Akambo wa tɔɔtɔ ndo wetshi​—mɛnyaka kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye?

AKAMBO WA TƆƆTƆ

Akambo wa tɔɔtɔ ekɔ yoho mɔ ya diendja yasukɛ dietawɔ di’ɔnɛ tɔɔtɔ, wonya, ngɔndɔ ndo waa planɛtɛ wekɔ la shɛngiya efula lo nsɛnɔ y’anto wa la nkɛtɛ. Ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ mbutaka dia woho wɔlɔngami diangɔ dia l’olongo sɔ etena kotɔ onto ɔmɔtshi mongaka la shɛngiya lo lonto lande ndo nshi yande yayaye.

Kaanga mbele koka mɛnama dia akambo wa tɔɔtɔ wakatatɛ la Babilɔna k’edjedja, teye di’awui asɔ wekɔ ahole tshɛ. Lo eyangelo ɛmɔ wakasalema lo 2012 l’États-Unis, k’asato ɔtɔi k’anto wakasale eyangelo wakafɔnyaka dia akambo wa tɔɔtɔ ekɔ “yoho mɔtshi ya siansɛ” ndo pursa 10 wakate dia ɔsɔ aki “siansɛ ka mamba.” Onde dui sɔ diekɔ mɛtɛ? Ndooko. Ɛkɔkɔ ɛmɔtshi vɔ ɛnɛ.

• Waa planɛtɛ ndo tɔɔtɔ keema la wolo wele la shɛngiya le anto lo ndjela woho wata ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ.

• Mbala efula awui wayosalema lo nshi yayaye mendanaka l’anto lo tshɛ kawɔ, diakɔ diele vɔ koka ndjendana la onto akɔna tshɛ.

• Akumi wasala ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ ɛlɔ kɛnɛ salemaka lo ndjela kanyi y’edjedja y’ɔnɛ waa planɛtɛ tshimbaka nkɛtɛ. Lo mɛtɛ, waa planɛtɛ mbatshimba wonya.

• Awui wayosalema lo nshi yayaye watama le ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ wotshikitanyi le onto akɔ laamɛ hawɔtɔnɛ.

• Lo ndjela akambo wa tɔɔtɔ, anto kahanyema l’elui 12 kana tolembetelo ta zodiakɛ, lo ndjela adatɛ wakawotɔ. L’ɔtɛ w’etshikitanu wa lo dihole diele okama wa nkɛtɛ lo loowa l’edja k’ɛnɔnyi nkama, adatɛ wakawasha tolembetelo ta zodiakɛ hawɔtɔnɛ la tolembetelo ta lo elui wa tɔɔtɔ wakawawasha nkombo etena ka kɔmama esase wa wonya l’elui wa tɔɔtɔ.

Vɔ mbutaka dia tolembetelo ta zodiakɛ mɛnyaka awui amɔ wa lo dionga di’onto. Lo mɛtɛ, anto wakotɔ datɛ diakɔ diaamɛ bu la waonga akɔ waamɛ, ndo datɛ diotɔ onto hɛnya ndooko dui lo lonto lande. Lo dihole dia mɛna anto woho wewɔ mɛtɛ, ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ mɛnaka lɔkɛwɔ ndo dionga di’onto lo ndjela awui wa lɔfɔnya. Shi ɔsɔ ekɔ yoho mɔtshi ya kanɛ onto kɔlɔ?

AWUI WA WETSHI

Oma ko nshi y’edjedja anto wokotshɔka le wetshi. Wetshi ɛmɔtshi mbutaka awui wa lo nshi yayaye lo nkamba la diangɔ diele oko, ɛsɔhi wa nyama ndo w’anto kana lo menda woho walɛ nkɔkɔ ka lekeka ntɔngɔ. Akina mbutaka awui wa lo nshi yayaye lo nkamba la akatshi wa tshayi kana eloko. Ɛlɔ kɛnɛ vɔ kambaka la kartɛ ya diendja, lɔwɔkɔ lɔmɔtshi la pɛsɔpɛsɔ, odika wa kɛnyɔ ndo diangɔ dikina dia “mbadia” awui wa lo nshi yayaye y’onto. Onde awui wa wetshi ekɔ yoho ya mbɛkɛ otema dia mbeya awui wa lo nshi yayaye? Ndooko, aha ngasɔ. Tokane yimba la dui diakɔ.

Tɔsɛdingole oshikimadielo w’akambo. Mbala efula toho takamba la wetshi wotshikitanyi dia mbuta awui wa lo nshi yayaye hɔtɔnɛ lam’asawɔ. Kaanga etena kakambawɔ la yoho yakɔ yaamɛ, awui wa lo nshi yayaye watawɔ tshikitanaka. Ɛnyɛlɔ, kɛnɛ kele mɛtɛ ele naka onto mimbola wetshi ehende dui diakɔ diaamɛ lo dikambo dia nshi yayaye lo “mbadia” kartɛ yakɔ yaamɛ, ekadimwelo pombaka monga woho akɔ waamɛ. Koko mbala efula ekadimwelo honge woho akɔ waamɛ.

Eyango ndo toho takamba la wetshi ndjaka lo nkamba la awui wa lɔfɔnya. Anto amɔ mbutaka dia kartɛ kana mbɔkɔ ya pɛsɔpɛsɔ yekɔ tsho diangɔ di’anyanya ndo ɔnɛ wa wetshi mbekaka ndo kondjaka lokanyi oma lo dionga di’onto lo dihole dia diangɔ di’anyanya diakamba la nde. Ɛnyɛlɔ, wetshi ɔmɔtshi wa manamana mimbolaka ambola ndo la yambalo tshɛ nde sɛdingolaka woho watɛkɛta onto ndo tɔjɛstɛ tande takoka mbishola dui dimɔtshi diele la kidiya kakinde. Oma laasɔ wetshi ayofuna dia nde mbeyaka awui wele mɛtɛ ndo akambo wele kidiya kakinde oma la mbotɛ aha la nde mbeya. Lam’ele anto amɔ wakayaɛkɛ le wɔ, wetshi ɛmɔtshi wakakondja falanga efula la mayɛlɛ tshɛ oma le waa kidiya yawɔ.

KƐNƐ KATOTƐ BIBLE

Ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ ndo waa wetshi mbutaka dia nshi yaso yayaye yambotakongɛmaki la ntondo. Ko onde ngasɔ mbediɔ? Bible totɛka dia tekɔ l’akoka wa nsɔna kɛnɛ kahombaso mbetawɔ kana kɛnɛ kakokaso nsala ndo ɔnɛ ɛsɔnwɛlɔ aso mongaka la shɛngiya lo nshi yaso yayaye.​—Jashua 24:15.

Atɛmɔdi waki Nzambi wekɔ l’ɔkɔkɔ okina wa ntona akambo wa tɔɔtɔ ndo wetshi, mbuta ate Nzambi tonaka weho tshɛ wa diendja. Lo Bible sho tanaka ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Atotanemake l’atei anyu . . . onto lasala diendja, onto lasala awui wa maji, kanga alɔhɔ, kanga dɔka, onto lakeleka lɔsɛnɔ l’anto akina la sengi, onto latɛkɛtsha dimu, wetshi, kana onto latɛkɛta la wanɛ wakavu. Nɛ dia onto tshɛ lasala awui asɔ ekɔ wɔnɔnyi le Jehowa.”a​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 18:10-12.