Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
NGƆNDƆ KA DIVWA 1-7
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI TOKEDI 29
Tona waetawɔ ndo mbekelo yahangɛnyangɛnya Jehowa
wp16.06 6, kiombo
Waɛnɛlɔ wendana la wanɛ wasɛna lo olongo wahɛnama
L’ɛnyɛlɔ k’ase lokanu wokelekiwɔ mɔlɔla, miliyɔ y’anto wekɔ lo diɛnɛ la dikanyiyakanyiya ndo mbokaka ɛdiɛngɛ wɔma. Vɔ ndjaɛkɛka lo ekanga, mpako ndo lo awui wa maji dia ndjakokɛ. Wɛ hahombe nsala ngasɔ. Bible mbishaka eshikikelo kakeketsha ɔnɛ: “Washo wa Jehowa watendaka lo nkɛtɛ dia mɛnya wolo ande lo wahɔ wa wanɛ wele etema awɔ tshɛ wekɔ le nde.” (2 Ɛkɔndɔ 16:9) Nzambi ka mɛtɛ, Jehowa ɔnɛ lele la wolo woleki Satana etale ayokokokɛ naka wɛ ndjaɛkɛ le nde..
Dia wɛ kokamɛ oma le Jehowa, wɛ pombaka mbeka dia mbeya kɛnɛ kawɔngɛnyangɛnya ndo kisala. Ɛnyɛlɔ, lo ntambe ka ntondo, Akristo wa l’osomba w’Ɛfɛsɔ wakatshumanya abuku awɔ tshɛ wa maji ko mbatshumba. (Etsha 19:19, 20) Woho akɔ waamɛ mbele, dia kokamɛ oma le Jehowa, wɛ pombaka minya ekanga, mpako, abuku wa maji, ɛkɔdi “w’ekokelo” ndo awui akina tshɛ wele la diɔtɔnganelo la mbekelo y’ɛdiɛngɛ.
Tosuke akambo wa mɛtɛ wendana la nyɔi
13 Naka wɛ bu l’eshikikelo lo dikambo dia mbekelo kana tshelo mɔtshi, lɔmba Jehowa ndo lɔmbande lomba. (Adia Jakɔba 1:5.) Oma laasɔ, nsala eyangelo lo ekanda aso. Naka ayonga ohomba, mbola dikumanyi dia l’etshumanelo kanyu kanyi. Vɔ hawotokotɛ kɛnɛ kakokayɛ nsala, koko vɔ koka kokimanyiya dia ntana atɔndɔ wa lo Bible, ɛnyɛlɔ oko wanɛ wasɛdingolaso. Naka wɛ ntakola wanya asɔ, kete wɛ ekɔ lo mbekiya “wolo wa shɛnɔdi” yayɛ ndo wolo ɔsɔ wayokokimanyiya “dia ntshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ.”—Hɛb. 5:14.
“Dimi layɔkɛndakɛndaka lo mɛtɛ kayɛ”
12 Mbekelo ndo ditshelo diahangɛnyangɛnya Nzambi. Ase nkumbo, asekaso wa l’olimu ndo asekaso wa la kalasa koka nsala la wolo dia tɔsɛngiya dia sho nsala la wɔ fɛtɛ yawɔ. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia sho nshika ntanga la ntondo ka tɔsɛngiya ta ndjasha lo mbekelo ndo fɛtɛ yahangɛnyangɛnya Jehowa? Sho pombaka mbohɔka ɛkɔkɔ wahetawɔ Jehowa fɛtɛ shɔ. Sho koka nsala eyangelo lo ekanda aso dia mbohɔka woho wakatatɛ fɛtɛ mɔtshi. Naka sho nkana yimba lo ɛkɔkɔ wa l’Afundelo wahatasale fɛtɛ shɔ, kete tayonga l’eshikikelo dia tekɔ lo takɛndakɛnda lo mboka “ketawɔma le Nkumadiɔndjɔ.” (Ɛf. 5:10) Naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa ndo l’Ɔtɛkɛta ande, kete hatotoka kɛnɛ kayota anto akina wɔma.—Tok. 29:25.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-“Flatterie” od. 1
Ntɛtɛmɔla
Ntɛtɛmɔla ekɔ tshelo ya ntombola kana mandola onto lo yoho ya tshambandeko. Mbala efula, tshelo shɔ konyaka onto dia ndjalanga kana ndjaɔsa la nɛmɔ amboleka ndo dui sɔ diekɔ waale le nde. Vɔ tɛtɛmɔlaka onto l’oyango wa nkondja diangɔ oma le nde, nkonya onto latɛtɛmɔlawɔ dia ndjaoka dia paka nde salɛ ɔnɛ l’ɔtɛtɛmɔla dui dimɔtshi kana mbotombola. Mbala efula, ntɛtɛmɔla ekɔ yoho mɔtshi yamamba onto djonga. (Tok 29:5) Ntɛtɛmɔla bu tshelo yakɛnɛmɔla lomba l’oma la diko, koko yɔ kɛnɛmɔlaka lomba la l’andja ɔnɛ lɛnama oma lo lokaki, shɔnɔdi ndo monga la dungi pende. (Jak 3:17) Ntombola onto lo yoho ya kashi kana nkondja wahɔ oma le nde, ekɔ awui wahangɛnyangɛnya Nzambi.—2Kɔ 1:12; Nga 1:10; Ɛf 4:25; Kɔl 3:9; Ɛny 21:8.
NGƆNDƆ KA DIVWA 8-14
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI TOKEDI 30
“Tombetɛke wola kana kanga ɔngɔnyi”
Ngandji kakɔna kasha ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ?
10 Lo mɛtɛ, sho tshɛ tekɔ l’ohomba wa falanga. Yɔ toshaka yema y’ekokelo. (Ond. 7:12) Ko onde sho koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka sho monga paka la falanga yakoka nkotsha kɛnɛ keso l’ohomba mɛtɛ? Eelo! (Adia Ondaki 5:12.) Angura ɔna Jakɛ akafunde ate: “Tombetɛke wola kana kanga ɔngɔnyi. Ontshike tsho ndɛke yema ya mbo ya ndɛ yami.” Ekɔ dui dia wɔdu dia nshihodia lande na kele pami kɛsɔ konanga monga wola w’efula. Nde akate dia nde halange pembama dia mbiva, nɛ dia mbiva hatosha Nzambi nɛmɔ. Ko lande na kakinde konanga monga ɔngɔnyi? Nde akafunde ate: “Diaha dimi ndjolota ko ndjokanguna ndo ndjota nte: ‘Akɔna ele Jehowa?’” (Tok. 30:8, 9) Ondo wɛ mbeyaka anto wayaɛkɛ lo ɛngɔnyi lo dihole dia ndjaɛkɛ le Nzambi.
11 Onto lalanga falanga hakoke ngɛnyangɛnya Nzambi. Yeso akate ate: “Ndooko onto lakoka kambɛ ewandji 2 olimu, nɛ dia nde ayohetsha ɔmɔtshi ko ayolanga okina, kana nde ayɛkama ɔmɔtshi ko ayɛkɔ okina. Nyu hanyokoke kambɛ Nzambi la ɛngɔnyi olimu oko ɛhɔmbɔ.” Nde akate nto ate: “Nyotshike ndjaombɛ diangɔ dia nɛmɔ la nkɛtɛ lɛnɛ akoka loombo la matadi ndanya ndo lɛnɛ akoka wevi ntondola ko mbiva. Koko, nyoyaombe diangɔ dia nɛmɔ l’olongo lɛnɛ ahakoke loombo la matadi ndanya ndo lɛnɛ ahakoke wevi ntondola ko mbiva.”—Mat. 6:19, 20, 24.
12 Ekambi wa Jehowa efula salaka la wolo dia nsɛna lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ. Vɔ mbeyaka dia nsala ngasɔ mbashaka etena k’efula ka kambɛ Jehowa ndo mbashaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Jack ladjasɛ l’États-Unis, akasondja luudu lande la woke ndo diangɔ diande di’okanda l’oyango wa nde monga ombatshi mboka kaamɛ la wadɛnde. Nde mbutaka ate: “Aki dui dia wolo dia ntshika luudu laso la dimɛna ndo diangɔ diaso diaki lo wodja.” Koko l’edja k’ɛnɔnyi efula, nde akakalolaka la ngelo la lonyangu l’ɔtɛ w’ekakatanu wa l’olimu. Nde mbutaka ate: “Wadɛmi laki ombatshi mboka wa pondjo akongaka tena tshɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Nde akataka ate: ‘Dimi lekɔ l’owandji w’olimu woleki tshɛ dimɛna!’ Ɛlɔ kɛnɛ dimi la wɔ laya ombatshi mboka, sho tshɛ tekɔ lo kambɛ Onto laamɛ, Jehowa.”
w87-F 15/5 30 od. 8
Oka Jehowa wɔma dia wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ
◆ 30:15, 16—Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo bɛnyɛlɔ nɛ?
Diɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ lo woho wahangɛnangɛna kanga lokaki la kɛnɛ kele la nde. Nsondjo nɔka dikila efula, woho akɔ waamɛ mbele, kanga lokaki yangaka paka dia nkondja falanga efula ndo lowandji. Woho akɔ waamɛ mbele diombo halote, koko diɔ tetemalaka nongola edo. Dikundju dia womoto l’ekomba ‘ndelaka’ dia nkondja ana. (Etatelo 30:1) Nkɛtɛ ya shɛnga nɔka ashi wa mvula nɛ dia yɔ hayotshimbatshimba dia moma. Ndo yoho yakɔ yaamɛ mbele, dja yatotshumbaka diangɔ ndjokonyaka esase ayɔ dia ntshumba diangɔ diele suke la yɔ. Ngasɔ mbele kanga lokaki. Koko wanɛ wa lɔmbwama la lomba la Nzambi hawotshutshuyama dia monga la lokaki.
w11-F 1/6 10 od. 4
Woho wakoka onto nsɛna lo ndjela ekondjelo kande
Kamba akumi la ntondo ka nsomba diangɔ. Kanga mbakoka dui sɔ mbɔsama oko dui diambeta loowe, nkamba akumi la ntondo kasomba ɛngɔ, ekɔ yoho mɔtshi ya mɛnya lomba dia mbewɔ ekakatanu wendana l’ekondjelo. Nsala ngasɔ ayokokimanyiya dia mbewɔ abasa ndo akambo wayelana lawɔ wele oko, mfuta la wahɔ. Lo Bible, yɔnɔna mbelamɛka oko “kanga lomba” nɛ dia yɔ “mombaka mbo ya ndɛ lo nshi ya dinela” dia ndjokamba layɔ lo nshi yayaye.—Tokedi 6:6-8; 30:24, 25.
Tshikala pondjo pondjo ɔngɛndangɛnda wa Jehowa!
18 Ekɔ dimɛna dia sho nsɛdingola dionga diaso lo kɛnɛ kendana la falanga. Yambola wate: ‘Onde dimi kanyiyaka mbala efula dikambo dia falanga ndo dia diangɔ diakokami nsomba? Naka lambɔsɔmba falanga, onde lekɔ ɔkɔkɛ dia ndjisɔmbɔla, lo mbuta di’onto lakakɔsɔndja atonge l’ohomba ayɔ? Onde monga la falanga konyakami dia ndjaɔsa onto l’ohomba, koko lele bu la lokaho? Onde dimi mbɔsaka anangɛmi l’akadiyɛmi oko anto wele la ngandji ka lomombo paka l’ɔtɛ wewɔ la falanga? Onde dimi mbɔtɔka lɔngɛnyi paka l’ase falanga ndo haloleke ndjasha le ase wola?’ Takakondja diɛsɛ dia woke dia monga angɛndangɛnda wa Jehowa. Sho koka nkokɛ diɛsɛ sɔ lo mbewɔ dia monga la ngandji ka falanga. Naka sho nsala ngasɔ, kete Jehowa hatokalɛki pondjo!—Adia Hɛbɛru 13:5.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Lomba laki Jehowa mɛnamaka lo etongelo
11 Otomba ekɔ etongami kekina ka tshitshɛ efula kakoka tosha wetshelo w’ohomba efula. (Adia Tukedi 30:26.) Vɔ wekɔ l’atui ndo l’ekolo wa tomondo. Nyamanyama nyɛ nsɛnaka lo ave. Washo ayɔ wa wolo mboyikimanyiyaka dimɛna ndo yɔ tshikalaka lo weoko w’ave ndo dui sɔ mboyikokɛka oma le nyama yâlɛ. Yɔ mbekɛka nsɛna l’olui dia ndjakokɛ ndo mpɛtshahɛtshanyaka lo nshi y’ɔwɔ.
12 Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le otomba? Ntondotondo, tolembete dia nyamanyama shɔ yekɔ la yewo y’efula. Yɔ kambaka la washo ayɔ dia mɛna otunyi kânga weke l’etale ndo yɔ tshikalaka suke la wesho wa l’ave wakoka mboyikokɛ. Woho akɔ wâmɛ mbele, tekɔ l’ohomba wa shɛnɔdi dia mbewɔ wâle tshɛ wa lo nyuma wakoka tela andja ɔnɛ waki Satana. Ɔpɔstɔlɔ Petero akalake Akristo ɔnɛ: “Nyosungukale ndo nyaambale, dikambo ɔndɔshi waakinyu dyaabolo eekɔ lo nkinjakinja oko kimbwee kahangiya, ayanga onto la ndɛ.” (1 Pet. 5:8, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Etena kakinde lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akayalamaka oma lo welo tshɛ wakadjaka Satana dia mboshishɛ olowanyi ande. (Mat. 4:1-11) Yeso akatshikɛ ambeki ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula!
13 Yoho mɔtshi yakokaso nsɛna wolo ele lo kondjaka wahɔ oma lo ekokelo ka lo nyuma katosha Jehowa. Hatohombe minya yimba lo wekelo w’Ɔtɛkɛta waki Nzambi ndo oma lo wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya y’Akristo. (Luka 4:4; Heb. 10:24, 25) Lâdiko dia lâsɔ, oko wele otomba ndjaokaka dimɛna lo monga l’olui w’asekawɔ, sho lawɔ pombaka tshikalaka suke suke l’asekaso Akristo dia sho ‘keketshanaka lam’asaso.’ (Romo 1:12) Lo sala kɛnɛ tshɛ kakokaso sala dia sho kokamɛ oma le Jehowa, sho mɛnyaka dia sho mbetawɔka kɛnɛ kakate omembi w’esambo Davidi lakafunde ɔnɛ: “[Jehowa] keli dive diami, wumbe ami wa ta la utshungudi ami; [Nzambi k]ami, dive diami, lene atumushamaka.”—Osam. 18:2.
NGƆNDƆ KA DIVWA 15-21
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI TOKEDI 31
Wetshelo wakondjaso oma lo dako dia la ngandji di’ombutshi wa womoto otsha le ɔnande
Etshaka anayɛ ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ
Etshawɔ awui wa mɛtɛ tshɛ wendana la dieyanelo. Ekɔ dimɛna dia mbaewola. (1 Koreto 6:18; Jakoba 1:14, 15) Koko, Bible mɛnyaka ntondo dia dieyanelo diekɔ woshasha w’oma le Nzambi, koko aha oko djonga ya Satana. (Tukedi 5:18, 19; Limbu la Solomona 1:2) Naka wɛ mɛnyaka anayɛ paka wâle waya oma lo dieyanelo, kete dui sɔ kokaka ndjowasha kanyi ya kɔlɔ ndo yele bu lo Afundelo lo dikambo sɔ. Osekaseka ɔmɔtshi wele l’ɛnɔnyi 21 welɛwɔ Corrina wodjashi la France mbutaka ate: “Ambutshi ami wakalekaka mbika epole ɔsɛkɛ lo kɛnɛ kendana la dieyanelo dia mindo ndo dikambo sɔ diakambisha kanyi ya kɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’akambo wa dieyanelo.”
Yashikikɛ dia anayɛ wamboshihodia akambo tshɛ wendana la dieyanelo dimɛna. Mama kɛmɔtshi kaya l’ɛnɔnyi 46 kodjashi la Mexique kelɛwɔ Nadia, mbutaka ate: “Kɛnɛ kakameye lam’akimi leke l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi ele ɔnɛ, dieyanelo diekɔ dimɛna nɛ dia Jehowa Nzambi akadisha anto dia vɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko diɔ pombaka salemaka paka le atshukanyi. Ndo diɔ kokaka tosha ɔngɛnɔngɛnɔ kana asui, lo ndjela yoho yayotoyisala.”
ijwhf-F sawo 4 od. 11-13
Sawolaka l’ana lo dikambo dia wanu
Tshungola etena ka kɛtshanya lawɔ awui wendana la wanu. Papa kɛmɔtshi kadjasɛ la Grande-Bretagne kelɛwɔ Mark akate ate: “Ɔnwɛlɔ wa wanu koka fukutanya timba t’akɛnda.” Lakambola ɔnami lele l’ɛnɔnyi enanɛi dia kana ekɔ dimɛna kana kɔlɔ nnɔ wanu. Takasawola l’etena ka dimɛna ndo lam’asami lande ato ndo kɛsɔ akokimanyiya dia nde mbisha kanyi yande aha la wengengo.
Naka wɛ tɛkɛtaka l’ɔna awui wendana la wanu mbala la mbala, kɛsɔ ayowokimanyiya dia nde mbidja yimba lo dui diakɔ. Lo ndjela ɛnɔnyi wele l’ɔnayɛ, sawolaka la nde awui wendana la wanu etena kasawolanyu ndo dia awui akina wendana la lɔsɛnɔ, ɛnyɛlɔ oko ɛlɛmbɛ wendana l’ekokelo wa l’otadimbo ndo di’awui wendana la dieyanelo.
Sha ɛnyɛlɔ. Ana wekɔ oko epɔjɛ, mbuta ate vɔ mbokoyaka kɛnɛ tshɛ kasala anto wele suke lawɔ ndo eyangelo ɛmɔtshi mɛnyaka di’ana mbokoyaka mbala efula ambutshi awɔ. Kɛsɔ mɛnyaka dia naka wɛ nɔɔka wanu dia monga ki kana dia minya ekiyanu, kete ɔnayɛ ayɔsa dia wanu mbele okanga wakimanyiya dia minya ekiyanu. Ɔnkɔnɛ, onga ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Yashikikɛ dia wɛ ekɔ lo nnɔ wanu lo yoho yakoka.
Woho wa mbetsha ana dia monga l’okitshakitsha
Keketshande dia nde kahaka. Ɛnya ɔnayɛ dia “ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbisha ndeka wa nongola.” (Etsha 20:35) Ngande wakokanyu nsala dui sɔ? Nyu koka nsala listɛ l’anto wele l’ohomba wa nsomba diangɔ, falanga ya mfuta mututu kana mutuka kana nɔngɔsɔla ɛngɔ kɛmɔ. Oma laasɔ, tshɔka kaamɛ la ɔnayɛ etena katayakimanyiya anto asɔ. Etawɔ dia ɔnayɛ mɛna ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ woho wambokotshama oyango ayɛ etena katayakotsha ehomba w’anto akina. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayetsha ɔnayɛ dia monga l’okitshakitsha lo yoho ya dimɛna efula, mbuta ate oma lo ɛnyɛlɔ.—Tɔndɔ dia lo Bible: Luka 6:38.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w92-F 1/11 11 od. 7-8
Wetshelo lo nshi yakafundamaka Bible
7 Lo Isariyɛlɛ, oyadi ombutshi wa pami kana wa womoto, vɔ tshɛ waketshaka ana oma ko tɔkɛndakɛnda tawɔ. (Eohwelo k’Ɛkɛlɛmbɛ 11:18, 19; Tokedi 1:8; 31:26) Lo Dictionnaire de la Bible, onyanginyangi ɔmɔtshi wendana l’awui wa lo Bible welɛwɔ E. Mangenot akafunda ate: “Lakatatɛ mbetsha ɔna awui amɔtshi wendana l’ɛlɛmbɛ kam’akandatatɛ mbeya ɔtɛkɛta. Nyango akakalolɛka divɛsa ɔtɔi mbala ko mbala polo etena kakakimɛka ɔna divɛsa diakɔ, oma laasɔ ko nde ndjowetsha divɛsa dikina. Wakafundaka ɛtɛkɛta wa lo avɛsa weyawɔ l’ɔtɛ ko mbisha ana. Dui sɔ diakatatɛ nomialomia nsaki kawɔ ka mbadia ndo etena kakawakome epalanga, vɔamɛ wakakokaka nkondja wetshelo ekina etena kasalawɔ wadielo w’awui wendana l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo nkana yimba l’ɛlɛmbɛ wa Nkumadiɔndjɔ.”
8 Awui asɔ mɛnyaka yoho ya ntondo ya wetshelo yaketshaka ase Isariyɛlɛ anawɔ dia nkimɛ awui lo yimba. Awui wakaweke lo dikambo dia Ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo woho wakandasalɛka wodja ande akambo wakahombe minanda etema awɔ. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:6, 7) Wakahombaka kana yimba l’Ɛlɛmbɛ akɔ. (Osambo 77:11, 12) Toho tekɔ efula dia nkimanyiya akɛnda ndo epalanga dia nkimɛ awui lo yimba. L’atei atɔ mbele ndo les acrostiches alphabétiques, ɛnyɛlɔ oko osambo wele avɛsa kana ɛnɔngɔ tatɛka la dɛta diotshikitanyi dia lo alfabɛtɛ (ɛnyɛlɔ oko Tokedi 31:10-31); l’allitération mbuta ate (tɔtɛkɛta tatatɛ l’alɛta kana wendjo wa woho akɔ waamɛ); ndo okambelo wa la toshifidi, ɛnyɛlɔ oko l’etenyi k’otsha l’ekomelo ka Tokedi tshapita 30. Dui dia diambo ko, lo ndjela tokanyi t’anyangiyangi, ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka efundelo w’edjedja w’ase Hɛrbɛru mbutaka dia calendrier de Guézer ekɔ kɛnɛ kakasalemaka dia nkimanyiya ombeki dia nkimɛ awui lo yimba.
NGƆNDƆ KA DIVWA 22-28
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 1-2
Totetemale ndowanya lɔlɔnga layaye
“Akambo asɔ kimɔwɔ le apami wele la kɔlamelo”
3 Sho nangaka kambɛ Jehowa ndo mbɔsaka ɛkɛndɛ aso la nɛmɔ. Efula ka l’atei aso ngɛnangɛnaka olimu awɔ efula woho wele vɔ kombolaka ntetemala mbokamba l’edja tshɛ kakokawɔ mbokamba. Lonyangu ko etena katshunda anto, vɔ hawoyongaka l’akoka wa nsala awui tshɛ wakawasalaka etena kakiwɔ ɛlɔngɔlɔngɔ. (Ond. 1:4) Dui sɔ ndjongaka okakatanu w’efula djekoleko le ekambi wa Jehowa. Ɛlɔ kɛnɛ, olimu w’esambishelo wekɔ lo tatetemala mpama ndo okongamelo wa Jehowa wekɔ lo nkamba la dihomɔ dia tshulatshula dia nshi nyɛ dia nkimanyiya dia lokumu l’ɔlɔlɔ nkoma le anto efula. Koko lo tena dimɔtshi, epalanga koka monga l’okakatanu dia mbeka toho t’eyoyo ta nsala akambo. (Luka 5:39) Ndo nto, ekɔ mɛtɛ dia wolo ndo akoka w’anto kitakitaka etena katawatshunde. (Tok. 20:29) Diakɔ diele, ekɔ djembetelo ya ngandji ndo ekɔ ohomba di’epalanga ndowanya ɛlɔngɔlɔngɔ dia mɛmba ɛkɛndɛ efula l’okongamelo wa Jehowa.—Adia Osambo 71:18.
4 Aha tena tshɛ mbongadiɔ dui dia wɔdu dia wanɛ wele la lowandji mbisha ɛlɔngɔlɔngɔ ɛkɛndɛ. Anangɛso asɔ koka ndjakiyanya etena kakanyiyawɔ dia wayanga nshisha ɛkɛndɛ walangawɔ efula. Vɔ koka monga la paa etena kakanyiyawɔ dia wayanga ntshika ɔkɛndɛ wa laande wangɛnangɛnawɔ efula. Kana vɔ koka ndjakiyanya ɔnɛ naka vɔ hawɔlɔmbɔdi olimu akɔ, kete vɔ hawotosalema dimɛna. Ondo vɔ fɔnyaka ɔnɛ vɔ bu l’etena ka ndowanya anto akina. L’etena kɛsɔ, ɛlɔngɔlɔngɔ pombaka monga la solo dia lotutsha naka hawowasha ɛkɛndɛ efula.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-“Ecclésiaste” od. 1
Ondaki
Lokombo la lo Hɛbɛru Qohèlèth (“Otshumanyishi kana Osanganyishi”) nembetshiyaka hwe ɔkɛndɛ wa nkumekanga lo lowandji la teokrasi lele ase Isriyɛlɛ wakakondjaka wahɔ. (Ond 1:1, 12) Owandji mbaki l’ɔkɛndɛ wa nkimanyiya ekambi wa Nzambi wakayakimɔ le nde dia monga kaamɛ ndo monga la kɔlamelo le nkumekanga kawɔ ka mɛtɛ ndo le Nzambi. (1Ku 8:1-5, 41-43, 66) Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakashikikɛka dia kana nkumekanga kɛmɔtshi ekɔ dimɛna kana kɔlɔ le wodja lo ndjela woho wakandalɔmbɔlaka wodja dia ntɛmɔla Jehowa kana bu. (2Ku 16:1-4; 18:1-6) Oko waki Sɔlɔmɔna Otshumanyishi, nde akatshumanyaka ase Isariyɛlɛ, angɛnyi awɔ ndo ambetshi a mboka lo tɛmpɛlɔ. Lo dibuku diande, nde akasale la wolo dia manganya ekambi wa Nzambi oma l’awui w’anyanya, wa kɔlɔ ndo mbalɔmbɔla otsha lo ditshelo di’amɛna diɛnya ndjakimɔ kawɔ le Nzambi oko wakiwɔ wodja wakayakimɔ. Lokombo lakakambe la wɔ ndja oma lo Bible Ekadimwelo ka Qohèlèth ka la Septante, oko Ékklêsiastês (Ecclésiaste), la lembetshiya “onto ɔmɔtshi la lo tshunda dimɔtshi (etshumanelo).”
NGƆNDƆ KA DIVWA 29–NGƆNDƆ KA DIKUMI 5
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 3-4
Nyokeketsha oshinga anyu wele l’ɛkɔdi esato
ijwhf-F sawo 10 od. 2-8
Woho wa nkitsha dihomɔ dia tshulatshula lo dihole dia diɔ
● Kamba dimɛna la dihomɔ dia tshulatshula koka monga la wahɔ lo diwala. Ɛnyɛlɔ, etena kewɔ bu dihole ɔtɔi lo lushi, atshukanyi kambaka la dihomɔ sɔ dia vɔ nsawola.
Jonathan mbutaka ate: “Mesajɛ wele la tɔtɛkɛta tele oko ‘dimi kolangaka’ kana ‘lekɔ lokokanyiya,’ ekɔ ohomba efula
● Kamba la dihomɔ dia tshulatshula lo yoho ya kɔlɔ koka ndanya diwala. Ɛnyɛlɔ, anto amɔtshi kambaka la telefɔnɛ kana tablɛtɛ yawɔ wonya tshɛ ndo dui sɔ kitshakitshaka yambalo ndo wenya wakokawɔ mbetsha la elonganyi awɔ.
Julissa mbutaka ate: Lamboshola dia etena kemi hakambe la telefɔnɛ, omɛmi mongaka suke dia nsawola la mi.”
● Atshukanyi amɔtshi mbutaka dia vɔ koka l’etena kakɔ kaamɛ nsawola l’elonganyi awɔ ndo nkamba la telefɔnɛ. Ombewi wa sosioloji welɛwɔ Sherry Turkle, mbelɛka tshelo shɔ ɔnɛ: “Le mythe du multitâchisme (mbuta ate, kashi k’ɔnɛ lonya ɔtɔi koka minda ana wa fudu ahende).” Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, wanɛ wɔsa dia vɔ koka nsala awui wotshikitanyi l’etena kakɔ kaamɛ wekɔ lo ndjakesa. Nde kotshaka nto ate: “Lo mɛtɛ naka tekɔ lo nsala dui dimɔtshi etena kasalaso dui dikina akoka aso kitakitaka.”
Sarah mbutaka ate: “Ekɔ dui dia dimɛna dimi nsawola l’omɛmi, koko aha etena kasalande akambo akina. Nsala akambo efula etena kakɔ kaamɛ kasawolami la nde, mɛnyaka dia nde ayoleka ngɛnangɛna dia monga ndaamɛ la telefɔnɛ kande.”
Lo tshena pe: Woho wakambawɔ la telefɔnɛ kana tablɛtɛ koka nkeketsha kana ntɛwɔla diɔtɔnganelo diele lam’asa atshukanyi.
Tetemala mpɛtsha “loombe la Jah”
12 Ngande wakoka atshukanyi mbokoya Akula nde la Priskila? Ohokanyiya akambo efula wakokayɛ wɛ l’olonganyi ayɛ nsala. Onde hanyokoke nkamba elimu ɛmɔtshi kaamɛ oko atshukanyi lo dihole di’onto l’onto nkamba wande? Ɛnyɛlɔ, Akula nde la Priskila wakasambishaka kaamɛ. Onde nyu kongɛka mbala la mbala dia salaka dui sɔ kaamɛ? Akula nde la Priskila wakakambaka nto kaamɛ. Ondo wɛ l’olonganyi ayɛ hanyokambe olimu akɔ waamɛ, ko onde hanyokoke nsala elimu wa la ngelo kaamɛ? (Ond. 4:9) Etena kakimanyiyananyu dia nsala olimu ɔmɔtshi, nyu ndekaka ndjaoka oko olui ndo nyu kondjaka diaaso dia nsawola. Robert nde la Linda wambotshukana l’edja k’olekanyi ɛnɔnyi 50. Nde mbutaka ate: “Lo mɛtɛ, taya bu la wenya efula wa mbetshaka dia kɔkɔlaka demba kaamɛ. Koko etena kasolami alɔnga ndo kakitola wadɛmi kana etena kemi l’andja la nkamba lo jardɛ yaso ndo etena kayande ndjokamba kaamɛ lami, dimi mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Sala elimu kaamɛ, tokimanyiyaka dia sho monga kaamɛ. Ngandji kaso tetemalaka mpama.”
13 Koko nyohɔke dia, monga kaamɛ halembetshiya dia mbala tshɛ omi la wadi wayoleka ndjasukanya suke suke lam’asawɔ. Womoto ɔmɔtshi la la Brésil mbutaka ate: “L’awui efula wekola yimba waya laso l’etena kɛnɛ, takayoshola dia sho koka ndjɔkɔ lo djonga ya fɔnyaka ɔnɛ tekɔ lo mbetsha wenya kaamɛ paka l’ɔtɛ wadjasɛso dihole diamɛ. Lakayekaka nto dia nɔmbaka akambo efula, koko aha tsho monga kaamɛ. Lekɔ nto l’ohomba wa mbishaka olonganyi ami lotuyi lende lalɔ ohomba.” Tolembete woho wakayashikikɛ Bruno nde la wadɛnde Tays, dia mbishana lotuyi lam’asawɔ. Nde mbutaka ate: “Etena ketshaso wenya kaamɛ, sho kitshaka telefɔnɛ yaso dihole dikina ndo ngɛnangɛnaka l’etena keso kaamɛ.”
14 Ko kakɔna kayonyosala naka wɛ l’olonganyi ayɛ hanyɔngɛnangɛna mbetshaka wenya kaamɛ? Ondo hanyoyasha l’awui akɔ waamɛ kana mbeyaka monga ko nyu mbotshanyanaka nkɛlɛ lam’asanyu. Kakɔna kakokayɛ nsala? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka seka dia dja diakatatɛkɛtshi oma l’etatelo. Dja hayolombalomba etena katatɛyɔ mpɛta. Yɔ nɔmbaka dia tahɛtaka yema yema etena katayadje nkunyi ya weke lɔkɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, lande na kahanyatatɛ mbetsha wenya yema tshitshɛ kaamɛ lushi tshɛ? Yashikikɛ dia nsala dui dimɔtshi dia ngɛnangɛnanyu nyu akɔ ahende, koko aha dui diakoka momadja ɔmɔtshi. (Jak. 3:18) Lo ntatɛ la towuiwi tatotshitshɛ, nyu mbeyaka ntatɛ mɛna dia ngandji kele lam’asanyu kambotatɛ mpama.
Tetemala mpɛtsha “loombe la Jah”
3 Dia ntetemala mpɛtsha “loombe la Jah,” wadi l’omi pombaka nkamba la wolo dia nkeketsha diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ la Jehowa. Ngande wele diɔtɔnganelo diasawɔ la Jehowa keketshaka diwala diawɔ? Etena kɔsa atshukanyi diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ la Shɛwɔ kele k’olongo la nɛmɔ, vɔ mongaka suke dia nkitanyiya alako ande ndo dui sɔ mbakimanyiyaka dia mbewɔ ndo ntondoya ekakatanu wakoka nkitshakitsha ngandji kele lam’asawɔ. (Adia Ondaki 4:12.) Anto wele la lonyuma la dimɛna salaka vɔ lawɔ la wolo dia mbokoya Jehowa ndo nkɛnɛmɔla waonga ande, ɛnyɛlɔ oko ɔlɔlɔ, solo dia lotutsha ndo dimanyiyana. (Ɛf. 4:32–5:1) Etena kakɛnɛmɔla atshukanyi waonga asɔ, mongaka dui dia wɔdu lewɔ dia vɔ mpamia ngandji kawɔ. Kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Lena, kambotshukama l’edja k’ɛnɔnyi ndekana 25 mbutaka ate: “Ekɔ dui dia wɔdu nanga ndo nkitanyiya onto lele la lonyuma la dimɛna.”
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-“Amour” od. 37
Ngandji
“Etena ka nanga.” Anto wasala awui wa kɔlɔ wahetsha Jehowa mbele wanɛ wahakoke nangema. Sho mbokaka wanɛ tshɛ wahɛnya dia vɔ petshaka Nzambi ngandji. Etena kambokoka ka sho komiya mbaoka ngandji. Oyadi Jehowa Nzambi kana Yeso Kristo, vɔ tshɛ nangaka losembwe ndo petshaka awui kɔlɔ. (Os 45:7; Hɛb 1:9) Hatokoke nanga wanɛ wahetsha Nzambi ka mɛtɛ. Lo mɛtɛ, ndooko k’ɔlɔ kayotokondja lo ntetemala mbowaɛnya dia sho mbalangaka lam’ele ngandji ka Nzambi bu la shɛngiya le wɔ. (Os 139:21, 22; Isa 26:10) L’ɔtɛ w’awui asɔ mbaahetsha Nzambi ndo nde akashikikɛ etena ka mbalanya.—Os 21:8, 9; Ets 3:1, 8.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 6-12
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 5-6
Woho wa mɛnya dilɛmiɛlɔ diaso di’efula le Nzambi kaso ka Woke
Totombole Jehowa lo kɛnɛmɔla kɛnɛmɔ
17 Bible mɛnyaka dia sho pombaka mbidja yambalo ya lânde dia kɛnɛmɔla kɛnɛmɔ etena katɛmɔlaso Jehowa. Undaki 5:1 mbutaka ɔnɛ: “Ulamaki dikaka diaye lam’ayuyotoka lu luudu la [Nzambi ka mɛtɛ].” Etena kakiwɔ lo dihole di’ekila, wakadjangɛ Mɔsɛ la Jashua dia minya sabata oma l’ekolo awɔ. (Etum. 3:5; Jas. 5:15) Vɔ wakahombaka sala ngasɔ dia mɛnya wɔma wɔsɔhanyemi la dilɛmiɛlɔ waki lawɔ. Ɛlɔmbɛdi w’ase Isariyɛlɛ wakadjangemɛ dia ndɔta ehako wa linɛnɛ dia “nkumba utakataka awo.” (Etum. 28:42, 43) Dui sɔ diakakimanyiyaka diaha tenyi diawɔ dia demba dia sɔnyi mɛnama etena kakawakambaka lo elambwelo. Onto tshɛ la lo nkumbo k’ɔlɔmbɛdi akahombaka sukɛ ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la kɛnɛmɔ.
18 Kɛnɛmɔ kendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ mendanaka la lokumu ndo dilɛmiɛlɔ. Dia sho monga anto wakoka nongola lokumu ndo nɛnyama, sho pombaka sala akambo la dilɛmiɛlɔ. Kɛnɛmɔ kahombaso kɛnɛmɔla hahombe monga ka lâdiko di’ɛlɔmɔ. Tɔ pombaka monga k’oma k’ɛse otema. (1 Sam. 16:7; Tuk. 21:2) Kɛnɛmɔ pombaka monga etenyi kɛmɔtshi ka lonto laso ndo monga la shɛngiya lo lɔkɛwɔ laso, lo dionga diaso, lo diɔtɔnganelo diasaso l’anto akina kana lo woho wayaɔsaso shoamɛ. Lo mɛtɛ, sho pombaka kɛnɛmɔlaka kɛnɛmɔ tena tshɛ ndo lo dui tshɛ diataso ndo diasalaso. Lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ laso, dionga diaso, ɔlɔtɔ aso ndo woho walɔngɔsɔlaso divo diaso, sho pombaka ndjela ɛtɛkɛta waki ɔpɔstɔlɔ Paulo wata ɔnɛ: “Tukitshiyaki untu utamba a ntakanya nduku yema, ne dia ekambelu kasu katukonywama. Keli lu akambu tshe, shu tatuyaenyaka uku ekambi wa [Nzambi].” (2 Kor. 6:3, 4) Sho pombaka ‘nɛngaka wetshelo waki Nzambi, Oshimbedi aso l’akambo tshɛ.’—Tito 2:10.
Tolowanya alɔmbɛlɔ aso oma lo wekelo wa Bible
21 Yeso akalɔmbaka la dilɛmiɛlɔ di’efula ndo la mbetawɔ tshɛ. Ɛnyɛlɔ, la ntondo ka nde mbolola Lazaro, “Jesu akedia ashu, akati ati: Papa, lambukuka lusaka ne dia we mbukelakami. Dimi lakeyi nti: We atumbukelaka nshi tshe.” (Joa. 11:41, 42) Onde alɔmbɛ ayɛ kɛnɛmɔlaka dilɛmiɛlɔ di’efula ndo mbetawɔ ka ngasɔ? Eka dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ dia la dilɛmiɛlɔ diakasale Yeso, ko wɛ ayɛna dia akambo woleki ohomba lɔkɔ ele okidiamelo wa lokombo laki Jehowa, oyelo wa Diolelo diande ndo okotshamelo wa lolango lande. (Mat. 6:9, 10) Kanyiya yema dikambo di’alɔmbɛlɔ ayɛ hita. Onde vɔ kɛnɛmɔlaka woho wayashayɛ tshɛ lo Diolelo diaki Jehowa, lo osalelo wa lolango lande ndo lo okidiamelo wa lokombo lande? Kɛsɔ kahombama.
“Kotsha dɔkɔlɔkɔ diakayatshike”
12 Etena kakayabatizama, wɛ akalake Jehowa dia wɛ ayokamba la lɔsɛnɔ layɛ dia mbokambɛ ndo ayosala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia ndjela ɛlɛmbɛ ande. Koko batisimu ekɔ tsho etatelo. Lam’atete nshi, onto tshɛ la l’atei aso pombaka ntetemala ndjasɛdingola. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wambohama diɔtɔnganelo diasami la Jehowa ntatɛ lushi lakamabatizama? Onde lekɔ lo ntetemala mbokambɛ la otema ami tshɛ? (Kɔl. 3:23) Onde dimi nɔmbaka mbala la mbala? Onde dimi mbadiaka Bible lushi tshɛ? Onde dimi haletsha lo nsanganya ya l’etshumanelo? Onde dimi sambishaka mbala la mbala lo ndjela akoka ami? Kana onde dimi lamboshisha yema y’ohetoheto yaki la mi l’akambo asɔ?’ Ɔpɔstɔlɔ Petero akatɔhɛmɔla dia waale wekɔ dia sho ndjonga tosuwasuwa l’olimu wakambɛso Jehowa. Sho koka mbewɔ dikambo sɔ naka sho mbidja welo dia mpama lo mbetawɔ, ewo, ekikelo, ndo omamemelo le Nzambi.—Adia 2 Petero 1:5-8.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Ambola w’oma le ambadi
Ondaki 5:8 mendanaka l’ɔnɔmbɔdi wahɛnyɔla ose wola ndo wele bu la losembwe. Ɔnɔmbɔdi akɔ pombaka mbohɔka di’onto ɔmɔtshi lele la dihole diooleki kana lele la lowandji la laka lɛɛta mboleka ekɔ lo mbenda. Ndo mbeyaka monga k’anto amɔtshi wele l’ahole wa laadiko efula wekɔ. Lonyangu ko, lo mandji y’ana w’anto, mbeyaka monga ko ɛnɔmbɔdi ɛsɔ tshɛ bu la losembwe ndo anto k’anto wekɔ lo diɛnɛ l’ɔtɛ wahawalɔmbɔla dimɛna lo toho efula.
Koko, kaanga etena kɛnama dia elongamelo bu, sho koka nkondja esambelo lo mbeya dia Jehowa ekɔ ‘lo menda ɛlɔhɛ wa laadiko’ wele lo mandji y’ana w’anto. Sho koka nɔmba Nzambi ekimanyielo ndo mbokitshɛ wetsho aso. (Os. 55:22; Flpɛ. 4:6, 7) Sho mbeyaka dia “washo wa Jehowa watendaka lo nkɛtɛ dia mɛnya wolo ande lo wahɔ wa wanɛ wele etema awɔ tshɛ wekɔ le nde.”— 2 Ɛk. 16:9.
Ɔnkɔnɛ, Ondaki 5:8 toholaka woho wele andja wasɛnaso ndo ɔnɛ ayongaka nshi tshɛ onto ɔmɔtshi lele la lowandji loleki. Kɛnɛ koleki ohomba ele, divɛsa nɛ koka tokimanyiya dia mbeya ɔnɛ Jehowa mbele la lowandji loleki, eelo, Lowandji laaheme tshɛ. Nde ekɔ lo nɔmbɔla nshi nyɛ lo tshimbo y’Ɔnande Yeso Kristo, lele Nkumekanga ka Diolelo. Kanga-Wolo-Tshɛ ekɔ lo nsɛdingola diangɔ tshɛ, ekɔ la losembwe tshɛ lo tshɛ, ndo ngasɔ mbele Ɔnande.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 13-19
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 7-8
“Ntshɔ lo luudu l’otanda”
it-“Deuil” od. 8
Otanda
Etena k’otanda. Ondaki 3:1, 4 mbutaka ɔnɛ: Ekɔ “etena ka ndela la etena ka mbɔla; etena ka monga la lonyangu la etena ka mfumbɔfumbɔ.” Oko weso sho tshɛ anto wokovɔ, otema wa akanga wa lomba wekɔ “lo luudu l’otanda” koko aha lo luudu la fɛtɛ. (Ond 7:2, 4; ɛdika la Tok 14:13.) Diakɔ diele, kanga lomba kambaka la waaso wele la nde dia mɛnya kɛtshi ndo nsambana lo dihole dia mbohɛ dui dia mɛtɛ sɔ l’ɔtɛ w’ɔngɛnɔngɛnɔ. Dui sɔ mbokimanyiyaka dia mbohɔ ɔnɛ nyɔi mbowemalɛ ndo ntetemala monga la kanyi y’ɔlɔlɔ otsha le Otungi ande.
Kimanyiya anto akina dia ndɔshana l’ekiyanu
15 William lakavusha wadɛnde ambeta ɛnɔnyi ɛmɔtshi mbutaka ate: “Dimi ngɛnangɛnaka etena kakɔndɔla anto awui w’amɛna wendana la wadɛmi; dui sɔ shikikɛkami dia nde akalangemaka ndo akalɛmiyamaka. Osukɔ wa ngasɔ wekɔ tshondo y’ekimanyielo k’efula le mi. Ɛtɛkɛta awɔ sambakami nɛ dia lakalangaka wadɛmi efula ndo nde aki ohomba efula lo lɔsɛnɔ la mi.” Wadi aki odo lelɛwɔ Bianca mbutaka ate: “Dimi sambemaka etena kalɔmba anto akina kaamɛ la mi ndo kambadiɛwɔ divɛsa ɔtɔi kana ahende. Vɔ kimanyiyakami etena katɛkɛtawɔ lo dikambo dia omɛmi ndo etena kapokamɛwɔ naka lɔɔtɛkɛta lo dikambo diande.”
“Nyolele la wanɛ walela”
16 Alɔmbɛlɔ aso koka nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso wele l’ɔkɛyi. Sho kokaka nɔmbaka lo dikambo diawɔ kana nɔmbaka kaanga kaamɛ la wɔ. Kaanga mbakoka dui sɔ monga wolo nsala l’ɔtɛ wayaokayɛ dia wɛ koka ndela, alɔmbɛlɔ ayɛ w’oma k’ɛse otema koka monga esambelo ka wolo. Dalene mbohɔka ɔnɛ: “Tena dimɔtshi lam’akayaka akadiyɛso dia ndjosamba, lakawatɛka dia kana wayokoka nɔmba yema. Etena kakawatatɛka nɔmba, tena efula vɔ waki la yema y’okakatanu, koko tena tshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntatɛ, vɔ ndjɔlɔmbaka dimɛna ndo vɔ salaka dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema. Mbetawɔ kawɔ ka wolo, ngandji ndo woho wakawayakiyanyaka lo dikambo diami akakeketsha mbetawɔ kami efula.”
“Nyolele la wanɛ walela”
17 Bu dui dia wɔdu dia mbeya edja ka ngande kakoka onto l’onto monga l’ɔkɛyi. Etena kavusha onto lakinde ɔmɔtshi la ngandji, oma l’etatelo angɛnyi la ewotɔ ande ndjaka efula dia ndjowosamba. Koko l’ɔkɔngɔ wa vɔ nkalola dia tokamba elimu awɔ, wanɛ wele l’ɔkɛyi tetemalaka monga l’ohomba w’esambelo. Ɔnkɔnɛ tonge suke dia nkimanyiya. “Ɔngɛnyi wa mɛtɛ mbokanaka ngandji tena tshɛ, ndo ekɔ ɔnanyɔ lakokayɛ mendɛ le nde lo tena dia paa.” (Tok. 17:17) Sho pombaka nsamba wanɛ wele l’ɔkɛyi l’edja tshɛ kewɔ l’ohomba.—Adia 1 Tɛsalɔnika 3:7.
18 Ohɔ dia onto ɔmɔtshi koka mɛnama la ɔkɛyi la shashimoya l’etena kakɔna tshɛ. Dui sɔ koka monga l’ɔtɛ wa lushi la eotwelo, mishiki ɛmɔtshi, foto, elimu kana nsolo kɛmɔtshi, wondjo ɔmɔtshi, kana deko dia l’ɔnɔnyi. Etena kasala wadi kana omi lambovusha dui dimɔtshi ndamɛ mbala ka ntondo, ɛnyɛlɔ mbɔtɔ lo losanganya la woke kana lo Eohwelo, dui sɔ koka mbosha paa efula. Ɔnangɛso ɔmɔtshi mbutaka ate: “Lakalongamɛka dia lam’ayokoka datɛ dia lushi la diwala diami, layoka paa efula, ndo ɔsɔ komonga dui dia wɔdu. Koko anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wakakongɛ dia angɛnyi ami wa ma ma ndjaka lalemi diaha dimi ndjatshikalɛka.”
19 Tohɔ dia wanɛ wele l’ɔkɛyi wekɔ l’ohomba w’ekeketshelo aha tsho lo waaso wa laande. Junia mbutaka ate: “Mbala efula ekimanyielo ndo wembwelo w’anto lo waaso akina waha wa laande mongaka ohomba efula. Tena dia la shashimoya sɔ diekɔ ohomba efula ndo mbishaka esambelo k’efula.” Lo mɛtɛ, hatotokoka minya opoko kana ɔkɛyi awɔ tshɛ, koko sho koka nsamba wanɛ wele l’ɔkɛyi lo mbasalɛ akambo amɔtshi. (1 Jni. 3:18) Gaby mbutaka ate: “Lekɔ la lowando l’efula le Jehowa l’ɔtɛ wa dikumanyi dia ngandji diakakimanyiya l’edja tshɛ kakimi l’okakatanu. Vɔ wakakimanyiya mɛtɛ dia mboka dia anya wa ngandji wa Jehowa dingami.”
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
“Oma lo dikambo nɛ, anto tshɛ wayeya dia nyu nyekɔ ambeki ami”
18 Lo ntena dimɔtshi, sho mbeyaka mɛna ohomba wa ndjasukanya l’osekaso ombetawudi lakatosalɛ kɔlɔ. Koko, ntondotondo, ayonga dimɛna sho ndjaoka ambola wele oko: ‘Onde dimi mbeyaka kɛnɛ tshɛ kakatombe?’ (Tok. 18:13) ‘Onde dui sɔ mɛnyaka dia nde komonga la nkanyi yasalɛmi kɔlɔ?’ (Ond. 7:20) ‘Onde dimi talasalaka munga ka ngasɔ?’ (Ond. 7:21, 22) ‘Naka dimi nsawola l’onto akɔ dia dikambo diakɔ, onde dui sɔ diayonyomoleka nkonya akambo wolo?’ (Adia Tokedi 26:20.) Lam’awɔsaso etena ka nsɛdingola ambola asɔ, sho mbeyaka ndjokomɛ lo mbita dia ngandji kokaso ɔnangɛso koka totshutshuya dia mbohɛ munga kotosalende.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 20-26
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 9-10
Onga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ lo dikambo di’ehemba
‘Tatomalɛke Jehowa’ pondjo
20 Teye ele lo kiɔkɔ y’ekakatanu aso. Lande na kahombaso nsala dui sɔ? Nɛ dia lo tena dimɔtshi shoamɛ kokaka monga lo kiɔkɔ y’ekakatanu aso. Naka ngasɔ, kete sho pombaka mbetawɔ ekakatanu akɔ. (Ngal. 6:7) Tɛndjake Jehowa onongo w’ekakatanu ayɛ. Lande na kele keema dimɛna nsala dui dia ngasɔ? Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Mutuka ɔmɔtshi mbeyaka monga l’akoka wa ndawɔ lowango l’efula. Ko onde ɔnɛ lakasale mutuka ɔsɔ ayonga l’onongo naka shufɛlɛ ambotosala aksida l’ɔtɛ wakandalawe lowango l’efula lo dikɔtɛ dimɔtshi? Keema! Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa akatotonge la lotshungɔ la nsɔna kɛnɛ kalangaso. Koko nde akatosha ndo atɔndɔ watokimanyiya dia sho mbɔsaka tɛdikɔ t’amɛna. Ko laasɔ, lande na kahombaso mama Otungi aso onongo w’akambo wa kɔlɔ w’oma lo munga yaso hita?
21 Lo mɛtɛ, aha ekakatanu tshɛ wele la so mbaya oma lo munga yaso kana oma lo etsha aso wa kɔlɔ. Ekakatanu ɛmɔtshi ndjaka l’ɔtɛ wa ‘tena ndo awui wa shashimoya watokomɛ.’ (Und. 9:11) Ɔnkɔnɛ, tatohɛke pondjo ɔnɛ Satana Diabolo mbele onto la ntondo lele lo kiɔkɔ y’akambo wa kɔlɔ. (1 Jni. 5:19; Ɛny. 12:9) Nde mbele otunyi aso, koko aha Jehowa.—1 Pet. 5:8.
Jehowa mbɔsaka ekambi ande wele l’okitshakitsha la nɛmɔ 10 Okitshakitsha mbetɛka nto lɔsɛnɔ laso wɔdu. Lo mɛtɛ, ondo sho koka mɛna akambo wɛnama oko bu la losembwe. Sɔlɔmɔna, nkumekanga ka lomba akate ate: “Dimi lakɛnyi ekambi laadiko dia mfalasa, koko ewandji watakɛndakɛnda l’ekolo oko ekambi.” (Ond. 10:7) Aha nshi tshɛ mbatolongolaka wanɛ wele la akoka w’efula kɛnɛmɔ. Ndo lo tena dimɔtshi, wanɛ wele bu l’akoka w’efula nongolaka kɛnɛmɔ k’efula. Kaanga mbediɔ ngasɔ, Sɔlɔmɔna akeye dia ekɔ dui dia lomba le so dia mbɔsa akambo woho wewɔ ndo aha nyanga lo woho wasalema akambo lo lɔsɛnɔ. (Ond. 6:9) Naka tekɔ l’okitshakitsha, kete ayonga dui dia wɔdu dia sho mbɔsa lɔsɛnɔ woho welɔ, koko aha woho wafɔnyaso wahombalɔ monga.
Onde tɔkɛnyɔ takɛnyayɛ tekɔ amɛna?
AVƐSA efula wa lo Bible mɛnyaka dia Jehowa nangaka dia sho monga la lɔsɛnɔ ndo ngɛnangɛna la lɔ. Ɛnyɛlɔ, Osambu 104:14, 15 mbutaka dia Jehowa tondjaka “tumbatumba ne dia ehumba w’antu, dia vo ngonya mbu ya nde la kete; la wanu watongenyangenyaka etema awo, ndu iso ka ningialingia dundji diawo, la dia nde dia mbisha nyumu yawo wulu.” Lo mɛtɛ, Jehowa tondjaka etamba dia vɔ ntɔ elowa, tondja esɔ ndo wanu wa sho nnɔ. Koko wanu nto ‘ngɛnyangɛnyaka otema.’ Kânga mbele aha paka onto mbɔnwɛ wanu ko nde nsɛna, vɔ kokaka mbɔngɛnyangɛnya. (Und. 9:7; 10:19) Lo mɛtɛ, Jehowa kombolaka dia sho ngɛnangɛna ndo di’etema aso ndola la “ongenongeno.”—Etsha 14:16, 17.”
2 Koko sho kema l’ɔkɔkɔ wa ndjaɛndja onongo l’ɔtɛ wakatɔshi etena lo diaaso dimɔtshi dia menda “okone weli fudu ya l’ulungu” ndo “alembo wa l’usui” kana ndjasha l’awui amɔtshi watokeketsha ndo watosha ɔngɛnɔngɛnɔ. (Mat. 6:26, 28; Osam. 8:3, 4) Lɔsɛnɔ la dimɛna lekɔ “ushasha wa [Nzambi].” (Und. 3:12, 13) Naka sho mbɔsa etena kakɔkɔlaso demba oko etenyi ka woshasha ɔsɔ, kete dui sɔ diayototshutshuya dia nkamba la tɔ lo yoho yangɛnyangɛnya Ombishi awɔ.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-“Bavardage, Calomnie” od. 4, 8
Vate vate, emamatanya
Vate vate koka nkonya l’emamatanya, dui dia kɔlɔ efula le kanga emamatanya. Lomba lele l’ɛtɛkɛta wa lo Ondaki 10:12-14 mɛnamaka hwe etena kata avɛsa asɔ ɔnɛ: “Ɛlɔmɔ wa kanga enginya wekɔ elanyelo kande. Ɛtɛkɛta wa ntondo w’oma lo onyɔ ande wekɔ awui w’enginya, ndo ɛtɛkɛta w’ekomelo wekɔ awui wa kanga dadi wa kɔlɔ efula. Koko kanga enginya tetemalaka ntɛkɛta.”
Vate vate koka monga kɔlɔ efula (ndo yɔ koka nkonya l’emamatanya), emamatanya okongaka nshi tshɛ kɔlɔ, vɔ koka nyangiya kana nkonya l’ewanu. Oyadi lo yoho ya ngande yotamiwɔ, Nzambi petshaka emamatanya, nɛ dia l’atei w’awui wahetsha Nzambi mbele ndo onto la “totondjaka ewanu l’atei wa anango.” (Tok 6:16-19) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakadimɔma “omamanyishi” kana “ɔsɔngwɛdi” ekɔ diabolos. Tshɛkɛta shɔ kambemaka nto lo Bible lo dikambo dia Satana “Diabolo,” lele omamanyishi wa ntondo wa Nzambi. (Jni 8:44; Ɛny 12:9, 10; Eta 3:2-5) Oma lɛsɔ mbakatɔngɔ emamatanya.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 27–NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 2
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ONDAKI 11-12
Onga la yoonge ya dimɛna ndo ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ
g-F 3/15 13 od. 6-7
Lɔpɛpɛ la tshitshi ndo osase wa wonya—wekɔ “ekanga”
Esase wa wonya wekɔ okanga wadiaka mikrɔbɛ. Jurnalɛ mɔtshi (Journal of Hospital Infection) nembetshiyaka ɔnɛ: “Mikrɔbɛ efula wakonya onto dia mbɔsa hemɔ yaya oma lo lɔpɛpɛ wahokikɛ esase wa wonya.”
Ngande wakokayɛ nkondja wahɔ oma diangɔ sɔ? Ele lo ntomba l’andja dia mbɔsa lɔpɛpɛ la tshitshi ndo mbetsha yema y’etena l’osase wa wonya. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayokondja wahɔ.
Tɔshi woshasha wa Nzambi wa lɔsɛnɔ la nɛmɔ
6 Kaanga mbele Bible bu dibuku diendana la woho wa nkokɛ yoonge yaso kana kɛnɛ kahombaso ndɛ, tɔ totɛka awui efula wendana la kanyi ya Jehowa l’akambo asɔ. Ɛnyɛlɔ, tɔ tɔhɛmɔlaka lo kɛnɛ kendana lo “akambo wa kɔlɔ” wakoka nanya demba diaso. (Ond. 11:10) Bible mbutaka dia hatohombe ndjasha efula lo deshi kana l’ɔnwɛlɔ wa wanu, akambo asɔ koka ndanya yoonge yaso ndo vɔ kokaka tokonya lo nyɔi. (Tok. 23:20) Jehowa nongamɛka dia sho monga la ndjakimɛ etena kɔsaso yɛdikɔ ya kɛnɛ kalangaso ndɛ kana nnɔ ndo woho wahombaso nsala dui sɔ.—1 Kɔr. 6:12; 9:25.
7 Sho koka mbɔsa tɛdikɔ tɛnya dia tekɔ la lowando l’efula lo woshasha wa Nzambi wa lɔsɛnɔ ndo nkamba la dikoka diaso dia nkanyiya. (Os. 119:99, 100; adia Tokedi 2:11.) Ɛnyɛlɔ, sho mongaka la yambalo y’efula lo kɛnɛ kendana la mbo ya ndɛ. Naka sho nangaka ɛngɔ kɛmɔtshi ka ndɛ koko sho mbeyaka dia tɔ koka totatsha, kete ekanelo kaso k’ɔlɔlɔ kayotokimanyiya dia mbewɔ kilɛ. Sho mɛnyaka nto dia tekɔ l’ekanelo k’ɔlɔlɔ, etena kalalaso dimɛna, kasotshasotshaso demba mbala la mbala, kalamaso mbekelo yendana la pudipudi ka demba ndo ketɛso luudu laso pudipudi.
“Nyonge atshi w’ɔtɛkɛta”
2 Oko weso atɛmɔdi wa Jehowa, sho tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lande na? Tekɔ l’ɛkɔkɔ efula, koko ɔkɔkɔ woleki woke ele sho mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala ndo salaka la wolo dia nkamba la kɛnɛ kekaso.— Adia Jakɔba 1:22-25.
3 Sho kondjaka wahɔ lo toho efula etena ‘kongaso atshi w’ɔtɛkɛta.’ Yoho mɔtshi ele, etena kakambaso la kɛnɛ kekaso oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho ngɛnyangɛnyaka Jehowa. Ndo kɛsɔ toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ. (Ond. 12:13) Etena kakambaso la kɛnɛ kadiaso oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama, sho ndowanyaka lɔsɛnɔ l’ase nkumbo kaso ndo keketshaka diɔtɔnganelo diele lam’asaso l’asekaso ambetawudi. Ondo dui sɔ diambongaka mɛtɛ lo lɔsɛnɔ layɛ. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, sho mbewɔka ekakatanu wakomɛ wanɛ watona ndjela mboka ya Jehowa. Aha la taamu, sho mbetawɔka kɛnɛ kakate nkumekanga Davidɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde ntɛkɛta dia ɛlɛmbɛ, wadjango ndo dombwelo dia Jehowa lo osambo, nde akakomiya ate: “Ɔnɛ ladilama nongolaka difuto dia woke.”—Ps. 19:7-11.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-Inspiration od. 10
Sambiyama
Mɛnamaka hwe di’apami wakakambe Nzambi la wɔ dia mfunda Bible kosala dui sɔ oko waa rɔbo lo mfunda tsho kɛnɛ kakawawawoke. Sho mbadiaka lo dikambo dia dibuku di’Ɛnyɛlɔ diakafunde ɔpɔstɔlɔ Joani dia “Nzambi akafufe loowe” lo tshimbo ya ondjelo wakasha Joani “tolembetelo” ndo oma laasɔ, Joani “akasambisha ɔtɛkɛta wakakimɔ Nzambi ndo kɛnɛ kakate Yeso Kristo, eelo, akambo tshɛ wakandɛnyi.” (Ɛny 1:1, 2) “Lo wolo wa nyuma” Joani ‘akatanema lo lushi la Nkumadiɔndjɔ’ ndo nde akoke dui diata ɔnɛ: “Funda kɛnɛ kɛnayɛ lo wɔɔmbɔ.” (Ɛny 1:10, 11) Mɛnamaka dia Nzambi akatshikaka afundji wa Bible dia vɔ nkamba l’akoka awɔ w’ekanelo ka yimba dia nsɔna tɔtɛkɛta ndo ditelo dia mfunda waɛnɛlɔ wakandawashaka (Hab 2:2), l’etena kakɔ kaamɛ nde akendaka dimɛna ndo akawashaka ɛlɔmbwɛlɔ kahombama dia losango lakɔ monga aha tsho la mɛtɛ koko ndo lɔtɔnɛ la sangwelo dia Jehowa. (Tok 30:5, 6) Ɛtɛkɛta wele lo Ondaki 12:9, 10, mɛnyaka dia afundji wa Bible wakahombaka mbidja welo awɔ hita dia nsala eyangelo wa lotshimola, nɔnga tokanyi dimɛna, dia “ntana tɔtɛkɛta t’amɛna ndo dia mfunda tɔtɛkɛta t’eshika ta mɛtɛ.”—Ɛdika la Luk 1:1-4.