BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • es18 lk. 7-17
  • Ngɔndɔ ka ntondo

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Ngɔndɔ ka ntondo
  • Tɔsɛdingolake Afundelo lushi la lushi—2018
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 1
  • Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 2
  • Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 3
  • Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 4
  • Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 5
  • Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 6
  • Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 7
  • Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 8
  • Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 9
  • Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 10
  • Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 11
  • Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 12
  • Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 13
  • Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 14
  • Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 15
  • Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 16
  • Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 17
  • Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 18
  • Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 19
  • Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 20
  • Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 21
  • Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 22
  • Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 23
  • Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 24
  • Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 25
  • Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 26
  • Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 27
  • Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 28
  • Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 29
  • Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 30
  • Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 31
Tɔsɛdingolake Afundelo lushi la lushi—2018
es18 lk. 7-17

Ngɔndɔ ka ntondo

Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 1

Nyɔlɔsha wolo dia nkokɛ mbetawɔ.​—Judɛ 3.

Osekaseka ɔmɔ akatalawɔka dia tohomana la she. Nde aki l’ɔlɔ w’efula dia mbɛɛna ambokalola oma lo ta dimɔ aha la waale ɔmɔ mbokomɛ. Otshumba wa woke wakadje she wakakonya ɔna womoto ɔsɔ dia memba ndo nnɔ lokombe l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko kɛnɛ kakasale she ndo kakandate kakahombe mambiya. Nde akaatshatsha ahɔndɔ ande ndo akade kioko ata ate: ‘Hayii ɔnami! Wɛ ambombata asolo.’ Oma laasɔ, nde akawotɛ dia nde akalake Jehowa dui dimɔ diakahombe ntshikitanya lɔsɛnɔ lande l’otondo. Koko, mbala kakɔ ɔtɔi nde akookadimola dimɛna, lo nkeketsha she dia nde nkotsha daka diande otsha le Jehowa. Okadimwelo ande ɔsɔ akɛnya dia nde akayaɛkɛka tshɛ le Jehowa ndo ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kakalɔmbɛ Jehowa lo dikambo diande kayonga dimɛna. (Emb. 11:34-37) Etena kakɛnyi she mbetawɔ kande, nde akonge l’ofunu w’efula lo dikambo diande nɛ dia nde akeyaka dia naka ɔnande mbetawɔ la lolango lande, kete dui sɔ diayɔngɛnyangɛnya Jehowa. Jafɛta nde l’ɔnande la womoto wakayaɛkɛ tshɛ le Jehowa ndo lo yoho yande ya nsala akambo. Vɔ waki la kɔlamelo, kaanga l’etena kaki dui sɔ komonga wɔdu le wɔ. w16.04 1:1, 2

Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 2

Nyu nyakoke dikambo di’ekikelo ka Jɔbɔ ndo nyambɛna oma lo woho wakɔɔtshɔkɔla Jehowa.​—Jak. 5:11.

Tena dimɔ wɛ koka ndjaoka la lɔkɔnyɔ l’ɔtɛ wa ɔngɛnyi ayɛ kana ose nkumbo kayɛ ɔmɔ akatɛkɛta dui dimɔ diakɔmɔla. Kana koka monga ko wɛ ekɔ la hemɔ ka wolo kana ekɔ lo diɛnɛ l’ɔkɛyi wa nyɔi ka lakiyɛ ɔmɔ la ngandji. Oyadi dui diakɔna tshɛ diambokokomɛ, wɛ koka keketshama oma l’ɛnyɛlɔ ka Jɔbɔ. (Jɔbɔ 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) Jɔbɔ kombeyaka lande na kakandasowe la shashimoya ndo kakandahomana l’ehemba efula, koko nde kɔkɔmɔ pondjo. Kakɔna kakookimanyiya dia mbikikɛ? Dui dia ntondo ele, nde akokaka Jehowa ngandji ndo ‘akokaka wɔma’ dia mbonyangiya. (Jɔbɔ 1:1) Jɔbɔ akalange ngɛnyangɛnya Nzambi lo tena di’amɛna ndo lo tena dia kɔlɔ. Laadiko dia laasɔ, Jehowa akakimanyiya Jɔbɔ lo mbotɛ awui amɔ wendana la diangɔ dimɔ dia diambo diakandatonge. Dui sɔ diakashikikɛ Jɔbɔ ɔnɛ Jehowa ayokomiya asui ande lo etena kahombama. (Jɔbɔ 42:1, 2) Ndo kɛsɔ kakasalema. ‘Jehowa akanya asui wa Jɔbɔ ndo akookaloyɛ ɔngɔnyi ande. Jehowa akawosha kɛnɛ kaki la nde ntondo ndodia lo 2.’ Jɔbɔ akasɛnɛ ‘edja ndo akondoya andja.’—Jɔbɔ 42:10, 17. w16.04 2:11, 13

Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 3

Nyonge la yewo oko eloyi ndo aha la onongo oko tofudu ta benga.​—Mat. 10:16.

Sho mongaka la “yewo” etena kakanyiyaso ekakatanu wele la ntondo kaso. Ndo sho tshikalaka “aha la onongo” etena kalamaso lomangemange la ntondo k’ekakatanu wa wolo. Tonge la yewo y’efula etena katatɛ anto nkɛtshanya awui wa pɔlitikɛ. Ɛnyɛlɔ, etena katɛkɛtaso l’onto ɔmɔ awui wendana la Diolelo diaki Nzambi, hatohombe mbuta ɔnɛ sho mbetawɔka kana ɔnɛ hatetawɔ tokanyi t’olui wa pɔlitikɛ kana w’ɔnɔmbɔdi kapanda. Lo dihole dia nkɛtshanya kɛnɛ kalanga ewandji w’ana w’anto nsala dia nkandola ekakatanu wele l’anto, ɛnyawɔ oma lo Bible woho wayokomiya Diolelo diaki Nzambi ekakatanu ɛsɔ lo pondjo. Naka anto nangaka mbidjana taamu lo asawo wele oko, diwala dia lam’asa pami la pami kana womoto la womoto kana otondjelo wa diemi, kete tɛwɔ kɛnɛ kata Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo woho wayelayɛ kɛnɛ katatɔ lo lɔsɛnɔ layɛ. Naka onto ambota ɔnɛ ɛlɛmbɛ ɛmɔ wakahombe minyama kana tshikitanyema, hatohombe monga lo wedi ande ndo hatokoke tɛtɛ di’onto akɔ ntshikitanya kanyi yande. w16.04 4:8, 9

Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 4

Ɔnkɔnɛ, nyotshu ndo nyetɛ anto . . . ambeki.​—Mat. 28:19.

Sho la dia mbetɛ anto ambeki, mbabatiza ndo mbaetsha. Koko ntondo, sho la dia ntshɔ otsha le anto. Nomb’ewo kɛmɔ k’awui wa lo Bible akalembetshiya ɔnɛ: “‘Ntshɔ’ ekɔ ɔkɛndɛ w’onto tshɛ letawɔ ntenyanya shinga kana ntenyanya ndjale.” (Mat. 10:7; Luka 10:3) Kakɔna kakalongamɛka Yeso le ambeki ande? Onde nde akalangaka dia vɔ nsambisha lo ngelo yawɔ hita ko kana dia vɔ monga olui w’anto wamboyakongɛ? Lam’ele otonga dui diahakoke salema di’onto ɔtɔi nsambisha lo “wedja tshɛ,” ambeki ande wakahombe monga olui w’anto wamboyakongɛ. Dui sɔ mbakalange Yeso mbuta etena kakandelɛ ambeki ande dia vɔ nkoma “amundji w’anto.” (Mat. 4:18-22) Yeso konanga mbaɛdika la omundji wa nse wakamba la yɔdi ndo l’ɔbɔ ande lo nkonga lose dia lɔ mundama. Koko wondelo wa nse wakatɛkɛta Yeso mendanaka la ɛtɛi wandawɔ nse. Yoho ya wondelo wa nse shɔ yakalɔmbaka dia nkamba olimu wa wolo, kongɛma, ndo anto efula nkamba kaamɛ.​—Luka 5:1-11. w16.05 2:3, 4

Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 5

Yaɛkɛ le Jehowa la otema ayɛ tshɛ, tɛkamake yimba yayɛ hita. Lo mboka yayɛ tshɛ kowodjake yimba, Ko nde ayokosembolɛ ɛsɛsɛ ayɛ.​—Tok. 3:5, 6.

Ngande wakokaso mbeya kɛnɛ kakanyiya Jehowa? Dui dioleki ohomba diakokaso nsala ele, mbadiaka ndo mbekaka Bible mbala la mbala. Etena keso lo nsala dui sɔ, sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Dui nɛ ambetshadiɔ lo dikambo dia Jehowa? Lande na kakandasale awui lo yoho shɔ?’ Ndo l’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ, tɔlɔmbɛ Jehowa dia nde tokimanyiya dia sho mbeeya dimɛna. Davidɛ akafunde ate: ‘Jehowa le, ombetsha mboka yayɛ; ombetsha ɛsɛsɛ ayɛ. Ɔnkɛndjakɛndja lo mɛtɛ kayɛ ndo ombetsha, nɛ dia wɛ kele Nzambi kami ka panda. Le yɛ kalongamɛmi lushi l’otondo.’ (Os. 25:4, 5) Etena kekaso dui dimɔ diendana la Jehowa, sho koka nkana yimba l’awui wakokaso nkamba la dui diakɔ. Onde sho koka nkamba la diɔ lo nkumbo, l’olimu, la kalasa, kana l’esambishelo? Naka sho nkana yimba lo dui dimɔ shikaa, kete ayonga dui dia wɔdu efula le so dia mbeya woho wayolanga Jehowa sho nkamba la dui diakɔ. w16.05 3:9, 11

Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 6

Omendji pombaka monga aha l’onongo.​—1 Tim. 3:2.

Jehowa akatosha listɛ la kɛnɛ kalɔmbama le dikumanyi dia l’etshumanelo. Nde ekɔ l’atɔndɔ wa laadiko wakandasha apami wakokɛ etshumanelo. (1 Tim. 3:2-7) Kɛsɔ mɛnyaka dia etshumanelo ekɔ ɛngɔ ka nɛmɔ le Jehowa. Bible mbutaka dia nde akakisombe “la dikila dia Ɔnande.” (Ets. 20:28) Ɔnkɔnɛ, Jehowa nongamɛka dia dikumanyi monga bɛnyɛlɔ di’ɛlɔlɔ, ndo vɔ wayoyokoya la nde lo woho wasalɛwɔ ase etshumanelo akambo. Nde nangaka dia sho ndjaoka lo wɔladi l’ekokelo kawɔ. (Isa. 32:1, 2) Etena kadiaso awui walɔmbama anɛ, sho mɛnaka dia Jehowa ndjakiyanyaka mɛtɛ lo dikambo diaso. Koko Akristo tshɛ koka nkondja wetshelo oma l’awui walɔmbama asɔ. Ɛnyɛlɔ, Jehowa tɔlɔmbaka dia sho tshɛ monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo la yimba y’ɔlɔlɔ. (Flpɛ. 4:5; 1 Pet. 4:7) Etena konga dikumanyi dia l’etshumanelo “bɛnyɛlɔ le ɛkɔkɔ,” sho koka nkondja wetshelo oma le wɔ ndo ‘mbokoya mbetawɔ kawɔ.’​—1 Pet. 5:3; Hɛb. 13:7. w16.05 5:8-10

Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 7

Laadiko dia diangɔ tshɛ dialamayɛ, olamake otema ayɛ.​—Tok. 4:23.

Sho la dia mbewɔ awui wa kɔlɔ ɛnyɛlɔ oko otako, nsala pɛkato ndo nshisha mbetawɔ. Naka hatongi la shɛnɔdi, kete awui asɔ koka tokonya diaha monga l’okitanyiya ndo atɔmbɔki. (Dan. 5:1, 20; Hɛb. 3:13, 18, 19) Kɛsɔ mbakakomɛ Uziya nkumekanga ka la Juda. (2 Ɛk. 26:3-5, 16-21) Ntondo, Uziya aki l’okitanyiya ndo nde aki la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Nzambi ndo Nzambi akawosha wolo. Koko ‘kam’akandonge la wolo, otema ande wakayala la lotamanya.’ Nde akonge la otako w’efula ndo akatshumbe tshɔ lo tɛmpɛlɔ kaanga mbele ɛlɔmbɛdi eto mbaki la lotshungɔ la nsala dui sɔ. Etena kakawotɛ ɛlɔmbɛdi dia nde ambosala kɔlɔ, Uziya akomala efula. Koko Jehowa akakitshakitsha nkumekanga k’otako kɛsɔ ndo nde akayala kanga sudi polo ndo lushi lande la nyɔi. (Tok. 16:18) Naka hatewe otako, kete sho koka ndjotatɛ nkanyiya ɔnɛ sho ndeka anto akina ndo sho koka ndjotona alako watoshawɔ oma lo Bible.​—Rɔmɔ 12:3; Tok. 29:1. w16.06 2:3, 4

Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 8

Nyokikane onto la wonyande lo ngandji.​—Ɛf. 4:2.

Ngande watoyoyaokaka lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso wele la mbekelo yotshikitanyi? Ɔtɛkɛta awɔ, ɔlɔtɔ, mbekelo ndo diangɔ dia ndɛ koka ntshikitana la diakiyɛ. Onde wɛ ayowaewɔ ndo ayetshaka wenya paka l’anto wɔfɔnyi la yɛ akambo? Ngande wayaokayɛ lo dikambo dia dikumanyi diele lo ngelo kanyu dioleyɛ kana wanɛ wele la koho y’alemba ndo mbekelo yotshikitanyi? Naka hatongi la yewo, kete sho koka ndjotshika awui watotshikitanya asɔ monga la shɛngiya le so ndo mfukutanya kaamɛ kaso. Ngande wakokaso mbewɔ ekakatanu ɛsɔ? Pɔɔlɔ akasha Akristo wa l’Ɛfɛsɔ dako di’ohomba efula, osomba w’ɔngɔnyi efula waki l’anto w’oma lo ahole wotshikitanyi. (Ɛf. 4:1-3) Pɔɔlɔ akashile waonga wele oko, okitshakitsha, memakana, solo dia lotutsha ndo ngandji. Waonga asɔ wekɔ oko dikundji dia wolo diakimanyiya dia luudu memala. Koko nɔmbamaka nkamba olimu wa wolo efula dia luudu mongaka kɔmba. w16.06 3:17, 18

Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 9

Nyodihole washo ndo nyewɔ weho tshɛ wa lokaki.​—Luka 12:15.

Satana nangaka sho nkamba la wolo aso dia nkondja falanga efula ndo diangɔ lo dihole dia nkamba la wɔ dikambo dia Jehowa. (Mat. 6:24) Koko naka sho ndjakiyanyaka paka dia ndjakondjiyɛ diangɔ efula, kete lɔsɛnɔ laso layonga anyanya. Sho koka ndjɔkɔmɔ kana monga l’ekakatanu wendana l’ekondjelo. Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, sho koka ndjoshisha mbetawɔ kaso le Jehowa ndo Diolelo diande. (1 Tim. 6:9, 10; Ɛny. 3:17) Yeso akate ate: “Nsaki ka diangɔ dikina tshɛ” kekɔ oko atɛndɛ wakoka nshimba lɔtɔngɔ diaha lɔ mbola ndo ntɔ olowa. (Makɔ 4:14, 18, 19) Ɛlɔ kɛnɛ, taya suke l’ekomelo k’andja wa Satana. Ɔnkɔnɛ, ɔnɛ bu etena ka ntetemala ndjamɔtshiyɛ nyemba ya diangɔ. Ndo tatolongamɛke dia l’ɔkɔngɔ wa mfɔnu ka woke, tayotetemala monga la diangɔ diele la so kakianɛ oyadi diɔ diekɔ la nɛmɔ efula le so.​—Tok. 11:4; Mat. 24:21, 22. w16.07 1:5, 6

Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 10

Nde ekɔ lo tosalɛ sho tshɛ ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika laadiko di’ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika.​—Jni. 1:16.

Lushi lɔmɔ la pindju ka pɛɛ, kanga ekambɔ kɛmɔ ka vinyɔ akatshu lo lobingu dia toyanga anto dia vɔ ndjookambɛ. Nde akokana la wɔ dia mbafuta lofulo lɔmɔ la falanga ndo vɔ waketawɔ. Koko lam’ele kanga ekambɔ aki l’ohomba w’ase olimu efula, nde akatshu lo lobingu mbala efula la yanyi dia toyanga anto akina efula. Nde akokana la wɔ dia mbafuta vɔ tshɛ lofulo laamɛ la falanga. L’ekomelo ka lushi, kanga ekambɔ akatshumanya ase olimu dia mbafuta. Ndo oyadi wanɛ wakakambe lushi l’otondo kana wanɛ wakakambe paka wonya wa ntango ɔtɔi oto, nde akawasha lofulo laamɛ la falanga. Koko, onto ɔmɔ lakakambe lushi l’otondo akatatɛ ngunanguna, ko kanga ekambɔ akawombola ate: ‘Onde wɛ hetawe difuto diakatokanyi? Onde dimi bu la lotshungɔ la mbisha ase olimu ami tshɛ kɛnɛ tshɛ kalangami? Onde wɛ ekɔ la kandjema l’ɔtɛ wemi ɔlɔlɔ?’ (Mat. 20:1-15, nɔtɛ) Ɔkɔndɔ waki Yeso ɔsɔ tetshaka wetshelo w’ohomba lo dikambo dia “ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika” waki Jehowa.—2 Kɔr. 6:1. w16.07 3:1, 2

Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 11

Eenda! Dimi leetɛ diangɔ tshɛ eyoyo. . . . Funda, nɛ dia ɛtɛkɛta ɛnɛ wekɔ wa kɔlamelo ndo mɛtɛ. ​—Ɛny. 21:5.

Ɔnɛ kele etena koleki ohomba dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo, nɛ dia ekomelo kaya suke. (Makɔ 13:10) Sho la dia mbohɔka ɔnɛ oyango aso etena kasambishaso ele wa ntombola Jehowa. Sho la dia mbutɛ anto dia tayokondja ɛtshɔkɔ ɛsɔ tshɛ diɛsɛ la ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Jehowa. Etena kasambishaso anto, sho koka mbalembetshiya ɔnɛ etena kayɔlɔmbɔla Diolelo dia Kristo, anto wayokondja wahɔ tshɛ w’oma l’oshinga w’etshungwelo ndo yema yema vɔ wayokoma kokele. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ditongami diɔ lawɔ diayotshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ l’ɛhɔndɛlɔ ndo diayonga la lotshungɔ la lotombo la ana wa Nzambi.” (Rɔmɔ 8:21) Dui sɔ diayosalema paka diɛsɛ l’ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika wa Jehowa. w16.07 4:17-19

Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 12

Omi asha wadɛnde kɛnɛ kahombande nongola, ndo wadi asale woho akɔ waamɛ otsha le omɛnde.​—1 Kɔr. 7:3.

Bible hasha ɛlɔmbwɛlɔ shikaa kendana la woho ndo elelo wakoka wadi l’omi nkɛnɛmɔla ngandji lam’asawɔ. Koko, tɔ tɛkɛtaka dia ngandji ka ngasɔ. (Lem. 1:2; 2:6) Olonganyi w’Okristo tshɛ la dia salɛ olonganyi ande akambo la ngandji. Naka sho mboka Nzambi la wonyaso onto ngandji k’efula, kete hatotetawɔ dia onto kana ɛngɔ kɛmɔ mfukutanya diwala diaso. Anto amɔ waketɛ awala awɔ ɔlɛlɔ kana wakawalanya lo monga la mbekelo ka mendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka. Sho la dia nshika tanga la ntondo k’oseka ɛngɔ tshɛ katokotola dia menda esato wɛnyawɔ anto etakataka kana weho ekina wa nsaki y’awui wa dieyanelo wa kɔlɔ. Sho la dia mbewɔ dia nsala dui tshɛ diakoka mɛnya oko tekɔ lo nanga monana l’onto lele bu olonganyi aso, nɛ dia nsala ngasɔ hɛnya dia tekɔ lo nanga olonganyi aso. Tatohɛke dia Nzambi mbeyaka tokanyi ndo etsha aso tshɛ. Dui sɔ diayotokimanyiya dia nkeketsha nsaki kaso ka mbɔngɛnyangɛnya ndo ntshikala la kɔlamelo le olonganyi aso.​—Mat. 5:27, 28; Hɛb. 4:13. w16.08 2:7-9

Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 13

Sho hatotshike nɔmba dikambo dianyu ndo nɔmba dia nyu ndodiama la ewo k’oshika ka lolango [la Nzambi].​—Kɔl. 1:9.

Lande na kele aki ohomba dia Akristo wa la Kɔlɔsayi mbadiaka ndo mbekaka Afundelo? Nɛ dia nsala dui sɔ akahombe mbasha lomba ndo mbakimanyiya dia nshihodia woho wa “nkɛndakɛnda lo yoho yalanga Jehowa ndo mbɔngɛnyangɛnya lo akambo tshɛ.” Dui sɔ diakahombe mbakimanyiya nto dia nsala “elimu w’ɛlɔlɔ tshɛ” wakalangaka Jehowa dia vɔ nsala, djekoleko sambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ. (Kɔl. 1:10) Diakɔ diele, naka tekɔ lo mbeka la onto ɔmɔ sho la dia mbokimanyiya dia nde nshihodia ɔnɛ mbadiaka ndo mbekaka Bible mbala la mbala koka mbokimanyiya dia nde kambɛ Jehowa. Laadiko dia laasɔ, ntondo ka sho nkimanyiya ambeki aso wa Bible dia nshihodia ɔnɛ wekelo wa Bible w’onto ndamɛ wekɔ ohomba, shoamɛ la dia mbekaka Bible. Lo mɛtɛ, naka sho mbadiaka Bible mbala la mbala ndo kanaka yimba la awui akɔ, dui sɔ diayotokimanyiya lo lɔsɛnɔ laso ndo l’esambishelo. Ɛnyɛlɔ, etena keso l’esambishelo ko onto ɔmɔ ambotoka dimbola dia wolo, tayonga l’akoka wa nkamba la Bible dia mbokadimola. Kana naka sho mbadiaka awui wendana la woho waki Yeso, Pɔɔlɔ ndo anto akina kopekɔ esambishelo, tayokeketshama ndo tayotetemala nsambisha kaanga etena kele dui sɔ wolo. Ndo naka sho mbutɛ anto akina wetshelo wakatakondja oma lo wekelo aso ndo woho wakawatokimanyiya, sho koka mbakeketsha dia mbekaka Bible lo yoho ya lotshimula l’oyango wa vɔ la wɔ nkondja wahɔ akɔ waamɛ. w16.08 4:3, 4

Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 14

Tekɔ lo ndɔ ta, . . . la ɛdiɛngɛ wa l’ahole wa l’olongo.—Ɛf. 6:12.

Ekɔ ohomba efula sho nshika tanga diaha sho sɛngiyama oma lo wetshelo wa l’andja ɔnɛ, filozofi ndo ditshelo dia kɔlɔ, ɛnyɛlɔ nsala awui wa mindo wa dieyanelo, nnɔ mfɔka, wanu ndo didjoyadjoya. Sho la dia nto ntetemala ndɔshana la ɔkɔmwɛlɔ ndo wɛɔdu aso hita. (2 Kɔr. 10:3-6; Kɔl. 3:5-9) Onde sho koka mɛtɛ mbidja otshumba lo ta dialɔso l’atunyi wa wolo efula asɔ? Eelo, koko ɔsɔ bu dui dia wɔdu! Pɔɔlɔ akayaɛdika la omboki w’akɔfi etena kakandate ate: “Dimi haloke akɔfi ami oko onto lakɔmɔla lɔpɛpɛ.” (1 Kɔr. 9:26) Paka oko watɔlɔshanaka omboki w’akɔfi la omboki w’akɔfi okina, mbahombaso ndɔshana la atunyi aso. Jehowa tokimanyiyaka ndo tolowanyaka dia nsala dui sɔ. Nde salaka dui sɔ lo tshimbo ya Bible. Nde tokimanyiyaka nto lo tshimbo ya ekanda aso walembetshiya Bible, nsanganya y’Akristo ndo nsanganya ya weke. Onde wɛ kambaka la wetshelo tshɛ wakondjayɛ oma lɔkɔ? w16.09 2:2, 3

Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 15

Kaanga Kristo kondjangɛnyangɛnya ndamɛ.​—Rɔmɔ 15:3.

L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, sho la dia mbɔsa dia nsala lolango la Nzambi ndo nkimanyiya anto akina ndeka kɛnɛ kalangaso ohomba. Diakɔ diele hatohombe nsɔna weho w’ahɔndɔ walangaso, koko wayodjɛ anto wekamu dia mpokamɛ losango laso. (Rɔmɔ 15:2) Ambutshi w’Akristo wekɔ l’ɔkɛndɛ wa mbetshaka anawɔ dia ndjela atɔndɔ wa lo Bible. Dui sɔ mbalɔmbaka nto dia ndjashikikɛ kana vɔ la anawɔ wekɔ lo ngɛnyangɛnya Nzambi lo ɔlɔtɔ awɔ wa la wɛdimo ndo lo ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo. (Tok. 22:6; 27:11) Ambutshi la dia mbishaka anawɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Ndo nto, vɔ la dia ndakanyaka anawɔ la ngandji tshɛ dihole ndo woho wakokawɔ ntana ahɔndɔ wasungana. Ana hawohombe nsɔna ahɔndɔ paka nɛ dia vɔ mbangɛnangɛnaka, koko kɛnɛ koleki ohomba ele, vɔ la dia nsɔna ahɔndɔ watombola Jehowa, Nzambi kewɔ enyimpala ande. w16.09 3:13, 14

Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 16

Ombeki haleki ombetsha ande, koko onto tshɛ letshama dimɛna ayonga oko ombetsha ande.​—Luka 6:40.

Anto efula wakangɛnangɛnaka mpokamɛ Yeso, nɛ dia nde akokaka Jehowa ngandji ndo akeyaka Afundelo dimɛma. (Luka 24:32; Jni. 7:46) Woho akɔ waamɛ mbele, etena kɛna anayɛ dia wɛ mbokaka Jehowa ngandji, dui sɔ mbakimanyiyaka dia vɔ la wɔ mbooka ngandji. (Eoh. 6:5-8; Luka 6:45) Ɔnkɔnɛ, tetemala mbeka Bible la yambalo tshɛ ndo adiaka ekanda aso mbala la mbala. Sala la wolo dia mbeya awui efula wendana la diangɔ diakatonge Jehowa. (Mat. 6:26, 28) Lo yɛdikɔ yatayaleke mbeya awui wendana la Jehowa, mbayoyoleka mbetsha anayɛ awui wendana la nde. Etena keyayɛ dui dimɔ diendana la Jehowa, tɛ anayɛ dui diakɔ. Sala dui sɔ etena tshɛ keyɛ kaamɛ la wɔ, aha tsho etena kalɔngɔsɔlanyu nsanganya kana kasalanyu ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo. Ɔkɛtshanyelo ɔsɔ hahombe monga wa lotshutshuya, koko vɔ la dia monga lo yoho ya dimɛna oko woho watonyosawolaka lushi la lushi. w16.09 5:6, 7

Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 17

Ndooko onto l’atei awɔ lakeyaka ntɛkɛta ɔtɛkɛta w’ase Juda. —Nɛh. 13:24.

Naka hatoke wetshelo w’oma lo Bible lo ɔtɛkɛta okina, kete dui sɔ koka monga waale w’efula lo diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Etena kakakalola Nɛhɛmiya la Jɛrusalɛma, nde akɛnyi dia ana amɔ waki lɛkɔ kɔtɛkɛtaka Hɛbɛru. Lam’ele ana asɔ kombokaka awui wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ la Jehowa diakayala wɔdu. (Nɛh. 8: 2, 8) Ambutshi amɔ w’Akristo wele lo etshumanelo ka lo ɔtɛkɛta okina wakashihodia dia diɔtɔnganelo diasa anawɔ la Jehowa diakayonga wɔdu. Lande na? Etena kadiaso awui wofundami lo ɔtɛkɛta okina, ondo tokanyi taso hatonandema woho wanandematɔ etena kadiaso awui wofundami l’ɔtɛkɛta aso hita. Ndo nto, lam’ele mongaka okakatanu nsawola lo ɔtɛkɛta okina, sho koka nkɔmɔ ndo dui sɔ diayonga la shɛngiya ya kɔlɔ lo ɔtɛmwɛlɔ watɛmɔlaso Jehowa. Diakɔ diele, kaanga tekɔ la nsaki k’efula ka monga lo etshumanelo ka l’ɔtɛkɛta okina, sho pombaka nto nkokɛ diɔtɔnganelo diele lam’asaso la Jehowa.​—Mat. 4:4. w16.10 2:4-6

Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 18

Mbetawɔ ele . . . djembetelo yetawoya y’akambo wa mɛtɛ wahɛnama.​—Hɛb. 11:1, nɔtɛ.

Mbetawɔ ekɔ dionga dia nɛmɔ diele aha onto tshɛ mbele la diɔ. (2 Tɛs. 3:2) Koko Jehowa mbishaka wanɛ tshɛ wɔtɛmɔla mbetawɔ. (Rɔmɔ 12:3; Nga. 5:22) Sho pombaka monga la lowando l’efula l’ɔtɛ wakatosha Jehowa mbetawɔ! Jehowa akakimɔ Ɔnande la ngandji dia onto tshɛ longa la mbetawɔ le nde dimanyiyama pɛkato yande. (Jni. 6:44, 65) Dui sɔ mbishaka anto diaaso dia monga angɛnyi wa Jehowa ndo ndjɔsɛna pondjo pondjo. Ande woho watosalɛ Jehowa ɔlɔlɔ lee! (Rɔmɔ 6:23) Kaanga mbeso atshi wa pɛkato ndo mbasunganaso ndjakema, Jehowa akɛnyi dia taki l’akoka wa nsala akambo w’ɛlɔlɔ. (Os. 103:10) Nde akatokimanyiya dia mbeka awui wendana la lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Yeso ndo olambo ande. Lam’ele takatatɛ monga la mbetawɔ le Yeso ndo mboyela, sho kokaka nongamɛ lɔsɛnɔ la pondjo!—1 Jni. 4:9, 10. w16.10 4:1, 2

Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 19

[Pɔɔlɔ akakambe] l’ɛtɛkɛta efula w’ekeketshelo.​—Ets. 20:2.

Mbala efula, Pɔɔlɔ akataka awui w’amɛna lo dikambo di’anango. Nde aketetaka l’amɔ l’atei awɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula ndo akawaeye dimɛna efula, koko nde kofunda awui wendana la wandja awɔ. Koko, nde akawaandolaka. Ɛnyɛlɔ, Pɔɔlɔ akate ɔnɛ Timɔte ekɔ “ɔnami la ngandji ndo la kɔlamelo lo Nkumadiɔndjɔ” ndo nde aki l’eshikikelo dia Timɔte akakoke nkotsha ehomba w’anto akina. (1 Kɔr. 4:17; Flpɛ. 2:19, 20) Pɔɔlɔ akatɛ Akristo wa la Kɔrɛtɔ ɔnɛ Tito ekɔ “osekami ndo onto lakamba la mi lo wahɔ anyu.” (2 Kɔr. 8:23) Lo mɛtɛ, Timɔte la Tito wakakeketshama etena kakawoke kɛnɛ kakate Pɔɔlɔ lo dikambo diawɔ! Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ wakadje nsɛnɔ yawɔ lo waale dia nkeketsha anangɛwɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ akɔ ahende wakeyaka di’anto efula wa l’osomba wa Lustɛra wakalangaka mbadiaka. Koko, vɔ wakakalola lɛkɔ dia tokeketsha ambeki w’eyoyo ndo mbakimanyiya dia ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. (Ets. 14:19-22) L’ɔkɔngɔ diko, etena kakinde l’Ɛfɛsɔ, Pɔɔlɔ aki lo waale oma le olui w’anto waki la nkɛlɛ wakalangaka mbosalɛ kɔlɔ, koko nde akatshikala nshi efula dia nkeketsha anango.—Ets. 20:1. w16.11 1:10, 11

Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 20

Dia nyu tshɛ monga kaamɛ lo yimba yaamɛ ndo lo tokanyi taamɛ.​—1 Kɔr. 1:10.

Ɛlɔ kɛnɛ Jehowa ekɔ lo nɔmbɔla wanɛ wele l’etenyi ka la nkɛtɛ k’okongamelo ande ndo nde mbaetshaka. Lo woho akɔna? Nde akasɔnɛ Kristo dia monga “owandji w’etshumanelo,” ndo Kristo akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” dia mbetshaka ndo nɔmbɔlaka ekambi wa Nzambi. (Ɛf. 5:23; Mat. 24:45-47) L’ɛnyɛlɔ k’olui walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo, ɔhɔmbɔ ɔsɔ mbɔsaka mɛtɛ Bible la nɛmɔ nɛ dia tɔ kekɔ Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (1 Tɛs. 2:13) Bible tokeketshaka dia mbɔtɔka lo nsanganya mbala la mbala. (Hɛb. 10:24, 25) Tɔ keketshaka onto tshɛ la l’atei aso dia mbetawɔ wetshelo akɔ waamɛ wa lo Bible. Tɔ totɛka nto dia ntetemala “nyanga ntondo Diolelo.” (Mat. 6:33) Bible tɔlɔmbaka dia sambishaka lo luudu la luudu, l’ahole wa lo sɛkɛ ndo l’ahole tshɛ wakoka anto monga. (Mat. 28:19, 20; Ets. 5:42; 17:17; 20:20) Tɔ nɔmbaka dikumanyi dia nama etshumanelo pudipudi. (1 Kɔr. 5:1-5, 13; 1 Tim. 5:19-21) Ndo tɔ totɛka dia sho la dia nama alemba aso pudipudi ndo mbewɔ tokanyi la mbekelo yahetsha Jehowa.​—2 Kɔr. 7:1. w16.11 3:7, 8

Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 21

Anto ami, nyotombe oma l’atei atɔ.—Ɛny. 18:4.

Ɛnɔnyi efula la ntondo ka Ta dia ntondo dia l’andja w’otondo (1914-1918), Charles Taze Russell ndo Ambeki wa Bible akina wakashihodia ɔnɛ Lokristokristo kombetshaka awui wa mɛtɛ w’oma lo Bible. Diakɔ diakiwɔ konanga monga kaanga la losambi ɔtɔi la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Kaanga lo 1879, Tshoto y’Etangelo ya Siɔna yakate dia ɔtɛmwɛlɔ tshɛ wafuna dia vɔ wekɔ otshukami wele la kɔlamelo le Kristo, koko wekɔ lo nsukɛ emboledi, wekɔ mɛtɛ etenyi kɛmɔ ka Babilɔna ka Woke kelɛ Bible ɔnɛ womoto la numba. (Ɛny. 17:1, 2) Apami ndo wamato wa kɔlamelo wakeye dia naka vɔ ntetemala nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, kete Nzambi hatowatshɔkɔla. Diakɔ diele, efula ka l’atei awɔ wakatome mikanda lo ɛtɛmwɛlɔ awɔ dia mbuta ɔnɛ vɔ hawoyolanga monga lɔkɔ nto. Amɔ wakadia mikanda awɔ la dui dia wolo la ntondo k’anto tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ. w16.11 5:2, 3

Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 22

Wanɛ wasɛna lo ndjela nyuma kanyiyaka akambo wa lo nyuma.​—Rɔmɔ 8:5.

Ondo wɛ ambadiaka Rɔmɔ 8:15-17 lo nshi ya Eohwelo ka nyɔi ka Yeso. Avɛsa asɔ nembetshiyaka woho weya Akristo w’akitami ɔnɛ vɔ wekɔ l’elongamelo ka tɔsɛna pondjo pondjo l’olongo. Rɔmɔ 8:1 tɛkɛtaka dia akitami oko “wanɛ wele kaamɛ la Kristo.” Ko onde Rɔmɔ tshapita 8 mendanaka paka l’akitami ato? Kana onde yɔ koka nkimanyiya ndo wanɛ wele l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ? Rɔmɔ tshapita 8 akafundama ntondotondo lo dikambo di’akitami. Vɔ nongolaka “nyuma” “etena kakonga[wɔ] la asolo walomɔlomɔ dia . . . mbɔsama oko ana, etshungwelo k’oma lo alemba a[wɔ].” (Rɔmɔ 8:23) Lo nshi yayaye vɔ wayonga ana wa Nzambi l’olongo. Jehowa akadimanyiya pɛkato yawɔ diɛsɛ la oshinga w’etshungwelo. Nde akawaɔsɛ oko anto w’ɛlɔlɔ dia vɔ monga anande. (Rɔmɔ 3:23-26; 4:25; 8:30) Koko ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa koka mbɔsa ndo Akristo wa kɔlamelo wele l’elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ oko anto w’ɛlɔlɔ. Ndo vɔ lawɔ koka nkondja wahɔ oma lo dako diele lo Rɔmɔ tshapita 8. w16.12 2:1-3

Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 23

Tanyoyakiyanyake pondjo.​—Mat. 6:34.

Kakɔna kakalange Yeso mbuta? Yeso konanga mbuta ɔnɛ onto lakambɛ Nzambi hakoke pondjo monga l’ekiyanu. Koko, Yeso akakimanyiyaka ambeki ande dia nshihodia ɔnɛ ekiyanu wele bu ohomba, kana wamboleka, hakandola ekakatanu. Ekakatanu wayongaka lushi tshɛ, ɔnkɔnɛ Akristo hawohombe mbahatanya ekiyanu ekina efula lo kanyiyaka ekakatanu wambetaka kana wa lo nshi yayaye. Tena dimɔ Okristo koka monga l’ekiyanu lo kɛnɛ kendana l’ekakatanu wakoka ndjonga lo nshi yayaye. Koko wɛ hahombe ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana l’awui wahatasalema. Lande na? Nɛ dia mbala efula, awui hawosalema lo yoho ya kɔlɔ oko watotɔfɔnyaka. Ndo nto, ohɔ dia ndooko dui diahakoke Nzambi mbekɛ lonya. Onga l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayɔtshɔkɔla ekambi ande wa kɔlamelo ndo ayowakimanyiya dia nkitshakitsha ekiyanu awɔ wa lo nshi yakete, wa nshi nyɛ ndo wa lo nshi yayaye. w16.12 3:13, 16

Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 24

Lomba lekɔ kaamɛ la akanga w’okitshakitsha.​—Tok. 11:2.

Etena kakasɔnɛ Jehowa Saolo dia monga nkumekanga, Saolo akeyaka elelo ande. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Koko l’ɔkɔngɔ wa nde monga nkumekanga, nde akayonga l’otako. Lo diaaso dimɔ, nunu di’ase Filistiya wakaye dia ndjɔlɔsha ase Isariyɛlɛ. Omvutshi Samuɛlɛ akatɛ Saolo dia nde ayoya dia ndjolambola Jehowa olambo. Koko, la ntondo ka Samuɛlɛ nkoma, ase Isariyɛlɛ wakoke wɔma ndo efula ka l’atei awɔ wakatshike Saolo. Nde komonga nto la solo dia lotutsha ndo lo dihole dia nde nkonga Samuɛlɛ, nde akalambola olambo ndamɛ. Saolo komonga la lotshungɔ la nsala dui sɔ ndo Jehowa kɔngɛnangɛna. (1 Sam. 13:5-9) Etena kakakome Samuɛlɛ, nde akahangwɛ Saolo l’ɔtɛ wakandahindolɛ Jehowa. Koko Saolo kombetawɔ dia nde akasale kaanga dui ɔtɔi dia kɔlɔ. Nde akasha tɛkɛ nɛndɛ, ndo akɛndja anto akina onongo wa munga kande. (1 Sam. 13:10-14) Oma k’etena kɛsɔ, Saolo akasale awui akina efula l’otako tshɛ. Diakɔ diele, Jehowa akawotone dia nde monga nkumekanga. (1 Sam. 15:22, 23) Lɔsɛnɔ la Saolo lakatatɛ dimɛna, koko lakayokomɛ kɔlɔ efula.​—1 Sa. 31:1-6. w17.01 3:1, 2

Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka ntondo 25

Dimi lambotana Davidɛ . . . pami kangɛnyangɛnya otema ami.​—Ets. 13:22.

Nkumekanga Davidɛ aki pami kaki la kɔlamelo, ndo Jehowa akolangaka efula. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Davidɛ akeyana la Batɛ-Shɛba, ɔsɔ aki pɛkato ka woke efula. (2 Sam. 11:1-21) Davidɛ kokoka ntshikitanya kɛnɛ kakandasale. Ndo nde akahombe diɛnɛ la etombelo ɛmɔ w’oma lo pɛkato kande lo lɔsɛnɔ lande. (2 Sam. 12:10-12, 14) Diakɔ diele nde akahombe monga la mbetawɔ. Nde akahombe monga l’eshikikelo ɔnɛ naka nde ndjatshumoya l’otema ɔtɔi, kete Jehowa ayowodimanyiya ndo ayowokimanyiya dia mbikikɛ etombelo w’oma l’etsha ande. Lam’ele sho bu kokele, sho tshɛ salaka pɛkato. Koko pɛkato mɔtshi yekɔ weke ndeka nkina ndo lo waaso amɔ koka monga ko hatokoke ntshikitanya pɛkato yaso. Sho la wɔ koka diɛnɛ la etombelo w’oma l’etsha aso. (Ngal. 6:7) Koko tekɔ lo ndjaɛkɛ lo daka diaki Nzambi diata ɔnɛ naka sho ndjatshumoya, nde ayotosukɛ lo tena di’ekakatanu, oyadi kaanga ekakatanu ɛsɔ ndja oma lo munga yaso hita.​—Isa. 1:18, 19; Ets. 3:19. w17.01 1:10-12

Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka ntondo 26

Anto hawokoke nshihodia kɛnɛ kasalema l’ɛse olongo. Oyadi welo akɔna wayodja anto, vɔ hawokoke kishihodia. Oyadi vɔ kɔsɛmaka dia wekɔ la lomba efula dia mbeya, vɔ hawokoke mɛtɛ kishihodia.​—Ond. 8:17.

Mbeya elelo aso ayotokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna, kaanga l’etena kahatakoke mbeya shikaa woho wayosalema akambo. Ɛnyɛlɔ, sho koka nkanyiya dia ntatɛ nkamba olimu wa lo tena tshɛ. Ko, ayotosala naka tambotata hemɔ? Ayotosala naka ambutshi aso wambotata hemɔ ndo waya l’ohomba w’ekimanyielo? Ayotosala naka tambotshunda esombe? Hatokoke mbisha ekadimwelo lo ambola asɔ tshɛ, oyadi sho nsala dɔmbɛlɔ kana nkana yimba lo kɛnɛ kendana la wɔ. Koko naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa, kete tayeya ndo tayetawɔ elelo aso. Tayɔsɛdingola akambo akɔ, nyanga alako ndo kɛnɛ koleki ohomba ele nɔmba dia nkondja ɛlɔmbwɛlɔ. Oma laasɔ, toyele ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ka Jehowa. (Ond. 11:4-6) Jehowa koka ntshɔkɔla tɛdikɔ taso kana nde koka tokimanyiya dia titshikitanya.​—Tok. 16:3, 9. w17.01 4:14

Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka ntondo 27

Tɔlɛke elowa w’oma . . . lɔkɔ.​—Eta. 2:17.

Adama l’Eva wakahombe mbɔsa yɛdikɔ ya kɛnɛ kakawahombe nsala. Onde wakahombe nkitanyiya Nzambi, kana wakahombe nkitanyiya oloyi? Lonyangu ko, vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya mpindolɛ Nzambi. (Eta. 3:6-13) Etena kakawasekola ɔlɛmbɛ waki Nzambi, vɔ komonga nto kokele. Ndo nto, vɔ wakayala atunyi waki Nzambi, nɛ dia nde petshaka kɔlɔ. “Washo [ande] wekɔ pudipudi k’efula kahakoke menda kɛnɛ kele kɔlɔ.” (Hab. 1:13) Otondonga Jehowa kosala ndooko dui lo kɛnɛ kendana la pɛkato k’Adama l’Eva, tshike ditongami diande tshɛ totowonga la lɔsɛnɔ la dimɛna. Andjelo ndo anto wotoyambola dia kana vɔ koka ndjaɛkɛ lo ɔtɛkɛta ande. Koko Jehowa ekɔ la kɔlamelo lo atɔndɔ ande hita; nde hawasekola pondjo. (Os. 119:142) Kaanga mbaki Adama l’Eva la lotshungɔ la nsɔna, vɔ kokoka mbewɔ etombelo wa kɔlɔ w’oma lo woho wakawatɔmbɔkwɛ Jehowa. L’ekomelo, vɔ wakayovɔ ndo wakakalola lo ditshu oma lɛnɛ akawatongama.​—Eta. 3:19. w17.02 1:8, 10, 11

Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka ntondo 28

Onto hayala la lɔsɛnɔ oma lo mbo ya ndɛ tsho, koko ndjalaka la lɔ oma lo ɔtɛkɛta tshɛ watomba oma l’onyɔ wa Jehowa.​—Mat. 4:4.

Oma ko etatelo k’olimu ande w’esambishelo polo ndo lo nyɔi kande l’otamba w’asui, Yeso aketawɔ dia Afundelo mbɔlɔmbɔla. Kaanga l’etena kakandatavɔka, nde akashile prɔfɛsiya kendana la Mɛsiya. (Mat. 27:46; Luka 23:46) Koko, ɛnɔmbɔdi w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi shɔ wakatshikitana efula la Yeso. Vɔ wakasɔnɛ dia mɔnyɔla Ɔtɛkɛta wa Nzambi etena tshɛ kakiwɔ kɔmbɔtɔnɛka la wetshelo awɔ. Yeso akashile awui w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi etena kakandatɛkɛta dikambo diawɔ ate: “Anto anɛ watɔnɛmiyaka lo ɛlɔmɔ, koko etema awɔ mangana etale oma le mi. Ɔtɛmɔlatɛmɔla mbatowɔntɛmɔlaka, nɛ dia vɔ mbetshaka ɛlɛmbɛ w’anto.” (Mat. 15:7-9) Yeso akakambe nto l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi etena kakandetshaka anto akina. Etena kakoohembe ewandji w’ɔtɛmwɛlɔ, nde kokamba la lomba kana diewo diande hita dia mbakadimola. Koko, nde aketsha anto lo nkamba l’Afundelo.​—Mat. 22:33-40. w17.02 3:18, 19

Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka ntondo 29

Nyɔlɛmiya weho w’anto tshɛ, . . . nyosha nkumekanga kɛnɛmɔ.​—1 Pet. 2:17.

Oko weso Ɛmɛnyi wa Jehowa, sho salaka kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mɛnya ewandji wa lɛɛta ɔnɛ sho mbalɛmiyaka. Wodja tshɛ wekɔ la mbekelo yawɔ, diakɔ diele kɛnɛ katɔlɔmba ewandji wa lɛɛta lo dihole dimɔ koka ntshikitana la kɛnɛ kalɔmbawɔ dihole dikina. Koko sho kambaka kaamɛ la ewandji wa lɛɛta etena kasalawɔ olimu awɔ. Ko naka wambotɔlɔmba dia nsala dui dimɔ diayotokonya diaha nkitanyiya Jehowa, hatokoke disala. Lo tena dia ngasɔ, sho kitanyiyaka ndo mbishaka Jehowa kɛnɛmɔ lo dihole dia anto. (1 Pet. 2:13-16) Sho koka nkondja wetshelo oma le ekambi wa Jehowa wa lo nshi y’edjedja, wanɛ wakasha mandji ndo ewandji ayɔ kɛnɛmɔ. Yɔsɛfu nde la Mariya wekɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Etena kakalange ase Rɔmɔ mbeya anto angana waki lo wodja, Yɔsɛfu nde la Mariya wakande lɔkɛndɔ otsha la Bɛtɛlɛhɛma dia tofundja nkombo lo buku dia lɛɛta, kaanga mbaki Mariya aya suke la mbota. (Luka 2:1-5) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ekɔ ɛnyɛlɔ kekina k’onto lakalɛmiyaka ewandji w’ana w’anto. Etena kakawofunde ɔnɛ nde ambosala dui dimɔ dia kɔlɔ, la dilɛmiɛlɔ tshɛ nde akayasambɛ la ntondo ka nkumekanga Hɛrɔdɛ Angripa ndo la ntondo ka Fɛsto, nguvɛrnɛrɛ ka prɔvɛnsɛ k’ase Rɔmɔ ka la Judeya.​—Ets. 25:1-12; 26:1-3. w17.03 1:9, 10

Lushi la hende, Ngɔndɔ ka ntondo 30

Akambo asɔ . . . wakafundama dia tɔhɛmɔla.​—1 Kɔr. 10:11.

Etena kakayele ase Isariyɛlɛ lokolo l’ase Kanana lo nsala pɛkato, Jehowa kombakokɛ oma le atunyi awɔ. (Emb. 2:1-3, 11-15; Os. 106:40-43) Ɔsɔ aki dui dia wolo le nkumbo yakokaka Jehowa ngandji dia ntshikala la kɔlamelo lo ɛnɔnyi wa paa ɛsɔ. Koko, Bible shilaka nkombo y’anto amɔ waki la kɔlamelo, ɛnyɛlɔ oko Jafɛta, Elekana, Hana ndo Samuɛlɛ. Vɔ wakayashikikɛ dia ngɛnyangɛnya Jehowa. (1 Sam. 1:20-28; 2:26) Lo nshi yaso nyɛ, anto wekɔ lo nkanyiya ndo nsala akambo oko wakasalaka ase Kanana. Vɔ ndekaka ndjasha lo awui wa dieyanelo, awui wa ngala ndo wa falanga. Koko, Jehowa toshaka ɛhɛmwɛlɔ wokɛma hwe. Nde nangaka tokokɛ paka oko wakandalange nkokɛ ase Isariyɛlɛ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ tɔsɔ. Onde tayokondja wetshelo oma lo munga yawɔ? (1 Kɔr. 10:6-10) Sho la dia nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mbewɔ yimba y’andja ɔnɛ. (Rɔmɔ 12:2) Onde tayosalaka tshɛ dia nsala dui sɔ? w16.04 1:4-6

Lushi la sato, Ngɔndɔ ka ntondo 31

Kanga yimba kondjaka ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba.​—Tok. 1:5.

La ntondo ka mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba, sho la dia nkana yimba la shɛnɔdi tshɛ lo akambo akɔ ndo nɔmba ekimanyielo ka Jehowa. Jehowa koka tosha waonga wele la so ohomba dia mbɔsa tɛdikɔ tɔtɔnɛ la lolango lande. La ntondo ka sho mbɔsa yɛdikɔ ya woke, toyambole ɔnɛ: ‘Onde yɛdikɔ nyɛ yayɛnya dia dimi nangaka Jehowa? Onde yɔ yayela ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wɔladi lo nkumbo kami? Ndo onde yɔ yayɛnya dia dimi lekɔ la solo dia lotutsha ndo ɔlɔlɔ?’ Jehowa hatotshutshuya dia sho mbolanga ndo mbokambɛ. Nde nɛmiyaka ɔkɛndɛ aso ndo lotshungɔ laso la nsɔna dia kana tayowokambɛ. (Jas. 24:15; Ond. 5:4) Koko nde nongamɛka dia sho nsala kɛnɛ kakatɔshi yɛdikɔ lo ndjela Ɔtɛkɛta ande. Naka sho monga la mbetawɔ lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa ndo nkamba la atɔndɔ wakandatosha, kete tayokoka mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Ndo tayɛnya dia sho hatahahɔ l’awui lo mboka yaso tshɛ.​—Jak. 1:5-8; 4:8. w17.03 2:17, 18

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto