Tshapita ya Dikumi L’ahende
Ɔkɛndji Waki Nzambi Akôkeketsha
1. Ngande wakakondja Danyɛlɛ difuto oma lo mposa ka wolo kaki lande ka mbeya woho wakahombe kotshama sangwelo diaki Jehowa?
DANYƐLƐ akakondja difuto dia woke oma lo mposa k’efula kaki la nde ka mbeya woho wakahombe kotshama sangwelo diaki Jehowa. Wakawosha prɔfɛsiya kahahanya ndo otema ka bingu 70 kendana l’etena kakahombe Mɛsiya ndjotomba sɛkɛ. Danyɛlɛ akangɛnangɛna nto dia mɛna okalwelo w’atshikadi w’anto ande wa kɔlamelo otsha lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ. Dui sɔ diakasalema l’ɔnɔnyi wa 537 N.T.D., otsha l’ekomelo ka “eleku ka ntundu ka diulelu dia Kuro, khum’ekanga ka Peresiya.”—Ezera 1:1-4.
2, 3. Lande na kele ondo Danyɛlɛ kokalola lo wodja wa Juda nde l’atshikadi w’ase Juda?
2 Danyɛlɛ komonga l’ɔnɔngɔ a wanɛ wakakalola otsha lo wodja wa Juda. Ondo lɔkɛndɔ la ngasɔ laki pâ efula le nde nɛ dia lâsɔ ko nde aya osombe efula. Koko, lo weho tshɛ, Nzambi akasangoyaka dia nyomokamba la nde olimu la Babilɔna. Ɛnɔnyi ehende wakete. Oma lâsɔ, ɔkɔndɔ totɛka ɔnɛ: “L’eleku ka satu ka diulelu dia Kuro, khum’ekanga ka Peresiya, diui dimotshi diakayi le Danyele, letawo vati: Beleteshaza. Diui diako diaki mete; dio diaki dikambu dia ta dia wulu. Ndi akalangi diui diako ololo, akalimbitela enelo.”—Danyele 10:1.
3 “Eleku ka satu ka diulelu dia Kuro” kɛdikɛdi ɔnɔnyi wa 536 kana wa 535 N.T.D. Lâsɔ ko ɛnɔnyi ndekana 80 wambeta tatɛ oma lam’akawela Danyɛlɛ la Babilɔna kâmɛ l’ana wa lo dioho dia nkumi ya dikanga ndo ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi w’ase Juda wa lo nkumbo y’anto a wake. (Danyele 1:3) Naka nde aki l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔ eto lam’akandakome la Babilɔna, kete lâsɔ nde akahombe monga l’ɛnɔnyi suke la 100 etena kɛnɛ. Nde mɛtɛ akakambɛ Nzambi olimu wa kɔlamelo!
4. Kânga mbakakome Danyɛlɛ osombe efula, ɔkɛndɛ akɔna wa woke wakandahombe ndjoyala la wɔ nto l’olimu waki Jehowa?
4 Koko, kânga mbakakome Danyɛlɛ osombe efula, Jehowa akatetemala kamba la nde olimu. Lo tshimbo yande, Nzambi akahombe nto mbewoya losango la prɔfɛsiya lele la kitshimudi y’otale efula. Ɔsɔ aki prɔfɛsiya kendana ndo la nshi yaso nyɛ ndo nshi yayaye. Dia mbisha Danyɛlɛ akoka wa nde kamba olimu ɔsɔ nto, Jehowa akɛnyi ɔlɔlɔ mbokimanyiya, mbut’ate mbokeketsha dia nde ndjêya kamba lotumu lakôkongɛka.
DUI DIA LONYANGU
5. Naa nsango yele ondo yakanyangiyaka Danyɛlɛ?
5 Kânga mbaki Danyɛlɛ kokalola lo wodja wa Juda kâmɛ l’atshikadi w’ase Juda, nde akayelaka kɛnɛ tshɛ kaketaka lo wodja ande wa lôtɔ wakandalangaka efula. Lo ndjela nsango yakandokaka, Danyɛlɛ akeyaka ɔnɛ awui kɔkɛndakɛndaka dimɛna lɛkɔ. Elambwelo kakahikama nto ndo atshina wa tɛmpɛlɔ wakahikama la Jerusalɛma. (Ezera, tshapita 3) Koko wedja wakasukana la wɔ konangaka vɔ mbika ndo wakasangoyaka salɛ ase Juda wakakalola kɔlɔ. (Ezera 4:1-5) Lâsɔ mɛtɛ, ekɔ awui efula wakakiyanyaka Danyɛlɛ.
6. Bonde kele awui waketaka la Jerusalɛma wakatshutshumadjaka Danyɛlɛ?
6 Danyɛlɛ akeyaka prɔfɛsiya kaki Jeremiya dimɛna. (Danyele 9:2) Nde akeyaka ɔnɛ ohikelo wa tɛmpɛlɔ nto la Jerusalɛma ndo wolwelo w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lɛkɔ, akakakatana la sangwelo diaki Jehowa diendana l’ekambi Ande ndo ɔnɛ awui asɔ tshɛ wayotshama la ntondo ka Mɛsiya wakalakema ndjotomba sɛkɛ. Koko, Danyɛlɛ aki ndo la diɛsɛ dia woke dia nongola prɔfɛsiya k’oma le Jehowa ka “bingu akumi esambeli.” Oma lo prɔfɛsiya kakɔ, nde akashihodia dia Mɛsiya ayohomba ndja “bingu” 69 l’ɔkɔngɔ w’otombelo w’ɔtɛkɛta wata dia nɔngɔsɔla ndo dia mbika Jerusalɛma nto. (Danyele 9:24-27) Koko, lam’ele Jerusalɛma akahandjɔ vwa ndo lotumu la mbika tɛmpɛlɔ laki ɔkɔkɛ wa mamba, Danyɛlɛ mɛtɛ akakoke nkɔmɔ otema, songotɔ demba ndo nyanga efula.
7. Danyɛlɛ akandasale bingu shato y’etondo?
7 Bible totɛka ɔnɛ: “Lu nshi sho dimi Danyele, lakaleli bingu shatu y’etundu. Dimi konde yango ya nde y’ololo; unatshi kuyanga wanu komboto l’unyo ami. Dimi kunshinula edja ndu lam’akashili bingu shatu.” (Danyele 10:2, 3) Anto komongaka la mbekelo ka ndela ndo kila mbo ya ndɛ “bingu shatu y’etundu,” kana nshi 21 ngasɔ! Ondo etena kɛsɔ kakakomɛ lo “lushi l’akumi ahendi l’anei la ngondo ka ntundu.” (Danyele 10:4) Ɔnkɔnɛ, Danyɛlɛ akakile mbo ya ndɛ lo Pasaka, kakawalɛmiyaka lushi la 14 la ngɔndɔ ka ntondo, Ngɔndɔ ka Nisana, ndo l’edja ka nshi esambele yakayele, mbut’ate nshi ya fɛtɛ ka mapa waha la wodoya.
8. Naa etena ka ntondo kakayange Danyɛlɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa l’ohetoheto tshɛ, ndo kakɔna kakayotomba?
8 Danyɛlɛ ambohomanaka la woho wa dikambo dia ngasɔ. Mbala kɛsɔ, nde akatshimbaka wɔɔngɔ lo dikambo di’ekotshamelo ka prɔfɛsiya ka Jehowa kendana l’ɛnɔnyi 70 wakahombe Jerusalɛma ndanyema ko tshikala tɔngɔ to. Ko, Danyɛlɛ akandasale l’etena kɛsɔ na? Ndamɛ ekɔ lo totɛ ate: “Dimi lakediya elundji kami utsha le Khumadiondjo [Nzambi], dia mbuyanga lu dombelo l’osengosengo, l’ekilelu ka ma, lu elotelo k’akutu ndu lu etelu k’utuku.” Jehowa akoke dɔmbɛlɔ dia Danyɛlɛ ko akatome ondjelo Ngabiriyɛlɛ oya le nde la losango lɔmɔtshi lakayôkeketsha efula. (Danyele 9:3, 21, 22) Onde ndo l’etena kɛsɔ mbakahombe Jehowa mbisha Danyɛlɛ ekeketshelo kakinde mɛtɛ l’ohomba?
ƐNƐLƆ KA WƆMA WA MAMBA
9, 10. (a) Lende aki Danyɛlɛ lam’akandɛnyi ɛnɛlɔ? (b) Kɔndɔla kɛnɛ kakɛnyi Danyɛlɛ lo ɛnɛlɔ.
9 Danyɛlɛ hɛmbi ɛkɔndjɔ. Nde ambototɛ kɛnɛ kambotomba l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, ate: “Lam’akamemadi l’umamu wa ndjali ka wuki, ketawo vati: [“Hidekɛlɛ,” NW], dimi lakedia ashu, lakendi, ku lakenyi untu lakalotshi ahondo wa linene, la uya wa paunyi k’uma l’Ufaza lu lukindi.” (Danyele 10:4, 5) Hidekɛlɛ aki ɔkɛdi ɔmɔtshi l’atei w’ɛkɛdi ɛnɛi waki la kiɔkɔ yawɔ l’ekambɔ k’Ɛdɛna. (Etatelu 2:10-14) L’ɔtɛkɛta wa Pɛrɛsiya w’edjedja, Hidekɛlɛ akelamɛka ɔnɛ Tigra, oma lɛnɛ otumbi lokombo la lo Grɛkɛ la Tigrɛ kana Tingirisi. Ɛtshi ka nkɛtɛ ka l’asa ɔkɛdi ɔsɔ la Eyufaratɛ akelamɛka ɔnɛ Mesɔpɔtamiya, kitshimudi ate: “Ɛtshi ka nkɛtɛ ka l’Asa Ɛkɛdi w’Ashi.” Dui sɔ shikikɛka kanyi y’ɔnɛ l’etena kakandɛnyi ɛnɛlɔ kɛsɔ, Danyɛlɛ akikɔ l’ɛtshi kɛmɔtshi ka nkɛtɛ ka lo wodja wa Babilɔna, kânga mbele ondo aha lo tshondo y’osomba wa Babilɔna mbakinde.
10 Danyɛlɛ mɛtɛ akɛnyi ɛnɛlɔ ka mamba! Lo mɛtɛ, aha onto k’onto mbakandɛnyi lam’akandedia washo. Danyɛlɛ akakɔndɔla tshɛ kakandɛnyi ate: “Dimba diandi diaki uku dive di’ekesekese; elundji kandi kaki uku dingadimu dia ndjadi; ashu andi waki uku nyumbi ya dja; anya andi la ekulu andi waki uku ohotela wa pudipudi; diui diandi diaki uku lufungusu la ului w’antu.”—Danyele 10:6.
11. Ɛnɛlɔ kɛsɔ kakayala l’etombelo akɔna le Danyɛlɛ ndo le anto waki kâmɛ la nde?
11 Danyɛlɛ ate, kânga mbaki ɛnɛlɔ kɛsɔ ngaingai efula, ‘anto waki kâmɛ la mi kokiɛna.’ L’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi waheyama shikaa, “vo wakandama la woma wa mamba, wakalawo dia ntushama.” Ɔnkɔnɛ, Danyɛlɛ akatshikala ndamɛ l’omamu w’ɔkɛdi w’ashi. Lam’akandɛnyi ‘ɛnɛlɔ ka woke efula kɛsɔ’ nde ndamɛ akasuya ate: “Lakakomo tshe; elundji kami ka ngaingai kakadimo; dimi kundjala la wulu ntu.”—Danyele 10:7, 8.
12, 13. Kakɔna kakalembetshiyamaka oma lo (a) ɔlɔtɔ w’ɔkɛndji? (b) ɛnamelo kande?
12 Ɛsɔ todje yimba dimɛna dia ndeka shihodia ɔkɛndji ɔsɔ wotshikitanyi l’anto tshɛ wakôkiya Danyɛlɛ wɔma. Nde akalɔtɛ “ahondo wa linene, la uya wa paunyi k’uma l’Ufaza.” L’Isariyɛlɛ w’edjedja, oya w’ɔlɔmbɛdi wa lâdiko, okutu ande, la ɔpɛma ande ndo ekutu w’ɛlɔmbɛdi akina tshɛ wakasalemaka l’eshinga wa linɛnɛ la dimɛna wakawashinge ndo wakalɛngamaka la paonyi. (Etumbelu 28:4-8; 39:27-29) Ɔnkɔnɛ, ɔlɔtɔ w’ɔkɛndji ɔsɔ kɛnɛmɔlaka ekila ndo nɛmɔ di’olimu ande.
13 Danyɛlɛ akoke nto wɔma lo menda ɛnamelo k’ɔkɛndji ɔsɔ: demba diande diaki ngaingai, wate kana lɔwɔkɔ la dikɛsɔ, elundji kande kakahɛtshaka esase ndo hatɔ washo, washo ande wakahɛtaka efula oko loombe la dja ndo anya ande wa wolo la ekolo ande wa wolo wakangadimaka. Kânga dui diande dia lowandji diakôkiyaka wɔma. Awui asɔ tshɛ mɛnyaka ɔnɛ nde komonga onto k’onto. ‘Pami kɛsɔ kakalɔtɛ ahɔndɔ wa linɛnɛ’ aki paka ondjelo wa l’ɔnɔngɔ wa lâdiko, ondjelo wakakambaka la ntondo ka ɛnamelo k’ekila kaki Jehowa, ɔnɛ lakanga losango lakandɛmbɛ.a
“UNTU LALANGEMA EFULA” AMBOKEKETSHAMA
14. Ekimanyielo kakɔna kaki Danyɛlɛ l’ohomba dia nongola losango l’oma le ondjelo?
14 Losango lakaye l’ondjelo waki Jehowa le Danyɛlɛ laki ohomba efula ndo wolo shihodia. La ntondo ka Danyɛlɛ monga l’akoka wa lilongola, nde aki l’ohomba w’ekimanyielo dia nde kondja wolo wa demba ndo dia shidiya wɔma ande. Ondo mɛtɛ, ondjelo akeyaka dui sɔ, ɔnkɔnɛ nde akakimanyiya Danyɛlɛ ndo akôkeketsha la ngandji tshɛ. Tohokame nganɛ watɔkɔndɔlɛ Danyɛlɛ kɛnɛ kakete.
15. Ondjelo akandasale dia kimanyiya Danyɛlɛ?
15 “Lam’akamuki lundju la aui ako, dimi lakandama la [“djɔ ya wolo,” NW], lakako ekhukhumadi la kete.” Ondo wɔma la esasesase mbakakɔsha Danyɛlɛ oko onto lambondama la nende. Ondjelo akandasale dia mbokimanyiya na? Danyɛlɛ ate: “Dimi lakenyi lunya l’untu omotshi lamunanda. Ndi akamunyia, akambikia adui la tambi ladidima.” Lâdiko dia lâsɔ, ondjelo akakeketsha omvutshi l’ɛtɛkɛta ɛnɛ ate: “Danyele, we untu lalangema efula, ulungi aui wayangami nkutela. Emala too, ne dia dimi lambutumama le ye.” Lonya lɔsɔ lakandalɛkɛ ndo ɛtɛkɛta ɛsɔ w’ekeketshelo akahɛtshahɛtsha Danyɛlɛ. Kânga ‘mbakandadidimaka,’ Danyɛlɛ ‘akemala.’—Danyele 10:9-11.
16. (a) Kakɔna kɛnya ɔnɛ Jehowa mbokaka alɔmbɛlɔ w’ekambi ande esadi? (b) Lande na kakaviya ondjelo dia ndja ndjokimanyiya Danyɛlɛ? (Enda lo kiombokombo.) (c) Losango lakɔna lakaye la ondjelo oya le Danyɛlɛ?
16 Ondjelo akate ɔnɛ nde akaye paka l’oyango wa ndjokeketsha Danyɛlɛ. Nde akate ate: “Danyele, tukaki woma; umaka lushi la ntundu lakayansanguya dia nimbitela, la ndjakitshakitsha la ntundu ka [Nzambi kayɛ], aui aye wakukema. Lu dikambu dia aui aye mbayamayi.” Oma lâsɔ ko ondjelo ndjôlembetshiya bonde kakandaviya yema. Nde ate: “Keli uwandji wa diulelu dia Peresiya akasemanela la mi nshi akumi ahendi la otoi. Ku Mikaele, uwandji omotshi uma l’atei w’ewandji a waki, akayunkimanyia. Dimi lakûtshiki leko lasuki la khumi ya dikanga ya Peresiya.” Oma l’ekimanyielo kaki Mikayɛlɛ, ondjelo ɔsɔ akakoke kotsha olimu ande, nde akaye oya le Danyɛlɛ l’ɔkɛndji w’esadi esadi ɔnɛ ate: “Kakiane dimi lambuya dia ndjukulimbitshiya akambu wayuyala le wudja aye lu nshi yayayi, ne dia enelo kako keko lu dikambu dia nshi yukuyala.”—Danyele 10:12-14.
17, 18. Ngande wakakimanyiyama Danyɛlɛ osangɔ wa hende, ndo dui sɔ akawosha diaaso dia nde ntsha na?
17 L’ɔtɛ wa Danyɛlɛ salangana efula lam’akandoke ɔnɛ wayanga la mbotɛ losango lɔmɔtshi la mamba, mɛnamaka dia awui wakandoke wakɔ̂kɔmɔla demba. Ɔkɔndɔ akɔ totɛka ɔnɛ: “Lam’akandamvutela aui aso, dimi lakakole elundji kami utsha la kete, lakayala lumi.” Koko ondjelo wakatomama, aki suke dia mbokimanyiya la ngandji tshɛ—mbala ka hende nto. Danyɛlɛ ate: “Menyi ku one lufanyi la ana w’antu ambuyunanda elomo ami, ku dimi lakafula unyo [ko lakatɛkɛta].”b—Danyele 10:15, 16a.
18 Danyɛlɛ akakeketshama lam’akananda ondjelo ɛlɔmɔ ande. (Enda lo Isaya 6:7.) Oko wakandayokoka tɛkɛta nto, Danyɛlɛ akayokoka nembetshiya ondjelo pâ kakandakikɛka. Danyɛlɛ akate ate: “Khumemi, enelo kene kambumbata asulu, wulu ami wambushila tshe. Khumemi, ukundi eyami nteketa la ye, dimi ukambi aye? Kakiane wulu ami wambushila, handjohenga ntu.”—Danyele 10:16b, 17.
19. Ngande wakakimanyiyama Danyɛlɛ osangɔ wa sato, ndo wahɔ akɔna wakandakondja oma lɔkɔ?
19 Danyɛlɛ kondjakiyanyaka kana nyanga yɛkɛ nɛndɛ. Nde akataka tsho awui ɔnkɔnɛ wakiwɔ, ndo ondjelo aketawɔ ɛtɛkɛta ande. Diɔ diakɔ diakakimanyiyama Danyɛlɛ oma le ondjelo mbala ka sato. Omvutshi Danyɛlɛ ate: “One lufanyi la untu akamunanda ntu, akankikitsha.” L’ɔkɔngɔ w’ɔkɛndji ɔsɔ monanda ngasɔ dia mbokeketsha, nde akatondja ɛtɛkɛta ɛnɛ w’ekeketshelo ate: “We untu lalangema efula, ki kayali la ye, tukaki woma; ukikitali, uyali la dihunga.” Ondo mɛtɛ wonandelo ɔsɔ wa la ngandji ndo ɛtɛkɛta ɛsɔ w’ekeketshelo mbakahombamaka le Danyɛlɛ. Kakɔna kakayotomba na? Danyɛlɛ ate: “Lam’akandateketa la mi, dimi lakakikitala; lakati nti: Khumemi, otekete, ne dia we ambunkikitsha.” Kakianɛ, Danyɛlɛ akalɔngɔswama dia kamba lotumu lokina nto la wolo.—Danyele 10:18, 19.
20. Bonde kele ondjelo wakaye oko ɔkɛndji akahombe ndjâtshutshuya wolo efula dia nde kotsha lotumu lande?
20 L’ɔkɔngɔ wa nde keketsha Danyɛlɛ ndo mbokimanyiya dia nde keketala lo demba ndo lo yimba, ondjelo akanyomota kɛnɛ kakandatomama dia ndjosala. Nde akate ate: “We mbeyaka dikambu diuyemi li ye? Kakiane dimi lutsha nkalula la ntolo la uwandji wa Peresiya. Lam’ayumunela, uwandji wa Ngirika ayuya. Keli dimi nangaka nkulimbitshiya aui wufundami lu buku dia mete. Nduku latuyalaka kame la mi dia mbalosha, tshikima uwandji aye, Mikaele.”—Danyele 10:20, 21.
21, 22. (a) Oma l’awui wakakomɛ Danyɛlɛ, wetshelo akɔna wakokaso kondja lo woho wasɛna Jehowa l’ekambi ande? (b) L’oyango akɔna wakakeketshama Danyɛlɛ etena kɛnɛ?
21 Jehowa mɛtɛ ekɔ la ngandji ndo kanɛka anto! Nde sɛnaka nshi tshɛ l’ekambi ande lo ndjela akoka awɔ ndo mbeyaka lɛnɛ okome wolo awɔ. Lo wedi ɔmɔtshi, nde mbashaka elimu lo ndjela kɛnɛ keyande ɔnɛ vɔ kokaka ntsha, oyadi kânga mbakokawɔ fɔnya lo tena dimɔtshi ɔnɛ elimu ɛsɔ hɛdimi la wɔ. Lo wedi okina, nde mbetawɔka mbahokamɛ ko mbasha ekimanyielo kahombawɔ dia kotsha elimu awɔ. Nyɛsɔ nshi tshɛ tôkoyake Jehowa, Shɛso ka l’olongo: lo keketshaka ndo sukɛka asekaso ambetawudi la ngandji tshɛ.—Heberu 10:24.
22 Losango l’esambelo lakaye l’ondjelo lakakeketsha Danyɛlɛ efula. Kânga mbakinde aya osombe efula, Danyɛlɛ akakeketshama ndo akalɔngɔswama dia nongola ndo funda prɔfɛsiya nkina ya weke efula lo dikambo dia wahɔ aso.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Kânga mbele hawotshi lokombo l’ondjelo ɔsɔ, ondo ɔsɔ ekɔ ondjelo akɔ wâmɛ wakanga dui diakatɛka Ngabiriyɛlɛ dia kimanyiya Danyɛlɛ dia nde shihodia ɛnɛlɔ kakandɛnyi. (Ɛdika Danyele 8:2, 15, 16 la 12:7, 8.) Ndo nto, Danyele 10:13 mɛnyaka ɔnɛ Mikayɛlɛ, “uwandji omotshi,” akaye dia ndjokimanyiya ondjelo ɔsɔ. Lâsɔ, ondjelo ɔsɔ wahateye lokombo lande pombaka monga la diɛsɛ dia kamba kâmɛ la Ngabiriyɛlɛ ndo la Mikayɛlɛ.
b Kânga mbele ondo ondjelo wakatɛkɛtaka la Danyɛlɛ mbakananda ɛlɔmɔ ande ko mbosalanganya, woho wofundami ɛtɛkɛta wa lanɛ kokaka tosha kanyi y’ɔnɛ ondjelo okina, ondo Ngabiriyɛlɛ, mbakayonandaka ɛlɔmɔ ande. Oyadi nde kana aha nde, Danyɛlɛ akakeketshama oma le ondjelo ɔmɔtshi wakaye oko ɔkɛndji.
AKAYAKIME?
• Lande na kakaviya ondjelo waki Jehowa dia ndja dia ndjokimanyiya Danyɛlɛ l’ɔnɔnyi wa 536 kana wa 535 N.T.D.?
• Kakɔna kakalembetshiyamaka oma l’ɔlɔtɔ la ɛnamelo k’ondjelo waki Nzambi wakaye oko ɔkɛndji?
• Danyɛlɛ aki l’ohomba w’ekimanyielo kakɔna, ndo ngande wakandakikondja mbala shato oma le ondjelo?
• Losango lakɔna lakaye la ondjelo oya le Danyɛlɛ?
[Kiombo ya lo lɛkɛ 204, 205]
Andjelo Wele Elami Kana Ɛdiɛngɛ Wele Ewandji?
KƐNƐ katɛkɛtama lo dibuku dia Danyɛlɛ koka tosha wetshelo efula lo dikambo di’andjelo. Lɔkɔ, wekɔ lo totɛ olimu wakambawɔ wa mɛmba ɔtɛkɛta waki Jehowa ndo wolo wadjawɔ dia kotsha ntomu yawɔ.
Ondjelo wa Nzambi akate ate, lam’akandatshu dia tɔtɛkɛta la Danyɛlɛ, “uwandji wa diulelu dia Peresiya” akôkengɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde ndɔshana la nde nshi 21, ondjelo wakatomama oko ɔkɛndji akayokoka mbolekana paka oma l’ekimanyielo kaki “Mikaele, uwandji omotshi uma l’atei w’ewandji a waki.” Ondjelo akɔ akate nto ɔnɛ nde ayohomba ntɔlɔ l’otunyi ɔsɔ nto, ondo ndo la “uwandji wa Ngirika.” (Danyele 10:13, 20) Ɔsɔ komonga lotumu la wɔdu, oyadi kânga le ondjelo! Ko ewandji ɛsɔ wa Pɛrɛsiya la wa Ngirika akiwɔ na?
Ntondotondo, tolembete dia Mikayɛlɛ akelamɛ ɔnɛ “uwandji ɔmɔtshi uma l’atei w’ewandji a waki” ndo ‘owandji anyu.’ L’ɔkɔngɔ diko, wakayelɛ Mikayɛlɛ ɔnɛ “uwandji a wuki, ulami w’asi wudja” waki Danyɛlɛ. (Danyele 10:21; 12:1) Dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ Mikayɛlɛ mbele ondjelo wakatomama oma le Jehowa dia nɔmbɔla ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga.—Etumbelu 23:20-23; 32:34; 33:2.
Ɛtɛkɛta waki ombeki Juda shikikɛka kanyi shɔ; nde akafunde ɔnɛ ‘Mikayɛlɛ, arkandjelo akawane la Diabolo ndo wakakakatana wolo lo dikambo di’odo waki Mɔsɛ.’ (Jude 9) Lo menda dihole diele lande, nkudu ndo lowandji lele lande, Mikayɛlɛ mɛtɛ mbele ‘arkandjelo,’ mbut’ate ‘owandji w’andjelo,’ kana ‘ondjelo waheme tshɛ.’ Lâsɔ mɛtɛ, mbokɛmaka dia ɔnɛ lakoka monga lo dihole sɔ dia lâdiko ele paka Yeso Kristo, Ɔna Nzambi, lo eongelo kande ka la ntondo ndo ka l’ɔkɔngɔ wa lɔsɛnɔ lande la lanɛ la nkɛtɛ.—1 Tesalonika 4:16; Enyelo 12:7-9.
Onde lâsɔ kɛsɔ nembetshiyaka dia Jehowa akadje andjelo amɔtshi lo wedja, ɛnyɛlɔ oko la Pɛrɛsiya ndo la Ngirika, dia vɔ nɔmbɔlaka awui wa lɛkɔ? Yeso Kristo, Ɔna Nzambi, akate hwe ate: ‘owandji w’andja ɔnɛ . . . ndoko la wolo le mi.’ Yeso akate nto ate: ‘Diolelo diami bu dia l’andja ɔnɛ . . . diolelo diami hadioye oma lanɛ.’ (Joani 14:30; 18:36) Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate ‘andja w’otondo wekɔ lo lowandji la kanga kɔlɔ.’ (1 Joani 5:19) Ekɔ mɛtɛ dia ndoko lushi lakalɔmbɔma wedja wa l’andja ɔnɛ oma le Nzambi kana oma le Kristo, kânga ndo nshi nyɛ hawɔlɔmbwama oma le wɔ. Kânga mbetawɔ Jehowa dia ‘emboledi wa lâdiko’ monga ndo nɔmbɔla awui wa laa nkɛtɛ, nde hadje andjelo wakinde lâdiko diawɔ. (Romo 13:1-7) Lâsɔ, “ewandji” kana “embuledi” tshɛ wele lâdiko dia wedja wakakoke mbidjama l’ahole asɔ paka oma le Satana Diabolo, ‘owandji w’andja ɔnɛ.’ Vɔ wekɔ ɛdiɛngɛ wele ewandji, vɔ bu andjelo wele elami kana amombi. Lâsɔ, ekɔ ɛdiɛngɛ wahɛnama, “ewandji,” wasukɛ ewandji wɛnama, ndo aha anto vamɛ ato mbatonga ata wa l’asa wedja.
[Osato wɔsa lɛkɛ l’otondo wa lo lɛkɛ 199]
[Osato wɔsa lɛkɛ l’otondo wa lo lɛkɛ 207]