‘Enda! Dimi Leetɛ Diangɔ Tshɛ Eyoyo’
1-4. (a) Ɛlɔlɔ akɔna, wele l’asango wa lo lohoso la biukubuku nyɛ walangayɛ monga lawɔ na? (b) Naa ɛtshɔkɔ wakɛ̂nyawɔ lanɛ na? (c) Naa avɛsa amɔtshi wa lo Bible wasukɛ elongamelo kɛsɔ?
OHENDA ɔngɛnɔngɛnɔ wele l’anto wa lo lohoso la biukubuku nyɛ. Onde wɛ nangaka monga ɔmɔ la l’atei awɔ? Wɛ ayokadimola wate: ‘Eelo.’ Nɛ dia anto akɔ wekɔ la lotui tshitshi ndo la diokanelo diakombola anto tshɛ. Anto wa weoho tshɛ wa nkoho y’alemba—oyadi odima, wɛma, kana ɛnɔ̂ndɔ—wambɔsɔhana paka oko nkumbo ɔtɔi. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wele lawɔ! Ande kâmɛ kewɔ latɔ lee! Mɛtɛ, anto anɛ waya kema la wɔma wa bɔmbɛ nukliyɛrɛ kana wa dengalenga. Ndɛkɛ y’ata hayeteta lo loowa dia fukutanya ki ka l’ekambɔ ka dimɛna kɛnɛ. Asɔlayi, mituka w’ata, kana ekoma waya bu. Ndoko ohomba w’apulushi dia mbidja ki. Ata la diakanelo aya bu nto. Wola wa mvudu waya bu, nɛ dia onto tshɛ ayonga la luudu lande hita.
2 Ohenda ana ango! Tɔkɛnyɔ tawɔ ndjaka nd’ɔlɔ menda. Ande wa nyama ya kɛnya la wɔ lee! Ndoko ohomba wa tokengete ta mbolo l’ekambɔ kɛnɛ, nɛ dia ki kaya lam’asa wa nyama l’anto ndo l’asayɔ ywamɛ. Koyanga tambwɛ la ɔn’ɔkɔkɔ waya angɛnyi. Enda tofudu t’amɛna tongo woho wa fumbɔfumbɔtɔ, ndo oholonga tohonge tatɔ ta ngɛngu sanganya la ntɔla t’ana wakɛnda lam’ewɔ lo mbɔsa hiɛlɛlɛ. Ndoko wa nsasa? Nsasa yaya kema nɛ dia ema tshɛ kele l’ekambɔ kɛnɛ kekɔ la lotshungɔ ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ohɔnɔna opumu w’alɛmbɔlɛmbɔ ango, oholonga ahela w’ashi, olonga yanyi woho wakayawale ɔlɛmba ngasɔ. Oholonganɛ elowa wele lo saka diko, ekɔ mbo y’oleki ɛlɔlɔ yakoka nkɛtɛ tondja, mbo y’oleki ɛlɔlɔ tshɛ, yakoka mɛnama lo asho ndo yakoka onto ngɛnangɛna la yɔ yekɔ l’ekambɔ ka dimɛna kɛnɛ.
3 Onto ɔmɔtshi ate: ‘Ohotokemala yema, lend’ele esombe w’anto na? Onde ndo vɔ lawɔ mbahomba monga l’atei w’anto wangɛnangɛna anɛ?’ Mɛtɛ, esombe wekɔ l’atei awɔ, koko, wambokalola ɛlɔngɔlɔngɔ nto. Lo ekambɔ kɛnɛ ndoko onto lavɔ la lotshundu l’osombe. Tomangase wôlaka ko komaka epalanga aha la vɔ tshunda esombe nto. Onto tshɛ la l’atei wa miliyɔ y’anto wasɛna l’ekambɔ kɛnɛ, ekɔ la demba dia dimɛna oko akinde lo nshi yande y’ɔlɔngɔlɔngɔ oyadi ɛnɔnyi 20 kana 200 mbaya lande. Onde miliyɔ y’anto mbatanyu? Eelo, nɛ dia ekambɔ kɛnɛ kekɔ lo takokanɛ lo nkɛtɛ k’otondo tshɛ. Nkɛtɛ kayolola la lɔsɛnɔ, lotui tshitshi ndo kayonga dimɛna lo tokoma tatɔ tshɛ, mimɔ oma lo ngelo ka Fuji-Yama polo ndo lo Andes, kakitɔ oma la Hong Kong polo ndo lo Ndjale ka Mediteraniya. Nɛ dia nkɛtɛ k’otondo kayokadimɔ paradiso. Paradiso kakashishɔ kayokalola ndo kokanɛ lo nkɛtɛ k’otondo.
4 Wate ‘Haletawɔ’? Ntondotondo totendji tolembetelo ta kɛnɛ kataso kɛsɔ. Wɛ la nkumbo kayɛ kokaka pandɔ oma lo elanyelo ka dikongɛ di’akambo nɛ ndo mbɔtɔ lo Paradiso kosangemi lo lohoso la biukubuku yaso nyɛ.a
Dibuku Dialembetshiya Akambo wa lo Paradiso
5. (a) Naa dibuku dialembetshiya akambo asɔ na? (b) Woho akɔna wediɔ dibuku dioshika?
5 Akambo w’ɛlɔlɔ anɛ tshɛ wa diambo ndo eshikikêlo kawɔ nembetshiyama lo dibuku dimɔtshi, diɔ ndeka abuku tshɛ wambofundama. Lokombo ladiɔ ko: Bible. Dibuku di’oleki edja tshɛ, nɛ dia ambeta oko ɛnɔnyi 3 500 oma lanɛ akafundama tenyi diatɔ dimɔtshi. Ladiko dia lâsɔ, diɔ mboleki tɛkɛta akambo w’ehomba ndo mbasha alako wasungana ndo w’ɔtɔnganɛ la lɔsɛnɔ la nshi nyɛ. Pɔlɔfɛsi yatɔ mbishaka elongamelo k’oshika lo dikambo dia nshi yayaye. Bible ekɔ dibuku diamboleka kokanɛ ndo Bible y’etondo kana tenyi yambokahanyema ndekana 2 000 000 000 lo yɛdikɔ y’ɛtɛkɛta 1 810.
6. Lo woho akɔna wotshikitanyi Bible l’efundelo ekina wɔsawɔ oko ekila na?
6 Ndoko kânga dibuku ɔtɔi di’ekila diambokahanyema l’andja w’otondo ɔsɔku, ndo abuku akina efula wakayofundama edja l’ɔkɔngɔ wa Bible. Dibuku dia wa mizilima dietawɔ Koran diaya oko l’ɛnɔnyi 1 400. Buddha la Confucius wakasɛnaka aya oko ɛnɔnyi 2 500 ndo tatɛ oma l’etena kɛsɔ mbakafundama awui wakawate. Atalekana ɛnɔnyi 1 200 oma lanɛ akafundama Afundelo wa wa Shinto lo woho awaɛnaso nshi nyɛ. Dibuku dia Mormon diekɔ paka l’ɛnɔnyi 160. Lo abuku w’ekila asɔ tshɛ ndoko ɔtɔi wakoka mbisha ɔlɔndji w’ɔkɔndɔ w’anto shikaa oma ka ɛnɔnyi 6 000, oko wakɔndɔla Bible. Dia sho shihodia ɔtɛmwɛlɔ w’etatelo sho pombaka menda lo Bible. Tɔ kele tshɔi yakɔ ya dibuku yele la losango l’endana l’anto tshɛ.
7. Kakɔna kakate anto wakana lomba lo dikambo dia Bible na?
7 Anto wakana lomba w’oma lo wedja tshɛ la weoho wa nsɛnɔ tshɛ wakândola lomba ndo dimɛna dia losango lele lo Bible. Nomb’ewo Isaac Newton ɔnɛ lakashola ɔlɛmbɛ w’endana la okotwanelo akate ate: “Ndoko akambo wa bewo wɛnya awui w’eshika oko wɛnya Bible.” Patrick Henry, ɔlɔmbɔdi w’Ose Amɛrika wakanyanyema efula oma l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Ombisha lotshungɔ kana nyɔi,” akate nto ate: “Bible ndeka abuku tshɛ wambofundama nɛmɔ.” Koyanga Mohandas K. Gandhi kanga lomba la mamba la l’ɔtɛmwɛlɔ wa Hindu akatela ɔlɔhɛ wahɔnyi la nkum’ekanga ka la Grande-Bretagne, ɔnɛ laki la Inde ate: “Lam’ayokotsha wodja ayɛ la wakimi wetshelo wakasha Kristo lo Dako nɛ dia lo Dikona, kete tayokandola ekakatanu aha wa lo wedja aso eto koko ndo wa l’andja w’otondo.” Gandhi akatɛkɛtaka dia dibuku dia lo Bible dia Mateu tshapita 5 polo 7. Ohadia totshapita tongo kele ênde naka losango la wolo lele lɔkɔ halokondji polo ndo l’evɔ.
Bible—Dibuku di’oma l’Ehotwelo ka Onya
8, 9. (a) Lande na kele ekɔ kɔlɔ mbeta Bible ɔnɛ dibuku di’Ase Mputu? (b) Ngande wakafundama Bible ndo l’edja k’etena kakɔna? (c) Lande na kakokaso mbelɛ Bible ɔnɛ bibliɔtɛkɛ? (d) Anto angana wakafunde Bible na? (e) Kakɔna kakate afundji amɔtshi lo kɛnɛ k’endana la Kiɔkɔ ya Bible?
8 Bible kema dibuku di’Ase Mputu oko wafɔnya anto efula, ndo diɔ hadiotombola yoho ya lɔsɛnɔ la lɛkɔ. Suke la Bible k’otondo kakafundama lo wedja wa l’Ehotwelo ka Onya. Anto wakakifunde wekɔ ase lɛkɛ lakɔ lɔsɔ. Ɛnɔnyi kinunu la ntondo ka Buddha, lo 1513 N.T.D., Mɔsɛ ɔnɛ lakasɛnaka lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka Onya, akasambiyama oma le Nzambi dia funda dibuku dia ntondo dia lo Bible dietawɔ ɔnɛ Etatelu. Oma k’etatelo katɔ polo ndo lo Enyelo, dibuku di’ekomelo dia Bible ekɔ lo ndjela ɔtɛ wa dui wâmɛ wasungana. Bible kakashile fundama lo 98 T.D., yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 600 l’ɔkɔngɔ wa Buddha. Onde wɛ akeyaka ɔnɛ Bible ekɔ l’abuku 66 wotshikitanyi? Ɔsɔku, Bible twamɛ kekɔ tshondo ya bibliɔtɛkɛ!
9 Ɔnkɔnɛ, l’edja k’olekanyi ɛnɔnyi 1 600 tatɛ oma lo nshi ya Mɔsɛ, anto 40 wakafunde ɔkɔndɔ wa lo Bible wele la diɔtɔnganelo. Vɔ wakɛnya hwe di’ɔnɛ afundelo awɔ wakasambiyama oma lo wolo woleki wɔnɛ w’onto okovɔ. Paulo, ɔpɔstɔlɔ w’Okristo akafunde ate: “Efundelu tshe [wakasambiyama oma le Nzambi ndo wekɔ, NW] ololo mbetsha antu, la mbalaka, la mbaewula, la mbaekiya lu akambu w’ololo.” (2 Timote 3:16) Ndo ɔpɔstɔlɔ Petero akalembetshiya ate: “Diui di’efundelu hadiukadimwama le untu l’untu. Ne dia nduku diui di’amvutshi diakayi uma lu lulangu la antu, keli antu wakati diui uma le [Nzambi, NW], wakasukuyama uma le [nyuma k’ekila, NW].”—2 Petero 1:20, 21; 2 Samuele 23:2; Luka 1:70.
10. (a) Woho akɔna wakakome Bible le so? (b) Bonde kakokaso mbetawɔ ɔnɛ tekɔ l’afundelo wa lo Bible w’oma k’etatelo?
10 Dikambo di’oleki diambo nto, ele woho wamboyokoma Bible le so ɛlɔ kɛnɛ. Nunu di’ɛnɔnyi, polo ndo lanɛ wakawatondja tândjo t’ofundelo w’ekanda ambeta yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 500, wakasangolaka Bible paka l’anya. Ndoko dibuku ɔtɔi dia lo nshi y’edjedja diakasangɔma mbala efula la kɔlamelo tshɛ oko Bible. Bible akasangɔma mbala ko mbala la yambalo tshɛ. Asangudi wakatshe paka yema ya tɔkɔmɔkɔmɔ, ko oma lo wɛdikelo wa wa kɔpi, wakayokondjaka Afundelo w’eshika wakasambiyama oma le Nzambi. Yɔnɛ Frederic Kenyon, ɔnɛnɛ ɔmɔtshi w’enda akambo w’abuku wa Bible wakafundama l’anya akate ate: “Ɛkɔkɔ wa komelo wa mbidja tâmu wamboshila lo dikambo dia mɛtɛ k’Afundelo wele laso nshi nyɛ.” Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ la yɛdikɔ ya Bible 16 000 yakafundama l’anya kana tenyi diatɔ, mɔtshi tatɛ oma l’eleko kahende la ntondo ka Kristo. Ladiko dia lâsɔ, ekadimwelo w’eshika wakakadimwama oma lo Hɛbɛru, Arameyɛ, ndo oma lo Grɛkɛ, ɛtɛkɛta wakamɛ fundama Bible otsha l’ɛtɛkɛta suke la tshɛ wa la nkɛtɛ.
11. Diangɔ diakɔna diakashɔma nshi nyɛ diashikikɛ ɛkɔndɔ wa lo Bible na?
11 Dia pemba mɔnyɔla Bible, anto amɔtshi wakate vate: tɔ hate awui a mɛtɛ. Koko, l’ɛnɔnyi ɛnɛ wetshi, anyangi wa diangɔ di’ashidi wakafundola l’atɔngɔ w’esomba wa lo Bible ko wakatane efundelo la tolembetelo tokina tɛnya ɔnɛ nkombo ya ngelo la anto watama koyanga l’ɛkɔndɔ w’edjedja wa lo Bible wakikɔ mɛtɛ. Vɔ wakashola tolembetelo tokina ta mvula k’elola, dikambo diata Bible ɔnɛ diakasalema lo nshi ya Noa ambeta ɛnɔnyi ndekana 4 000. Lo dikambo sɔ, Mikasa ɔna nkumekanga, onyangi wa diangɔ di’ashidi weyama efula akate ate: “Onde Mvula k’Elola kakalɔ oka? . . . Akambo w’eshika mɛnyaka ɔnɛ lo mɛtɛ mvula k’elola kakalɔ.”b
Nzambi ka lo Bible
12. (a) Kakɔna kata asɔkanyi amɔtshi lo dikambo dia Nzambi? (b) Lande na kele Bible mbɔsaka Nzambi oko Ombutshi? (c) Lo ndjela Bible, Nzambi lokombo lande na?
12 Oko wasɔka anto amɔtshi Bible, akina mɔnyɔlaka lokanyi l’ɔnɛ Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ ekɔ. (2 Petero 3:3-7) Vɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Ngande wayometawɔ Nzambi, lam’ele handokoke mbɛ̂na? Onde ekɔ djembetelo mɔtshi yɛnya ɔnɛ Otungi ɔmɔtshi wahɛnama, laheme anto ekɔ mɛtɛ? Shi Nzambi ekɔ lo diangɔ tshɛ?’ Akina mbutaka ɔnɛ: ‘Oyadi Nzambi kana Buddha, ndoko leekɔ.’ Koko, oko wɛnya Bible ɔnɛ sho tshɛ, onto l’onto akakondja lɔsɛnɔ oma le she lakawote lanɛ la nkɛtɛ, ɔnkɔnɛ watshɛso wa ntondo wakalongola lɔsɛnɔ oma le Sheso lele l’olongo, kana Otungi aso, lokombo lande hita ko: Jehowa.—Esambu 83:18; 100:3; Isaya 12:2; 26:4.
13. Lo weoho akɔna ehende wakayaeyanya Jehowa le anto?
13 Jehowa ndamɛ akayaeyanya le anto lo weoho ehende wa diambo. Woho woleki ele oma lo tshimbo ya Bible, tɔ keyanya mɛtɛ la asangwelo ande wa pondjo. (Joani 17:17; 1 Petero 1:24, 25) Woho okina ele oma lo tshimbo ya etongelo kande. Oma lo sɛdingola diangɔ dia mamba diadingi, anto efula wakakome lo mbuta ɔnɛ Nzambi Otungi pombaka monga, ɔnɛ lele lonto lande la woke mɛnamaka oma l’elimu ande.—Enyelo 15:3, 4.
14. Kakɔna katetsha Bible lo dikambo diaki Jehowa?
14 Jehowa Nzambi kele Kiɔkɔ ya Bible. Nde ekɔ Nyuma ka Woke kele oma ko mɔmbɔkɔmbɔla. (Joani 4:24; Osambu 90:1, 2) Lokombo lande ‘Jehowa,’ kotolaka yambalo lo sangwelo diande otsha le ditongami diande. Sangwelo diande ele dia lokombo lande latombwame lo ndanya anto wa kɔlɔ ko kokɛ wanɛ wawoka ngandji dia vɔ sɛna lo paradiso lanɛ la nkɛtɛ. (Etumbelu 6:2-8; Isaya 35:1, 2) Oko wende Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ, nde ekɔ l’akoka wa sala dikambo sɔ. Oko wende Otungi w’andja w’otondo, nde mbahemɛ tozambizambi la dikishi dia wedja.—Isaya 42:5, 8; Esambu 115:1, 4-8.
15. Kakɔna kakate ase timba oma lo wekelo awɔ wa ditongatonga?
15 Lo deko dietshi nɛ, wa nomb’ewo waketsha tena diawɔ efula lo mbekaka elimu w’etongelo. Ko okonde akawayokomɛka na? Lord Kelvin Ose Angleterre ɔmɔtshi lakeyamaka efula ndo ɔtɔi ɔmɔtshi wa l’atei wambatshi mboka l’awui wa Fizikɛ akate ate: “Dimi mbetawɔka nte lam’atataleke mana akambo wa bewo fundo, mbatatatetemala tshika kanyi y’ɔnɛ Nzambi bu.” Albert Einstein, Ose Mputu la lôtɔ, kânga mbakawawonyanyaka oko onto lahetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ akate ate: “Lambohomba . . . kana yimba l’akambo wa mamba wele lo loowa, wahatahotɔ ɔlɔlɔ ndo ndjasha dia mboka l’okitshakitsha tshɛ koyanga yema ya yimba y’oleki tshitshɛ yɛnama l’andja.” Arthur Holly Compton, nomb’ewo k’Ose Amɛrika ɔnɛ lakalongola prix Nobel akate ate: “Dikongɛ diele l’andja mɛnyaka mɛtɛ k’ɛtɛkɛta woleki nɛmɔ tshɛ wahatatɛkɛtamaka wata ɔnɛ—‘Ntondontondo Nzambi.’” Nde akashilaka ɛtɛkɛta w’etatelo wa lo Bible.
16. Andja ngande wɛnyawɔ lomba ndo nkudu kaki Nzambi na?
16 Ɛlɔmbɔdi wa wedja wa weolo efula ndjafunaka dia yimba yawɔ ndo lo ehamelo ka bewɔ diawɔ l’akambo wa weeteto wa lo loowa. Koko satelitɛ yawɔ yele lo loowa hɛdimi kânga yema la ngɔndɔ kele lo tshimba nkɛtɛ kana tɔɔtɔ tatshimba wonya! Ande elimu w’anto wokovɔ anyanya wewɔ lo mbaɛdika la miliyara ya galaxi ya l’olongo yakatonge Jehowa, yele la miliyara ya wenya oko wɔnɛ watongamwɛ la yanyi ndo woho akandâtshumanya ndo mbâshikikɛ lo loowa lo edja kaheyama mbɛdikola lee! (Esambu 19:1, 2; Jobo 26:7, 14) Kema dikambo dia diambo dia Jehowa mbɔsa anto oko akata ndo wedja wa wolo ‘oko anyanya.’—Isaya 40:13-18, 22.
17. Bonde kele ekɔ dikambo dia yimba dia mbetawɔ ɔnɛ Otungi ekɔ?
17 Onde wɛ mbidjasɛ lo luudu lɔmɔtshi? Tena dimɔtshi aha wɛmɛ mbakalike, ndo wɛ heye koyanga ɔnɛ lakalike. Koko, dikambo di’ɔnɛ wɛ heye ombiki alɔ hakoshimbe dia wɛ mbetawɔ mɛtɛ k’ɔnɛ kanga yimba ɔmɔtshi mbakalike. Ayoyala dikambo di’enginya naka wɛ mbuta ɔnɛ lɔ lakahikama lwamɛ! Lam’ele etongelo k’andja la diangɔ tshɛ nɔmbaka yimba y’efula dia mbodikongɛ, onde hatokoke shikikɛ shate ekɔ Otungi ɔmɔtshi wa yimba wakasale diangɔ nɛ tshɛ? Mɛtɛ, paka kanga enginya katotaka l’otema ande ate: ‘Jehowa bu.’—Osambu 14:1; Heberu 3:4.
18. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Nzambi ekɔ onto ndo nde sunganaka tombwama na?
18 Diangɔ dia mamba diotodingi—alɛmbɔlɛmbɔ, tofudu, nyama, etongami ka diambo kelewɔ onto, dihindo dia mamba dia lɔsɛnɔ la nɛ dia wotwelo—kɛsɔ tshɛ mɛnyaka ɔnɛ ekɔ Yimba mɔtshi yaheme lâdiko dia tshɛ ndo yahɛnama mbele Otungi adiɔ. (Romo 1:20) Kele yimba kele wɔɔngɔ. Kele wɔɔngɔ kele onto. Yimba y’oleki tshɛ ekɔ yaki Onto Laheme lâdiko dia tshɛ, Otungi wa diangɔ tshɛ dia sɛna, Kiɔkɔ ya mɛtɛ ya lɔsɛnɔ. (Osambu 36:9) Mɛtɛ, Otungi kasungana tombwama la tɛmwama.—Osambu 104:24; Enyelo 4:11.
19. (a) Lande na kele ndoko wodja ɔtɔi nshi nyɛ wahomba mbuta ɔnɛ oma lo wolo wa Nzambi mbambowɔlɛmbia ta? (b) Bonde kele Nzambi hatambɛ l’akambo w’ata wa wedja?
19 Mbetawɔ y’anto amɔtshi otsha le Nzambi yakakɔmɔ oma l’ekakatanu wa wolo wa lo Ta dia Hende di’Andja w’otondo. L’etena kɛsɔ, wodja la wodja wakalɔmbɛka “Nzambi” kawɔ, oyadi wɔnɛ wele l’ɔtɛmwɛlɔ wa Mupɛ kana w’Asɔnyi kana wɛnɛ woludi l’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nkɛtɛ ya l’ehotwelo ka wonya. Onde sho kokaka mbuta shate “Nzambi” mbakasha amɔtshi wolo wa vɔ mbidja otshumba ko mbetawɔ di’akina nɛmbiama? Bible ekɔ lo mɛnya ɔnɛ, ndoko wodja ɔtɔi l’atei awɔ wakalɔmbaka Nzambi ka mɛtɛ. Jehowa Nzambi Otungi w’olongo la nkɛtɛ, kema l’onongo lo lofunge ndo l’ata walɔma l’asa wedja. (1 Koreto 14:33) Tokanyi tande mangana etale efula la tɔnɛ ta wedja wa la nkɛtɛ walanga pɔlitikɛ la ata. (Isaya 55:8, 9) Woho akɔ wâmɛ mbele ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ɔtɛmwɔlɔ waki Jehowa, hawɔtɔ l’akambo w’ata wa wedja. Jehowa mbahemɛ tozambizambi t’ase wedja. Nde kele ɛtɔi ka Nzambi k’anto wa lo wedja tshɛ wanɛ walanga wɔladi. Oko wata Bible, “[Nzambi, NW] kema la shonodi y’antu. Keli ndi mbetawoka wa lu wedja tshe, wane wawuka woma la watsha akambu w’ololo.” (Etsha 10:34, 35) Lo wedja tshɛ, anto walanga losembwe ɛlɔ kɛnɛ wekɔ lo mbeka Bible ndo wekɔ lo mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa ‘Nzambi’ ka mɛtɛ ‘kashana wɔladi,’ Otungi w’anto tshɛ.—Romo 16:20; Etsha 17:24-27.
20. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Lokristokristo hɔtɔnganɛ la Lokristo ndo ekɔ ɔndɔshi wa Nzambi na?
20 Anto amɔtshi tɛkɛtaka dikambo dia diatɔnelo la lokeso lele l’ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo wanɛ wafuna ɔnɛ Bible kayelawɔ. Vɔ mbutaka vate: ‘Ngande wayomokoka mbetawɔ Nzambi ka lo Bible, l’etena kele wedja ɛnɛ wasukɛ Bible wekɔ l’atei a wɛnɛ walɔshana la wamɔtsha bɔmbɛ nikliyɛrɛ emetêmete?’ Lo mɛtɛ, Bible mbutaka nshi tshɛ mɛtɛ keto, wedja wa Lokristokristo wambangana etale la Lokristo la lo Bible oko wanganyi nkoma ka nkɛtɛ ka Nɔrdɛ la Sudɛ. Vɔ wekɔ akanga a lokeso lam’akambawɔ olimu wa lo Lokristo. Vɔ wekɔ la Bible, koko hawokitanyia wetshelo atɔ. Ɔnɔmbɔdi w’Ose Amɛrika laketawɔ dia vɔ kanda bɔmbɛ atɔmikɛ ka ntondo lo Hiroshima akambe mbala kakɔ kamɛ ate: “Aa, ototônga la Isaya kana la Paulo y’Osanto lee!”—dia nɔmbɔla anto l’etena kambolola andja w’otondo l’ekakatanu kɛnɛ. Ko otondongaka ndâki la dionga diele oko diaki omvutshi Isaya wa lo Bible, tshike totondetawɔ pondjo dia vɔ kanda bɔmbɛ atɔmikɛ kɛsɔ, nɛ dia Isaya akasha dako nɛ ate: ‘wayotshula tɔ̂mbɔ tawɔ kongo, l’akɔnga awɔ tokuwa ta lɔhɔ.’ Lâdiko dia lâsɔ nto, Paulo ka lo Bible mbakate ate: “Shu hatolo ta uku dia dimba, ne dia dihumo diasu dia ta diaha dia dimba.” (Isaya 2:4; 2 Koreto 10:3, 4) Koko, l’ɔtɛ wa ndjela alako wa lomba wa lo Bible, wedja wa lo Lokristokristo wamboyasha efula lo shɛmanedi y’otshulelo wa bɔngɛ dia ndjayangɛka nyɔi. Kɛnɛ tshɛ kayasɛmawɔ ɔnɛ Akristo wayela Bible mbewɔ, kekɔ nkashi. Nzambi ayowalombosha nɛ dia hawosale lolango lande.—Mateu 7:18-23; Zefaniya 1:17, 18.
Ditongami ndo Ahindo wa Jehowa
21. Bonde kele ekɔ dikambo dia lomba mbetawɔ ahindo wa Nzambi na?
21 Jehowa tongaka ndo tshâka ahindo. Onde wɛ atayambolaka lo akambo amɔtshi wa mamba wakotshama wele oko wanɛ: ekadimwelo k’ashi dikila, ekakitwanelo k’ashi wa Ndjale ka Beela, eotwelo ka Yeso oma le omoto l’emuma, l’ahindo akina wɔkɔndwami lo Bible? Lam’ele yimba y’onto yekɔ mondomondo, ondo nde hokaki woho wakasalema ahindo amɔtshi, woho akɔ wâmɛ mbahandokaki dihindo di’ehotwelo l’edjelo ka wonya lushi la lushi. Etongelo k’onto aki tshondo ya dihindo. Onto la nshi nyɛ kɔmɛna dihindo sɔ, koko nde mbeyaka ɔnɛ diakatshama, nɛ dia lɔsɛnɔ lande, dishikikɛka. Mɛtɛ, oseka yoho tshɛ ya lɔsɛnɔ, ndo andja w’otondo ekɔ dihindo di’ɛnama nshi tshɛ. Ɔnkɔnɛ, onde sho kokaka mbidja tâmu lam’ata Bible, Dui dia Nzambi ɔnɛ nde akasale ahindo amɔtshi wa lânde lo tena dimɔtshi dia lânde, koyanga mbele weoho w’ahindo asɔ kema ohomba nto nshi yaso nyɛ?
22. Kɔndɔla olimu wa ntondo w’etongelo kaki Nzambi.
22 Etongelo tshɛ ka Jehowa kekɔ dihindo ndo diambo! Koko, etongami kande ka ntondo ndeka ahindo akina tshɛ diambo. Aki etongelo k’Ɔna la lo nyuma, ‘yata nkondo’ yande. (Kolosai 1:15) Ɔn’ɔsɔ la l’olongo akɔlamɛ lokombo ɔnɛ: “Diui.” Deko heyama mbala oma l’ɔkɔngɔ wa etongelo kande, nde akaye lanɛ la nkɛtɛ ko wakawelɛ ɔnɛ “untu kendi, Kristu Jesu.” (1 Timote 2:5) Ko l’ɔkɔngɔ, wakate dikambo diande ɔnɛ: “Diui diakahilo untu, diakayala l’atei asu, diakaluli la ngandji ka mamba la mete. Shu takenyi lutumbu landi; lo laki uku lutumbu l’Ona etoi lutwi uma le Shi.”—Joani 1:14.
23. (a) Ngande wakokaso nembetshiya lɔngɛnyi lasa Nzambi nde l’Ɔnande na? (b) Kakɔna kakatonge Jehowa oma lo tshimbo y’Ɔnande na?
23 Sho mbeyaka mbɔsa diɔtɔnganelo diasa Jehowa l’Ɔnande oko nɛ diasa owandji w’olimu nde l’ɔnande lam’ewɔ lo atanda (atelier), ɔna ekɔ lo kimanyiya she dia tshula diangɔ diamondoshilaka la manga. Lo tshimbo y’Ɔnande l’enondo ndo wonyande okambi, Jehowa akatonge ditongami dikina efula dia lo nyuma, ana wa Nzambi. L’ɔkɔngɔ diko, ana wa Nzambi asɔ, waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo menda Ɔnaki Jehowa, Okambi wa Kɔmba atonga elongo w’ɛnama la nkɛtɛ kodjashiso kɛnɛ. Onde wɛ mbidjaka tâmu ɔnɛ diangɔ nɛ kotongama? L’ɔkɔngɔ wa tinga t’ɛnɔnyi, Jehowa akambola onto ɔmɔtshi la kɔlamelo ate: “Lendi akiye lam’akamahiki atshina wa kete? Uti, naka we la ewu. Lam’akimbaka toto ta pindju esambu kame, ndu lam’akalimbolimboka ana tshe wa [Nzambi, NW] l’ongenongeno?”—Jobo 38:4, 7; Joani 1:3.
24. (a) Naa etongelo ka diambo kakatonge Jehowa la nkɛtɛ ndo la kɛnɛmɔ ka woho akɔna? (b) Lande na kele kema ɔlɔlɔ mbuta ɔnɛ onto akayahilɔhilɔka oma lo wa nyama?
24 L’edjedja ka wonya, Jehowa akayotonga diangɔ diɛnama ndo nɛ diasɛna lanɛ la nkɛtɛ: tombatomba, etamba, alɛmbɔlɛmbɔ, nse, tofudu la wa nyama. (Etatelu 1:11-13, 20-25) Ko l’ɔkɔngɔ Nzambi akatela Okambi ande wa Kɔmba ate: “Tutungi untu lufanyi la su, lu efanelu kasu . . . Lu efanelu kandi kakandûtungi. Pami la umuntu mbakandâtungi.” (Etatelu 1:26, 27) Oma lo tongama l’efanelo ndo oko Nzambi, l’akoka wa weke waki Nzambi anɛ: ngandji, lomba, losembwe la kudu, onto la ntondo akaleke wa nyama nɛmɔ la fwa. Onto tshikitana la wa nyama nɛ dia nd’ekɔ l’akoka wa kana yimba, nde kokaka kongɛ akambo wa lo nshi yayaye ndo nde kokaka tɛmɔla Nzambi. Nyama hayɔlɔmbwama la lomba, koko oma lo ohowɔ wa lôtɔ. Ande dikambo di’enginya dia mbuta ɔnɛ Otungi kema ndo kanyiya ɔnɛ onto, etongami kele la yimba ndo l’akoka efula, kakayahilɔhilɔka edja polo ndo ndjokoma la lɔsɛnɔ la lâdiko lee!—Esambu 92:6, 7; 139:14.
25, 26.(a) Naa ɔtshɔkɔ wa woke waki la ntondo k’onto? (b) Bonde kele nkɛtɛ tohotolola l’anto lo tshamba ndeko?
25 Nzambi akakitsha onto l’“ekambo ka Edena, lu leke l’ehutwelu ka unya.” Ekambɔ kakaludi l’ɔngɛnɔngɛnɔ, oko kɛnɛ kosangemi lo lohoso la biukubuku nyɛ, lɛnɛ akasɛnaka tshikima anto ahende ato, Adama la wadiɛndɛ. Paradiso kɛsɔ k’oma ko tɔngɔ kaya bu nto, tɔ kakalanyema la Mvula k’Elola ka lo nshi ya Nɔa. Koko, lɛkɛ lakitɔ lakêyama yema, l’atei atei wa lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya, nɛ dia lo ndjela Bible, ɛkɛdi ɛmɔtshi wa weke wakakitenyanyaka wekekɔ polo ndo nshi nyɛ. (Etatelu 2:7-14) Onto aki la diaaso dia mamba oko: nanola ekambɔ, kamba nkɛtɛ k’otondo ko kikomia paradiso.—Isaya 45:12, 18.
26 Lam’ele Nzambi nde l’Ɔnande vakɔ ahende wekɔ akambikambi, ɔsɔku Nzambi akasha onto olimu wa sala lanɛ la nkɛtɛ. (Joani 5:17) Nde akatela Adama la Eva, pami ka ntondo la womoto la ntondo ate: “Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete, nyuyûleli. Nyuleli nsi ya lu ashi a waki, fudu ya l’ulungu, la dikendakenda tshe dieli la lumu diakendakenda la kete.” (Etatelu 1:28) Onde kɛsɔ mɛnyaka ɔnɛ onto otolodia nkɛtɛ polo ndo anto ndjâla ombikɔ ombikɔ? Kema. Lam’akɔsɛngɔla onto dia wɛ ndodia tshayi lo dikɔhɔ, wɛ hodja edja ndo paka tshayi yombɔmbɔ lo mɛsa. Wɛ ayolodia dikɔhɔ, ko wɛ memala. woho akɔ wâmɛ, Jehowa lam’akandashaka onto ɔkɛndɛ w’ɔnɛ: “Nyuludia kete,” nde akɛnya oyango ande wa onto ndodia nkɛtɛ ɔlɔlɔ ko l’ɔkɔngɔ diko ofulanelo w’anto la nkɛtɛ wotoyokomɛ. Dikambo sɔ totodiônga wolo le olui w’anto wa kokele. Tshikima l’andja wa nshi nyɛ w’ekokele mbele efulanelo k’anto kaya okakatanu wa wolo.
Lande na Katshika Nzambi—Akambo wa Kɔlɔ?
27. Wembola wakɔna wele ohomba kadimɔma kakianɛ na?
27 Naka oyango waki Nzambi ele wambetɛ nkɛtɛ paradiso, ngande wele nkɛtɛ kambolola l’akambo wa kɔlɔ, la fɔnu ndo l’ɔkɛi ɛlɔ kɛnɛ na? Naka Nzambi ekɔ Kanga-Wolo-Tshɛ, bonde katshikande akambo wa nganɛ etena k’otale? Onde sho koka nongamɛ mɛna ekomelo ka fɔnu yaso nyɛ oka? Bible atatɔ lo dikambo sɔ na?
28. Ngande wakɔtɔ ɔtɔmbɔkwɛlɔ l’ekambɔ k’Ɛdɛna na?
28 Bible ekɔ lo mɛnya ɔnɛ fɔnu y’anto yakamɛ lam’akatɔmbɔkwɛ ɔn’aki Nzambi ɔmɔtshi la lo Nyuma lowandji kana ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. (Romo 1:20; Osambu 103:22, NW, Bible kele la références l’ɛse ka dikatshi) Aha la tâmu, ondjelo ɔsɔ aki l’atei a wanɛ wakangɛnangɛnaka lam’akawɛnyi etongelo k’onto. Koko, ɔkɔmiya la lotamanya wakamɛ mbidja edio l’otema ande ko l’ɔkɔngɔ diko nde akayɔkɔ̂ka lo saki kande ka mɛna Adama la Eva wawɔtɛmɔla l’ɔtɛ wa vɔ tɛmɔla Jehowa, Otungi awɔ. Satana akatɛkɛta oma lo tshimbo y’olui oko ɔnɛ latɛkɛta la tshina di’otema aha la matola ɛlɔmɔ, ɔsɔku mbakandɛnyaka oko ema kimɔ mbele lo tɛkɛta, ondjelo ɔsɔ akatshutshuya Eva dia nde tɔmbɔkwɛ Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. L’ɔkɔngɔ diko, omɛnde Adama akayôyelaka l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ.—Etatelu 2:15-17; 3:1-6; Jakoba 1:14, 15.
29. (a) Tɔfwɛfwɛ takɔna takadjama na? (b) Ngande wakalɔsha Nzambi tɔfwɛfwɛ tɔsɔ? (c) Kakɔna kayoyotsha wɛ lawɔ dia minya tɔfwɛfwɛ ta Satana tɔsɔ na?
29 Ondjelo w’ɔtɔmbɔki ɔsɔ akayeyamaka lo lokombo la “olui w’edjedja.” (Enyelo 12:9; 2 Koreto 11:3) Nde mbelamɛka nto ɔnɛ Satana, kitshimudi ate: “Ɔndɔshi,” ndo Diabolo kɛdikɛdi: “Omamatanyishi.” Nde akadje tâmu lo lotshungɔ ndo lo losembwe la ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lanɛ la nkɛtɛ. Nde akadjana la Nzambi tɔfwɛfwɛ, Satana akasɛmaka ɔnɛ nde kokaka minganyiɛ anto tshɛ oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Nzambi akatshikɛ Satana yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 6 000 dia nde mɛnya ɔsɛmɔ ande, kɛsɔ kayoshidiya lo pondjo dikambo di’endana la lowandji lele la Jehowa la mbahemɛ andja w’otondo. Ɛlɔmbwɛlɔ k’anto aha l’ekimanyielo ka Nzambi kambokita tatala. Koko, apami la amato wele la mbetawɔ, wanɛ wele Yeso ekɔ ɛnyɛlɔ ka mamba le wɔ, wakatshikala la kɔlamelo otsha le Nzambi koyanga l’atei w’ehemba wa wolo, wakatetemala mɛnya losembwe la Jehowa ndo shikikɛ ɔnɛ Diabolo ekɔ kanga kashi. (Luka 4:1-13; Jobo 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Ndo wɛ lawɔ kokaka monga kanga kɔlamelo. (Tukedi 27:11) Koko, aha Satana oto kele tshɔi y’ɔndɔshi yatɛnya pâ. Ko naa ɔndɔshi okina wekɔ na?
Nyɔi Ekɔ Ɔndɔshi Aso
30. Lo ndjela Afundelo, dilanya diakɔna diakahombe onto kondja oma l’ohedia ande?
30 Nzambi akate ate nyɔi kayonga dilanya naka onto ambohendola. Lam’akandahembwɛka omoto la ntondo onongo, Jehowa akawotɛ ate: “Dimi layukufudiyaka asui lu nshi yaye ya diemi, ndu y’eutelu kaye k’ona. We ayutaka ana la lono. Utema aye ayekamaka paka le umeye, la ndi ayukulela.” Ko nde akatɛ Adama ate: “Uma l’ulimu a ntumba diangasa l’elundji kaye mbayuyukundjaka mbu ya nde, edja ndu we ambukalula lu kete, ne dia uma loko mbakayosama. We eko ditshu, okone we ayukalula utsha lu ditshu.” (Etatelu 3:16-19) Ambutshi aso wa ntondo w’ehedia wakatshanyema oma lo Paradiso k’ɔngɛnɔngɛnɔ ko wakayodjasɛka lo nkɛtɛ kahatakambema. L’edjedja ka wonya, vɔ wakayovɔka.—Etatelu 5:5.
31. Pɛkato kɛdikɛdi na ndo etombelo akɔna wambokondja anto oma lo pɛkato na?
31 Tshikima oma l’ɔkɔngɔ wa vɔ shisha kokele kawɔ, mbakayotatɛka Adama la Eva mbota ana. Ɛlɔ kɛnɛ anto tshɛ wekɔ tokanula tawɔ ta ekokele, diakɔ diele vɔ tshɛ mvɔkaka. Ofundji ɔmɔtshi wa Bible ekɔ lo mbokiya ɔnkɔnɛ ate: “Okone uku akayi [pɛkato, NW] la kete uma le untu otoi; la nyoi uma lu [pɛkato, NW]; ku nyoi akadiangana le antu tshe ne dia antu tshe wakatshi [pɛkato, NW].” Ko “pɛkato” kɛdikɛdi na? Pɛkato kɛdikɛdi pekɔ dia koma l’oyango wa kɛnɛ kele kokele. Jehowa Nzambi hetawɔ ndo hatshike ɛngɔ tshɛ k’ekokele la lɔsɛnɔ. Lam’ele anto tshɛ wakakite pɛkato ndo ekokele w’Adama onto la ntondo, ɔnkɔnɛ nyɔi ‘akawawahemela.’ (Romo 5:12, 14) Onto l’ekokele atovɔkaka oko wavɔ nyama.—Undaki 3:19-21.
32. Bible akɔndɔlatɔ dikambo dia nyɔi kakatahɛnɛ na?
32 Ele “nyoi” na? Nyɔi ele otshikitanu wa lɔsɛnɔ. Nzambi akasha onto diɛsɛ dia nde monga la lɔsɛnɔ la pondjo lanɛ la nkɛtɛ otondotshikala l’okitanyiya. Koko, nde akayohendola ndo dilanya diakandalongola ele nyɔi, mbuta ate eongelo k’aha mbeya ndoko dui, eongelo ka monga bu nto. Nzambi kombuta di’ɔnɛ nde ayɔsɛkɔla lɔsɛnɔ l’onto otsha l’andja wa lo nyuma kana otsha lo ‘lowenga’ la dja naka nde ambosekola ɔlɛmbɛ ndo ambovɔ. Nde akawewola ate: “we ayuvo.” Diabolo ondjakanyi mbakate kashi ate: “Yaa! nyu hanyuvo mete.” (Etatelu 2:17; 3:4; Joani 8:44) Kɛnɛ kakahowɔ anto tshɛ oma le Adama ele nyɔi, okalwelo w’otsha lo ditshu.—Undaki 9:5, 10; Esambu 115:17; 146:4.
33. (a) Naa nshi yayaye y’ɔngɛnɔngɛnɔ le anto ndo le nkɛtɛ? (b) Akambo asato akɔna w’ehomba wakotsha Jehowa oma lo tshimbo y’Ɔnande na?
33 Ko lâsɔ, onde ndoko elongamelo kɛmɔtshi le wanɛ wavɔ oka? Nshi yayaye y’ɔngɛnɔngɛnɔ yekɔ lo mbakongɛ! Bible mɛnyaka ɔnɛ Nzambi ayokotsha sangwelo diande dia mbetɛ nkɛtɛ paradiso dikambo di’anto tshɛ, ndo dia wanɛ wakavu. Jehowa akate ate: “Ulungu eko kiti kami ka diulelu, la kete eko kihuna k’ekulu ami.” “Dimi layutumbula dihuli diatumukitshaka ekulu.” (Isaya 66:1; 60:13) Oma lo ngandji kande k’otamanya, Jehowa akatome Ɔnande, Dui, lanɛ la nkɛtɛ, dia anto kondja lɔsɛnɔ oma lo tshimbo yande. (Joani 3:16; 1 Joani 4:9) Tang’akɛtshanya kakianɛ akambo asato w’ohomba wakotsha Jehowa lo tshimbo y’Ɔnande, akambo akɔ vanɛ: (1) otshungwelo w’oma lo wolo wa nyɔi; (2) mbolola wanɛ wakavu; ndo (3) mbidja lowandji la kokele layahemɛ anto tshɛ.
Otshungwelo w’Oma lo Nyɔi
34, 35. (a) Naa woho wâmɛ wakakoke onto shimbamela oma lo nyɔi? (b) Tshungo kɛdikɛdi na?
34 Oma ko nshi y’edjedja, amvutshi wa Nzambi wakɛnya mbetawɔ kawɔ aha lo lɔsɛnɔ l’onto oma l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, koko lo daka dia Nzambi dia ‘mbâtshungola’ oma lo nyɔi. (Hosea 13:14) Ko ngande wakoka anto tshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ la nyɔi na? Losembwe la kokele la Jehowa akalɔmbaka ‘anima lo anima, sso lo sso, nu lo nu.’ (Euhwelu k’Elembe 19:21) Ɔnkɔnɛ, lam’ele Adama akatshikɛ tokanula tande nyɔi nɛ dia nde akatɔmbɔkwɛ Nzambi l’okonda ko Adama akashisha lɔsɛnɔ lande l’onto la kokele, akahombama onto okina la kokele futa lɔsɛnɔ lande la kokele dia tshungola kɛnɛ kakashisha Adama.
35 Ɔlɛmbɛ wasungana wa futa ‘diangɔ diɛdimi’ waketawɔma l’edja tshɛ k’ɔkɔndɔ w’anto. Ɔtɛkɛta waleka tɛkɛtama ele “futa tshungo.” Ele tshungo na? Ekɔ “oshinga wafutama dia tshungola onto kana ɛngɔ kokimame l’osunge. Ɔnkɔnɛ vɔ mbutaka di’ase lokanu wa lo ta kana wa mfumbe ɔnɛ wambotshungɔ lam’akimɔwɔ ɛngɔ ka nɛmɔ efula. . . . Kɛnɛ kakimwama kana kengɔnyɛwɔ dia nemanya mbetamaka ɔnɛ: tshungo.”c Tatɛ lam’akasale Adama kɔlɔ, anto tshɛ wekɔ oko ase lokanu wa ta kana wa mfumbe ya ekokele la nyɔi. Ɔnkɔnɛ, dia mbâtshungola, tshungo pombamaka futama. Dia mbewɔ tâmu tshɛ takakoke monga lo kɛnɛ k’endana la kɛdikɛdi ka oshinga wa tshungo, akahombama nambola lɔsɛnɔ l’onto okina la kokele l’ɛdimi la lɔnɛ la Adama.
36. Woho akɔna wakalɔngɔsɔla Jehowa lɔsɛnɔ l’onto la kokele oko tshungo?
36 Ko lâsɔ, lende akakoke tanema lɔsɛnɔ la ngasɔ l’onto la kokele na? Tokanula t’Adama tshɛ takotɔ lo ekokele. “Nduku otoi l’atei awo leya ntshungula unyandi, kuyanga mbisha [Nzambi, NW] ushinga w’etshungwelu.” (Osambu 49:7) Dia kandola dikambo sɔ, oma lo ngandji kande k’otamanya otsha le anto, Jehowa akalambola Ɔnande ‘l’enondo’ oko olambo wakahombama. Nde akasangola lɔsɛnɔ l’Ɔnande la lo nyuma, letawɔ ɔnɛ: Dui, l’otema wa Mariya, osekaseka w’emoma w’Ose Juda. Osekaseka ɔsɔ akatshu diemi ndo akote ɔna pami lakawɔlɛ lokombo ɔnɛ: ‘Yeso.’ (Mateu 1:18-25) Aha la tâmu, Otungi wa lɔsɛnɔ aki l’akoka wa sala dihindo dia mamba dia ngasɔ.
37. Ngande wakɛnya Yeso ngandji kande otsha le anto tshɛ wakombola kondja lɔsɛnɔ na?
37 Lam’akandakome ompalanga, Yeso akayakimɔ le Jehowa ndo akabatizama. Oma lâsɔ, Nzambi akawosha ɔkɛndɛ wa ntsha lolango Lande. (Mateu 3:13, 16, 17) Lam’ele lɔsɛnɔ la Yeso la la nkɛtɛ lakaye oma l’olongo ndo nd’aki kokele, nde akakoke lilambola dia tshungola anto oma lo nyɔi. (Romo 6:23; 5:18, 19) Ndamɛmɛ akate ate: “Dimi lakayi dia antu ndjala la lumu, la dia vo ndjala la lo efula.” “Nduku untu la ngandji kuleki kene ka mvwela engenyi andi.” (Joani 10:10; 15:13) Lam’akodiakisha Satana l’otamba w’asui, Yeso aketawɔ nyɔi kɛsɔ ka kandji, eya ate akanga a mbetawɔ wayokondja lɔsɛnɔ oma lo yɛdikɔ shɔ yakɔsama ya futa tshungo.—Mateu 20:28; 1 Timote 2:5, 6.
Okalwelo Otsha lo Lɔsɛnɔ
38. Ngande wakolwama Ɔna Nzambi ndo djembetelo yakɔna yele laso?
38 Kânga mbakodiake atunyi ande, Ɔna Nzambi koshisha lotshungɔ lande la monga la lɔsɛnɔ la kokele, nɛ dia nde akalame kɔlamelo le Nzambi. Ko lam’ele Yeso akavu ndo akakundɛma, woho akɔna otondokoka kamba l’ɛngɔ kɛsɔ k’oshinga wolo, lotshungɔ la kondja lɔsɛnɔ lo wahɔ w’anto na? Lasɔ kakasale Jehowa dihindo dikina, diakinde atasalaka. Lushi la sato tatɛ oma lanɛ wakawokundɛ, Jehowa akolola Yeso oma lo nyɔi oko etongami ka lo nyuma ndo kahavɔkaki. (Romo 6:9; 1 Petero 3:18) Dia mbika etshina ka mbetawɔ lo eolwelo, diakɔ diele lo waaso wotshikitanyi Yeso akalɔtɛ demba dia l’emunyi dia mɛnama le ambiki ande, mbala kɛmɔtshi nde akɛnama le yɛdikɔ y’olekanyi anto 500. Ndoko ɔtɔi wa l’atei awɔ lakakoke mbidja tâmu lo kɛnɛ k’endana l’eolwelo k’oma lo nyɔi, koyanga ɔpɔstɔlɔ Paulo lakayongaka tshungu oma l’osase wa ɛnamelo ka Yeso lo lotombo.—1 Koreto 15:3-8; Etsha 9:1-9.
39. (a) Ngande wakamba Yeso l’oshinga w’olambo ande ndo wana walongola wahɔ oma lɔkɔ ntondo? (b) Naa dihindo dikina dia woke diakate Yeso na?
39 L’ɔkɔngɔ wa nshi 40, ombolwami Yeso, akadɛ l’olongo la ntondo ka Nzambi dia tôlambola nɛmɔ di’olambo wa lɔsɛnɔ lande l’onto la kokele oko tshungo dikambo di’anto. “[Kele onto ɔnɛ akayakimɔ, NW] etena otoi uku ulambu wa kolo, ndi akatudjase lu lunya la pami la [Nzambi, NW]. Ndi akakungi edja ndu atunyi andi wakayala kihuna k’ekulu andi.” (Heberu 10:12, 13) Anto wa ntondo wakakondja wâhɔ oma l’ekimanyielo ka tshungo kɛsɔ ele “limba la tshitshe l’ekoko” l’Akristo wa kɔlamelo “wane weli wa Kristu.” (Luka 12:32; 1 Koreto 15:22, 23) Vɔ wele wanɛ “wakasumbama uma l’atei w’antu,” ɔnkɔnɛ l’eolwelo vɔ sanganaka kâmɛ la Kristo l’olongo oko anto wa lo nyuma. (Enyelo 14:1-5) Ko kakɔna kayokomɛ miliyara y’anto yakavu yele lo waombo na? Lam’akinde la nkɛtɛ, Yeso akate ate She akawosha lowandji la nombosha ndo mbisha lumu. Nde akate nto ate: “Tanyambaki dia dikambu so, ne dia etena [kayukuka, NW], kayuka wane weli lu waumbu tshe [wôhɔma, NW] diui diandi, ku vo wayutumba. . . . lu eulwelu.” (Joani 5:26-29) Nde ayowakaloya lo lɔsɛnɔ lo Paradiso ka la nkɛtɛ.
40, 41.(a)“Eulwelu” alembetshiyatɔ mɛtɛ na? (b) Lande na kahombaso monga la mbetawɔ lo daka diaki Nzambi d’endana l’eolwelo?
40 Nyolembete ɛtɛkɛta wa Yeso ɛnɛ: “Tanyambaki dia dikambu so.” Koyanga mbediɔ ɔsɔku, ngande wokoki onto lambovɔka deko aha nɛ mbolwama ko nyomoyɔsɛna nto na? Kema demba diande diambokadimɔka ditshu? Mbeyaka ndjâla ko tenyi diande dia demba dimɔtshi diakasha etamba ɛtɛtɔ kana wa nyama wakadile. Oma lɔkɔ, tatokanyiake ɔnɛ “eulwelu” kɛdikɛdi tshumanya totenyi ta demba taki l’onto la ntondo ka nde mvɔ. Kɛsɔ nembetshiyaka ɔnɛ Nzambi ayonyomotonga onto akɔ lâmɛ la lonto lande lâmɛ lakinde lalɔ. Nde ayotonga demba di’oyoyo la ditshu dia nkɛtɛ ko lo demba diakɔ dingo mbayondodja akambo w’endana la dionga, l’akoka wâmɛ wôtshikitanya l’anto akina, wɔɔngɔ akɔ wâmɛ, mbut’ate yoho ya lɔsɛnɔ yaki l’onto akɔ edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande polo ndo lushi lakandavu.
41 Tɔshi dia luudu layɛ lalangayɛ efula lambolongola oshiki. Hatokoyalɛ dikambo dia wolo dia wɛ mbika luudu la woho akɔ wâmɛ nɛ dia tenyi dialɔ tshɛ diakayalangaka diekɔ lo wɔɔngɔ ayɛ. Eelo, Nzambi lele Otungi wa wɔɔngɔ kokaka nyomotonga anto w’ôhɔnde lam’ele nde akâlangaka. (Isaya 64:8) Diakɔ diakamba Bible la tshɛkɛta: ‘waombo wohɔma.’ Lam’ayokoka eolwelo, Nzambi ayotsha dihindo dia mamba, oko wakandatshe lam’akandatonge onto la ntondo, koko etena kɛnɛ nde ayoditsha mbala efula.—Etatelu 2:7; Etsha 24:15.
42. Bonde keso l’eshikikelo ɔnɛ lɔsɛnɔ la pondjo layonga lanɛ la nkɛtɛ?
42 Nzambi ayolola wanɛ wakavu, wele ndo l’elongamelo ka sɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ. Ko ngande wokoki anto monga la lɔsɛnɔ la pondjo lanɛ la nkɛtɛ na? Lam’ele ɔsɔ ekɔ lolango ndo oyango wa Nzambi, dikambo sɔ diayokotshama. (Joani 6:37-40; Mateu 6:10) Tshɔi y’ɔkɔkɔ wavɔ onto lanɛ la nkɛtɛ ele nɛ dia nde akahɛnɛ nyɔi oma le Adama. Omalɔkɔ, lam’asɛdingolaso diangɔ di’amɛna heyama diele la nkɛtɛ dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ w’onto, kɛsɔ mɛnyaka dia monga la lɔsɛnɔ l’ɛse k’ɛnɔnyi lokama amboleka mondo! Lam’akandasha ana w’anto nkɛtɛ, Nzambi akalange dia mbaɛnaka wangɛnangɛna pondjo pondjo la diangɔ di’amɛna Diakandatonge, koko aha paka l’edja k’ɛnɔnyi nkama kana nunu eto!—Esambu 115:16; 133:3.
Lowandji la Kokele la Wɔladi
43. (a) Bonde kele lowandji la kokele lekɔ ohomba na? (b) Jehowa asangoyande lo dikambo sɔ na?
43 Lam’ele ambutshi aso wa ntondo wakakadja ɛlɛmbɛ a Nzambi, ɔnkɔnɛ lowandji l’anto lakayoyalaka la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ ka Satana. Diakɔ dieta Bible Satana ate: “nsambi k’andja anɛ.” (2 Korinte 4:4, Dikelemba di’Oyuyu) Ata, akambo w’esehe, mbo y’otsho, ndo woho wahakongama mandji ya la nkɛtɛ shikikɛka ɔnɛ Satana kalɔmbɔla. Société des Nations la O.N.U. wambokita tatala dia mbidja wɔladi l’andja w’ofukutanu ɔnɛ. Anto wekɔ l’ohomba efula wa lowandji la wɔladi. Shi ekɔ dikambo dia lomba dia Otungi, lele l’oyango wa mbela Paradiso la nkɛtɛ, mbɔsa tɛdikɔ nto dia mbidja lowandji la kokele dia kilɔmbɔla? Kɛsɔ mɛtɛ kambɔlɔngɔsɔla Jehowa dia sala. Nkumekanga lele ontomami Ande lo lowandji lɔsɔ ekɔ Kristo Yeso, “Uwandji wa ki” ndo “Diulelu diandi diayutahamanelaka, la ki kandi huyala l’ekumelu.”—Isaya 9:6, 7.
44. (a) Lende ayonga lowandji lakɔ lɔsɔ na? (b) Wana wayolikenga na?
44 Bible mɛnyaka ɔnɛ, diolelo sɔ dia kokele diayoyala l’olongo. Oma lo dihole dia lâdiko sɔ, Nkumekanga Yeso Kristo ayolela nkɛtɛ k’otondo la losembwe. Lâdiko dia lâsɔ, nde ayonga la wanɛ wayôlɛ kâmɛ la nde lo Lowandji lɔsɔ lahɛnama la l’olongo. Vɔ wakasɔnama oma l’atei w’anto wa kɔlamelo, ambeki wa Yeso wanɛ wakashikikala la nde l’ehemba ndo wakandatela ate: “Dimi lambunyusha diulelu uku akambisha Papa.” (Luka 22:28, 29) Tshikima djui ya tshitshɛ y’anto mbambɔsama dia tôlɛ la Yeso l’olongo. Woho akɔ wâmɛ mbele wedja wa nshi nyɛ sɔnaka anto yema tshitshɛ oma l’atei awɔ dia vɔ kamba lo parlɛma kana oko adipite. Bible mɛnyaka dia Yeso Kristo ayonga l’anto 144 000 wayôlɛ la nde lo Diolelo diande. Ɔnkɔnɛ, Kristo Yeso la anto 144 000 wakasɔnama oma la nkɛtɛ otsha l’olongo mbakenga Diolelo diaki Nzambi kana lowandji la l’olongo. (Enyelo 14:1-4; 5:9, 10) Ko ayotota lo dikambo dia nkɛtɛ na? Osambu 45:16 mɛnyɛka di’ɔnɛ Nkumekanga ayɔsɔna “ewandji lu kete tshe.” “Ewandji” ɛsɔ w’anto kana ɛlɔmbɔdi wayɔsɔnama oma l’olongo nɛ dia vɔ mamemaka adjango wa losembwe l’ɔlɔlɔ tshɛ.—Ɛdika la Isaya 32:1.
45, 46. (a) Aki ɔtɛ a dui wa woke w’esambishelo ka Yeso la nkɛtɛ na? (b) Bonde kaki koshikikɛma lowandji lɔsɔ la kokele mbala kakɔ ɔtɔi na? (c) Lo yoho yakɔna yele 1914 T.D. ekɔ ɔnɔnyi wakashikikɛma lo menda wa pɔlɔfɛsi l’akambo weta l’andja na?
45 Etena kakɔna ndo ngande wakahikama lowandji la kokele lɔsɔ na? Lam’aki Yeso lanɛ la nkɛtɛ, Diolelo sɔ mbaki ɔtɛ a dui wa woke w’esambishelo kande. (Mateu 4:17; Luka 8:1) Koko, nde koshikikɛ Diolelo l’etena kɛsɔ kânga lo eolwelo kande. (Etsha 1:6-8) Koyanga lam’akandambela otsha l’elongo, nde akakongaka etena kakashikikɛ Jehowa. (Osambu 110:1, 2; Heberu 1:13) Pɔlɔfɛsi ya lo Bible mɛnyaka ɔnɛ lushi lakashikikɛma lɔsɔ lakakoke lo 1914 T.D. Koko, onto ɔmɔ mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘L’ɔtɛ wa lowandji la kokele ndjâla, shi ofulelo wa fɔnu ya l’andja w’otondo mbakamɛ lo 1914?’ Ɔsɔ mɛtɛ mbele otondo a dikambo! Diɔtɔnganelo diekɔ lasa oyelo wa Diolelo dia Nzambi l’akambo wa mamba wasalema nshi yaso nyɛ oko angaso di’ɛna kakianɛ.
46 Suke la yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 35 la ntondo ka 1914, Tshoto y’Etangelo (periodikɛ katɛkɛta awui a Nzambi efula kamboleka kahanyema l’andja w’otondo nshi nyɛ) yakakotola yambalo y’ambadi lo 1914 oko ɔnɔnyi wakashikikɛma lo pɔlɔfɛsi ya lo Bible. Pɔlɔfɛsi shɔ yakamɛ kotshama lo yoho y’ɛnama oma ko 1914. Ɔtɔi wa l’atei a pɔlɔfɛsi shɔ ele kɛnɛ kakasha Yeso ambeta ɛnɔnyi 1 900 lo kɛnɛ k’endana la “djimbitelu” yayɛnama l’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ, ndo yayɛnya eongelo kande kahɛnama oko nkumekanga kambahema l’okudi. Lam’akandakadimola ambeki ande lo wombola w’endana la “djimbitelu” shɔ, nde akate ate: “Wudja ayolosha wudja ukina. Diulelu diayolosha diulelu dikina. Ndjala ka kasha ndo adidimu wa kete wayuyala lu dihuli la dihuli. Keli akambu aso tshe weli etatelu k’asui.” (Mateu 24:3, 7, 8) Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakakotshama woho w’ɛnama hwe lam’akalɔma ta dia ntondo di’andja w’otondo lo 1914, ta diakela elanyelo ka wolo nɛ dia lofulo l’anto lakadiakema ndeka mbala esambele lofulo l’anto tshɛ wakavu l’ata 900 wakalɔma l’edja k’ɛnɔnyi 2 500 la ntondo! Oma kâsɔ, asui hawoshile. Onde wɛ ambosowaka l’ɔtɛ w’ata, kana ndjala la adidimu wa nkɛtɛ wasoya nkɛtɛ oma ko 1914 oka? Naka eelo, kete wɛ ekɔ ɔmɛnyi w’oshika wa “djimbitelu” ya “etena k’ekumelu” ka dikongɛ di’akambo nɛ.—Danyele 12:4.
47. Ngande wele akambo wakotsha “djimbitelu” wamboleka fulanɛ ɛnɔnyi aso ɛnɛ?
47 Tatɛ oma lam’akalɔ̂ma Ta dia Hende di’Andja w’otondo diakayolekaka Ta dia Ntondo di’Andja w’otondo lɔnyɔi mbala nyɛi, “asui” wekɔ lo tafulanɛ ntsho, akambo talekaka nâna nɛ dia bɔngɛ dia nikliyɛrɛ mbambôlɛ ɛlɔ kɛnɛ, awui wakotsha pɔlɔfɛsi kekina ka Yeso kata mɛtɛ ɔnɛ: “Weoma a mamba wayuyala la tulimbitelu ta waki uma l’ulungu.” (Luka 21:11) Ehamelo ka diakanelo la k’akambo wa kɔlɔ, ohendudi la ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ana, ndo nto akambo wa sɔnyi ndo wa dieyanelo—lokambokambo latafulanɛ lɔsɔ tshɛ lakatama ntondo oko tolembetelo tɛnya ɔnɛ tekɔ “lu nshi y’ekumelu” ya dikongɛ di’akambo nɛ.—2 Timote 3:1-5; Mateu 24:12.
48. Akɔna ele lo kiɔkɔ ya fɔnu ya la nkɛtɛ ndo bonde kamboleka fulanɛ fɔnu yakɔ oma ko 1914 na?
48 Ko naka lowandji la l’olongo lakashikikɛma lo 1914, bonde kele asui w’ɔsɔku la nkɛtɛ na? Satana Diabolo mbele kiɔkɔ y’akambo asɔ tshɛ. Lam’akawahemia Kristo l’okudi, kɛnɛ kakandasale ntondo aki ndɔsha Satana ta l’elongo wahɛnama. Etombelo wakayala ele, Satana “ukeshi a wa la kete tshe,” akakadjema nde la andjelo ande suke suke la nkɛtɛ. Lam’eyande ate elanyelo kande kaya k’onyɔ, nde ekɔ lo mfudia akambo wa kɔlɔ l’andja. Akafundama ɔnɛ: “Fono kayuyala la kete ndu l’ashi a wuki, ne dia [Diabolo, NW] akayi le nyu. Ndi eko la kele ka wuki; ndi mbeyaka ati: etena kami kambusukana.”—Enyelo 12:7-9, 12.
49. (a) Kakɔna kayokomɛ wanɛ ‘walanya nkɛtɛ’? (b) Ngande wayokotsha Jehowa sangwelo diande dia ‘nombosha’ wedja na?
49 Onde asui asɔ wayokomɛ? Eelo!—lam’ayomɛ lowandji la l’olongo lwamɛ, Diolelo dia Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ kamba olimu wa ‘ndanya wanɛ walanya nkɛtɛ.’ (Enyelo 11:18; Danyele 2:44) Nzambi hetawɔki pondjo di’ewandji wa pɔlitikɛ, Akristo wa kashi kana woho w’onto akɔna tshɛ ndanya nkɛtɛ, olimu w’anya ande, l’ekimanyielo ka bɔmbɛ nikliyɛrɛ. Lo wedi okina, nde mbutaka ate: “Esangweyu kami eli dia motsha wedja, dia dimi motsha waulelu, la mbatshulwela kele kami, ududu ami tshe.” (Zefaniya 3:8) Jehowa oma lo tshimbo ya Kristo kande, ayokamba la weolo wa mamba walɔmbɔlande diangɔ dia l’andja ɔnɛ dia tɛtshatɛtsha wanɛ tshɛ watayele Satana lanɛ la nkɛtɛ. Lɔnyɔi lɔsɔ layoyala l’andja w’otondo ndo layɔfɔna la Mvula k’Elola ka lo nshi ya Nɔa lo wolo atɔ.—Jeremiya 25:31-34; 2 Petero 3:5-7, 10.
50. (a) ‘Armagɛdɔ’ kɛdikɛdi na? (b) Paka wâna wayoka lo Armagɛdɔ?
50 Lo Bible, elanyelo ka wedja wa kɔlɔ kɛsɔ mbelamɛka ɔnɛ Ta dia Armagɛdɔ. (Enyelo 16:14-16) Paka akanga a memakana, wanɛ wayanga Jehowa ndo wayanga losembwe, mbokoki mbika lo Armagɛdɔ ndo mbayɔtɔ lo dikongɛ di’oyoyo dia wɔladi diaki Nzambi. (Zefaniya 2:3; Isaya 26:20, 21) Lo kɛnɛ k’endana l’akambo asɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Akanga a memakana wayukita kete, ndu wayongenangena la etshoko efula wa ki.” (Osambu 37:11) Lâsɔ mbayomɛ olimu wa mamba wa kadimola nkɛtɛ Paradiso!
Wetshelo Washa Diaaso dia Mbɔtɔ lo Paradiso
51. Bonde kele ekɔ ohomba wɛ mbɔsa yɛdikɔ oma ko kakianɛ?
51 Onde wɛ nangaka sɛna lo Paradiso? Naka ‘eelo,’ kete wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia mbeya ɔnɛ, lam’akatɛkɛta Yeso dikambo dia dikongɛ dia nshi nyɛ di’osukusuku ndo dia “djimbitelu” y’ɔnɛ elanyelo katɔ kaya suke, nde akanyomota ate: “antu wa lolonga lone hawushila, tshikima akambu aso tshe wambushidiyama.” (Mateu 24:34) Lonyangu ko, anto efula wekɔ lo pongomɔ lo mboka ka woke katɔla otsha l’elanyelo. (Mateu 7:13, 14) Etena ka tshitshɛ keto kambâtshikalɛ dia vɔ tamwe oma lɔkɔ. Ande lowando lakokayɛ monga lalɔ le Jehowa lo woho wambondokewola la wonya lee! Nɛ dia Jehowa nangaka wɛ monga la lɔsɛnɔ, nde ayokokimanyia dia wɛ kɛndakɛnda lo mboka k’ɔlɔlɔ.—2 Petero 3:9; Ezekiyele 18:23.
52. Kakɔna kahombayɛ dia wɛ sala ɔsɔnɛlɔ wa lomba lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ na?
52 Kakianɛ ekɔ ohomba efula wɛ monga l’ewo k’oshika aha la tshimbatshimba. (1 Timote 2:4; Joani 17:3) Lende okokiyɛ kondja ewo kɛsɔ na? Onde tɔ koka tanema l’oseka ɔtɛmwɛlɔ tshɛ? Anto amɔtshi mbutaka ɔnɛ ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wekɔ l’oyango akɔ wamɛ, oko wele towoka ta lo dikona tɔlaka tshɛ otsha lo shɔdi yadiɔ. Koko, vɔ ndjakesaka efula! Dia tana mboka k’oshika, ambudedi w’akona watokambaka la wa kartɛ ya mboka, ndo watofutaka anto weya mboka ɔlɔlɔ dia mbalɔmbɔla. Woho akɔ wâmɛ mbele, ekɔ paka ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi wa mɛtɛ mbatɔla otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo, ndo ekɔ ohomba wɛ nɔmbwama dia tana ɔtɛmwɛlɔ akɔ.—Etsha 8:26-31.
53. (a) Kakɔna kahombayɛ tetemala sala, dia wɛ kondja lɔsɛnɔ la pondjo? (b) Ehemba akɔna wa Satana wahombayɛ ondo nyanga dia mbâtondoya na?
53 Ɛmɛnyi wa Jehowa mbakatondja biukubuku nyɛ l’oyango wa kokimanyia. Yɔ yambokokimanyiya dia mboka atshina amɔtshi wa mɛtɛ ya lo Bible, aha ngasɔ oka? Wɛ akakoke shihodia aha la tâmu ɔnɛ kanyi tshɛ ya lɔkɔ yekɔ l’etshina kayɔ lo Dui dia Nzambi diakasambiyama. Kakianɛ, dia wɛ pama l’oweso ayɛ, wɛ pombaka tetemala la mbeka. Oko woho wele kalasa ka l’andja ɔnɛ kekɔ ohomba dia onto tana dihole di’olemu diakoka, ɔsɔku mbele ndo wekelo wa Bible wasungana wekɔ ohomba dia nɔngɔsɔla onto dia nde mbɔtɔ l’olui w’anto wayɔsɛna lo Paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. (2 Timote 3:16, 17) Ondo Satana mbeyaka pemba dia konganyia lo mboka lo kela lohetsho oma le ewotɔ ayɛ kana kohemba lo kosha saki ka lomombo kana k’akambo wa mindo. Totshikɛke Satana demba. Lotui tshitshi la nshi yayɛ yayaye la nyɛ ya nkumbo kayɛ, nemanɛ la yɛdikɔ yayɛ ya tetemala la mbeka Bible.—Mateu 10:36; 1 Joani 2:15-17.
54. Na yɛdikɔ kina yakɔsɛ Jehowa suke suke la yɛ dia kolakanya Dui diande?
54 Lâdiko wa wɛ tetemala mbeka Bible, ekɔ woho okina wakokayɛ mfudia ewo kayɛ. Asukanyi ayɛ wanɛ wayasha lo wekelo wa Bible wekɔ lo mbɔtɔ mbala la mbala lo nsanganya ya lo Mbalasa ka Diolelo ka lo ngelo kanyu. Wanɛ tshɛ wasangana lɛkɔ nongamɛka dia kondja wetshelo w’oma lo Bible ndo pembaka l’ɔlɔlɔ tshɛ dia koma anto w’eshika. La wangasanu tshɛ, vɔ watolongolaka eyoyo l’ɛtɛkɛta ɛnɛ vate: “Nyuyi tumbeli lu ukungu wa [Jehowa] [dihole diande di’ɔtɛmwɛlɔ] . . . ndi ayututetsha akambu andi. Ku shu tayokendakendaka lu mbuka [y]andi.” (Isaya 2:3) Ɛkɔkɔ w’ɛlɔlɔ wa nsanganaka lo wekelo wa Bible kɛnɛmwama hwe lo Heberu 10:24, 25, lɛnɛ alaso ɔnɛ: “Tukananeli untu l’untu dia ntomboshanya lu ngandji la lu elimu w’ololo. Tatukimoki nsangana kame, uku eli etshelu k’amotshi, keli tukikitshanyaki. Tuleki ntsha okone, ne dia nyambena nyati: lushi lako laya suki.”
55. (a) L’akambo akɔna wotshikitanyi ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa l’ɛtɛmwɛlɔ ekina na? (b) Lo woho akɔna wele ndoko anto wele kâmɛ oko Ɛmɛnyi wa Jehowa?
55 Lo mbekesanɛ l’ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa, wɛ ayotana di’ɔngɛnɔngɛnɔ wa lɔkɔ tshikitana efula la wa lo wa tɛmpɛlɔ la wa lo mvudu ya nzambi. Kema di’ɛkɔngɔ wa falanga, kana lɔtɛndɔ koyanga ewanu, kema di’ɔnɛ wanɛ aseka shisha l’aseka djɛndɛ, wanɛ ase ɛngɔnyi ko wanɛ ase wola. Dionga di’oleki woke l’atei w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ele ngandji. Ntondotondo, vɔ nangaka Jehowa, kahende, vɔ mbokaka anto akina ngandji. Ɔsɔ mbele tolembetelo t’Akristo wa mɛtɛ. (Mateu 22:37-39; Joani 13:35) Tambokɔlɔmba dia wɛ mbɔtɔ lo nsanganya yawɔ ndo nshikikɛ mɛtɛ ka dikambo sɔ wɛmɛ. Aha la tâmu wɛ ayâmba lo mɛna kâmɛ kewɔ latɔ. Ekɔ Ɛmɛnyi ndekana miliyɔ tshanu l’andja w’otondo lo wedja olekanyi 232. Koko, Ɛmɛnyi wa lo nkɛtɛ k’otondo wekɔ lo ndjela ekongelo kâmɛ lo nsanganya yawɔ. Ndo, nɛ dia ekanda awɔ wekɔ lo tomba mbal’ɔtɔi l’ɛtɛkɛta efula, efula k’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo mbekaka awui wâmɛ w’oma lo Bible lo wenya wotshikitanyi lo nsanganya yawɔ ya lomingu la lomingu. Kâmɛ kele l’atei w’ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa ekɔ tshondo ya dihindo dia nshi nyɛ l’andja ɔnɛ wambolola la diatɔnelo.
56. (a) Wahɔ akɔna wokokiyɛ kondja naka wɛ mbɔtɔnganɛ la ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa na? (b) Okonde ayoyosala naka ekakatanu wambokokomɛ na? (c) Bonde kele ekɔ ohomba wɛ nambola lɔsɛnɔ layɛ le Jehowa?
56 Lam’ayoyekesanɛka tena tshɛ l’ekambi wa Jehowa, wɛ ayohomba ndɔta “untu uyuyu” ndo ntɔ elowa wa nyuma ka Nzambi ɛnɛ: “ngandji, ongenongeno, ki, ndjakimela, ketshi, ololo, [mbetawɔ, NW], memakana, ndjaenda.” (Kolosai 3:10, 12-14; Ngalatiya 5:22, 23) Kɛsɔ mbayokosha ɔngɛnɔngɛnɔ wa mamba. Tena la tena, wɛ mbeyaka monga l’ekakatanu wa kandola, nɛ dia wɛ ekɔ lo sɛna l’andja wa kɔlɔ ndo nto, dikambo dia ekokele kayɛ wɛmɛ. Koko, Jehowa ayokokimanyiya. Dui Diande shikikɛka wanɛ watsha l’otema ɔtɔi dia mbɔngɛnyangɛnya ɔnɛ: “Tanyuyakananyaki, keli lu akambu tshe, nyuti ehumba anyu le [Nzambi, NW] lu dombelo la osengosengo kame la eukelu ka lusaka. Onkone ki ka [Nzambi, NW], kuleki yimba tshe, ayulama etema anyu la tukanyi tanyu [l’ekimanyielo ka, NW] Kristu Jesu.” (Filipi 4:6, 7) Wɛ ayokotɔma oma lo ngandji ka Jehowa, ndo wɛ ayolanga mbokambela. Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna dia kɛnya woho wakokayɛ nambola lɔsɛnɔ layɛ le Nzambi ka ngandji kɛsɔ ndo monga ɔmɛnyi ande ɔmɔtshi wele la diɛsɛ. (Osambu 104:33; Luka 9:23) Eelo, ɔsɔ ekɔ mɛtɛ diɛsɛ. Ohotokokanyiya yema! Oko weyɛ ɔtɛmɔdi wa Jehowa, wɛ kokaka nongamɛ kondja lɔsɛnɔ la pondjo lo Paradiso lanɛ la nkɛtɛ.—Zefaniya 2:3; Isaya 25:6, 8.
57. (a) Lo dikɔngɛ di’oyoyo, diɔtɔnganelo diakɔna di’oshika diayonga lasa Nzambi l’anto na? (b) Ko lâsɔ naa ɛtshɔkɔ ɛmɔtshi wokokiyɛ kondja na?
57 Lâsɔ, yasha lo wekelo ndo yâtshutshuya dia mfudia ngandji la lowando layɛ otsha le Jehowa Nzambi, otsha le Ɔnande, ndo lo lowandji la l’olongo la losembwe. Lam’akɛnɛmɔlatɔ dikambo dia lowandji laki Nzambi la ɛtshɔkɔ wayela lowandji lakɔ anto, Bible mbutaka ɔnɛ: “Enda, edjaselu ka [Nzambi, NW] keko l’atei w’antu! Ndi ayudjase la wo, ku vo wayuyala antu andi. [Nzambi, NW] ndame ayuyala la wo.” Lo dikongɛ sɔ di’oyoyo di’akambo, ‘Nzambi ndamɛ,’ lele la lotombo lele lâdiko dia mandji ya nkaki ndo andanyishi wele lo mbolɛ nshi nyɛ, ayoyala Ombutshi w’ɔlɔlɔ, nde ayonga suke la wanɛ w’olanga ndo w’ɔtɛmɔla. Mɛtɛ, ayonga paka ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi, ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wa Jehowa Nzambi, ndo atɛmɔdi ande wayonga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la nde oko watongaka ana vɔ la Shɛwɔ. Ande Ombutshi wa ngandji wayondoyala lee! “Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.”—Enyelo 21:3, 4.
58. Bonde kakokayɛ monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ‘ayetɛ diangɔ tshɛ eyoyo’?
58 Ɔsɔku mbayokotshama dihindo dia woke dia kaloyɛ paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji la kokele la l’olongo. Dihindo sɔ diayokotshama mɛtɛ oko ɔnɛ lui wonya ayohotɔ ndo ayodja. Nɛ dia alaka wa Jehowa Nzambi, Otungi w’olongo la nkɛtɛ wekɔ “kolamelu la mete.” Nde kata oma lo kiti kande ka l’olongo ate: ‘Enda! Dimi leetɛ diangɔ tshɛ eyoyo.’—Enyelo 21:5.
Dia vusola biukubuku nyɛ,ngande wayôkadimola lo wembola wayela ɛnɛ
Woho akɔna wele Bible ekɔ dibuku dia shikaa na?
Kakɔna kamboyeka lo dikambo dia Nzambi?
Ele Kristo Yeso na?
Ele Satana Diabolo na?
Lande na katshika Nzambi kɔlɔ?
Lande na kavɔ onto?
Wavɔ ngande wewɔ na?
Tshungo kɛdikɛdi na?
Lende ndo ngande wayonga eolwelo na?
Ele Diolelo, ndo kakɔna kayodiosala na?
Naa “Djimbitelu” ya ‘ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ’ na?
Ngande wakokayɛ ndjalɔngɔsɔla dia monga la lɔsɛnɔ la pondjo lo Paradiso na?
[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]
a Avɛsa wa Bible wasukɛ kɛnɛ kotshiso l’edingɔ wa la diko v’anɛ: (1) Etsha 17:26; Osambu 46:9; Mika 4:3, 4; Isaya 65:21-23; (2) Isaya 65:25; 11:6-9; 55:12, 13; Osambu 67:6, 7; (3) Jobo 33:25; Isaya 35:5, 6; 33:24; Osambu 104:24; (4) Isaya 55:11.
b Monarchs and Tombs and Peoples—The Dawn of the Orient, lɛkɛ 25.
c Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, oma le J. McClintock nde la J. Strong, Volume 8, lɛkɛ 908.
[Esato wa lo lɛkɛ 13]
Oko wende etongami, onto ndeka nyama la fwa
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 18]
Yeso akɛdima la Adama onto la kokele