Onde wɛ pombaka monga la losembwe tena tshɛ?
ONTO tshɛ mongaka la losembwe lo etena kɛmɔtshi ndo ondo anto efula wekɔ la losembwe tena efula. Ko anto angana weyayɛ wasala la wolo dia monga la losembwe tena tshɛ?
Ɛlɔ kɛnɛ, anto waya bu la losembwe lo akambo efula wa lo lɔsɛnɔ. Koko, kanyi yaki Nzambi lo dikambo dia losembwe mbeyamaka dimɛna. Ɛnyɛlɔ, anto efula mbeyaka dimɛna ɔlɛmbɛ w’enanɛi wa lo Ɛlɛmbɛ dikumi wata ɔnɛ: “Tuvaki.” (Etumbelu 20:15) Koko anto efula fɔnyaka dia lo tena dimɔtshi, mbuva kana monga la lokeso kema kɔlɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole weho esato wa wovi wafɔnya anto efula dia kema kɔlɔ.
Onde ose wola mbuva kema kɔlɔ?
Ɔnɛnɛ ɔmɔtshi w’ose Rɔma akate ate: “Wola mbôta akambo wa kɔlɔ.” Kanga wola mbeyaka mfɔnya dia mbuva kema kɔlɔ. Anto efula kokaka mbetawɔ dikambo sɔ. Kanyi yakɔna yaki la Yeso lo dikambo sɔ? Nde akokaka ase wola kandji. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi akawauki ketshi.” (Mateu 9:36) Koko ndoko lushi lakandetawɔ akambo wa wovi oyadi la ntondo ka dikambo diakɔna tshɛ. Lâsɔ, kakɔna kahomba kanga wola nsala?
Nzambi mbokaka wanɛ wasala la wolo tshɛ dia mbôkitanyiya kɛtshi ndo nde ayɔtshɔkɔla welo wadjawɔ dia nkondja kɛnɛ kele la wɔ ohomba. (Osambu 37:25) Bible ndakaka ɔnɛ: “[Jehowa] hetawo untu ololo mvo la ndjala. Keli ndi atutunaka lukaki l’untu la kolo.” (Tukedi 10:3) Onde kanga wola kokaka ndjaɛkɛ lo ɛtɛkɛta ɛsɔ? Victorine mbetawɔka dia ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ mɛtɛ.
Oko wende wadi aki odo ndo la ana atanu waya la ɛnɔnyi wa mbɔtɔ kalasa, lɔsɛnɔ lekɔ wolo efula le Victorine. Nde ekɔ lo mbidjasɛ lo wodja wele bu la ekondjelo k’efula ndo wele lɛɛta haleke nkimanyiya anto. Lushi la lushi nde pombaka ntomba dia toyanga kɛnɛ ka ndɛ, ndo lɛkɔ waaso wa mbuva wekɔ efula. Koko Victorine atahembaka dia mbuva. Nde salaka la wolo dia nkotsha ehomba ande lo sondjaka yema ya diangɔ lo shinga la losembwe tshɛ. Lande na kongande la losembwe?
Nde mbutaka ate: “Ntondotondo, dimi mbetawɔka dia Nzambi ekɔ la losembwe ndo ɔnɛ nde ayonga la losembwe oya le mi naka dimi mbôkoya. Dikambo dia hende ele, anami kokaka mbeka dia monga la losembwe paka naka vɔ mɛnami la dionga sɔ.”
Woho akɔna wayakimanyiyande? Nde mbutaka ate: “Tekɔ la mbo ya ndɛ, ahɔndɔ, ndo dihole dia mbidjasɛ. Koko ekɔ tena dimɔtshi diakatahombe nɔmba angɛnyi aso ekimanyielo, ɛnyɛlɔ dia nsomba ekanga etena kakandamaka ose nkumbo ɔmɔtshi la hemɔ shashimoya. Tena tshɛ, lakakondjaka kɛnɛ kakimi la tɔ ohomba. Lande na? Nɛ dia angɛnyi ami mbeyaka dia dimi mbatɛka akambo la losembwe aha la mbidja oshimu esɔ l’oyango wa nkondja ndo kɛnɛ kemi bu la tɔ ohomba.
“Anami wekɔ lo ndjole la dionga dia losembwe. Atete edja, osukanyi ami ɔmɔtshi akɛnyi ekenga ɛmɔtshi wa falanga la mɛsa ko nde akamimbola ate: Wɛ hoke wɔma di’ana kokaka mbaɔsa? Aki dikambo dia wolo dia nde mbetawɔ etena kakamawotɛ di’anami hawosalaki dikambo dia ngasɔ pondjo. Aha la dimi mbeya, nde akɔshi yɛdikɔ ya mbahemba. Nde akakitsha ekenga ehende wa falanga 100 lo luudu laso lo woshɛshɛ lo dihole diakakoke ana ndjiɛna esadi eto. Etena kakandaye la wedi a pindju, nde akâmbe dia ntana ekanga wa falanga ɛsɔ lo dihole diakandakitsha. Monga l’ana wele la losembwe ndeka monga la diangɔ efula dia l’emunyi ɔngɛnɔngɛnɔ.”
“Anto tshɛ mbuvaka”
Wovi wa l’olimu wambokokanɛ l’ahole efula. Oma lɔkɔ, anto efula mbutaka ɔnɛ: “Lam’ele anto tshɛ mbuvaka, dimi kele ɔna wadi?” Koko Bible mbutaka ɔnɛ: “Tuyelaki ului w’antu dia ntsha kolo.” (Etumbelu 23:2) Victoire akakitanyiya dako sɔ. Onde dui sɔ diakonge la etombelo w’ɛlɔlɔ le nde?
Lam’akinde la ɛnɔnyi 19, Victoire akakondja olimu l’izinɛ ɔmɔtshi wakawasalaka esɔ ka mba. Aha la tshimbatshimba, nde akashola dia wamato 40 wakakambaka l’izinɛ ɔsɔ wakavaka mvuka ya mba ko mbidjaka lo asaka awɔ. Wikɛndɛ tshɛ, vɔ wakasondjaka mba shɔ l’oshinga wɛdimi la difuto diawɔ dia nshi shato kana nyɛi y’olimu. Victoire mbutaka ate: “Lo mɛtɛ, onto tshɛ akavaka. Vɔ wakalongamɛka dia dimi layoyela lokolo lawɔ, koko dimi lakatone ndo lakawatɛ ɔnɛ dimi salaka akambo tshɛ la losembwe. Vɔ wakamɔnyɔla, wata dia dimi mbashisha.
“Lushi lɔmɔtshi, lam’akatayatombaka oma l’izinɛ, owandji w’olimu akatɔtwɛ la shashimoya. Nde akasɛngɛ lo kisaka k’onto tshɛ ndo akatane mba lo asaka tshɛ, onyake lo kisaka kami. Wanɛ tshɛ wakawande la mvuka ya mba lo asaka wakahombe minyama oma l’olimu mbala kakɔ ɔtɔi kana nkamba olimu mingu hiende aha la nongola difuto. Lo mingu hiende shɔ, wamato asɔ wakayetawɔka dia vɔ mbakashishaka koko aha dimi.”
“Ntɔngɔna kema mbuva”
Kakɔna katoyosalaka etena kɛnayɛ ɛngɔ kɛmɔtshi k’oshinga wolo kakakɔshisha onto ɔmɔtshi? Anto efula mbɔsaka mbala kakɔ ɔtɔi dia ɛngɔ kɛsɔ kaya kakiwɔ ndo vɔ hawonge la kanyi ya kikawoya. Vɔ mongaka la kanyi y’ɔnɛ: “Ntɔngɔna kema mbuva.” Amɔtshi fɔnyaka dia ndoko kɔlɔ kosadiwɔ. Vɔ totaka ɔnɛ kangatɔ mbeyaka dia nde ambokishisha. Akina mbutaka diaha vɔ mbahomba nyanga kanga ɛngɔ nɛ dia ɔsɔ bu dui dia tshitshɛ.
Naa kanyi yaki Nzambi lo dikambo sɔ? Euhwelu k’Elembe 22:1-3 mɛnyaka dia onto lakatɔngɔnaka ɛngɔ kopombaka kikonya kande, koko nde akahombaka kilama ‘edja ndo kanga ɛngɔ ambokiyanga, ko nde ayowoshatɔ.’ Naka onto lakatɔngɔna ɛngɔ hatshi dia nde ambɔtɔngɔna ɛngɔ kapanda, kete nde akakokaka mbɔsama oko wovi. (Etumbelu 22:9) Onde dikambo sɔ kokaka salema ɛlɔ kɛnɛ? Christine mbetawɔka dia diɔ kokaka salema.
Christine ekɔ dikitɛlɛ lo kalasa mɔtshi yaha ya lɛɛta. Lushi la sato lɔmɔtshi, nde akalongola falanga yande ya difuto dia ngɔndɔ ɔtɔi. Oko wasala anto efula wa lo Afrikɛ wa lo Owɛstɛ, nde akɔmbɛ falanga yande ko akayidje lo tapa. Oma lâsɔ, nde akɔshi mututu esadi esadi otsha lo losanganya lɔmɔtshi. Etena kakandakome lanɛ wakandahombe nkita, nde akatondja akuta oma lo tapa dia mbisha kanga mututu. Lam’ele aki lo wodjima, otshumu w’akuta wakakɔ aha la nde mbeya.
L’ɔkɔngɔ wa minitɛ mɔtshi, Blaise, ɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’ɛnɔnyi 19 laki ɔngɛndangɛnda lo ngelo kɛsɔ akayaholɔka lo shinga yakɔ. Nde akokana la ɔngɛnyi ande ɔmɔtshi dia vɔ tohomana lo losanganya lɔsɔ lakatatshɔka Christine. Nde akatɔngɔna otshumu w’akuta ɔsɔ ko akawodje lo dibenga. L’ekomelo ka losanganya, nde akatɛ ɔngɛnyi ande dia nde akatɔngɔnyi ɛngɔ kɛmɔtshi l’andja ndo ɔnɛ naka onto akashishisha ɛngɔ kɛmɔtshi, nde kokaka mbelɛmi ndo mbutɛmi ɛngɔ kakɔ.
Lam’akakome Christine la ngelo la dikɔlɔ sɔ, nde akonge la lonyangu efula lam’akandɛnyi dia nde akashishisha difuto diande dia ngɔndɔ k’otondo. Lomingu ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, etena kakandatɛ ɔngɛnyi ande Josephine kɛnɛ kakandashisha, wakawotɛ dia ɔngɛndangɛnda ɔmɔtshi wakaye lo losanganya lɔsɔ akatɔngɔna ɛngɔ kɛmɔtshi. Christine akelɛ Blaise lo telefɔnɛ ndo akawotɛ kɛnɛ kakandashisha. Nde aki la ɔngɛnɔngɛnɔ efula lam’akokaloyɛ Blaise akuta asɔ. Kayotota dikambo dia Blaise? Nde akalame akuta asɔ lomingu l’otondo, koko nde akate ate: “Ɔngɛnɔngɛnɔ waki la mi lo nkaloya falanga shɔ akaleke wɔnɛ waki la mi etena kakamayilamaka.”
Lande na kasalawɔ la wolo dia monga la losembwe tena tshɛ?
Victorine, Victoire, la Blaise wekɔ anto wodjashi lo ahole wotshikitanyi ndo vɔ haweyana. Koko, wekɔ la dikambo dimɔtshi diafɔnawɔ. Vɔ wekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa wasukɛ kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia losembwe. Vɔ wekɔ lo kongɛ okotshamelo wa daka diaki Nzambi diendana la andja w’oyoyo. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ne dia daka diandi, mbalungamelasu ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu, lene udjashi akambu w’ololo.” Anto tshɛ wayɔsɛna lo andja ɔsɔ wayonga anto w’ɛlɔlɔ ndo wele la losembwe.—2 Petero 3:13.
Victorine bu la elongamelo k’efula k’ɔnɛ ekondjelo kande kayolowana efula la ntondo ka Nzambi ntshikitanya akambo. Koko nde ekɔ la ɔngɔnyi wa lo nyuma wahakoke onto nsomba la falanga. Anande wekɔ la losembwe ndo la loshilambo. Lushi la lomingu tshɛ, vɔ mongaka la ‘ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula’ etena kasambishawɔ asukanyi awɔ awui wendana la ɔlɔlɔ wa Nzambi ndo kâlembetshiyawɔ woho wayondokotsha ehomba wa “waku tshe watuwetaka lu mete” ndo woho wayondolama “wane tshe watuwukaka ngandji.”—Osambu 145:7, 18, 20.
L’edjedja ka wonya, Victoire akayotshikaka nkamba l’izinɛ wasalawɔ esɔ ka mba. Nde akayotatɛ nsala okanda ande ndamɛ lo sondjaka garri (woho ɔmɔtshi wa lɔhɔta) lo lobingu. Losembwe lande lakakotola wa kidiya efula. Ɔnkɔnɛ, nde akonge esadi eto la akoka wa nkitshakitsha wenya wakandetshaka lo lobingu ndo akatatɛ mbetsha wenya efula lo nsambisha anto akina awui wendana la elongamelo ka nsɛna lo andja wahatonga anto la lokeso. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayotshukamaka ndo nde l’omɛnde wekɔ lo nkamba kakianɛ olimu wa lo tena tshɛ.
Christine akakɔsha akuta ande la ntondo ka Mbalasa ka Diolelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Blaise kombeyaka anto efula waki lo losanganya, koko nde akeyaka dia vɔ waki anango la akadiyɛnde w’Akristo wasala la wolo dia mongaka la losembwe tena tshɛ.
Anto angana weyayɛ wasala la wolo tshɛ dia mongaka la losembwe tena tshɛ? Ohɔsa dia wɛ mbidjasɛ kâmɛ l’anto 50, 100, kana 200 wele la losembwe! Diɛsɛ sɔ mbele la Ɛmɛnyi wa Jehowa etena katanemawɔ lo Mbalasa yawɔ ya Diolelo. Lande na kahayatshu lɛkɔ dia mbaeya dimɛna?
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 11]
“Monga l’ana wele la losembwe ndeka monga la diangɔ efula dia l’emunyi ɔngɛnɔngɛnɔ”—VICTORINE
[Osato wa lo lɛkɛ 13]
Tukedi 6:30 hakeketsha onto dia mbuva
Tukedi 6:30, 31 mbutaka ɔnɛ: “Antu hawuyindja uvi, kuyanga ndi ayuva dia nshidiya ndjala kandi. Naka wayuwunda, ndi ayufuta engo keku tena esambeli, ayukimo diango tshe dieli lu luudu landi.” Kânga mbele ɔnɛ lava l’ɔtɛ wa ndjala hokoka monga la onongo wele oko ɔnɛ lava la lokaki tshɛ kana l’oyango wa salɛ ɔnɛ lavande kɔlɔ, nde ekɔ la ɔkɛndɛ wa ‘mfuta’ kana kaloya kɛnɛ kakandave. Wanɛ wakombola mbetawɔma le Nzambi hawohombe mbuva oyadi lo diaaso diakɔna tshɛ.