Woho Akɔna Ayomokoka Mbikikɛ Kandji Kami Na?
“WOLO ɔmɔtshi akandjɛ dia dimi mbishɛ kɛnɛ kakamôkaka,” ɛtɛkɛta waki Mike ɛsɔ etena kende lo mbohɔ nyɔi ka she. Le Mike, mbishɛ kandji aki dikambo diatondo dia sala Koko, l’ɔkɔngɔ diko, nde akayɛnaka ɔnɛ: nde akayakese. Omalɔkɔ, lam’akavusha osekande la Mike ɔmɔtshi tshɛnde ka pami, Mike akeye kɛnɛ kakandahombe ntsha. Ɔnkɔnɛ mbatande: “Otondonga atshame l’ɛnɔnyi wambeta, tshike lotôhomɛ yema lo dihɛka ndo mbotɛ nte: ‘Onga pami.’ Kakianɛ, lakôkimɛ lo lonya ndo lakawotɛ nte: ‘Tshutshumala oko alangayɛ. Dui sɔ diayokokimanyiya dia wɛ mbika ekolo. Naka wɛ nangaka dia dimi kalola ndo kotshika wɛmɛmɛ, kete layokalola. Naka wɛ nangaka dimi tshikala, kete layotshikala. Koko, tokake wɔma dia mɛnya kɛnɛ kokayɛ.’”
MaryAnne nde lawɔ akandama la mposa ka wolo dia nde mbishɛ shase yande etena kakavu omɛnde. Ɔnkɔnɛ mbohɔnde: “Lakalange mbisha akina ɛnyɛlɔ, diɔ diakɔ diakamôkaka wɔma di’aha tshikɛ shase yami etena. Koko l’ekomelo lakayɛnaka dia, pemba ndjâla ɛnyɛlɔ k’ekeketshelo le akina lo kɛnɛ k’endana la shase yami kombishami ekimanyielo. Lakayotatɛka la sɛdingola dia kɛnɛ kamenda, ndo mbuta dimi nte: ‘Lela naka wɛ pombaka ndela. Tôngake l’otema wolo. Tondja shase yayɛ lo sɛkɛ nɛ dia l’ɔkɔngɔ wɛ ayoyaoka dimɛna.’”
Omalɔkɔ, dako diasha Mike nde la MaryAnne diɔ nɛ: Tondja kandji kayɛ lo sɛkɛ! Ndo, vɔ wekɔ lo mbuta mɛtɛ. Lande na? Nɛ dia tondja kandji lo sɛkɛ mbishaka lotutsha lahombama l’asolo. Otutshelo w’asolo kimanyiyaka dia wɛ tshungɔ oma l’otshutshumalo. Woho wa dimɛna wa mɛnya shase naka yɔ yekɔ lo kondja shɛngiya oma lo okanelo a lomba kamɛ la mpotɔ dikambo diakɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ kimanyiyaka dia wɛ mbɛdikola shase yayɛ lo woho wa koka.
Mɛtɛ, anto tshɛ hawɛnya kandji kele lawɔ woho akɔ wamɛ. Ndo weho w’akambo wa nganɛ, oko ɛnyɛlɔ, onto lalangayɛ ambovɔ la shashimuya kana la nyɔi k’oma lo olando ɔmɔtshi wamboviya efula, kokaka monga la shɛngiya le wanɛ wêke la lɔsɛnɔ lo woho ayowohomba mɛnya okashimwelo awɔ. Koko, ɔtɔi a dui mɛnamaka mɛtɛ: Mbishɛ shase yayɛ kokaka kosha paa lo demba ndo l’asolo. Ɛkɔ ɔlɔlɔ tondja kandji kayɛ lo sɛkɛ. Woho akɔna? Alako w’eshika tanemaka l’atei w’Afundelo.
Topɔ Oma lo Kandji—Woho Akɔna?
Ntɛkɛta mbeyaka monga mboka k’ɔlɔlɔ dia topɔ oma l’otshutshumalo. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’an’ande dikumi, ndo ladiko wa lasɔ, weoho ekina w’akambo wa kandji wakôkomɛ, Jɔbɔ, ombutshi wa nkumbo w’edjedja akate ate: “[Anima, NW] ami ambuheko lumu! Dimi layuyateketela, Layoteketaka la lokonyo [dia anima ami, NW].” (Jobo 1:2, 18, 19; 10:1) Jɔbɔ kôkoka mbishɛ otshutshumalo ande nto. Nde akahombe mbôtondja lo sɛkɛ, nde akahombe ‘mboditɛkɛta.’ Woho akɔ wamɛ mbele, Shakespeare, ofundi w’abuku wa tɔkɛnyɔ w’ose Angɛlɛtɛlɛ akafunde lo dibuku diande Macbeth ate: “Ɛnya ɔnɛ wɛ ekɔ la kandji, naka aha ɔsɔku kete wɛ ayodiɛnɛ mɛtɛ.”
Omalɔkɔ, mbutɛ “ɔngɛnyi ayɛ wa mɛtɛ” (NW) layokoka kôka l’otema a lututsha ndo l’otshutshumalo dia kɛnɛ k’endana la shase yayɛ mbeyaka kêla wangasanu. (Tokedi 17:17) Naka wɛ mɛnya akambo wambokokomɛ ndo shase yayɛ l’ekimanyielo k’ɛtɛkɛta, kete honga wolo le yɛ dia wɛ mpotɔ akambo akɔ ndo mbikikɛ. Ndo naka ompokami ekɔ nde lawɔ ɔnɛ lakavusha ɔnango ɔmɔtshi ndo lakakikɛ kandji kande, kete wɛ ayokoka kondja kianda y’alako w’eshika dia kɛnɛ kahombayɛ ntsha. Etena kakavu ɔn’ande, mama kɛmɔtshi akalembetshiya lande na kakandakondja ekimanyielo lo sawola la omoto okina lakadiɛnɛ oko nde: “Mbeya ɔnɛ onto okina akadiɛnɛ ndo nde lawɔ woho akɔ wamɛ, ndo akatopɔ oma lo olengolengo akɔ, ndo dia nde âkasɛnɛ ndo ambokalola lo woho wokondɔsɛnaka lo ndjela mboka kɛmɔtshi kana kekina, ekɔ ekeketshelo ka woke efula le mi mɛtɛ.”
Ko ngande naka wɛ kema la wolo ladiko dia shase yakiyɛ na? L’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki Saulo nde la Jonatana, Davidi akatondja kandji kaki lande tshɛ lo sɛkɛ l’ekimanyielo ka lembo l’olengolengo w’efula lakandafunde. Ekomelo ko, lembo la kandji lɔsɔ akayokomaka etenyi kɛmɔtshi ka dibuku diatanema lo Bible, Samuele Kahende. (2 Samuele 1:17-27; 2 Ekondo 35:25) Woho akɔ wamɛ mbele, akina tɛnaka dimɛna mbishola kandji yawɔ lofunda. Wadi aki odo ɔmɔtshi akafunde ate: nde akahombe funda shase yande lofunda woho wa nde ndjadia awui wakandafunde lo nshi ya l’ɔkɔngɔ. Nde akɛnyi ate: ɔsɔ aki wangasanu w’oshika.
Oyadi lɔtɛkɛta kana lofunda, tɛkɛta dia shase yayɛ kokaka kokimanyiya dia wɛ mangasana kana topɔ oma lo kandji kayɛ. Dui sɔ di’ayokokimanyiya dia wɛ kana lomba ɔlɔlɔ. Omoto ɔmɔtshi lakavusha ɔna akate ate: “Dimi l’omɛmi takoke losango laki atshukani amɔtshi wakadiake diwala l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’ɔn’ɔmɔtshi, ndo sho konanga dia dui sɔ tokomɛ. Omalɔkɔ, etena tshɛ kakatandamaka la nkɛlɛ, lo dihole dia tshumuyana lasaso, takayangaka woho washidiya akambo. Dimi fɔnyaka dia takaleke ndjasukanya onto la onyande oma lo ntsha ngasɔ.” Omalɔkɔ, lo tondja shase yayɛ lo sɛkɛ mbayôkimanyiyama dia mbeya ɔnɛ: kânga mbayôndama la kandji ka woho ɔmɔtshi, anto akina kokaka mɛnya otshutshumalo awɔ lo woho wotshikitanyi—lo ndjela weoho awɔ vɔamɛmɛ.
Ɛngɔ kekina kokoki kokimanyiya dia topɔ oma lo kandji yokayɛ ko delo. Bible ate: “etena ka ndela” kekɔ. (Undaki 3:1, 4) Mɛtɛ, nyɔi k’onto lakatalangaka efula ntshâka dia sho ndjakonya lo tena dia woho wa ngasɔ. Kɛdia asɔi dia kandji kokayɛ ekɔ dui dimɔtshi dia l’atei a wanɛ wahombama woho wa mangasana.
Osekaseka ɔmɔtshi a omoto ekɔ lo nembetshiya woho wakôkimanyiya ɔngɛnyi ande a mamba dia nde mbikikɛ lam’akavu nyango. Ɔnkɔnɛ mbôhɔnde: “Ɔngɛnyi ami akongaka wenya tshɛ kamɛ la mi. Nde akandedjaka. Akasawolaka la mi. Diɔ diakɔ diakamakokaka tondja shase yami lo sɛkɛ, ndo dikambo sɔ diaki ekimanyielo k’efula le mi. Tâkamakoke mboka sɔnyi dia ndela.” (Enda Romo 12:15.) Ndo wɛ lawɔ tokake sɔnyi dia ndela. Oko wakatadiɛnyi, Bible ndola la diɛnyɛlɔ di’apami la amato waki la mbetawɔ—kamɛ ndo Yeso Kristo l’atei awɔ—wanɛ wakakɛdia asɔi dia kandji kakawande aha la mboka sɔnyi.—Etatelo 50:3; 2 Samuele 1:11, 12; Joani 11:33, 35.
Mbala mɔtshi wɛ ayokoka mɛna dia tena dimɔtshi shase yayɛ yayotomba la shashimuya. Asɔyi kokaka kɛlanɛ ɔkɛlanɛ kɛlanɛ. Wadi aki odo ɔmɔtshi akɛnaka dia somba diangɔ lo makashinyi (dikambo diakawatshaka mbala la mbala nde l’omɛnde) akakokaka mbosokoya dia nde ndela, djekoleko oko lo mbekelo, etena kakomande suke la diangɔ diakalangaka omɛnde efula. Kitshakitsha asolo ayɛ. Ndo tɔfɔnyake ɔnɛ wɛ pombaka mbishɛ asɔi ayɛ. Ohɔ dia asɔi ekɔ otshelo wokôngaka omak’otema ndo wekɔ etenyi kɛmɔtshi ka woho wa mɛnya kandji kokayɛ.
Woho wa Ntokomɛ Sase dia Kongola Onongo
Oko wakatadiɛnyi la ntondo, amɔtshi mɛnaka ɔnɛ wambokongola onongo l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’onto lakawalangaka efula. Dui diakɔ kokaka kimanyiya dia nembetshiya kandji ka wolo kakandama la Jakɔbɔ kanga ɔlɔlɔ lam’akawokese ɔnɛ: “nyama ka ngala” akadiaki Yɔsɛfu y’ɔnande. Jakɔbɔ ndamɛmɛ mbakatumi Yɔsɛfu dia nde tênda kana anango wekɔ la wolo. Ondo di’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbakandama Jakɔbɔ la sase dia kongola onongo, oko akandakoke mbuta ate: ‘Lande na kakamatumi Yɔsɛfu dia ndamɛmɛ ntshɔ na? Lande na kakamotumi dia ntshɔ lo dihole dioludi la nyama ya pango na?’—Etatelu 37:33-35.
Ondo wɛ kokaka kana ɔnɛ oma lo di’endjudi diayɛ mbovwe onto ɔmɔtshi lakayalangaka. Mbeya onongo ɔsɔ—oyadi mɛtɛ mbediɔ kana fɔnya tsho mbafɔnyayɛ—otondjelo wa kandji lo sɛkɛ kokaka kokimanyiya mɛtɛ. Lo dihole nɛ nto, wɛ hahombe momba shase yayɛ l’atei w’otema ayɛ wɛmɛmɛ. Tɛkɛta dia sase dia kongola onongo diele layɛ kokaka kêla wangasanu wele ohomba le yɛ.
Koko, eya dia, oyadi kânga tekɔ la ngandji ka woho akɔna otsha le onto ɔmɔtshi, sho kema la lowandji ladiko a lɔsɛnɔ lande, ndo hatokoke shimba “tena ndo akambo waki kombeyama la ntondo” ɔnɛ watokomɛke anto walangaso. (Ondaki 9:11, NW) Nto, aha la mbidja tamu, takiyɛ la eyango wa kɔlɔ. Oko ɛnyɛlɔ, naka wɛ kombɔtɔla esadi eto otsha le onganga, onde, lolango layɛ aki di’ɔnɛ onto lalangayɛ andami la hemɔ ndo avu oka? Atonga na. Ko onde, wɛ ambokongola onongo ɔmɔtshi dia nyɔi kande oka? Kema.
Mama kɛmɔtshi akeye woho wa nde ntokomɛ sase dia kongola onongo lam’akavu ɔn’ande la omoto lo wâle ɔmɔtshi wa mutuka. Nde akate ate: “Lakayaoke dia lambokongola onongo dikambo dia dimi mbakôtome. Koko, lakayeyaka dia monga la woho a lokanyi la ngasɔ aki dui di’enginya. Ndoko kɔlɔ kâki dia mbotoma kamɛ la she atosomba tangangɔ tɔmɔtshi. Kaa wâle mbakatshama mɛtɛ.”
Mbala mɔtshi kokaka wɛ mbuta wate: ‘Koko, laki l’awui amɔtshi wotomotsha kana wotomota.’ Ɔsɔku mbediɔ, ko onde, akɔna l’atei aso lokuki mbuta ate: nde ekɔ papa, mama kana ɔna l’olowanyi na? Bible toholaka ate: “Shu tshe tatutakanaka lu akambu efula. Naka untu hatakana lu diui diandi, keti ndi ambuluwana.” (Jakoba 3:2; Romo 5:12) Omalɔkɔ, etawɔ dikambo nɛ dia wɛ kema olowanyi. Mbuta ko mbuta tena tshɛ ɔnɛ: “otondonga, otonga” hotshikitanya ndoko dikambo, koko dui sɔ kokaka kotshikadia edja lo shase yayɛ y’olengolengo.
Naka wɛ ekɔ l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’oshika wa kanyiya ɔnɛ onongo mbambôkongola, aha kanyiya tsho mbakanyiyayɛ, enda dikambo dioleki ohomba l’atei w’akambo tshɛ dia mbɔladia sase dia kongola onongo—edimanyielo ka Nzambi. Bible toshikikɛka ate: “[Jehowa le, NW] utunduyala we ali efula ka kolo, wɛ [Jehowa, NW] akona ututshikala? Kele edimanyielo [ka mɛtɛ, NW] keko le ye.” (Usambu 130:3, 4) Wɛ hakoke kalola l’akambo wambeta nto dia totshikitanya awui amɔtshi. Kânga mbediɔ ɔsɔku, wɛ kokaka nɔmba edimanyielo ka Nzambi dia kɔlɔ y’edjedja. Ko kakɔna kayotsha nto na? Lam’ele Nzambi ambolaka dia nde ayodimanyiya kɔlɔ yakiyɛ y’edjedja, onde wɛ hakoke ndjadimanyiya wɛmɛmɛ oka?—Tokedi 28:13; 1 Joani 1:9.
Woho wa Ntokomɛ Nkɛlɛ
Onde wɛ eke la nkɛlɛ, mbala mɔtshi otsha le enganga, ɛfɛlɛmɛ, angɛnyi ayɛ, kana otsha le diɛwɔ oka? Eya dia ɔnɛ ekɔ shase yatokomɛka osek’onto tshɛ. Esangɔ ɛmɔtshi nkɛlɛ kayɛ ekɔ shase yatotombaka mboka ɔtɔi la kandji kɛnɛ kokayɛ. Ofundi ɔmɔtshi akate ate: “Lo mbeya tsho ɔnɛ wɛ ekɔ la nkɛlɛ—aha kamba latɔ olimu, paka mbeya tsho—ayokoka kotsha oma lo etombelo atɔ wa kɔlɔ.”
Dui sɔ kokaka kokimanyiya dia wɛ mɛnya kana tondja nkɛlɛ kayɛ lo sɛkɛ. Woho akɔna ɔsɔ na? Hakoke tshama lo woho waha monga la ndjakimela ndo tamba olelo. Bible tɔhɛmɔlaka ate: nkɛlɛ k’ɔtshɔlɔlɔ ekɔ wâle. (Tokedi 14:29, 30) Koko wɛ kokaka kondja ekeketshelo lo sawola dia dikambo diakɔ l’ɔngɛnyi ɔmɔtshi lakoka ndjadja lo dihole diayɛ. Ndo amɔtshi tɛnaka dia sutshasutsha demba la wolo kokaka mbakimanyiya etena katowondamaka la nkɛlɛ.—Enda nto Efeso 4:25, 26.
Kânga mbele dihola otema ndo mɛnya shase yayɛ lo woho wa koka ekɔ dui di’ɔlɔlɔ, tshɛkɛta mɔtshi ya lɔhɛmɔ ekɔ ohomba mɛtɛ. Otshikitanu a woke wekɔ lasa mɛnya shase yayɛ le anto akina la kitsha wotsho ɔsɔ l’ɛtɛ w’anto akina. Wɛ hahombe mbisha anto akina ekɔmɔ dia nkɛlɛ kayɛ. Omalɔkɔ, onga la kanyi y’ɔlɔlɔ dia wɛ mbewoya kɛnɛ k’okayɛ, koko totshake lo woho wa nyangiya akina. (Tokedi 18:21) Ekimanyielo kekina ka woke efula dia nɛmbia kandji kekɔ, dia dikambo diakɔ mbângaso tɛkɛta kakianɛ .
Ekimanyielo k’Oma le Nzambi
Bible tokeketshaka ate: “[Jehowa, NW] eko lasuki la wane weli la etema wambate. Ndi atushimbelaka waku weli la [tomba tambotshimba, NW].” (Usambu 34:18) Mɛtɛ, oleki ɛngɔ kekina tshɛ, diokanelo dia mma ma la Jehowa kokaka kokimanyiya dia wɛ mbikikɛ naka onto ɔmɔtshi lalangayɛ ambovɔ. Woho akɔna? Alako tshɛ w’eshika womiso la tɛkɛta lanɛ wekɔ l’edio awɔ lo Bible, Dui dia Nzambi. Kamba olimu l’alako akɔ ayokokimanyiya dia mbikikɛ.
Ladiko dia lasɔ, tɔnyɔlake wolo wele la dɔmbɛlɔ. Bible toshaka dako nɛ ate: “Ukitsha wutshu aye le [Jehowa, NW], ku ndi ayukembelawo.” (Usambu 55:22) Naka wɛ mbewoya ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi lele l’otema a kɛtshi shase yayɛ kete dui sɔ diayokokimanyiya, ande ekimanyielo k’oshika kayoyokondja lo diholɛ “[Nzambi ka, NW] ekikitshelu” otema ayɛ lee!—2 Koreto 1:3.
Dui sɔ hate dia paka dɔmbɛlɔ to mbayotokimanyiya dia sho mangasana. “Ombuki w’alɔmbɛlɔ” (NW) ambolaka dia mbisha ekambi ande w’ɔlɔmba spirito k’osanto l’otema w’ɔlɔlɔ. (Osambu 65:2; Luka 11:13) Ndo spirito k’osanto ka Nzambi, kana wolo ande wakamba olimu, kokaka kosha “wulu utamanya” dia wɛ mbikikɛ lushi tshɛ latahotɔka wonya. (2 Koreto 4:7) Ohɔ dia: Nzambi kokaka kimanyiya ekambi ande wa kɔlamelo dia vɔ shika tanga la ntondo k’oseka dikambo tshɛ diokuki mbâkomɛ.
Omoto ɔmɔtshi lakavusha ɔna ekɔ lo mbohɔ yoho yakɔna yele wolo wele la dɔmbɛlɔ akâkimanyiya nde l’omɛnde lo kandji kakawande. Ɔnkɔnɛ mbakandalembetshiya: “Naka tambodjasɛ lo luudu la dikɔlɔ ko kandji k’efula ambotonda, sho takalɔmbaka la dui dia wolo. Mbala ka ntondo kakatatshe dui dimɔtshi di’aha la nde monga l’atei aso—losanganya la ntondo la l’etshumanelo lakatatshu, losanganya la ntondo lakatɔtɔ—tâki lo nɔmba dia kondja ekeketshelo. Lam’akatemɔ la pindju ko mɛtɛ ka dikambo diakɔ akɛnama dia aki paa k’efula, takalɔmbɛ Jehowa dia nde tokimanyiya. Dia akambo akina, lakandamaka la kandji k’efula dia mbetêta dimɛmɛ l’atei a luudu. Ndo mbala tshɛ yakamayaka dimɛmɛ lo luudu, lakalɔmbaka Jehowa tena tshɛ dia nde kimanyiyami woho a dimi kitshakitsha asolo.” Omoto ɔsɔ la kɔlamelo ndo lahâhahɔ la dikambo aketawɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ ate: alɔmbɛlɔ ande wakokimanyiya. Ndo wɛ lawɔ, wɛ kokaka mɛna dia lo nɔmbaka l’etete, wɛ ayokondja ‘ki ka Nzambi koleki tokanyi tshɛ, ayolama otema ayɛ la tokanyi tayɛ.’—Filipi 4:6, 7; Romo 12:12.
Ekimanyielo kasha Nzambi tondjaka elowa w’ɔlɔlɔ. Paulo, Okristo kamɛ ndo ɔpɔstɔlɔ akate ate: Nzambi “latutukikitshaka lu asui tshe, dia shu mbeya nkikitsha akina lu asui awo.” Mɛtɛ, ekimanyielo k’oma le Nzambi hashidiya asui tshɛ, koko tɔ kokaka kimanyiya dia mbikikɛ. Dui sɔ hadiote ɔnɛ: wɛ holela nto kana ayohɛ onto lakâlangaka. Koko, wɛ kokaka mangasana. Ndo lo ntsha ngasɔ, dikambo diamboyɛna ayokoka kokimanyiya dia wɛ ndjadja lo dihole di’akina ndo mɛnya ɔkɛtshi ayɛ lo kimanyiya akina dia vɔ mbikikɛ kandji woho akɔ.—2 Koreto 1:4.
Kana Lomba Ɔlɔlɔ dia Wembola Ɛnɛ
Lande na kele ekɔ ohomba a wɛ mboka kandji na?
Woho akɔna wakokayɛ nɛmbia kandji kayɛ na?
Woho akɔna wakoka Afundelo kokimanyiya dia ntokomɛ sase dia kongola onongo ndo nkɛlɛ na?
Woho akɔna wele diokanelo dia mma ma la Nzambi kokaka kokimanyiya dia mbikikɛ kandji lam’avɔ onto lalangayɛ na?
Naa alako amɔtshi w’eshika wakimanyiya dia mbikikɛ kandji na?
[Kiombo ya lo lɛkɛ 18]
Alako Amɔtshi w’Eshika
Mbahɛ asolo le angɛnyi: Tokandakandake dia wɛ tshikɛ akina diaaso dia vɔ kokimanyiya naka wambɛnya otema w’ɔlɔlɔ dia sala dui sɔ ndo ekimanyielo kawɔ kɛmɔtshi kokaka monga ohomba le yɛ. Hotɔ dia ekimanyielo kawɔ mbeyaka monga woho ɔmɔtshi wa vɔ kɛ̂nya kɛnɛ k’okawɔ; esangɔ ɛmɔtshi ondo hawokoke mɛnya shase yawɔ l’ekimanyielo k’ɛtɛkɛta.—Tokedi 18:24.
Omba ki ka demba diayɛ: Mboka kandji mbeyaka kɔlɛndja, djekoleko oma l’etatelo. Demba diayɛ di’ekɔ l’ohomba wa mumuya efula, wa disutshasutsha, wa ndɛ dimɛna oleki woho wamboyɔlɛkaka la ntondo. Toyaendja le onganga mbala efula mbeyaka monga dikambo di’ɔlɔlɔ diahombayɛ ntsha.
Tɔsake tɛdikɔ ta weke esadi esadi: Naka kokaka, konga dia tena dimɔtshi tokêta polo ndo lam’ayɔla wɔɔngɔ ayɛ la ntondo ka wɛ mbɔsa tɛdikɔ, oko sondja luudu kana nyanga olimu okina. (Tokedi 21:5) Wadi aki odio ɔmɔtshi lo mbohɔ ate: nshi efula l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’omɛnde, nde akakahe diangɔ di’omɛnde efula. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayêyaka dia, nde akakahe ndo suvɛnilɛ kɛmɔtshi kakandalangaka efula.
Kikɛ asolo ayɛ: Kandji toshinganaka nshi efula oleki woho watokanaka anto dia dikambo dia tɔ. Mbohɔka ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi dia nyɔi k’onto lalangayɛ kokaka mbetola fɔnɔ kina ladiko. Fɔtɔ, kembo kânga nsolo kokaka sokoya onto dia nde kɛdia asɔi. Kanga diewo ɔmɔtshi l’akambo wa eongelo ka kandji katomba oma lo ovushelo w’onto akalembetshiya ɔnkɔnɛ l’ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Ɔnɛ lambovusha kokaka kadimola shase yande mbala la mbala woho wâmbiya ndo esadi esadi, mimɔ oma lo shase mɔtshi tsha lo shase kina, ndo tona di’aha mbohɔ etsha waki diɛwɔ kokaka tshikitana la shase ya mbidiya saki ka mbohɔ akambo lo tena dimɔtshi dia wenya.” Omba alaka w’ɛlɔlɔ waki Jehowa lo lomba.—Filipi 4:8, 9.
Yadja lo dihole di’akina: Hemba di’aha mbahɛ asolo l’olongo dikambo di’anto akina. Eya dia ewo kawɔ kokaka komɛ. Aha la mbeya kambuta, vɔ kokaka ndjɔtɛkɛta ɔtɛkɛta tɛkɛta.—Kolosai 3:12, 13.
Lama ɔlɔlɔ di’aha kitɛ lo nɔ ekanga kana wanu dia mbohɛ kandji yayɛ: Wangasanelo tshɛ waya oma lo ekimanyielo k’ekanga kana ka wanu tôngaka paka ka lo tshenyi ya wonya tsho. Ekanga pombaka nɔ̂ma lo ndjela alako w’onganga. Koko, onga la yewo; ekanga efula todjaka anto lo lowete kana lo fumbe. Ladiko dia lasɔ, vɔ kokaka talola wôkelo wa kandji. Onganga ɔmɔtshi akasha ohɛmwɛlɔ ɔnɛ ate: “Pombaka mbikikɛ kandji, asui ndo l’ekomelo, mbeya ɔkɔkɔ awɔ, koko, kaloya asui akɔ l’ɔkɔngɔ lo woho wa tshamba diko, lo tâlashaka [onto] djɔ oma l’ekimanyielo k’ekanga, dui sɔ mbeyaka shinganya kandji kana shisha ewo k’onto.” Wangasanelo watoviyaka ayoya oma l’ekimanyielo k’okanelo a lomba l’ɔlɔlɔ tshɛ lo kɛnɛ k’endana la sangwelo diaki Jehowa.—Osambu 1:2; 119:97.
Kalola lo lɔsɛnɔ layɛ la lushi la lushi: Mbala mɔtshi wɛ ayohomba mbidja weolo la ntondo woho wa ntshɔ l’olimu, ntshɔ atosomba diangɔ, kana kamba elimu ekina. Koko, wɛ ayɛna dia woho wa lɔsɛnɔ layɛ la lushi la lushi ayonga l’etombelo w’ɔlɔlɔ efula le yɛ. Onga l’akambo efula wa ntsha l’elimu wa Lokristo.—Ɛdinya la 1 Koreto 15:58.
Tokake wɔma dia nkumiya kandji ka wolo: Lam’ele dui diakɔ kokaka mambia, anto amɔtshi wamboshila la vusha wakiwɔ tôkaka wɔma dia shidiya kandji ka wolo efula kêwɔ lo mboka, wakanyiya ɔnɛ naka vɔ ntsha ngasɔ kete ayɛnama oko waya kema la kandji k’efula otsha le diɛwɔ nto. Tete le, aha ɔsɔku. Shidiya kandji kimanyiyaka dia mbohɔ awui w’amɛna wakete wele, aha la mbidja tamu, wayoshikikala le yɛ nshi tshɛ.—Ondaki 3:1, 4.
Tôngake la kandji ka tshamba diko: Wɛ ayokoka ndjambola wate: ‘Ngande wayomotsha kakianɛ na?’ Bible toshaka dako dia sho nsɛna lo ndjela akambo watomba lushi la lushi. Wadi aki odo ɔmɔtshi akate ate: “Nsɛna lo ndjela akambo wa lushi la lushi, kimanyiyakami mɛtɛ.” Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Tanyuyakananyaki dia lui, ne dia lui ayuyakananya.”—Mateu 6:25-34.
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Diɛnyɛlɔ di’oma lo Bible mɛnyaka dia funda shase yayɛ kokaka kokimanyiya dia wɛ tondja kandji kayɛ lo sɛkɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Lo bɛkɛ tshɛ, anto wakayakiyanya dia kandji kawɔ ngɛnangɛnaka kondja ekimanyielo