼdáá mbaʼa nandii, asndu maraʼdáá nandii náa chámbáaʼ, dí maʼga raʼni itháan gakhi̱i̱ mámbá mbiʼi rí asndu magajnúu chámbáaʼ gáʼni nandii rígi̱” (2Cr 21:12-15).
Xúgííʼ rí niʼthí nimbánuu. Jeobá niniñuuʼ dí árabe ga̱jma̱a̱ filisteo murigú mbaaʼ ga̱jma̱a̱ magún kudiin gu̱ʼwi̱i̱ gajmíi̱n e̱ji̱i̱n Jehoram. I̱ndó niniñuuʼ dí makríya̱a̱ʼ a̱ʼdióo bi̱ giʼtáá kayuuʼ bi̱ mbiʼyuu Jehoacaz (ma̱ngaa nuthán Ocozías), niʼni rígi̱ numuu dí nimbánuu ga̱jma̱a̱ David, dí náa ikhaa maxtáa má xúʼko̱ mbáa bi̱ maʼtáñajunʼ. “Nda̱wa̱á dí nirígá xúgííʼ rígi̱, Jeobá niʼni dí magiʼdoo mbá nandii náa chámbóo Jehoram dí nda̱a̱ thanuu”. A̱jma̱ tsiguʼ nda̱wa̱á ‹nigájnuu chámbóo› ikhú nikháñuu. Xúʼko̱ nikháñúu xa̱bu̱ ra̱májáanʼ bugi̱ ga̱jma̱a̱ ‹nimbáa tándoo kaʼyoo›. Nijuiʼdi̱i̱ náa xuajñuu David, ‹mú raʼkháa náa nijuiʼdi̱ín reyes›. Ikhú a̱ʼdióo bi̱ mbiʼyuu Ocozías nigi̱ʼi̱i̱ niʼtáñajunʼ (2Cr 21:7, 16-20; 22:1; 1Cr 3:10, 11).
15-21 MAYO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 22-24
“Jeobá naʼni tsajkurámíinʼ bi̱ tsémiñún”
w09 1/4 24 kutriga̱ 1, 2
Bi̱ nimbájxuu gajmíin Jehoás niʼni dí maniñuuʼ Jeobá
RA̱ʼKHÁ tháán xkawiʼ rígá náa Jerusalén náa rígá templo ndrígóo Dios. Nixiyáa rey Ocozías. Nimbáa na̱nguá endxa̱ʼwáminaʼ dí marigá nda̱wa̱á: Ru̱dúu̱ bi̱ mbiʼyuu Atalía, nagudíin e̱ji̱i̱n Ocozías, bi̱ nindxu̱ún ejín xíñiinʼ. Náá numuu niʼni rígi̱ xá. Numuu dí nandoo maʼtáñajunʼ ikhaa.
Mú niʼngo̱o̱ nikríya̱a̱ʼ a̱ʼdá xíñiin bi̱ mbiʼyuu Jehoás. Xú káʼnii nikríya̱a̱ʼ xá. Niñúu bi̱ mbiʼyuu Jehoseba niʼnikríya̱a̱ʼ, ikhaa ni̱jkha̱ gárkaʼwii náa templo ndrígóo Dios. Ma̱ngaa ajmbio̱o̱ bi̱ mbiʼyuu Jehoiadá bi̱ nindxu̱u̱ ndxajkuun bi̱ phú kayá edxu̱u̱ nimbáyúu. Niʼngu̱u̱n nini mba̱ja̱a̱ mbá majun tsiguʼ ada̱ bugi̱.
w09 1/4 24 kutriga̱ 3-5
Bi̱ nimbájxuu gajmíin Jehoás niʼni dí maniñuuʼ Jeobá
Mbiʼi dí nixtáa Jehoás náa templo nitháán ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá Dios, ma̱ngaa nisngáá ga̱jma̱a̱ numuu Xtángoo ndrígóo. Mú índo̱ nigiʼdoo 7 tsiguuʼ, Jehoiadá nigíiʼ dí mani̱ndxu̱u̱ rey. Lá manigua̱a̱ʼ ma̱ta̱ya̱a̱ ndiéjuunʼ niʼni Jehoiadá ga̱jma̱a̱ dí nigiʼnuu Atalía bi̱ nindxu̱u̱ xíñuunʼ Jehoás ráʼ.
Nákha mbiʼi rúʼko̱ kúwíin mbá nguéjmi̱i̱n xa̱bu̱ bi̱ nuñewu̱u̱n reyes bi̱ nutañajunʼ náa Jerusalén. Jehoiadá nigímbíin ngu̱ʼwa̱á mu maʼthúún dí ikhaa ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ nini̱kríya̱a̱ʼ mbáa a̱ʼdióo Ocozías. Índo̱ xa̱bu̱ bi̱ nuñewu̱u̱n reyes ndiyáá Jehoás, ndiyáá dí ikhaa kaʼyoo maʼtáñajunʼ. Ikhaa jngóo nimbayíí Jehoiadá índo̱ niʼthúún ndiéjuunʼ dí nandxaʼwámi̱na̱ʼ maʼni.
Ikhú niriya̱a̱ʼ ada̱ mu mugíiʼ mani̱ndxu̱u̱ rey. Xúgíinʼ nixubáá ñawúúnʼ ga̱jma̱a̱ nindxa̱ʼwa̱: ‹¡Gaguma mba̱a̱ rey!› Ikhú reina Atalía nigájnuu ragáyúu índo̱ niʼdxuun dí kúwá rundxa̱ʼwa̱, ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼni tsu̱du̱ún xa̱bu̱ buʼko̱ dí táguajunʼ jmbu náa ikhaa. Mú nda̱a̱ má dí nigíʼnuu Jehoás numuu dí niñewa̱a̱n bi̱ ni̱jkha̱ gajmíi̱n, ikhú nixiyáa Atalía xó má niʼthúún dí muni Jehoiadá (2 Reyes 11:1-16).
it-2 1008 kutriga̱ 6
Náa najuiʼdi̱ín
Jehoiadá ndxajkuun bi̱ phú kayá edxu̱u̱, nikhánúu rí majuiʼdi̱i̱ “náa xuajñuu David náa nibi̱ín rey”, mbawíí xa̱bu̱ bigi̱ nijuiʼdi̱i̱ ikhí, maski ajndu na̱nguá e̱ʼkha̱ náa e̱ji̱i̱n rey (2Cr 24:15, 16).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
it-2 1221
Zacarías
12. A̱ʼdióo Jehoiadá, ndxajkuun bi̱ phú kayá edxu̱u̱. Índo̱ nikháñúu Jehoiadá, rey Jehoás nánguá niʼni dí májánʼ ga̱jma̱a̱ táʼnimbo̱o̱ índo̱ nixpriguíí profetas ndrígióo Jeobá, ma̱ngaa nánguá ndiʼyamajkuu Dios bi̱ gajkhun. Prímiúu Jehoás bi̱ mbiʼyuu Zacarías (2Cr 22:11), nixprígúún xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, mú ikhiin tátanga̱a̱ a̱jkiu̱ún, nixiyáa Zacarías ga̱jma̱a̱ itsí náa rexo̱o̱ templo ndrígóo Jeobá. Índo̱ inu makhañúu Zacarías niʼthí: “Jeobá má gáʼyoo ga̱jma̱a̱ ikhaa má gánda̱ʼa̱a̱ cuenta”. Xúʼko̱ má ni̱jkha̱nú nirígá índo̱ Siria nitu̱ʼu̱u̱n náa xuajen Judá. Nda̱wa̱á Jehoás nixiyáa a̱jmi̱i̱n xa̱bi̱i̱, nirígá rígi̱ ga̱jma̱a̱ ‹numuu dí nikháñún e̱ji̱i̱n ndxajkuun Jehoiadá”. Biblia Versión de los Setenta ga̱jma̱a̱ Vulgata naʼthí dí Jehoás nikháñuu mu maʼni numa̱a̱ eʼdiuu “a̱ʼdióo” Jehoiadá. Mú dí nitajuíi xa̱bu̱ masoretas ga̱jma̱a̱ Biblia Versión Peshitta siriaca najmún ajngáa “e̱ji̱i̱n” mu maʼthí ga̱jma̱a̱ numuu mbáa ndxajkuun bi̱ májáanʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ naʼni xó má kaʼyoo, numuu dí xúʼko̱ nindxu̱u̱ Zacarías, a̱ʼdióo Jehoiadá (2Cr 24:17-22, 25).
22-28 MAYO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 25-27
“Jeobá ma̱ndoo maxnáa itháan ki xóo rí xtaʼdáá”
it-2 29 kutriga̱ 8
Jehoás
Mbá miʼtsu Jehoás nixnatiʼñun rey ndrígóo Judá, mbá 100 míi xa̱bu̱ mu mugi̱ʼdu̱u̱n gajmiún edomitas. Mú, mbáa “xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ gajkhun, niʼthí dí xáʼyoo magún, maski má niguma numún wapháá 100 talento dí plata (660,600 dólares), ikhiin nikiʼníin numuu dí nitangiín náa guʼwún, mbáa numuu dí xákhánún dí gúndri̱gú índo̱ gáʼngu̱u̱n náa guerra. Ikhaa jngóo índo̱ nitangiín, nini̱ kuʼwáʼ náa xuajen dí rígá náa Sur, nigi̱ʼdi̱i̱ náa Samaria (mbáa náa nikúwi̱i̱n) asndu náa Bet-horón (2Cr 25:6-10, 13).
Xú káʼnii gúʼyáá rí Jeobá májáanʼ a̱jkiu̱u̱n rá.
16 Araxtaa xawii mu matani̱ ñajuunʼ Jeobá. Mu mu̱ʼni̱ rí nanigu̱u̱ʼ Jeobá na̱nguá má eyóoʼ muniʼñááʼ xúgíʼ rí nanigulú (Ecl. 5:19, 20). Á mu tsíyulú gúʼni̱ itháan náa ñajuunʼ Dios i̱ndó ga̱jma̱a̱ numuu dí tsíyulú gúniʼñánʼ dí nanigulú, magíʼnulú xóo nigíʼnuu xa̱bu̱ bi̱ niʼthí Jesús, bi̱ niñejunʼ gakhi̱i̱ wéñuʼ mu xúʼko̱ maxtáa májánʼ, mú nimbumuu kaʼyoo Dios (atraxnuu Lucas 12:16-21). Mbáa ndxájulú bi̱ xtáa náa Francia bi̱ mbiʼyuu Christian naʼthí: “Na̱nguá ejmuʼ májánʼ mbiʼi ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóʼ mu ma̱ni̱ itháan ñajuunʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ mambáñún bi̱ kúwíi̱n náa goʼwóʼ”. Ikhaa ga̱jma̱a̱ a̱ʼgiu̱u̱ niraʼwi̱i̱ rí mani̱ndxu̱ún precursor, mu muni̱ rígi̱ ndiyóoʼ muniña̱a̱nʼ ñajunʼ rí guáʼdáá. Ikha jngóo niñejunʼ náa naguma kaʼwi̱i̱, ga̱jma̱a̱ makuwíin gagi ga̱jma̱a̱ rí guáʼdáá, lá nigiʼdoo numuu rí nini̱ xáʼ. Ikhaa naʼthí: “Nutaráʼaxu itháan ga̱jma̱a̱ nduñu̱u̱n itháan bi̱ nusngúún ga̱jma̱a̱ Biblia ma̱ngaa xa̱bu̱ bi̱ natangáanʼ gúñu̱u̱nxu najmañún itháan ga̱jma̱a̱ numuu Jeobá”.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w07 15/12 10 kutriga̱ 1, 2
Xtáa mbáa bi̱ naʼsngáa ikháán ráʼ.
ÍNDO̱ nigiʼdoo 16 tsiguʼ Uzías ninindxu̱u̱ rey, nitañajunʼ náa Judá itháán dí 50 tsiguʼ nákha siglo IX (9) ga̱jma̱a̱ siglo VIII (8) tsiguʼ ginii. Asndu nákha ndxámá “niʼni má xúʼko̱ rí jmbu náa iduu Jeobá”. Náá numuu dí niʼni xúʼko̱ káʼnii xá. Náa Biblia naʼthí: “[Uzías] ndiyáaʼ Dios náa mbiʼi dí nixtáa Zacarías, bi̱ niʼsngóo mbaʼyamajkuu Dios bi̱ gajkuwiin. Índo̱ nda̱yáaʼ Jeobá, ikhú Dios bi̱ gajkuwiin naʼni rí xúgííʼ magajnúu májánʼ” (2 Crónicas 26:1, 4, 5).
Nda̱a̱ imbo̱o̱ʼ náa ma̱ndoo muxkamaa dí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Zacarías bi̱ niʼsngóo ga̱jma̱a̱ nimbáyúu rey, i̱ndó dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa relato rígi̱. Xó má nduʼyáá ra̱ʼkhá tháán nigiʼdoo numuu Zacarías náa vida ndrígóo rey Uzías, numuu dí náa Biblia naʼthí di “niʼsngóo mbaʼyamajkuu Dios bi̱ gajkhuwiin”. Libro The Expositor’s Bible (mbáa libro náa naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Biblia) naʼthí dí Zacarías nindxu̱u̱ “mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo wéñuuʼ ga̱jma̱a̱ numuu Escrituras, ga̱jma̱a̱ mbayuuʼ tsiguʼ nimbájxuu ga̱jma̱a̱ Jeobá ma̱ngaa nijmaa májánʼ maʼthúún eʼwíinʼ xúʼgíiʼ dí nijmañuu”. Mbáa xa̱bu̱ bi̱ najmañuu ga̱jma̱a̱ numuu Biblia naʼthí rígi̱ ga̱jma̱a̱ numuu Zacarías: “Nandxaʼwóo májánʼ edxuu, nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n, nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ profecía ga̱jma̱a̱ dí eyoo gáʼthúu̱n, ma̱ngaa ninindxu̱u̱ mbá xa̱bu̱ májáanʼ bi̱ mambájxúu ga̱jma̱a̱ Uzías”.
29 MAYO ASNDU 4 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 28, 29
“Añajún jmbu náa Jeobá maski ajndu ana̱a̱ʼ ga̱jma̱a̱ ru̱dáaʼ tsénimbu̱ún”
Guʼyaridáá xkri̱da ndrígu̱ún bi̱ nambáxu̱u̱n gajmiún Jeobá
8 Ezequías na̱nguá ndija̱a̱ xóo Rut, ikhaa ndija̱a̱ náa mbá xuajin rí niʼthí mani̱ndxu̱u̱ jmbii náa Dios. Mú raʼkháa xúgínʼ israelitas ninindxu̱ún jmbiin náa Jeobá. Mbá xkri̱da, anu̱u̱ Ezequías ninindxu̱u̱ mbáa rey bi̱ ra̱májánʼ wéñuʼ. Ikhaa taʼyamajkhuu nditháan templo ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ niʼniríjíin xa̱bu̱ mu mbuyamajkún xándú. Asndu nitsikhíin mbaʼin a̱ngui̱i̱n Ezequías xóo tsigijñaʼ náa inuu mbáa xándú. Ezequías ndija̱a̱ náa nirígá wéñuʼ dí ra̱májánʼ (2 Rey. 16:2-4, 10-17; 2 Crón. 28:1-3).
Guʼyaridáá xkri̱da ndrígu̱ún bi̱ nambáxu̱u̱n gajmiún Jeobá
9 Ezequías tákiʼnáa kaʼyoo Jeobá ní má tayéxi̱i̱ sia̱nʼ numuu rí anu̱u̱ tániñuʼ mbá májánʼ xkri̱da maʼni ikhaa. Mbiʼi xúgi̱, tikhun tseraʼníí rí mingíjyúuʼ wéñuʼ xóo Ezequías, mú nakumu̱ún dí guáʼdáá mbá numuu mu muyéxi̱i̱ sia̱nʼ o makiʼníin gajmiún Jeobá o ga̱jma̱a̱ xuajñu (Prov. 19:3). Eʼwíínʼ nundxa̱ʼwa̱míjna̱ rí numuu rí a̱ngiu̱ún túnimbu̱ún kuyáá Jeobá, ikhiin makuwá ra̱májánʼ wéñuʼ o muni xó má nini anu̱ún (Ezeq. 18:2, 3). Mú, lá gajkhun rúʼko̱ ráʼ.
10 Xkridoo Ezequías nasngájma dí ragájkhun rúʼko̱. Nda̱a̱ mbá numuu mu makiʼnáanʼ gajmiúlú Jeobá. Ikhaa na̱nguá gíʼdoo aʼkhúun rí xa̱bu̱ muguaʼnii dí ra̱májánʼ (Job 34:10). Gajkhun má rí xa̱bu̱ ma̱ndoo musngúún e̱jñún mu mani̱ndxu̱ún míjínʼ xa̱bu̱ o na̱nguá (Prov. 22:6; Col. 3:21). Mú ragíʼmaa mundxaʼwamíjna̱lú rí anu̱lú o rudúlú kaʼñún muraʼwíí á mu manindxu̱lúʼ májánʼ xa̱bu̱ o na̱nguá. Náa numuu rá. Numuu rí Jeobá naniñulú rí ikháanʼ muraʼwíí rí muʼni (Deut. 30:19). Ndiéjunʼ niraʼwíí maʼni Ezequías rá.
11 Maski ajndu anu̱u̱ Ezequías ninindxu̱u̱ mbáa rey bi̱ ra̱májánʼ wéñuʼ náa Judá, mú Ezequías ninindxu̱u̱ bi̱ itháan májánʼ (atraxnuu 2 Reyes 18:5, 6). Náa numuu ninindxu̱u̱ mbáa rey májánʼ wéñuʼ xá. Numuu rí táraʼwíí maʼni xóo anu̱u̱. Ikhaa niʼdxuun xtágabu ga̱jma̱a̱ niniñaminaʼ muxpriguíí gaʼyee ndrígóo Jeobá, xóo Isaías, Miqueas ga̱jma̱a̱ Oseas. Ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱ rí niʼni jmbi̱i̱ mbaʼa dí ra̱májánʼ rí niʼni anu̱u̱. Niʼni kaʼwi̱i̱ templo, nindo̱ʼo̱o̱ Jeobá rí maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo aʼkhá ndrígóo xuajin ga̱jma̱a̱ niʼni gámbíin xándú bi̱ kuwa náa xúgíʼ xuajin (2 Crón. 29:1-11, 18-24; 31:1). Nda̱wa̱á índo̱ mbáa rey bi̱ sia̱nʼ niʼthí rí nandoo maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ Jerusalén, Ezequías nisngájma rí nigiʼdoo wéñuʼ fe ga̱jma̱a̱ támiñuu. Ma̱ngaa, niʼthún xa̱bu̱ xuajin rí gakumu̱ún kuyáá Jeobá rí ikhaa má gañewu̱u̱n (2 Crón. 32:7, 8). Mbá miʼtsú niʼnimbamínáʼ, mú niniñuʼ rí Jeobá maxprígúu ga̱jma̱a̱ ninindxu̱u̱ mbu̱júu̱ xa̱bu̱ gua̱ba̱ʼ (2 Crón. 32:24-26). Xó má eʼyáá, Ezequías taʼyaridún a̱ngui̱i̱n. Nisngájma rí ninindxu̱u̱ mbáa bi̱ nimbáxu̱u̱ májánʼ ga̱jma̱a̱ Jeobá. Ikha jngóo xúgiáanʼ gíʼmaa mbuʼyaridáá.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w12 15/2 24 kutriga̱ 6, 7
Natán, bi̱ niña̱wu̱u̱n dí mbiʼyamajkuíí Jeobá xó má kaʼyoo
Numuu dí naniguuʼ mbaʼyamajkuu Jeobá, Natán nimbáyúu David índo̱ niʼthúu̱n dí maʼnii mbá templo náa mbiʼyamajkuíí Jeobá. Mú na̱nguá nirajxu̱u̱ Jeobá i̱ndó niʼthí dí naku̱mu̱u̱ ikhaa. Wakhíʼ má rúʼko̱ Dios niʼthúu̱n Natán dí maʼthúu̱n David dí xáʼni ikhaa templo, maʼni mbáa a̱ʼdióo. Ma̱ngaa nikuʼmaa maʼthúu̱n dí Dios naʼni mbá pacto ga̱jma̱a̱ ikhaa, ma̱ngaa dí náa ikhaa maxtáa mbáa bi̱ “magiʼi maʼtáñajun má xúʼko̱ asndu kámuu mbiʼi” (2 Sam. 7:4-16).
Xó ma niʼthí Natán ga̱jma̱a̱ numuu templo na̱nguá mbríguii ga̱jma̱a̱ rí xóo Jeobá nikumu̱u̱. Mú profeta bugi̱ niʼni wabaminaʼ, niʼnimbo̱o̱ ga̱jma̱a̱ nimbáyúu asndu táʼni gaʼduunʼ. Á mu rí Dios naxprígulú mbóoʼ mbiʼi, muʼnilú májánʼ dí mbuʼyaridáá xkridoo Natán. Xó má eʼyáá Jeobá nixnúu má xúʼko̱ ñajunʼ rí maʼni Natán. Mbáa Jeobá niʼthúu̱n ikhaa ga̱jma̱a̱ “Gad, xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo visión” rí muthán David rí maraʼwíin mbáa 4 míi músico mu muni ajmúú náa templo (1 Cró. 23:1-5; 2 Cró. 29:25).
5-11 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 30, 31
“Rí makuwáánʼ mbá kambájxu̱lú nambáyulúʼ wéñuuʼ”
it-1 905 kutriga̱ 4
Ezequías
Ra̱ʼkhá tháán nindoo dí mbiʼyamajkuíí Dios xó má kaʼyoo. Ezequías nisngájma dí ra̱ʼkhá tháán nindoo rí mbuyamajkuíí Jeobá xó má kaʼyoo, núkhu má índo̱ nigida̱ʼ mani̱ndxu̱u̱ rey índo̱ nigiʼdoo 25 tsiguuʼ. Timbá rí niʼni nindxu̱u̱ dí nirmbáʼta̱a̱ mbu̱júu̱ʼ templo ga̱jma̱a̱ niʼni májáanʼ. Nda̱wa̱á nigímbíin ndxajkuun ga̱jma̱a̱ levitas, niʼthún: ‹Nandoʼ dí mambanúʼ gajmuʼ Jeobá, Dios ndrígóo Israel›. Dí nikudaminaʼ maʼni nindxu̱u̱ dí mawiji̱ jmbu má xúʼko̱, asndu xóo dí magumari̱ya̱a̱ʼ mbu̱júu̱ʼ náa Judá ndxo̱o̱ dí nimbánúún ga̱jma̱a̱ numuu Xtángoo, dí nijkha raguanúu nini xabuanii, maski má xtángoo rígi̱ ikhiin kaʼñún munimbaníí. Nigíʼdu̱u̱ nitañajúúnʼ levitas mu mugíʼdi̱i̱ muñajunʼ ga̱jma̱a̱ niʼni dí muguaʼdáá mbu̱júu̱ ajua̱nʼ mu mudii ga̱jma̱a̱ muni ajmúú. Nindxu̱u̱ gu̱nʼ Nisán, gu̱nʼ dí nagumaa ndxa̱a̱ Pascua, mú ndxajkuun gajmiún levitas na̱nguá kaʼwi̱i̱n, ga̱jma̱a̱ templo tsaga. Índo̱ niʼni 16 gu̱nʼ Nisán nigumaa kaʼwi̱i̱ templo ma̱ngaa nigumaa májáanʼ dí najmún. Ikhú nixnajxi̱ tsigijñaʼ mu maguma gudi̱i̱ aʼkhá ndrígu̱ún. Ginii kayuuʼ, príncipes nigún kudúún tsigijñaʼ ndrígóo aʼkhá ga̱jma̱a̱ numuu náa nutañajunʼ, numuu goʼwóo Dios ma̱ngaa ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ xuajen. Nda̱wa̱á xa̱bu̱ xuajen nixnajxi̱ mbaʼa wéñuuʼ tsigijñaʼ (2Cr 29:1-36).
it-1 905 kutriga̱ 5
Ezequías
Numuu rí xa̱bu̱ xuajen na̱nguá kaʼwi̱i̱n náa inuu Jeobá, tájmiin gúni ndxa̱a̱ Pascua mbiʼi rí kaʼyoo, ikhaa jngóo Ezequías nijmuu dí naʼthí Xtángoo mu maʼniriya̱a̱ʼ ndxa̱a̱ mbá gu̱nʼ nda̱wa̱á. Ra̱ʼkhá i̱ndó niʼthún xa̱bu̱ Judá, ma̱ngaa niʼthúún xúgíinʼ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Israel, nikuʼma cartas náa Beer-seba asndu náa Dan. Mbaʼin nitsijmiin ga̱jma̱a̱ numuu carta, mú Aser, Manasés, Zabulón, Efraín ga̱jma̱a̱ Isacar, nini wabamijná ga̱jma̱a̱ nigún náa maguma riya̱a̱ʼ ndxa̱a̱ rígi̱. Ma̱ngaa nikúwi̱i̱n mbaʼin bi̱ na̱nguá nindxu̱ún israelitas bi̱ nduyamajkuíí Jeobá. Xó má nigíʼnún bi̱ nigún kudúún carta, mbáa ikhiin mangiin nitsijmiin ga̱jma̱a̱ niraʼníí mbaʼa gamiéjunʼ, rúʼko̱ niʼni dí niʼñún miʼskhaa magún. Numuu dí gu̱wa̱ʼ tribu nánguá eyamajkuíí Jeobá ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ asiria i̱ndó nunimiñún (2Cr 30:1-20; Nú 9:10-13).
it-1 905 kutriga̱ 6, 7
Ezequías
Nda̱wa̱á dí nijngoo ndxa̱a̱ Pascua, nini Ndxo̱o̱ pan dí ragíʼdoo levadura mbá 7 mbiʼi, numuu dí ra̱ʼkhá tháán nidxún nini̱ xóó ndxa̱a̱ imbá 7 mbiʼi. Jeobá niʼni tsajkurámiinʼ, maski má xa̱bu̱ sia̱nʼ nandún mugi̱ʼdu̱u̱n gajmiún, mú “náa Jerusalén ra̱ʼkhá tháán nidxún, numuu dí tárígá xúʼko̱ kaʼnii asndu nákha mbiʼi dí niʼtáñajunʼ Salomón a̱ʼdióo David, rey ndrígóo Israel” (2Cr 30:21-27).
Dí nirígá nda̱wa̱á nisngájma dí gajkhun nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún náa Jeobá, ra̱ʼkhá i̱ndó mbaʼ nigimbíin. Nákha xóó tsitangiín náa guʼwún, bi̱ nikúwi̱i̱n náa ndxa̱a̱ nini̱ gámbáa columnas rí mitsáʼkháan, náa nuxnaxi̱ tsigijñaʼ ga̱jma̱a̱ postes rí mitsáʼkháan dí rígá náa xúgííʼ Judá ga̱jma̱a̱ Benjamín, xúʼko̱ má náa Efraín ga̱jma̱a̱ náa Manasés (2Cr 31:1). Ezequías nigíʼ xkri̱da índo̱ nixpámíguii a̱bu̱nʼ bi̱ ki̱ʼni̱i̱ ga̱jma̱a̱ cobre, bi̱ niʼni Moisés, numuu rí xa̱bu̱ israelitas ndiʼyamajkuíí (2Re 18:4). Nda̱wa̱á dí niwámbá ndxa̱a̱, Ezequías niríyaʼ awan mu mbuyamajkuíí má xúʼko̱ Jeobá xó má kaʼyoo. Ikhaa jngóo nixnúún ñajunʼ dí gíʼma muni ndxajkuun ga̱jma̱a̱ niʼthún xa̱bu̱ dí gíʼmaa munimbáníí dí naʼthí náa Xtángoo, rí mumbáyíí ñajunʼ dí narígá náa templo, niʼthún dí gíʼma muxná mbá gu̱wa̱ʼ parte dí guaʼdáá mu makánún levitas gajmiún ndxajkuun. Xúgííʼ xuajen nithi dí munimbaníí má (2Cr 31:2-12).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
“Á mu ndu̱ya̱a̱ rígi̱, gagi kuwaanʼ á mu nunila”
14 I̱mba̱ rí xóo ma̱ndoo musngájma rí ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ guabaaʼ rí muʼdxawíín rí nuthi eʼwíínʼ. Santiago 1:19 naʼthí rí cristianos gíʼmaa “makuwa xawii mu mudxuun”. Jeobá nindxu̱u̱ bi̱ nagíʼ mbá májánʼ xkri̱da (Gén. 18:32; Jos. 10:14). Guʼyáá rí eʼsngúlúʼ náa Éxodo 32:11, 13, 14 (atraxnuu). Jeobá tséyóoʼ má maʼdxaun rí gáʼthi Moisés, mú niniñuʼ maʼthí rí eku̱mu̱u̱. Tsáa dí ikháanʼlu gáʼngo̱o̱ maʼdxaun mbáa bi̱ nikiéʼkúun ga̱jma̱a̱ maʼni rí gáʼthúu̱n xá. Jeobá naʼngo̱o̱ a̱jkiu̱u̱n índo̱ naʼdxawún bi̱ nutakáñii ga̱jma̱a̱ fe.
15 Mámbáa rí ikháanʼ gíʼmaa maraximínáʼ: “Á mu Jeobá, naʼdxawún xa̱bu̱ numbaaʼ xó má niʼni ga̱jma̱a̱ Abrahán, Raquel, Moisés, Josué, Manóah, Elías ga̱jma̱a̱ Ezequías, lá tséyóoʼ mani xúʼko̱ mangúún ráʼ. Lá ma̱ndoo mbayamajkún a̱ngiu̱lú índo̱ guxnuʼ mbá ikha ga̱jma̱a̱ manimbánuu rí nuthi ráʼ. Lá xtáa náa congregación mbáa o náa goʼwóoʼ bi̱ mbaʼyóoʼ madxáwun tsumáá wéñuʼ ráʼ. Lá rígá rí ndayóoʼ mani ga̱jma̱a̱ numún xáʼ.” (Gén. 30:6; Juec. 13:9; 1 Rey. 17:22; 2 Crón. 30:20.)
12-18 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 32, 33
“Guxnúún tsiakii eʼwíinʼ índo̱ nuraʼníí xkujndu”
it-1 237 kutriga̱ 5
Asiria
Senaquerib. Senaquerib, a̱ʼdióo Sargón II, nito̱ʼo̱o̱ náa mbayuuʼ Judá índo̱ Ezequías xtáa má raʼtáñajunʼ mbá 14 tsiguʼ (732 ts.g.). (2Re 18:13; Isa 36:1.) Ikhaa nánguá niʼni ñajunʼ rí xóo nithi bi̱ asirio, mbóoʼ ñajunʼ dí anu̱u̱ Ezequías bi̱ mbiʼyuu Acaz niʼni marigá (2Re 18:7), ikhaa jngóo Senaquerib nito̱ʼo̱o̱ náa xúgííʼ mbayuuʼ Judá ga̱jma̱a̱ nirígú káʼyúuʼ mbá 46 xuajin (atayáá ma̱ngaa náa Isa 36:1, 2). Nda̱wa̱á asndu náa campamento ndrígóo Lakís, niʼtáñajuunʼ Ezequías dí maxnúu mbá 30 talento ndrígóo oro (naʼni xóo 11,560,000 dólares) ga̱jma̱a̱ 300 talento ndrígóo plata (naʼni xóo 1,982,000 dólares) (2Re 18:14-16; 2Cr 32:1; atayáá ma̱ngaa náa Isa 8:5-8). Maski ajndu nikhánáá rí ninda̱ʼa̱, mú Senaquerib nikungui̱i̱nʼ xa̱bi̱i̱ munimiñún xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Jerusalén ga̱jma̱a̱ rí muniñamijna (2Re 18:17–19:34; 2Cr 32:2-20). Ikhaa jngóo Jeobá nigudíin mbá 185,000 soldado káaʼ mbá mbruʼun, xúʼko̱ niʼni dí rey asirio mata̱nga̱a̱ ga̱jma̱a̱ maʼga̱a̱ náa Nínive (2Re 19:35, 36). Nda̱wa̱á a̱jmi̱i̱n e̱ji̱i̱n má ikhaa nixiyáa ikhí ga̱jma̱a̱ i̱mba̱a̱ a̱ʼdióo bi̱ mbiʼyuu Esar-hadón, nigida̱a̱ʼ niʼtáñajunʼ (2Re 19:37; 2Cr 32:21, 22; Isa 37:36-38). Xúgííʼ dí nirígá rígi̱ nigumarámáʼ náa mbá itsí dí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Senaquerib ma̱ngaa náa niʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Esar-hadón, mú tuniraʼmáʼ rí xóo nikháñúún soldado asirio (GRABADOS, vol. 1, ináa 957).
w13 15/11 19 kutriga̱ 12
Tsíin nindxu̱ún dí mbiʼi xúgi̱ bi̱ mbá 7 báxtúu ga̱jma̱a̱ bi̱ mbá 8 bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ rá.
12 Jeobá xtáa xawii maʼni ga̱jma̱á nindxu̱lú mbá dí ikháanʼ xáʼngulú guʼni ga̱jma̱a̱ i̱ndó tsiakii ndrígúlú ikháanʼ, mú ma̱ngaa nagíʼthu̱u̱n dí muʼni xúgííʼ xó má eʼngo̱o̱ muʼni. Ezequías nirajxu̱u̱n “eʼwíinʼ xa̱bi̱i̱ bi̱ nutañajunʼ ga̱jma̱a̱ eʼwíinʼ xa̱bi̱i̱ bi̱ guaʼdáá numún” ikhaa jngóo mbá kambájxu̱u̱n niraʼwi̱i̱ dí “muruguáá iduu iyaʼ dí rígá náa rexo̱o̱ xuajen [...]. Ma̱ngaa ikhaa ndiyáa tsiaki̱i̱ ga̱jma̱a̱ niʼni májáanʼ xtájtsí dí niguma gámbáa ma̱ngaa niʼni náa ma̱ndoo mutrami̱i̱n xa̱bu̱ muñama náa tsu̱du̱u̱ xtájtsí, ga̱jma̱a̱ náa rexo̱o̱ niʼni i̱mba̱ xtájtsí [...], ma̱ngaa niʼni mújúunʼ mbaʼa dí majmúún náa muxmijná ga̱jma̱a̱ niʼni mbaʼa escudo” (2 Crón. 32:3-5). Jeobá nijmiuu xa̱bu̱ bi̱ tsímíñún xóo Ezequías ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱i̱ bi̱ nutañajunʼ ma̱ngaa gaʼyee bi̱ niguájun jmbu, mu muñewa̱a̱n xuajñuu.
w13 15/11 19 kutriga̱ 13
Tsíin nindxu̱ún dí mbiʼi xúgi̱ bi̱ mbá 7 báxtúu ga̱jma̱a̱ bi̱ mbá 8 bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ rá.
13 Rí niʼni Ezequías nda̱wa̱á nigiʼdoo itháan numuu ki xóo dí nirugoo iduu iyaʼ ga̱jma̱a̱ dí niʼni májáanʼ xtájtsí ndrígóo xuajen. Numuu rí ninindxu̱u̱ mbáa báxtúu bi̱ niyéjkha̱ májánʼ edxu̱u̱, ikhaa jngóo nigímbíin xa̱bu̱ xuajen, ikhú nixnúún tsiaki̱i̱ ga̱jma̱a̱ ajngáa rígi̱: “Xámiñala ga̱jma̱a̱ xáguaʼáanʼ ga̱jma̱a̱ numuu rey ndrígóo Asiria [...], numuu rí náa ikháanʼ kuwa itháan mbaʼin ki xóo náa ikhaa. Náa ikhaa rígá mbá ñawúunʼ xuwiʼ, mú náa ikháanʼ xtáa Jeobá Dios ndrígúlú mu mambáyulúʼ ga̱jma̱a̱ maxmínaʼ náa muxmíjná”. ¡Ra̱ʼkhá tháán nikhánún tsiaki̱i̱ xa̱bu̱ bi̱ kúwá náa Jerusalén dí nini̱ marmáʼáan a̱jkiu̱ún dí Jeobá naxmínaʼ ga̱jma̱á numún! Náa Biblia na̱ʼkha̱ raʼthí xóó: “Ajngáa rí niʼthí Ezequías rey ndrígóo Judá nixnúún tsiakii xa̱bu̱ xuajen”. Xó má eʼyáá “ajngáa rí niʼthí Ezequías” niʼni rí xa̱bu̱ muda̱a̱ tsiaki̱i̱. Ikhaa gajmíi̱n eʼwíinʼ xa̱bi̱i̱ bi̱ nutañajunʼ ga̱jma̱a̱ xa̱bi̱i̱ bi̱ guaʼdáá numún mangiin má gaʼyee xóo Miqueas ga̱jma̱a̱ Isaías ninindxu̱ún míjíinʼ báxtúu, xó má niʼtáriyaʼ Jeobá índo̱ nijmiuu gaʼyee ndrígióo (2 Crón. 32:7, 8; atraxnuu Miqueas 5:5, 6).
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n rí gajkhun mata̱nga̱a̱ a̱jkiu̱lú rá.
11 Nda̱wa̱á, Jeobá niriʼña̱a̱ dí niʼtájkháan Manasés. Ga̱jma̱a̱ rí xóo niʼthí náa niʼtájkháan ndiʼyoo dí niriʼkuminaʼ. Jeobá nigáwi̱i̱nʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo ga̱jma̱a̱ numuu dí niʼtájkháan ma̱ngaa niʼni rí mata̱nga̱a̱ maʼtáñajunʼ mbu̱júu̱ʼ. Manasés niʼniminaʼ xó má eʼngo̱o̱ mu masngájma dí gajkhun nitanga̱a̱ a̱jkiu̱u̱n. Niʼni rí Acab nditháan táʼni, Manasés niriʼkhu̱u̱ xóo niʼni, niʼni gámbáa náa ndiyamajkhún dios bi̱ ragájkhun ga̱jma̱a̱ niʼthún xa̱bu̱ dí mbuyamajkuíí Jeobá (atraxnuu 2 Crónicas 33:15, 16). Mu maʼni rúʼko̱ ndiyóoʼ magiʼdoo fe ga̱jma̱a̱ dí xámiñuu, numuu rí mba̱yu̱u̱ʼ tsiguʼ niʼni dí ra̱májánʼ ga̱jma̱a̱ tágíʼ mbá májánʼ xkri̱da rí muni̱ bi̱ kúwá náa goʼwóo, náa bi̱ guaʼdáá ñajunʼ mba̱ʼu̱ ga̱jma̱a̱ náa xa̱bu̱ xuajen. Mú índo̱ nikhi̱i̱, nindoo maʼni májáanʼ xúgíʼ dí raʼkhí niʼni. Mbáa ninindxu̱u̱ mbá májánʼ xkri̱da náa Josías bi̱ ninindxu̱u̱ a̱ʼdá xíñíi, bi̱ nda̱wa̱á ninindxu̱u̱ mbáa májáanʼ rey (2 Rey. 22:1, 2).
12 Ndiéjunʼ ejmañuluʼ ga̱jma̱a̱ numuu Manasés rá. Raʼkháa i̱ndó niʼni wabaminaʼ, ma̱ngaa niʼtájkháan, nindo̱ʼo̱o̱ Jeobá dí magáwíinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo ga̱jma̱a̱ niriʼkhu̱u̱ xóo niʼni. Niʼni xó má eʼngo̱o̱ mu maʼni májáanʼ xúgíʼ dí raʼkhí niʼni ga̱jma̱a̱ niʼniminaʼ mbaʼyamajkuu Jeobá ma̱ngaa nimbáñún eʼwíinʼ muni xúʼko̱ ma̱ngaa. Xkri̱da ndrígóo Manasés naxnúu tsiakii asndu bi̱ niʼni itháan dí raʼkhí. Nasngájma kaʼwu dí Jeobá nindxu̱u̱ májáanʼ ga̱jma̱a̱ dí ‹xtáa xawii maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n› (Sal. 86:5). Bi̱ gajkhun natanga̱a̱ a̱jkiu̱ún, Jeobá maʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún.
19-25 JUNIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | 2 CRÓNICAS 34-36
“Lá natraxnuu xó má eʼngo̱o̱ Ajngá rawuunʼ Dios ráʼ.”
it-1 1185
Huldá
Índo̱ Josías niʼdxawuun dí nigixnuu náa “libro ndrígóo Xtángoo”, dí nixkamaa Hilquías bi̱ phú kayá edxu̱u̱ náa ndxajkuun índo̱ niguma májáanʼ templo, nikungui̱i̱nʼ xa̱bi̱i̱ magún gúyáá ndiéjuunʼ gáʼthí Jeobá. Nigún gúyáá Huldá, ikhaa niʼthúún ajngáa dí niʼthí Jeobá, niʼthí dí xúgííʼ gamiéjunʼ dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa “libro” maguáʼníí xa̱bu̱ xuajen bi̱ túnimbu̱ún. Huldá niʼthí ma̱ngaa dí Josías xáʼyoo gamiéjunʼ rúʼko̱ numuu rí niʼni guabaminaʼ náa inuu Jeobá, ikhaa jngóo majnguáanʼ tsímáá gajmíi̱n wajinʼ xiʼñúuʼ índo̱ gákháñuu (2Re 22:8-20; 2Cr 34:14-28).
Josías nandoo kaʼyoo Xtángoo ndrígóo Dios
Hilquías bi̱ kayá edxu̱u̱ náa ndxajkun, nixkamaa náa templo mbá rollo náa na̱ʼkha̱ Xtángoo ndrígóo Dios. Mbáa rollo rúʼko̱ rí niʼnirámáʼ Moisés. Safán, secretario ndrígóo rey, ni̱jkha̱ kayóo rollo náa Josías ga̱jma̱a̱ nigíʼdu̱u̱ niguxnuu gakhi̱i̱. Josías niʼdxuun ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱nú ndiʼyoo rí xa̱bu̱ xuajen nánguá enimbu̱ún kuyáá Jeobá asndu nákha niʼníí tsiguʼ. Ikhú rey Josías niʼthúu̱n Hilquías: “Jeobá nakiʼnáa wéñuʼ ga̱jma̱á ni̱ndxu̱lú. Aratamíjná ga̱jma̱ʼ mu maʼthúlú rí gíʼmaa muʼni”. Jeobá nixnúu ajngáa rígi̱ a̱ʼgu̱ bi̱ naʼthí dí marigá bi̱ nigumbiʼyuu Huldá: “Xuajñuʼ Judá niniñuʼ. Maxnu̱u̱n castigo, mú raʼkháa xúgi̱ rí Josías xtáa xóo rey, numuu rí ikhaa nindxu̱u̱ xa̱bu̱ guabaaʼ”.
Índo̱ rey Josías niʼdxuun ajngáa rígi̱, ni̱jkha̱ náa templo ga̱jma̱a̱ nigímbíin xa̱bu̱ xuajen bi̱ kuwa náa Judá. Nda̱wa̱á, niguxnuu Xtángoo ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ aʼwá gakhi̱i̱ náa xuajen. Josías ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ xuajen nixudami̱jna̱ rí munimbu̱ún kuyáá Dios ga̱jma̱a̱ xúgíʼ a̱jkiu̱ún.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
Gajmañulú ga̱jma̱a̱ numuu dí nirígá wajyúúʼ
15 Rí iwáá kayuʼ, ndiéjunʼ eʼsngúlúʼ xkridoo Josías rá. Maski ajndu ninindxu̱u̱ mbá rey májánʼ a̱jkiu̱u̱n, niʼni mbá rí tandxa̱ʼóo májánʼ edxu̱u̱ rí niʼni makhañúu (atraxnuu 2 Crónicas 35:22). Ndiéjunʼ nirígá rá. Josías ni̱jkha̱ gaxmínaʼ ga̱jma̱a̱ Nekó rí asndu nda̱a̱ numuu, rey ndrígóo Egipto. Nekó niʼthúu̱n Josías rí tsíyoo maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ ikhaa. Náa Biblia naʼthí rí ajngóo Nekó ‹ni̱ʼkha̱ náa Dios›. Mú Josías ni̱jkha̱ gaxmínaʼ ga̱jma̱a̱ nixiyáa. Mú, náa numuu rí nixmínaʼ ga̱jma̱a̱ Nekó xá. Náa Biblia tséʼthi.
16 Josías ndiyóoʼ mbaʼyoo á mu ajngóo Nekó ni̱ʼkha̱ náa Jeobá. Mbáa ndiyóoʼ maraxu̱u̱ Jeremías, mbáa gaʼyee ndrígóo Jeobá (2 Cró. 35:23, 25). Josías ndiyóoʼ mandxa̱ʼóo májánʼ edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ rí xtáa rarígá. Nekó xáʼni gámbáa Jerusalén. Ikhaa ni̱jkha̱ náa Carquemis mu maxmínaʼ ga̱jma̱a̱ i̱mba̱ xuajen. Ma̱ngaa, Nekó tándoo makiʼnáa Jeobá ni má xuajñu. Josías tándxa̱ʼwáminaʼ tsumáá náa xúgíʼ rígi̱ mu ma̱ndoo maraʼwíí rí maʼni. Ndiéjunʼ ejmañulú ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱ rá. Índo̱ gaguaʼdáá mbá xkujndu ga̱jma̱a̱ muraʼwíí mbá rí muʼni, ginii gundxaʼwáá edxu̱lúʼ rí Jeobá gánigu̱ʼ muʼni.
17 Nákha xóó tsíraʼwíí rí muʼni, ndayóoʼ mundxaʼwami̱jna̱ náa tikhuu ikha rí na̱ʼkha̱ náa Biblia rí ma̱ndoo mambáyulúʼ ga̱jma̱a̱ xú káʼnii guʼgíʼ muʼni. Nguáná ma̱ndoo mbuʼyáaʼ itháan náa i̱yi̱i̱ʼ ndrígúlú o munda̱ʼa̱a̱ xtágabu mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱. Ikhaa ma̱ndoo mambáyulúʼ mundxaʼwáá edxu̱lúʼ náa i̱ʼwáʼ ikha ndrígóo Biblia. Gundxaʼwamíjna̱ rígi̱. Mbáa ndxájulú a̱ʼgu̱ bi̱ ninújunʼ ga̱jma̱a̱ mbáa bi̱ raʼkháa xa̱bi̱i̱ Dios. Ikhaa niriyaʼ awan mu maʼtáraʼa mbá mbiʼi kiejunʼ (Hech. 4:20). Mú ajmbio̱o̱ naʼthúu̱n rí xáʼga̱ gáʼtaraʼa. Ikha jngó naʼthúu̱n rí mbiʼi rúʼko̱ nandoo maʼgá kayáa asndu náa má eyoo mu makuwá i̱ndó ikhiin. Ndxájulú naguxnuu tikhu textos rí ma̱ndoo mambáyúu mu maraʼwíí mbá rí májánʼ. Ikhaa ndaʼyoo rí gíʼmaa maʼnimbo̱o̱ kaʼyoo Dios ga̱jma̱a̱ rí Jesús naʼthúlúʼ rí muʼtáraʼa (Mat. 28:19, 20; Hech. 5:29). Mú ma̱ngaa narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rí a̱ʼgu̱ gíʼmaa mbaʼyamajkuu ajmbio̱o̱ ga̱jma̱a̱ rí xa̱bi̱i̱ Dios gíʼmaa mundxa̱ʼwa̱a̱ májánʼ edxu̱ún (Efes. 5:22-24; Filip. 4:5). Ndxájulú gíʼmaa maraximínáʼ á mu ajmbio̱o̱ nandoo rí maniñuʼ raʼtáraʼa o i̱ndó nandoo maxtáa ga̱jma̱a̱ mbiʼi rúʼko̱. Xa̱bi̱i̱ Jeobá nandulúʼ muraʼwíí rí májánʼ ga̱jma̱a̱ rí manigu̱ʼ ikhaa.
26 JUNIO ASNDU 2 JULIO
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | ESDRAS 1-3
“Atatsíñááʼ dí Jeobá majmiuu ga̱jma̱á nindxa̱a̱ʼ”
Lá natayáá mangáán dí ndiʼyoo Zacarías ráʼ.
RA̱ʼKHÁ tháán nidxún xúgínʼ numuu rí Jeobá ndiʼkhún niʼni dí “rey Ciro bi̱ naʼtáñajunʼ náa Persia” maʼtáñajunʼ dí maguma káwíin israelitas bi̱ ni̱jkha̱ kiʼdiin mbayuuʼ tsiguʼ náa Babilonia. Rey niʼni marigá mbá xtángoo náa naʼthúún judío matangi̱ín náa xuajñún mu muni̱i̱ “goʼwóo Jeobá, Dios ndrígóo Israel” (Esd. 1:1, nota, 3). ¡Ninindxu̱u̱ májánʼ wéñuʼ dí niʼthí! Numuu rí maguma májáanʼ mbu̱júu̱ʼ náa mbiʼyamajkuíí xóo gíʼmaa, Dios bi̱ gajkuwiin náa ku̱ba̱ʼ rí ikhaa nixnúu xuajñuu.
Ajkui̱i̱n carros ga̱jma̱a̱ mbá corona rí nañewu̱nlú
2 Zacarías ndiʼyoo májánʼ rí judíos bi̱ nitangi̱i̱n náa Jerusalén niguáʼdáá fe náa Jeobá. Náa Biblia naʼthí rí “Dios bi̱ gajkuwiin nixkaxi̱i̱n” judíos mu muniñaʼ xóo kuwaa náa guʼwún ma̱ngaa ñajunʼ ndrígu̱ún (Esd. 1:2, 3, 5). Niniñaaʼ mbá ku̱ba̱ʼ náa nuniʼnuʼ májánʼ mu magún náa mbá ku̱ba̱ʼ rí nimbáa tseniʼnuʼ nditháan. Rí muni̱i̱ templo ndrígóo Dios gíʼdoo wéñuʼ numuu náa ikhiin, rí asndu nindúún matangi̱i̱n mbá 1,600 kilómetros náa mbá ku̱ba̱ʼ gamíi wéñuʼ.
Guʼyáʼ rí gíʼdoo numuu
w06 15/1 19 kutriga̱ 1
Dí gíʼdoo numuu rí nagájnuu náa libro ndrígóo Esdras
1:3-6. Xó má israelita bi̱ niguanún náa Babilonia, mbaʼin xa̱bi̱i̱ Jeobá tséjmiin muni kájxi̱ ñajuunʼ o na̱nguá xóo magún náa xuajen rí ndayóoʼ miʼtáraʼa itháán. Mú numbañún ga̱jma̱a̱ nuxnún tsiaki̱i̱ bi̱ najmiin mutaraʼa, ga̱jma̱a̱ nuxna mbújkha̱a̱ xó má egájnuu náa a̱jkiu̱ún muxna, mu majmaa náa miʼtáraʼa má xúʼko̱ ga̱jma̱a̱ numuu Reino ma̱ngaa rí miʼsngúún xa̱bu̱.