na Diyos, at bunga nito ay may mga nagsisampalataya.​—17:22-34.

38. Anong pagpapala ang ibinubunga ng pag-aaral na iminumungkahi sa Mga Gawa?

³⁸ Ang Mga Gawa ay nagpapasigla ng patuloy, masikap na pag- aaral ng “lahat ng Kasulatan.” Nang unang mangaral si Pablo sa Berea, sinabi niyang ang mga Judio roon ay “mararangal” dahil sa “pagtanggap sa salita nang may buong pananabik, at maingat na sinusuri ang mga Kasulatan sa araw-araw kung gayon nga ang mga ito.” (17:11) Ngayon, tulad noon, ang masigasig na pag-aaral ng Kasulatan kaugnay ng puspos-ng-espiritung kongregasyon ni Jehova ay magbubunga rin ng pagtitiwala at matibay na pananampalataya. Sa ganitong pag-aaral nakakamit ang malinaw na pagpapahalaga sa mga banal na simulain. Ang Gawa 15:29 ay mahusay na kapahayagan ng ilan sa mga simulaing ito. Dito’y ipinatalastas ng lupong tagapamahala ng mga apostol at matatandang lalaki sa Jerusalem na bagaman ang pagtutuli ay hindi na hinihiling sa espirituwal na Israel, tiyak na ipinagbabawal pa rin ang idolatriya, dugo, at pakikiapid.

39. (a) Papaano pinalakas ang mga alagad upang harapin ang mga pag-uusig? (b) Anong magiting na patotoo ang ibinigay nila? Mabisa ba ito?

³⁹ Ang sinaunang mga alagad ay talagang nag-aral ng kinasihang Kasulatan at sinipi at ikinapit nila ito ayon sa pangangailangan. Pinalakas sila ng tumpak na kaalaman at ng espiritu ng Diyos upang harapin ang mahihigpit na pag-uusig. Nagbigay halimbawa sina Pedro at Juan nang buong-tapang nilang sabihin sa mga sumalansang na pinunò: “Kung matuwid sa paningin ng Diyos na makinig sa inyo kaysa sa Diyos, kayo ang humatol. Ngunit kung para sa amin, hindi kami hihinto sa pagsasalita ng mga bagay na aming nakita at narinig.” At nang muli silang iharap sa Sanhedrin, na “tuwirang nag-utos” na huwag nang mangaral sa pangalan ni Jesus, malinaw nilang isinagot: “Dapat muna kaming sumunod sa Diyos bago sa tao.” Ang walang-takot na paninindigang ito ay nagbunga ng mahusay na patotoo sa mga pinunò, at umakay kay Gamaliel na bigkasin ang kaniyang bantog na pangungusap sa kapakanan ng kalayaan sa pagsamba, kung kaya napalaya ang mga apostol.​—4:19, 20; 5:28, 29, 34, 35, 38, 39.

40. Anong pampasigla ang ibinibigay ng Mga Gawa upang lubusan tayong makapagpatotoo ukol sa Kaharian?

⁴⁰ Gaya ng gintong sinulid na nakahabi sa buong Bibliya, nangingibabaw sa Mga Gawa ang maluwalhating layunin ni Jehova kaugnay ng Kaharian. Sa pasimula, 40 araw bago umakyat sa langit, makikita si Jesus na “nagbabalita tungkol sa kaharian ng Diyos.” Bilang sagot sa tanong ng mga alagad hinggil sa pagsasauli ng Kaharian, sinabi ni Jesus na dapat muna silang maging mga saksi hanggang sa kadulu-duluhang bahagi ng lupa. (1:3, 6, 8) Mula sa Jerusalem, ang mga alagad ay buong-kagitingang nangaral ng Kaharian. Ang pag-uusig ay umakay sa pagbato kay Esteban at sa pangangalat ng mga alagad sa mga bagong teritoryo. (7:59, 60) Ayon sa ulat, matagumpay na ipinahayag ni Felipe “ang mabuting balita ng kaharian ng Diyos” sa Samaria, at si Pablo at ang mga kasamahan niya ay nagpahayag “ng kaharian” sa Asya, Corinto, Efeso, at Roma. Lahat ng sinaunang mga Kristiyanong ito ay nag-iwan ng mahusay na halimbawa ng di-natitinag na tiwala kay Jehova at sa kaniyang umaalalay na espiritu. (8:5, 12; 14:5-7, 21, 22; 18:1, 4; 19:1, 8; 20:25; 28:30, 31) Habang minamasdan ang kanilang di-malulupig na sigasig at tibay-loob at ang buong-saganang pagpapala ni Jehova sa kanilang pagsisikap, tayo rin ay napapasigla na manatiling tapat sa “pagpapatotoo tungkol sa kaharian ng Diyos.”​—28:23.

Aklat ng Bibliya Bilang 45​—Mga Taga-Roma

Manunulat: Si Pablo

Saan Isinulat: Sa Corinto

Natapos Isulat: c. 56 C.E.

1. Ano ang tinatalakay ni Pablo sa liham niya sa Mga Taga-Roma?

SA MGA Gawa nakita natin na si Pablo, dating marahas na mang-uusig ng mga Judiong Kristiyano, ay naging masigasig na apostol ni Kristo sa mga bansang di-Judio. Nagsisimula sa Mga Taga-Roma ang 14 na aklat ng Bibliya na isinulat, sa pagkasi ng banal na espiritu, ng dating Fariseo na ngayo’y isa nang tapat na lingkod ng Diyos. Nang isulat ni Pablo ang Mga Taga-Roma, tapos na niya ang dalawang mahabang paglalakbay-misyonero at nasimulan na ang ikatlo. Naisulat na niya ang limang kinasihang liham: Una at Ikalawang Tesalonica, Mga Taga-Galacia, Una at Ikalawang Corinto. Ngunit sa makabagong Bibliya, angkop na mauna ang Mga Taga-Roma, yamang tumatalakay ito nang husto sa bagong pagkakapantay ng mga Judio at di-Judio, ang dalawang grupong pinangaralan ni Pablo. Ipinaliliwanag nito ang bagong pakikitungo ng Diyos sa kaniyang bayan at ang matagal nang inihulang pangangaral ng mabuting balita maging sa mga di-Judio.

2. (a) Anong mga suliranin ang tinatalakay ni Pablo sa mga Taga-Roma? (b) Ano ang tinitiyak ng liham na ito?

² Sa tulong ni Tercio bilang kalihim, pinaglahok ni Pablo ang sunud-sunod na pangangatuwiran at ang mga pagsipi sa Kasulatang Hebreo upang buuin ang isa sa pinakamariing aklat sa Kristiyanong Kasulatang Griyego. Sa marikit na pananalita, tinatalakay niya ang suliraning bumangon nang magsama ang mga Judio at Griyego sa unang-siglong kongregasyon. Nakalalamang ba ang mga Judio pagkat sila’y inapo ni Abraham? Dahil sa pagkapalaya sa Batas Mosaiko, karapatan ba ng maygulang na mga Kristiyano na tisurin ang mahihinang kapatid na Judio na nanghahawakan pa sa sinaunang mga kaugalian? Sa liham ay idiniin ni Pablo na ang mga Judio at di-Judio ay magkapantay sa harap ng Diyos at na ang tao ay inaaring-matuwid ng pananampalataya kay Jesu-Kristo at sa di-sana-nararapat na kabaitan ng Diyos, hindi dahil sa Kautusang Mosaiko. Kasabay nito, ang Kristiyano ay dapat pasakop sa mga autoridad na sumasaklaw sa kanila.

3. Papaano nagsimula ang kongregasyon sa Roma, at bakit napakaraming kilala si Pablo roon?

³ Papaano nagsimula ang kongregasyon sa Roma? Mula nang masakop ni Pompey ang Jerusalem noong 63 B.C.E., isang malaking pamayanang Judio ang naitatag sa Roma. Ayon sa Gawa 2:10, ang ilan sa mga Judiong yaon ay nasa Jerusalem noong Pentekostes at doo’y narinig nila ang mabuting balita. Nanatili sa Jerusalem ang nakumberteng mga dayuhan upang matuto pa mula sa mga apostol, at nang maglaon ay tiyak na nagbalik ang ilang taga-Roma, malamang na noong magsiklab ang pag-uusig sa Jerusalem. (Gawa 2:41-47; 8:1, 4) Bukod dito, ang mga tao noon ay sanay sa paglalakbay at ito marahil ang dahilan kung bakit matalik na nakilala ni Pablo ang maraming miyembro ng kongregasyon sa Roma, at ang ilan ay maaaring nakarinig ng mabuting balita sa Gresya o Asya bunga ng pangangaral ni Pablo.

4. (a) Anong impormasyon ang inilalaan ng Roma tungkol sa kongregasyon sa lungsod na yaon? (b) Ano ang ipinahihiwatig ng pagkanaroroon nina Aquila at Priscila sa Roma?

⁴ Nasa liham ang unang mapanghahawakang impormasyon tungkol sa kongregasyon. Nililiwanag nito na ang kongregasyon ay binubuo ng mga Judio at di-Judiong Kristiyano at na kapuri-puri ang kanilang sigasig. Sinabi ni Pablo: “Ang pananampalataya ninyo ay napabantog sa buong daigdig,” at, “Ang inyong pagtalima ay umabot sa kaalaman ng lahat.” (Roma 1:8; 16:9) Ayon kay Suetonio, ikalawang siglong manunulat, pinalayas ni Claudio (41-54 C.E.) ang mga Judio sa Roma. Ngunit nagbalik sila, kaya sina Aquila at Priscila ay nasa Roma. Sila’y mga Judiong nakilala ni Pablo sa Corinto at na umalis sa Roma noong ilabas ang utos ni Claudio, ngunit nakabalik na nang ang kongregasyon ay sinusulatan ni Pablo.​—Gawa 18:2; Roma 16:3.

5. Ano ang patotoo ng pagiging-tunay ng Roma?

⁵ Tiyak ang pagiging-tunay ng liham. Ayon sa pambungad, mula ito kay “Pablo, alipin ni Jesu-Kristo at tinawag upang maging apostol, . . . sa inyong lahat na nasa Roma, mga iniibig ng Diyos, tinawag na maging mga banal.” (Roma 1:1, 7) Ang panlabas na patotoo nito ay isa sa pinakamaaga para sa Kristiyanong Kasulatang Griyego. May paniwala ang mga iskolar na nabasa na ni Pedro ang Mga Taga-Roma pagkat marami itong pangungusap na kahawig ng kaniyang liham na isinulat pagkaraan ng anim hanggang walong taon. Ang pagiging-bahagi ng Mga Taga-Roma sa mga liham ni Pablo ay kinilala nina Clement ng Roma, Polycarp ng Smyrna, at Ignatius ng Antioquia, pawang mula sa katapusan ng una at pasimula ng ikalawang siglo C.E.

6. Papaano pinatutunayan ng isang matandang papiro ang pagiging-kanonikal ng Roma?

⁶ Ang aklat ng Mga Taga-Roma ay natuklasan sa isang codex na tinatawag na Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶), kasama ng walo pang ibang liham ni Pablo. Tungkol dito si Sir Frederic Kenyon ay sumusulat: “Narito ang halos kumpletong manuskrito ng Mga Liham ni Pablo, na malamang na isinulat sa pasimula ng ikatlong siglo.”a Ang Chester Beatty Greek Biblical papyri ay mas matanda kaysa tanyag na Sinaitic Manuscript at Vatican Manuscript No. 1209, kapuwa mula sa ikaapat na siglo C.E. Ang Roma ay nilalaman din ng dalawang ito.

7. Ano ang katibayan tungkol sa dako at panahon ng pagkasulat ng Mga Taga-Roma?

⁷ Kailan at mula saan isinulat ang Mga Taga-Roma? Ang mga komentarista ng Bibliya ay nagkakaisa na ito ay isinulat mula sa Gresya, malamang na mula sa Corinto nang mamalagi roon si Pablo nang ilang buwan sa pagtatapos ng ikatlong paglalakbay-misyonero. Corinto ang itinuturo ng panloob na ebidensiya. Si Pablo ay lumiham mula sa tahanan ni Gayo, kaanib ng kongregasyon doon at binanggit niya si Febe ng kalapit na kongregasyon ng Cenchrea, daungan ng Corinto. Malamang na si Febe ang naghatid ng liham sa Roma. (Roma 16:1, 23; 1 Cor. 1:14) Sinabi ni Pablo sa Roma 15:23: “Napangaralan ko nang lahat ang mga dakong ito,” at sa susunod na talata ay ipinahiwatig niya ang pagnanais na palawakin ang pagmimisyonero sa kanluran, hanggang sa Espanya. Masasabi lamang niya ito sa pagtatapos ng ikatlo niyang paglalakbay, sa pasimula ng 56 C.E.