BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w98 9/1 lk. 27-32
  • Tomameme Teokrasi

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Tomameme Teokrasi
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Elɛwɔ Teokrasi ka Mɛtɛ?
  • Ɔlɔngɔswamelo wa Teokrasi
  • Woho Wɔsa Wanɛ Wayela Teokrasi Mandji y’Anto
  • Tetsha Lotombo la Nzambi la Ntondo
  • ‘Nyokoya Nzambi’
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
w98 9/1 lk. 27-32

Tomameme Teokrasi

“[“Jehowa kele shushi yaso,” NW], keli umbidji asu w’elembe. Ndi keli khum’ekanga kasu.”​—⁠ISAYA 33:⁠22.

ONTO lele la tshina dia lowandji lɔmɔtshi ndjakiyanyaka efula lo dikambo dialɔ. Lowandji l’ɔlɔlɔ mbelaka anto wɔladi la lɔngɔnyu. Bible mbutaka ɔnɛ: “Khum’ekanga atushikikeka wudja uma lu sambu k’ololo.” (Tukedi 29:⁠4) Lo wedi okina, lowandji la kɔlɔ mbelaka wɛngiya, ofukutanu l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ. “Lam’atulelaka untu a kolo, antu watukhumaka akhumu.” (Tukedi 29:⁠2) L’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ l’anto, vɔ wambohemba weho efula wa dɔmbwɛlɔ, koko lonyangu ko, mbala efula anto wekɔ lo ‘kuma paka akumu ato’ nɛ dia ɛnɔmbɔdi awɔ mbasoyaka. (Undaki 8:⁠9) Onde ekɔ woho ɔmɔtshi wa lowandji wayela anto ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo oka?

2 Josephe nomb’ewo kɛmɔtshi, akatɛkɛta dia lowandji lɔmɔtshi la lânde lo mbuta ate: “Anto amɔtshi wakayaɛkɛ lo lowandji lalɔmbwama oma le dioho dia nkumekanga, akina wakayaɛkɛ lo lowandji lele djui y’anto tsho mbâta akambo, ndo akina nto lo lowandji lele l’anya w’anto efula. Koko, [Mɔsɛ] ɔnɛ lakatosha ɛlɛmbɛ kokamba la weho ɛsɔ wa mandji, koko nde akasha wodja ande ɛlɛmbɛ wele naka sho mbayangɛ tshɛkɛta ya mbaɔlɛ lokombo, kete tayota ɔnɛ ɔsɔ aki ‘teokrasi,’ nɛ dia lowandji tshɛ laki l’anya wa Nzambi.” (Against Apion, II, 164-5) Lo ndjela dibuku Concise Oxford Dictionary, teokrasi kɛdikɛdi “yoho mɔtshi ya lowandji l’oma le Nzambi.” Tshɛkɛta shɔ bu lo Bible, koko yɔ tɛkɛtaka dia yoho ya lowandji laki l’Isariyɛlɛ w’edjedja. Kânga mbaki As’Isariyɛlɛ la nkumekanga kɛ̂nama, Jehowa mbaki ɔnɔmbɔdi awɔ wa mɛtɛ. Isaya, omvutshi wa l’Isariyɛlɛ akate ate: “[“Jehowa kele shushi yaso,” NW], keli umbidji asu w’elembe. Ndi keli khum’ekanga kasu.”​—⁠Isaya 33:⁠22.

Elɛwɔ Teokrasi ka Mɛtɛ?

3 Oma k’etena kakatondja Josephe tshɛkɛta shɔ, atshunda efula wakayotaka ɔnɛ vɔ wekɔ atshunda wa teokrasi. Amɔtshi l’atei awɔ tshikaka di’anto ntsha tshɛ kalangawɔ, amɔtshi wakalekaka ndjasɛma, ndo atshunda akina wakakɛngishaka anto. Onde atshunda asɔ wakayelaka teokrasi ka mɛtɛ? Lo ndjela yoho yakakambe Josephe la tshɛkɛta shɔ, sho kokaka mbuta ɔnɛ kema. Kɛnɛ kele lanɛ ele tshɛkɛta “teokrasi” aya la tokitshimudi efula. Lo ndjela dibuku World Book Encyclopedia, teokrasi ekɔ “yoho mɔtshi y’ɛlɔmbwɛlɔ, lɛnɛ ele ɔlɔmbɛdi kana ɛlɔmbɛdi mbalɔmbɔla wodja, ndo lɛnɛ ele dioho di’ɛlɔmbɛdi wekɔ la lowandji l’akambo wa lɛɛta ndo w’ɔtɛmwɛlɔ.” Koko, teokrasi ka mɛtɛ halɔmbwama oma le ɛlɔmbɛdi. Tɔ kekɔ mɛtɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi, ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Jehowa Nzambi, Otungi w’andja w’otondo.

4 Kem’edja nto, nkɛtɛ k’otondo kayonga la tshina dia teokrasi, ande diɛsɛ diayotokondja lee! “[Nzambi] ndame ayuyala la [anto]. . . . Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” (Enyelo 21:​3, 4) Ndoko ɛlɔmbwɛlɔ ɔtɔi k’oma le ɛlɔmbɛdi w’anto wele ekokele kakoka mbela anto ɔngɛnɔngɛnɔ wa ngasɔ. Paka kaki Nzambi. Omalɔkɔ, Akristo wa mɛtɛ hawohombe nyanga dia mbidja teokrasi l’ekimanyielo k’awui wa pɔlitikɛ, mbut’ate mbetawoya anto teokrasi la wolo. Vɔ kongɛka la lotutsha tshɛ dia Nzambi shikikɛ teokrasi l’andja w’otondo l’etena kakandashikikɛ ndo lo yoho yalangande.​—⁠Danyele 2:⁠44.

5 Koko, ɛlɔ kɛnɛ teokrasi ka mɛtɛ kekɔ lo kamba olimu. Lende etɔ na? L’atei a wanɛ wayakitshakitsha la lolango lawɔ la tshina dia lowandji laki Nzambi ndo wakamba kâmɛ dia ntsha lolango lande. Anto asɔ wa kɔlamelo wambotshumanyema oko ‘wodja’ wa l’andja w’otondo wa lo nyuma lo ‘nkɛtɛ’ yawɔ ya lo nyuma. Vɔ wekɔ atshikadi w’‘Isariyɛlɛ waki Nzambi’ kâmɛ la anyawɔ w’Akristo ndekana miliyɔ tshanu l’etenyi. (Isaya 66:8; Ngalatiya 6:16) Anto asɔ kitanyiyaka awui wa Yeso Kristo, Nkumekanga ka l’olongo kakahenyama l’okudi oma le Jehowa Nzambi, ‘Nkumekanga ka pondjo.’ (1 Timote 1:17; Enyelo 11:15) Lo yoho yakɔna yele ɔlɔngɔswamelo ɔnɛ wekɔ wa teokrasi na? Anto wa lɔkɔ ngande wɔ̂sawɔ mandji y’anto na? Ko wanɛ wele l’ɛkɛndɛ lo wodja awɔ wa lo nyuma ngande walɛnyawɔ awui wa teokrasi na?

Ɔlɔngɔswamelo wa Teokrasi

6 Ngande wakoka ɔlɔngɔswamelo w’anto nɔmbwama oma le Jehowa, ɔnɛ lodjashi l’elongo wahɛnama? (Osambu 103:19) Jehowa mbâlɔmbɔlaka nɛ dia wanɛ wele l’ɔlɔngɔswamelo akɔ ndjelaka dako nɛ diakasambiyama: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita.” (Tukedi 2:6; 3:⁠5) Vɔ mbetawɔka Nzambi mbalɔmbɔla etena kɛnɛ kayelawɔ ‘ɛlɛmbɛ wa Kristo’ ndo kakitanyiyawɔ awui wa lo Bible wakasambiyama lo nsɛnɔ yawɔ ya lushi la lushi. (Ngalatiya 6:2; 1 Koreto 9:21; 2 Timote 3:16; enda Mateu 5:​22, 28, 39; 6:​24, 33; 7:​12, 21.) Dia sala dikambo sɔ, vɔ pombaka mbeka Bible. (Osamgu 1:​1-3) Oko Ase Bɛrɔya w’edjedja wanɛ waki la ‘timba t’ɛlɔlɔ,’ vɔ nyangiayangiaka mbala la mbala lo Bible dia menda kana akambo wekawɔ wekɔ mɛtɛ. (Etsha 17:​10, 11; Osambu 119:​33-36) Vɔ nɔmbaka oko omembi w’esambu ɔnɛ: “Umbetsha sambu k’ololo ndu ewu, ne dia dimi latetawoka elembe aye.”​—⁠Osambu 119:⁠66.

7 Ɔlɔngɔswamelo tshɛ pombaka monga l’anto amɔtshi walɔmbɔla. Ɔsɔku mbele ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa, vɔ ndjelaka yoho yɔlɔngami lowandji oko wakadiɛnya ɔpɔstɔlɔ Paulo: “Ote a pami tshe eli Kristu, la ote a umuntu eli pami; la ote a Kristu eli [Nzambi].” (1 Koreto 11:⁠3) Lo ndjela dikambo sɔ, paka apami wakoka mbakamba oko dikumanyi l’atei wa tshumanelo. Ndo kânga mbele Yeso, ‘owandji w’apami tshɛ’ ekɔ l’olongo, ‘atshikadi’ w’anango wanɛ wele l’elongamelo ka tôlɛ lande l’elongo wêke lanɛ la nkɛtɛ. (Enyelo 12:17; 20:⁠6) Vɔ mbakenga “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.” Akristo mɛnyaka okitanyiya awɔ le Yeso ndo le Jehowa ɔnɛ lele owandji wa Yeso, lo mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ k’“ɔhɔmbɔ” ɔsɔ. (Mateo 24:​45-47, NW; Mat. 25:40) Yoho shɔ, mbalɛnyɛma teokrasi. ‘Nzambi ekɔ Nzambi, aha k’ofukutanu koko ka wɔladi.’​—⁠1 Koreto 14:⁠33.

8 Dikumanyi di’Akristo sukɛka awui wa teokrasi nɛ dia vɔ mbeyaka ɔnɛ vɔ wayoyokoya la Jehowa lo woho wakambawɔ la lowandji lawɔ lele l’elelo. (Heberu 13:17) Lam’ɔsawɔ tɛdikɔ, vɔ hawoyaɛkɛ lo lomba lawɔ hita koko laki Nzambi. Lo ntsha ngasɔ, vɔ ndjelaka ɛnyɛlɔ ka Yeso. Nde mbakaleke anto wa lo nkɛtɛ k’otondo lomba. (Mateu 12:42) Koko, nde akatɛ Ase Juda ate: “Ona heyi ntsha nduku dikambu ndame, keli ndi atutshaka uku wenandi Shi atsha, ne dia Ona atutshaka akambu tshe watutshaka Shi.” (Joani 5:19) Dionga diaki la Nkumekanga Davidi mbele ndo la dikumanyi. Nde aki l’ɔkɛndɛ wa woke efula lo teokrasi. Koko nde akalangaka ndjela mboka ka Jehowa, aha kande ndamɛ. Nde akalɔmbɛ ate: “[Jehowa] li, unimbitshiya mbuka kaye! Onombole lu vuka ya bamubamu.”​—⁠Osambu 27:⁠11.

9 Lam’ele paka apami wakoka mbashawɔ ɛkɛndɛ l’atei w’etshumanelo, ndo lam’ele anto amɔtshi anto mbele l’elongamelo k’otsha l’olongo ko akina ka la nkɛtɛ, amɔtshi ndjambolaka dia kana dikambo sɔ hɛnya dia shɔnɔdi yekɔ. (Osambu 37:29; Filipi 3:20) Koko, Akristo wamboyakimɔ ngɛnangɛnaka woho ɔnɛ wâmanya Dui dia Nzambi dikambo sɔ fundo. Vɔ ndjelaka teokrasi. Wanɛ wahetawɔ awui wa lo Bible mbaleka mbaoka wembola wa ngasɔ. Nto, Akristo mbeyaka ɔnɛ apami la amato wekɔ popo lo washo wa Jehowa lo kɛnɛ kendana la panda. (Ngalatiya 3:28) Le Akristo wa mɛtɛ, monga atɛmɔdi wa Nkum’olongo ekɔ diɛsɛ dioleki tshɛ ndo vɔ ngɛnangɛnaka ɔkɛndɛ tshɛ wawasha Jehowa. (Osambu 31:23; 84:10; 1 Koreto 12:​12, 13, 18) Lâdiko dia lâsɔ, lɔsɛnɔ la pondjo, oyadi l’olongo kana la nkɛtɛ, ekɔ mɛtɛ elongamelo ka diambo efula.

10 Ɔnkɔnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ oko Jɔnatana lakokaka Nzambi wɔma, nde aki ɔnaki Nkumekanga Saulo. Ondo Jɔnatana akakoke monga nkumekanga k’ɔlɔlɔ. Koko, lam’ele Saulo komonga la kɔlamelo, Jehowa akasɔnɛ Davidi dia nde monga nkumekanga ka hende k’Isariyɛlɛ. Onde Jɔnatana akandunganɛ la nkɛlɛ lo dikambo sɔ? Atonga na. Nde akayala ɔngɛnyi w’ɔlɔlɔ waki Davidi ndo akawotsha oma l’anya wa Saulo. (1 Samuele 18:1; 20:​1-42) Yoho yakɔ yâmɛ, wanɛ walongamɛ sɛna lanɛ la nkɛtɛ hawɔkɔmiya wanɛ wayotshɔ l’olongo. Ndo Akristo wa mɛtɛ hawoke wanɛ wele l’ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wa teokrasi l’etshumanelo kandjema. Koko, vɔ ‘mbalɛmiyaka ɔtɛkɔya la ngandji,’ lo mandola olimu wa wolo wakambawɔ dikambo di’anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ wa lo nyuma.​—⁠1 Tesalonika 5:​12, 13.

Woho Wɔsa Wanɛ Wayela Teokrasi Mandji y’Anto

11 Naka Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ la tshina dia teokrasi, ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, ngande wɔ̂sawɔ ewandji wa wedja na? Yeso akate ate ambeki ande “kema wa [“l’andja ɔnɛ,” NW].” (Joani 17:16) Koko, Akristo mbeyaka kɛnɛ kahombawɔ mbisha ‘Kayisa,’ mbut’ate mandji y’anto. Yeso akate ɔnɛ vɔ pombaka ‘mbisha Kayisa diangɔ dia Kayisa ndo Nzambi diangɔ dia Nzambi.’ (Mateu 22:21) Lo ndjela Bible, mandji y’anto ‘yakakitshama l’ahole wâhɔnyiwɔ oma le Nzambi.’ Jehowa, Kiɔkɔ ya lowandji tshɛ, mbâtshika dia vɔ nɔmbɔla, ndo Nzambi nangaka dia vɔ tshelɛ anto walɔmbɔlawɔ akambo w’ɔlɔlɔ. Etena katshawɔ ngasɔ, vɔ mongaka ‘ekambi wa Nzambi.’ Akristo ndjakitshakitshaka la tshina dia mandji ya lo wedja awɔ ‘l’ɔtɛ wa nkum’otema kawɔ.’ (Romo 13:​1-7) Lo mɛtɛ, naka lɛɛta ɔlɔmba Okristo dia nde ntsha kɛnɛ kotshikitanyi l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi, kete nde ‘ayokitanyiya Nzambi oko owandji koko aha anto.’​—⁠Etsha 5:⁠29.

12 Ko kayotota etena kɛnɛ kahɛnyahɛnyama Akristo wa mɛtɛ oma l’ewandji wa wedja na? Lâsɔ, kete vɔ ndjela ɛnyɛlɔ k’Akristo wa ntondo, wanɛ wakakikɛ tena di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo. (Etsha 8:1; 13:50) Le wɔ ehemba ɛsɔ wa mbetawɔ kombakashimola, nɛ dia Yeso akatawaewodi ɔnɛ ehemba ɛsɔ wayowakomɛ. (Mateu 5:​10-12; Mako 4:17) Koko, Akristo asɔ wa ntondo kɔsɔmbɔya wanɛ wakahɛnyahɛnyaka, ndo mbetawɔ kawɔ kɔtɛtɔ lam’akiwɔ la tshina di’efukutanu. Koko vɔ wakayele ɛnyɛlɔ kaki Yeso: “Lam’akawôtenge, ndi kumbatenga. Lam’akawusuya, ndi kumbânela, keli ndi akayakimo le one latulumbwanyaka ololo.” (1 Petero 2:​21-23) Eelo, awui wayela Akristo wakadje esolanyi wa Satana otshumba.​—⁠Romo 12:⁠21.

13 Woho akɔ wâmɛ mbele nd’ɛlɔ kɛnɛ. L’eleko kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wambosoyama heyama oma l’emboledi watohiadi oko wakataditshi Yeso. (Mateu 24:​9, 13) Lo wedja ɛmɔtshi, wanɛ wahemba dia tshutshuya ewandji wa wedja dia soya Akristo asɔ w’etema ɛlɔlɔ mbutaka awui wa kashi lo lokombo lawɔ ndo mbamamatanyɛka. Koko, kânga mbasha anto ‘alapɔlɔ wa kɔlɔ,’ Ɛmɛnyi mɛnyaka oma lo lɔkɛwɔ lawɔ ɔnɛ vɔ wekɔ ekambi waki Nzambi. (2 Koreto 6:​4, 8) Lam’akondjawɔ diaaso, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjâtɛkɛtɛka la ntondo ka lɛɛta ndo ka tuminadi ta lo wodja dia mɛnya ɔnɛ ndoko kɔlɔ katshawɔ. Vɔ kambaka la toho tshɛ takondjawɔ dia mamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ. (Filipi 1:⁠7) Koko, l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntsha kɛnɛ kɛdimi l’akoka awɔ, vɔ kitshaka wotsho tshɛ l’anya wa Jehowa. (Osambu 5:​8-12; Tukedi 20:22) L’ɛnyɛlɔ k’Akristo wa ntondo, vɔ hawoke wɔma sowa l’ɔkɔkɔ w’akambo w’ɛlɔlɔ naka kokaka.​—⁠1 Petero 3:​14-17; 4:​12-14, 16.

Tetsha Lotombo la Nzambi la Ntondo

14 Lam’aketsha Yeso ambeki ande woho wa vɔ nɔmbaka, dikambo dia ntondo diakandawaetsha aki dia vɔ santoya lokombo la Jehowa. (Mateu 6:⁠9) Lo ndjela dikambo sɔ, wanɛ wasɛna la tshina dia teokrasi nyangaka lotombo laki Nzambi, koko aha lawɔ hita. (Osambu 29:​1, 2) Bible kɔndɔlaka ɔnɛ, l’eleko ka ntondo, dikambo sɔ diaki dive di’otakanya le Akristo amɔtshi wanɛ wakatone dia ndjela Yeso nɛ dia “vo wakaleki nanga lutumbu l’uma le antu,” mbut’ate vɔ wakalangaka tombwama oma le anto. (Joani 12:​42, 43) Lo mɛtɛ, vɔ wakahombe monga la ndjakitshakitsha dia mbetawɔ mbetsha lotombo la Jehowa la ntondo l’ɔtɛ wa vɔ ndjayangɛ lotombo lawɔ vamɛ.

15 Sɔlɔmɔna akɛnya dionga di’ɔlɔlɔ lo dikambo sɔ. Ɛdika ɛtɛkɛta wakandate lam’akandasapolaka tɛmpɛlɔ ka lotombo kakandahike l’ɛtɛkɛta waki Nɛbukandinɛza wendana la nvudu yakandakisha. La lotamanya tshɛ, Nɛbukandinɛza akasɛmɛ ate: “Aha Babilona ka wuki kene, kakamahiki dia dihuli dia khum’ekanga mbidjase, uma lu wulu wa khudu kami, ndu ne dia lutumbu la wuki ami?” (Danyele 4:30) Lo yoho yotshikitanyi, Sɔlɔmɔna akɛnya la ndjakitshakitsha tshɛ olimu wakandakambe, lo mbuta ate: “Mete, we [Nzambi] ayetawo mbidjase l’untu la kete? Enda, ulungu la ulungu weli ladiku di’ulungu hawukuki le ye, keti luudu lone lamumuhika!” (2 Ekondo 6:​14, 15, 18; Osambu 127:⁠1) Sɔlɔmɔna kondjasɛma. Nde akeyaka ɔnɛ onyimpala wa Jehowa mbende ndo akafunde ate: “Lam’atuyakaka utaku, katuyakaka ndu sonyi. Keli yimba yatuyalaka kame la kanga ndjakitshakitsha.”​—⁠Tukedi 11:⁠2.

16 Woho akɔ wâmɛ, dikumanyi di’Akristo mbishaka Jehowa lotombo koko hawoyasɛmɛ. Vɔ kitanyiyaka dako nɛ diaki Petero: “Naka untu atutaka diui, ati uku atandi aui wa [Nzambi]; naka untu atukambelaka akina ulimu, atshi la wulu watuwushaka [Nzambi], ne dia [Nzambi] atumbwami lu akambu tshe uma le Jesu Kristu.” (1 Petero 4:11) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ɔnɛ “ulimu w’umendji,” kema pɛtɛ, koko “ulimu w’ololo.” (1 Timote 3:⁠1) Dikumanyi sɔnamaka dia kambɛ anto, koko aha dia mbawahemɛ. Vɔ wekɔ embetsha ndo elami w’ɛkɔkɔ waki Nzambi. (Etsha 20:28; Jakoba 3:⁠1) Dikumanyi diele la dionga di’okitshakitsha ndo dia ndjâhombia wekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le etshumanelo. (1 Petero 5:​2, 3) “Nyolemia antu wa wuhu uku,” ndo nyosha Jehowa losaka woho wakandanyosha dikumanyi efula diakoka dia kɛndjakɛndja kana sukɛ teokrasi lo ‘nshi y’ekomelo’ nyɛ.​—⁠Filipi 2:29; 2 Timote 3:⁠1.

‘Nyokoya Nzambi’

17 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɔkɔkɔmiya ate: ‘Nyokoya Nzambi oko anande wa ngandji.’ (Efeso 5:⁠1) Wanɛ wayela teokrasi la lolango lawɔ vamɛ ntshaka tshɛ dia monga oko Nzambi lo yɛdiko yɛdimi l’ekokele awɔ. Oko ɛnyɛlɔ, Bible mbutaka dia Jehowa ɔnɛ: “Dive dia wuki, ulimu andi weli uluwanyi; ne dia mbuka yandi tshe yeli sambu k’ololo. [Nzambi] a kolamelu, aha la kolo, ndi eli ololo ndu usimbwi.” (Euhwelu k’Elembe 32:​3, 4) Dia mbokoya Nzambi lo dikambo sɔ, Akristo nyangaka kɔlamelo, akambo w’ɛlɔlɔ, la losembwe lo yɛdikɔ yasungana. (Mika 6:8; 1 Tesalonika 3:6; 1 Joani 3:⁠7) Vɔ mbewɔka akambo efula wetawɔ ase andja ɔnɛ, ɛnyɛlɔ oko: akambo wa loseka, ɔkɔmiya la lokaki. (Efeso 5:⁠5) Lam’ele ekambi wa Jehowa ndjelaka ɛlɛmbɛ wa Jehowa koko aha w’anto, ɔlɔngɔswamelo ande ekɔ wa teokrasi, vɔ wekɔ pudipudi ndo aha la vadi.

18 Dionga diaki Jehowa Nzambi dioleki woke ko: ngandji. Ɔpɔstɔlɔ Joani ate: “[Nzambi] eli ngandji.” (1 Joani 4:⁠8) Lam’ele teokrasi kɛdikɛdi ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Nzambi, lâsɔ, teokrasi kɛdikɛdi ɛlɔmbwɛlɔ ka la ngandji. Yeso akate ate: “Uma lu dikambu ne, antu tshe wayeya vati: Ambeki ami mbenyu, naka nyu nyayukana ngandji.” (Joani 13:35) Ɔlɔngɔswamelo wa teokrasi mɛnyaka ngandji k’efula lo nshi nyɛ y’ekomelo ya pâ. L’atei w’ata wakamane anto oshiki l’Afrika, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakɛnya ngandji le anto tshɛ oyadi kabila kakɔna kewɔ. Lo ta diakalɔmaka lo ex-Yougoslavie, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lɛkɔ wakakimanyiyanaka lam’asawɔ, etena kele ɛtɛmwɛlɔ ekina wakayakimɔ lo lomanu la dibila. Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatshe tshɛ dia kitanyiya dako nɛ diaki Paulo: “Yenyi tshe, la lutunu, la kele, la utshanu, la etenganelu, la wehu tshe wa somboki, wamo uma le nyu. Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyanyiani uku akanyudimanyiya [Nzambi] dikambo dia Kristu.”​—⁠Efeso 4:​31, 32.

19 Wanɛ wayela teokrasi kondjaka ɛtshɔkɔ efula. Vɔ wekɔ la wɔladi lam’asawɔ la Nzambi ndo l’anyawɔ Akristo. (Heberu 12:14; Jakoba 3:17) Vɔ wekɔ l’oyango lo lɔsɛnɔ. (Undaki 12:13) Vɔ wekɔ la lotui tshitshi la lo nyuma ndo l’elongamelo ka shika lo nshi yayaye. (Osambu 59:⁠9) Lo mɛtɛ, vɔ wekɔ lo nongamɛ yema kɛnɛ kayoyonga lo nshi yayaye lam’ayɔlɔmbwama anto tshɛ lo teokrasi. Omalɔkɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Vo hawuhumuya kuyanga nanya Ukungu ami w’ekila tshe, ne dia kete ayulula la ewu ka [Jehowa], uku atululaka ashi a waki.” (Isaya 11:⁠9) Ɔsɔ ayonga mɛtɛ etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ! Ɔnkɔnɛ, totshe tshɛ dia ndjaombɛ hiole lo Paradiso kayaye kɛsɔ lo mamema teokrasi oma ko kakianɛ.

[Study Questions]

1. Bonde kayakiyanya anto efula dikambo dia lowandji na?

2. Bonde kataso ɔnɛ lowandji l’Isariyɛlɛ w’edjedja aki la “teokrasi” na?

3, 4. (a) Elɛwɛ teokrasi ka mɛtɛ na? (b) Kem’edja nto, naa ɛtshɔkɔ wayela teokrasi anto tshɛ?

5. Lende akamba teokrasi ka mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ, ndo naa wembola wambɔma lo dikambo diatɔ?

6. Ngande wakoka nɔmbwama ɔlɔngɔswamelo w’anto ndo wɛnama oma le Nzambi?

7. Ngande wahɔnyi wanɛ walɔmbɔla lo teokrasi na?

8. Ngande wasukɛ dikumanyi di’Akristo teokrasi?

9. Naa dionga di’ɔlɔlɔ diele l’Akristo wamboyakimɔ kânga mbewɔ bu l’elongamelo kâmɛ ndo mbewɔ la waɛsɛ wotshikitanyi lo teokrasi?

10. (a) Naa dionga di’ɔlɔlɔ diakɛnya Jɔnatana? (b) Ɛlɔ kɛnɛ, ngande wɛnya Akristo woho wa dionga diaki la Jɔnatana?

11. Ngande wɔ̂sa Akristo wayakitshakitsha la tshina dia teokrasi mandji y’anto?

12. Ɛnyɛlɔ kaki na kayela Akristo lam’asoyamawɔ oma l’ewandji wa wedja na?

13. Kakɔna katsha Ɛmɛnyi wa Jehowa lama wâhɛnyahɛnyawɔ ndo wâmamatanyiyɛwɔ na?

14, 15. (a) Kakɔna koleki ohomba le wanɛ wasukɛ teokrasi? (b) Lo diaaso diakɔna diakasha Sɔlɔmɔna ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka ndjakitshakitsha kânga mbakinde lo dihole dia lâdiko?

16. Ngande wɛnya dikumanyi ɔnɛ vɔ wekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ wa mɛtɛ aha la vɔ ndjatombola na?

17. Wanɛ wele la tshina dia teokrasi ngande wokoyawɔ Nzambi?

18. Naa dionga diaki Nzambi dioleki woke, ndo ngande wakɛnɛmɔla Akristo dionga sɔ?

19. Ɛtshɔkɔ akɔna wakondja wanɛ wayela teokrasi tatɛ oma l’ɛlɔ polo ndo lo nshi yayaye na?

[Caption]

[Questions]

[Caption on page 31]

[Caption on page 31]

Sɔlɔmɔna aketsha lotombo laki Nzambi la ntondo ka lakinde

[Caption on page 32]

[Review on page 32]

Onde Wɛ Kokaka Nembetshiya?

◻ Elɛwɔ teokrasi ka mɛtɛ mɛtɛ ndo lende akitanaso ɛlɔ kɛnɛ?

◻ Ngande wayakitshakitsha anto la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ ka teokrasi lo nsɛnɔ yawɔ?

◻ Lo toho takɔna tayanga wanɛ wele la tshina dia teokrasi lotombo laki Nzambi la ntondo ka lawɔ?

◻ Naa waonga amɔtshi waki Nzambi wokoya wanɛ wasukɛ teokrasi?

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto