Tshapita 23
Olamake Lushi la Jehowa Tena Tshɛ lo Yimba Yayɛ
AHA la mbidja tamu, awui a ntondo wakayêye oma lo wekelo ayɛ wa Bible ele dia etshungwelo k’oma lo ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ la lo dikongɛ di’akambo wa nshi nyɛ kaya suke. Wɛ akayohotɔka dia sangwelo dia Nzambi di’endana la kɛtɛ k’otondo ele dia kietɛ Paradiso. Odiakanelo, ata, elando la nyɔi honga nto, ndo wakiso wa ngandji wakavu wayolɔ. Ande elongamelo kasha ekeketshelo lee! Osukanelo w’akambo akɔ shikikɛmaka oma lo djembetelo y’ɔnɛ: wôngelo wa Kristo wahɛnama oko Nkumekanga kôlɛ akatatɛ lo 1914 T.D. ndo dia, tatɛ oma l’etena kɛsɔ, tekɔ lo sɛna lo nshi y’ekomelo k’andja wa kɔlɔ ɔnɛ. Onde, ewo k’akambo asɔ kakatshikitanya lɔsɛnɔ layɛ oka? Onde, yoho yasɛnayɛ mɛnyaka ɔnɛ: mɛtɛ wɛ mbetawɔka dia “lushi la Jehowa” lamboleka sukana oka?
2 Afundelo ponolaka ɔnɛ: “lolonga” lakɛnyi djembetelo ya wôngelo wa Kristo layonyomɛna “Lushi la wuki la [Jehowa, NW],” lushi layondolomboya wanɛ tshɛ watsha akambo wa kɔlɔ. (Mat. 24:34; Zef. 1:14–2:3) Koko, Bible hashikikɛ tshondo ya lushi shikaa layoya Yeso Kristo lo lokombo laki Jehowa dia ndjolanya dikongɛ dia la kɛtɛ nɛ di’akambo waki satana. Yeso akate ate: “Nduku untu leya lushi kana ushidi ako, kuyanga andjelo wa l’ulungu, kuyanga Ona, paka Papa ndame.” (Mako 13:32) Dui sɔ diakɛnama ohomba efula. Lo woho akɔna? Lo woho w’ɔnɛ dui sɔ diakakimanyiya ɔkɛnɛmwɛlɔ wa kɛnɛ kaki l’etema w’anto. Mɛtɛ, wanɛ wahoke Jehowa ngandji, tokaloyaka “lushi” lande l’ɔkɔngɔ dia ndjasha l’elimu awɔ wa l’emunyi watowolangaka. Tete le, Jehowa têtawɔka oko ekambi ande, paka wanɛ watôlangaka l’otema ɔtɔi ndo wɛnya dui sɔ lo mbokambɛ l’etondo awɔ tshɛ aha la ndjakiyana dia lushi layohomba ndja ekomelo ka dikongɛ di’akambo wa kɔlɔ. Nzambi nde la Yeso y’Ɔn’ande hawetawɔ wanɛ wele djungudungu kana wele l’etema ehendehende.—Eny. 3:16; Osam. 37:4; 1 Joa. 5:3.
3 Yeso akewola wanɛ woka Jehowa ngandji ate: “Nyewo, nyendaki, ne dia nyu hanyeya lam’ayukuka etena kako.” (Mako 13:33-37) Nde akatokeketsha nto di’aha sho tshikɛ dishi, nɔshi kana “edinganu wa lumu” dihole dia vɔ toleka wolo ndo toshishɛ yambalo yaso polo ndo mbohɛ ɔnɛ wenya kema efula nto.—Luka 21:34-36; Mat. 24:37-42.
4 L’ɔkɔngɔ diko, ɔpɔstɔlɔ Petero akayoshaka wanɛ waki la mbetawɔ dako dia vɔ ‘kongɛ ndo namaka lo tomba tawɔ eyelo ka lushi la Jehowa, lushi layotshumbama olongo dja ndo layolangɔ diangɔ la dja ya wolo.’ Mɛtɛ, oko ambosukana lushi lakɔ, ndoko onto l’atei aso lahomba mbɔsa “lushi la [Jehowa, NW]” oko vui wui y’anyanya. Olongo wokengami la mandji yɛnama kâmɛ la tshunda di’anto dia ngala nɛ wekɔ suke la pɛnama oma le “ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu” yotongami oma le Nzambi, ndo “diango” tshɛ diele lo dikongɛ di’andja wa nshi nyɛ—lomba lawɔ la dipanda, akambo awɔ wa mindo ndo lɔsɛnɔ lawɔ loludi la posa k’okundji—wayotshumbama lo khuka k’elanyelo ka “lushi la [Jehowa, NW].” (2 Pet. 3:10-13) Omalɔkɔ, ekɔ ohomba wa sho mangemɛka, têya dia ofukutanu walɛndalɛnda lâdiko di’andja w’otondo ɔnɛ mbeyaka ntshâma ɛlɔ kana lui.—Mat. 24:44.
TODJE YAMBALO YASO L’AKAMBO WAKOTSHA DJEMBETELO
5 Djekoleko lo menda nshi yasɛnaso nyɛ, sho pombaka mbeya dimɛna efula, l’ɔm’ɔmɔ, tenyi dia djembetelo yatokimanyiya dia sho mbeya “nshi y’ekumelu,” kana “[ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ, NW].” Dia nembetshiya djembetelo yakɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ, sho pombaka nama dui nɛ lo yimba yaso: etena kakakadimola Yeso dimbola di’ambeki ande oko ofundamidiɔ lo Mateu 24:3, awui amɔtshi wakandate wakendanaka la ekomelo ka dikongɛ di’Ase Juda l’eleko ka ntondo, koko ekotshamelo ka woke kakahombe ndjoyala edja efula l’ɔkɔngɔ diko. Kɛnɛ kakandalembetshiya lo divɛsa 4 polo 22 kakakotshama yema tshitshɛ l’asa ɔnɔnyi 33 la 70 T.D. Koko, pɔlɔfɛsi kakɔ kayokotshama tshɛtshɛ lo nshi yaso nyɛ ndo tɔ mɛnyaka dia etena kakatatɛ l’ɔnɔnyi 1914 T.D. kele etena kakatatɛ mɛnama “[wôngelo, NW]” wa Kristo ndo kakatatɛ “[ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ, NW].” (Ndo Mako 13:5-20 la Luka 21:8-24) Mateu 24:23-28 ekɔ lo kɔndɔla kɛnɛ kakahombe salema tatɛ l’ɔnɔnyi 70 T.D. polo ndo l’etena ka wôngelo waki Kristo.—Mako 13:21-23.
6 Sho tshɛ, onto l’onto pombaka monga suke suke dia sɛdingolaka woho wakotshama “djimbitelu” aha la tshimbatshimba lo ndjela awui weta nshi nyɛ. Naka sho mbeya woho wɔtɔnganɛ awui akɔ la pɔlɔfɛsi ya lo Bible, kete ‘hatohɛki’ lushi la Jehowa. Dui sɔ diayotokimanyiya nto dia sho monga la eshikikelo k’efula etena kayotewolaka anto akina lo dikambo di’ɔnɛ: “lushi l’esombweyo ka [Nzambi, NW] asu” lambokoka. (Is. 61:1, 2) Aha la mbohɛ eweso ɛsɔ, tovusole akambo amɔtshi w’endana la “djimbitelu” wɛnyami lanɛ l’ɛse.
Lo woho akɔna a diambo wakatɛnyi ‘wodja alɔshanya la wodja okina ndo diolelo la diolelo dikina’ oma ko 1914 T.D. lo ndjela kɛnɛ kakatama edja la ntondo na? Kakɔna kêke katomba lo ngɔndɔ yetshi nyɛ kɛnya ekotshatshamelo ka pɔlɔfɛsi kɛsɔ na?
Polo ndo lo yɛdikɔ yakɔna yambɔhɛtahɛta ndjala ya kasha kânga mbambohama bewo di’akanga wa diewo l’eleko ka 20 kɛnɛ na?
Onde mɛtɛ adidimu wa kɛtɛ wamboleka salema lo dihole la dihole oma ko 1914 T.D. oka?
Hemɔ kakɔna ka wolo kakadiake anto efula lo 1918 oleki Ta dia Ntondo di’andja w’otondo na? Kânga mbambohama diewo di’akambo w’enganga, hemɔ yakɔna ya lɔnyɔi yambodiangana l’ahole efula na?
Kakɔna kaketawoya ɔnɛ: awui wɔkɔndwami lo 2 Timote 3:1-5 kema awui wokôngaka lo lɔsɛnɔ nshi tshɛ koko, awui akɔ wamboleka fulanɛ heyama lo yɛdikɔ yataleke sukana ekomelo ka nshi y’ekomelo na?
OKAKITWANELO W’ANTO
7 Akambo akina w’ohomba efula wakasanganya Yeso kâmɛ l’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ wekekɔ. Dimɔtshi dia l’atei w’akambo akɔ ko: okakitwanelo wa l’asa “ana wa diulelu” la “ana wa kanga kolo.” Yeso akatɛkɛta dia dikambo sɔ lo wɛla ande ɔmɔtshi w’endana la ekambɔ k’eponga, lɛnɛ akayonɛka otunyi kangâka. “Epunga” wa lo wɛla ande wekɔ didjidji di’akitami, Akristo wa mɛtɛ. “Kangaka” kɛdikɛdi Akristo wa kashi. L’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ, “kangaka” mbuta ate—wanɛ wasɛma ɔnɛ Akristo mbewɔ koko wayaɛnya vɔamɛ ɔnɛ: “ana wa kanga kolo” mbewɔ dikambo dia vɔ mamemaka andja walɔmbwama oma le Diabolo oko owandji awɔ—wambokakitwana la “ana wa diulelu [diaki Nzambi]” ndo wambômbama dia nanyema. (Mat. 13:36-43) Onde dui sɔ diasalemakɔ lo nshi nyɛ oka?
8 Mɛtɛ, l’ɔkɔngɔ wa Ta dia Ntondo di’andja w’otondo, okakitwanelo wa woke w’anto tshɛ wayasɛma ɔnɛ Akristo mbewɔ wakasalema l’elui ehende: (1) Ewandji wa tɛmwɛlɔ wa l’atei a Lokristokristo kâmɛ l’ambetawudi awɔ, wanɛ wakasukɛ la Société des Nations (ɛlɔ kɛnɛ Organisation des Nations unies) ndo vɔ wekɔ lo ndjaɛnya oko amamedi wa mamba wa lohanga mbuta ate (nationalistes). (2) Akitami, Akristo wa mɛtɛ, djui ya tshitshɛ l’etena kakɔ ka l’ɔkɔngɔ wa ta, wanɛ wakasukɛ Diolelo diaki Mɛsiya wa Nzambi l’etondo awɔ tshɛ. Lam’akawasukɛka mandji ya l’andja ɔnɛ oko yɔ mbayela wɔladi la lutui ki, olui wa ntondo ndjaɛnyaka ɔnɛ vɔ kema Akristo wa mɛtɛ. (Joa. 17:16) Lo wedi okina, ekambi waki Jehowa wakahotɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ ɔnɛ la Société des Nations mbele “[ɛngɔ, NW] ka wononyi [k’ela elanyelo, NW]” ka lo nshi yaso nyɛ katɛkɛtama lo Mateu 24:15. Vɔ wakayaɛnya dia vɔ mbele “ana wa diulelu [diaki Nzambi],” lo mbɔsa ɔkɛndɛ w’esambishelo ka “lukumu l’ololo la diulelu . . . lu kete tshe.” (Mat. 24:14) Etombelo akɔna wakatombe oma lo dikambo sɔ na?
9 L’ɔkɔngɔ diko, oko wakadite Yeso, nde akatatɛ olimu a woke wa sambisha anto wa lo wedja tshɛ. (Mako 13:10) Olimu ɔsɔ walɔmbɔla Kristo oma ko kiti kande ka diolelo ka l’olongo wekɔ lo kambema polo ndo ɛlɔ kɛnɛ ndo olimu akɔ kêndaka. Efula k’anto wɔnyɔla Diolelo diaki Nzambi kâmɛ la “ana” ande wokitami nyuma wayotshɔ “[l’elanyelo ka pondjo, NW],” mbuta ate lo nyɔi. Koko, Nkumadiɔndjɔ ayelɛ anto akina dia vɔ kita kɛtɛ kayɔlɔmbwama oma le Diolelo diande dia vɔ monga la lɔsɛnɔ la pondjo lɔkɔ. Anto asɔ wamboyasanganya l’akitami ndo “ana wa diulelu” kânga mbadiɛnɛ ana akɔ l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo. (Mat. 25:31-46) Vɔ wekɔ lo mbâkimanyiya la kɔlamelo tshɛ dia sambisha losango la Diolelo l’ohomba efula. Ɛlɔ kɛnɛ, olui a woke wa miliyɔ y’anto washakɔ lonya l’olimu akɔ. Losango la Diolelo lambôkɛma kakianɛ polo ndo lo tokoma ta kɛtɛ. Akambo asɔ alembetshiyawɔ na? Vɔ nembetshiyaka ɔnɛ taya kasuke l’ekomelo ka “nshi y’ekumelu” ndo ɔnɛ: “lushi la [Jehowa, NW]” laya kâsuke.
KAKƆNA KELE LA NTONDO NA?
10 Onde pɔlɔfɛsi mɔtshi yahomba kotshama yêkekɔ la ntondo ka lushi la woke ndo la wɔma laki Jehowa tatɛ oka? Eelo! Okakitwanelo w’anto wasalema lo dikambo dia Diolelo watashile. Dinela dia woke di’ambeki w’eyoyo diekɔ lo salema ɛlɔ kɛnɛ lo wedja ɛmɔtshi, lɛnɛ akayala ɔhɛnyɔhɛnyɔ a wolo. Kânga lɛnɛ atona anto lokumu l’ɔlɔlɔ, tekɔ lo mɛnya dia sho sukɛka losembwe la kɛtshi kaki Jehowa lam’adjaso tshete l’olimu w’esambishelo. Ande etete kahombaso mbidja lee! Yeso akatolake ate: “ekumelu kayuya” l’ɔkɔngɔ w’olimu ɔsɔ salema.—Mat. 24:14.
11 Pɔlɔfɛsi kekina ka lo Bible k’ohomba efula tɔ kɛnɛ: “Lam’ata antu vati: Eko ki la lutui tshitshi, ku elanyelu ka shashimuya kayuya le wo, uku atuyakaka lono le umuntu leli la diemi; vo hawuhanda nduku yema.” (1 Tes. 5:2, 3) Nshi yayaye yayototɛ woho akɔna wayodja anto ombeka ɔnɛ: “ki la lutui tshitshi” lekɔ. Koko, dui sɔ hadiolembetshiya ɔnɛ: embuledi wa l’andja ɔnɛ wayoshidiya ekakatanu w’anto. Wanɛ ‘wohɔ lushi la Jehowa’ hawokesama oma lo embeka wa ngasɔ. Mɛtɛ, vɔ mbeyaka ɔnɛ: “elanyelu ka shashimuya” kayoya esadi eto l’ɔkɔngɔ a vɔ mbidja ombeka ɔsɔ.
12 La ntondo, oko wɛnya Afundelo, embuledi wa pɔlitikɛ wa l’andja w’otondo wayokadimwɛ Babilɔna ka Woke, etshumanelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo dia kilanya oshiki. (Eny. 17:15, 16) Mɛtɛ, ɛlɔ kɛnɛ, yema ya lohetsho lambotatɛ mɛnama otsha le ɛtɛmwɛlɔ, djekoleko otsha le ɛtɛmwɛlɔ wa l’atei a Lokristokristo. Mandji yamboshilaka la mbɔsa pɔlitikɛ yatona akambo w’ɛtɛmwɛlɔ yaya la shɛngiya ya wolo l’atei wa Wedja Wosangani kana Nations unies, ndo kânga l’atei wa wedja wayasha l’ɛtɛmwɛlɔ w’ashidi, efula k’anto wambotakɔ ɔtɛmwɛlɔ a watshɛwɔ. Kakɔna kalanga nembetshiya akambo asɔ tshɛ na? Vɔ nembetshiyaka di’elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi tshɛ kaya suke. L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, etena kayoyokadimɔ wedja la hiadi ya wolo dia sɔkisha wanɛ wasukɛ lowandji laki Jehowa la l’andja w’otondo, etena kakɔ mbayoya nkɛlɛ ka wolo ka Nzambi oya le mandji ya pɔlɔtikɛ kâmɛ la wanɛ wâsukɛ dia mbashila oshiki. Ekomelo ko Satana kâmɛ l’ɛdiɛngɛ ande wayokadjema lo difuku di’aha l’ekomelo, hawotoyala kânga la shɛngiya nto lâdiko di’anto tshɛ. Ɔsɔ mɛtɛ mbayonga “lushi la [Jehowa, NW],” lushi layotombwama lokombo lande.—Ezek. 38:18, 22, 23; Eny. 19:11–20:3.
13 Lushi lɔsɔ layoya l’etena kalɔ lo ndjela ekongelo kaki Nzambi. Halôtshimbatshimba. (Hab. 2:3) Ohɔ dia elanyelo ka Jerusalɛma l’ɔnɔnyi 70 T.D. kakaye etena kaki Ase Juda kômbidjaka yimba ndo kakawakanaka ɔnɛ vɔ kema lo wâle. Kayotota lo dikambo dia Babilɔna k’edjedja na? Vɔ waki osomba a wolo, wakayaɛkɛka otema vɔamɛ ndo wakadingama la mpele dia weke efula. Koko, osomba akɔ wakanyukɔ l’otsho ɔtɔi oto. Woho akɔ wâmɛ mbayoya “elanyelu ka shashimuya” lâdiko dia dikongɛ nɛ di’akambo wa kɔlɔ. Etena kayoya elanyelo kakɔ, tosale woho wa sho tanema l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ a mɛtɛ, ‘tôhɔ’ lushi la Jehowa.
[Wembola]
1. (a) Lam’akayeye mbala ka ntondo ɔnɛ etshungwelo k’oma l’ekiyanu tshɛ wa lo dikongɛ di’edjedja nɛ kaya suke, kakɔna kakâtshe? (b) Wembola akɔna w’endana la dui sɔ wahombaso mbidja lomba l’ɔlɔlɔ tshɛ?
2. (a) Etena kakɔna kayoya “lushi la [Jehowa, NW]”? (b) Lande na kakasale Jehowa ɔlɔlɔ di’aha têwoya “lushi lako kana unya”?
3. Kakɔna kakate Yeso dia sho mambalɛka dia dikambo diakɔ sɔ na?
4. Oko wakadilembetshiya Petero, etombelo akɔna wayela “lushi la [Jehowa, NW]” na?
5. (a) Lo yɛdikɔ yakɔna y’endana okadimwelo waki Yeso lo dimbola diofundami lo Mateu 24:3 l’ekomelo ka dikongɛ di’Ase Juda na? (b) Tenyi diakɔna di’okadimwelo ande dialembetshiya akambo wakatatɛ la tshâma oma ko 1914 T.D.?
6. (a) Lande na kahombaso mendaka ekotshamelo ka “djimbitelu” lo ndjela akambo watshama nshi nyɛ na? (b) Kadimola lo wembola wele l’ekomelo k’odingɔ ɔnɛ dia mɛnya woho akɔna watakotshama “djimbitelu” oma ko 1914.
7. (a) Dikambo dikina diakɔna diakalembetshiyama lo Mateu 13:36-43 diakasanganya Yeso l’ekomelo ka dikongɛ di’akambo na? (b) Wɛla ɔsɔ alembetshiyawɔ na?
8. (a) L’ɔkɔngɔ wa Ta dia Ntondo di’andja w’otondo, okakitwanelo akɔna a woke wakatshama l’atei a wanɛ wayata ɔnɛ Akristo mbewɔ na? (b) Woho akɔna wakalembetshiya Akristo a mɛtɛ w’akitami ɔnɛ: mɛtɛ vɔ waki “ana wa diulelu” na?
9. (a) Naa olimu a woke w’esambishelo wakasalema na? (b) Kakɔna kalembetshiya ekotshamelo ka pɔlɔfɛsi shɔ na?
10. Onde olimu okina w’esambishelo wa sala wêkekɔ la ntondo ka “lushi la [Jehowa]” ndja oka?
11. (a) Oko wɛnyamidiɔ lo 1 Tesalonika 5:2, 3, dikambo diakɔna dia woke diahomba tshâma na? (b) Olembetshiyelo akɔna wayonga la dui sɔ le so na?
12. Akambo akɔna wayoyelana l’ombeka wa “ki la lutui tshitshi,” esadi eto ndo woho akɔna wayahɔna akambo akɔ na?
13. Lande na kayotonga la munga lo kana ɔnɛ lushi la Jehowa lêke etale na?
OVUSWELO A LƆKƐTSHANYA
● Lande na kele ekɔ ohomba dia sho ‘namaka lushi la Jehowa lo yimba’ yaso na? Woho akɔna akokaso ntsha dikambo sɔ na?
● Okakitwanelo w’anto wasalema nshi nyɛ, lo na atendawɔ na?
● Kakɔna kahomba salema la ntondo ka lushi la Jehowa tatɛ na? Lâsɔ, sho pombaka ndjasha l’olimu akɔna na?