TSHAPITA 17
‘Ande efula ka lomba la Nzambi lee!’
1, 2. Sangwelo diakɔna diaki la Jehowa lushi l’esambele, ndo ngande wakɔtɔ lomba lakinde l’ohemba l’etatelo ka lushi lɔsɔ?
ANDE elanyelo lee! Ande ɛkwɛlɔ kakakɔ anto wakashama nɛmɔ lushi la samalo l’etongelo lee! Jehowa akate dia “diangɔ tshɛ diakandasale” mbidja ndo anto ate: “Diɔ diekɔ amɛna efula.” (Etatelo 1:31) Koko l’etatelo ka lushi l’esambele, Adama la Eva wakasɔnɛ dia ndjela Satana lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ ande. Vɔ wakakɔ mbala kakɔ ɔtɔi lo pɛkato, lo eongelo kele bu kokele ndo lo nyɔi.
2 Akɛnama dioko sangwelo diaki Jehowa diendana la lushi l’esambele diakalanyema lo yoho yaheyama nɔngɔsɔma nto. Oko waki nshi shamalo ya ntondo, lushi lɔsɔ lakahombe mbɔsa ɛnɔnyi nunu efula. Jehowa aketɛ lushi lɔsɔ ekila ndo l’ekomelo ka lushi lakɔ, nkɛtɛ k’otondo kotokoma paradiso koludi la nkumbo k’anto wele kokele. (Etatelo 1:28; 2:3) Ko ngande wakahombe dikambo sɔ kotshama l’ɔkɔngɔ wa ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa kɔlɔ ɔsɔ? Kakɔna kakahombe Nzambi nsala? Ɔsɔ mɛtɛ aki ohemba wa wolo efula wendana la lomba la Jehowa ndo ondo ohemba woleki tshɛ wolo.
3, 4. a) Lande na kele lomba lakɛnya Jehowa la ntondo k’ɔtɔmbɔkwɛlɔ waki lo Ɛdɛna totshutshuyaka dia monga la dilɛmiɛlɔ? b) Dikambo diakɔna diatotshutshuya dia mongaka la okitshakitsha lam’ekaso lomba la Jehowa?
3 Jehowa akɔshi yɛdikɔ ko wonya akɔ waamɛ. Nde akewoya dilanya diaki atɔmbɔki asɔ lo Ɛdɛna, ndo l’etena kakɔ kaamɛ, nde akewoya awui amɔtshi w’ohomba wendana la sangwelo diande dia diambo lo kɛnɛ kayondosala dia shidiya awui wa kɔlɔ wakahɔhɔla atɔmbɔki asɔ. (Etatelo 3:15) Sangwelo diaki Jehowa sɔ mendanaka la nunu di’ɛnɔnyi, ntatɛ oma lo Ɛdɛna, ko mbɔsa ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ l’anto tshɛ polo ndo etale efula otsha la ntondo. Kaanga mbɛnama sangwelo diakɔ wɔdu, diɔ diekɔ la kitshimudi y’otale yele ombadi wa Bible koka mbɔsa lɔsɛnɔ lande l’otondo dia mbekaka sangwelo diakɔ ndo kanaka ladiɔ yimba. Ndo nto, sangwelo diaki Jehowa sɔ diayokotshama ndooko onyake, diɔ diayokomiya awui wa kɔlɔ tshɛ, pɛkato ndo nyɔi ko konya anto wa kɔlamelo kokele. Akambo asɔ tshɛ wayokotshama la ntondo k’ekomelo ka lushi l’esambele woho wa Jehowa kotsha sangwelo diande lo dikambo dia nkɛtɛ ndo di’anto lo ndjela etena ndo yoho yakandashikikɛ!
4 Shi lomba la ngasɔ totshutshuyaka dia monga la dilɛmiɛlɔ di’efula? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatshutshuyama dia funda ɔnɛ: ‘Ande efula ka lomba la Nzambi lee!’ (Rɔmɔ 11:33) Oko wayoteka toho tɔmɔtshi tɛnama dionga diaki Nzambi sɔ, tayotshutshuyama dia mongaka la okitshakitsha lam’ɛnaso dia sho kosalaka tshɛ, paka laadiko oto mbakokaso mamamba lomba la Nzambi laheyama mbɛdika. (Jɔbɔ 26:14) Ntondotondo teye kɛnɛ kalembetshiya dionga dia diambo sɔ.
Lomba la Nzambi kɛdikɛdi na?
5, 6. Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa ewo la lomba, ndo naa woke woke wa ewo kaki Jehowa?
5 Lomba tshikitana la ewo. Ɔrdinatɛrɛ koka momba lokema l’awui kana ewo, ko okoki mbuta dia mashinyi ɔsɔ wekɔ la lomba? Ewo mbɔtɔnɛka la lomba. (Tokedi 10:14) Ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia wɛ ekɔ l’ohomba w’alako wa lomba dia ndjasakɛ hemɔ kɛmɔtshi ka wolo, onde wɛ ayotshɔ le onto lele la ewo ka tshitshɛ kana lele bu la ewo k’aseka enganga? Ndooko! Mbokɛmaka dia ewo k’oshika kekɔ ohomba di’onto monga la lomba la mɛtɛ.
6 Jehowa ekɔ la ewo kaha l’ekomelo. Oko wende “Nkumekanga ka pondjo,” ndaamɛ oto mbasɛna oma ko mɔmbɔkɔmbɔla. (1 Timɔte 1:17) Ndo l’edja k’ɛnɔnyi waheyama mbuta ɛsɔ tshɛ, nde mbeyaka oseka dikambo tshɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndooko etongami kashɛma lo washo ande, koko diangɔ tshɛ diekɔ etakataka ndo mɛnamaka hwe lo washo wa ɔnɛ lahombaso ndjokoya la nde.” (Hɛbɛru 4:13; Tokedi 15:3) Oko wende Otungi, Jehowa ekɔ la ewo koleki tshɛ ka kɛnɛ kakandatonge, ndo nde ekɔ lo nsɛdingola elimu waki anto oma k’etatelo. Nde sɛdingolaka otema w’onto l’onto ndo mbeyaka tshɛ kele lɔkɔ. (1 Ɛkɔndɔ 28:9) Oko wakandatotonge la lotshungɔ la shoamɛ mbɔsa tɛdikɔ, nde ngɛnangɛnaka efula etena kɛnande tɔsa tɛdikɔ t’amɛna lo lɔsɛnɔ. Oko wende Onto “latokaka dɔmbɛlɔ,” nde mpokamɛka nunu ko nunu mbala kakɔ ɔtɔi! (Osambo 65:2) Ndo ndooko ohomba wa mbuta dia Jehowa ekɔ la yimba ya kokele.
7, 8. Ngande wakɛnɛmɔla Jehowa eokelo, shɛnɔdi, ndo lomba?
7 Jehowa bu tsho l’ewo k’efula, nde mɛnaka diɔtɔnganelo diele lam’asa akambo ndo tshikitanyaka tokitshimudi taheyama mbuta t’oseka kiambokambo tshɛ. Nde mbɛdikaka ndo mendaka akambo dia tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ, ndo kɛnɛ kele ohomba la kele bu ohomba. Ndo nto, nde hakomɛ tsho lo menda paka kɛnɛ kɛnama la washo koko nde sɛdingolaka otema w’onto. (1 Samuɛlɛ 16:7) Jehowa ekɔ la waonga woleki ewo, waonga akɔ ko eokelo la shɛnɔdi. Koko lomba ndeka waonga asɔ tshɛ.
8 Lomba kɛdikɛdi okambelo wa la ewo, shɛnɔdi, ndo eokelo etena kakɔ kaamɛ. Tɔtɛkɛta tɔmɔtshi ta lo Bible takakadimɔma ɔnɛ “lomba” nembetshiyaka “yɛdikɔ ya dimɛna” kana “lomba l’ohomba.” Ɔnkɔnɛ, lomba la Jehowa keema kanyi mɔtshi y’anyanya, koko lɔ lekɔ ohomba ndo kimanyiyaka dimɛna efula. Oma l’efula k’ewo kele lande ndo woke wa yimba yande, Jehowa mbɔsaka nshi tshɛ tɛdikɔ toleki amɛna ndo nde tikotshaka lo yoho yoleki dimɛna. Ɔsɔ mbele lomba la mɛtɛ! Le Jehowa kɛnama mɛtɛ k’ɛtɛkɛta wa Yeso wata ɔnɛ: “Lomba lamboyindjama oma l’etsha alɔ.” (Mateu 11:19) Elimu waki Jehowa wa l’andja w’otondo mɛnyaka lomba lande la wolo tshɛ.
Tolembetelo ta lomba la Nzambi
9, 10. a) Woho akɔna wa lomba lele la Jehowa ndo lo dikambo diakɔna diakandɛnya lomba lakɔ? b) Ngande wɛnya tshɔngu lomba la Jehowa?
9 Onde wɛ ataambaka dia mɛna diewo diele l’otshudi ɔmɔtshi watshula diangɔ di’amɛna ndo diakamba dimɛna? Ɔsɔ ekɔ yoho ya lomba ya diambo. (Etombelo 31:1-3) Jehowa ndamɛ mbele kiɔkɔ ya lomba la ngasɔ ndo nde mbalikanga. Nkumekanga Davidɛ akate lo dikambo dia Jehowa ate: “Dimi kotombolaka nɛ dia lakasalema lo yoho yasha wɔma ndo ya diambo efula. Elimu ayɛ wekɔ diambo efula,dDimi mbeyaka dui sɔ dimɛna.” (Osambo 139:14) Mɛtɛ, lam’alekaso mbeka akambo wendana la demba di’onto, mbatataleke nɛmiya lomba la Jehowa.
10 Tɔshi ɛnyɛkɔ ka tshɔngu: Lɔsɛnɔ layɛ lakatatɛ la tshɔngu tshɔi, mbuta ate kielekele y’oma lo dioto diaki mama kayɛ yakasangana la tshɔngu mɔtshi ya l’alɔmi w’oma le shɔ. Aha la ntshimbatshimba, tshɔngu shɔ yakatatɛ kahanyema mbala efula polo lo tɔtshɔngu takɔ ndjokoma lofulo la tɔtshɔngu oko miliyara 100 tele lo demba diayɛ ɛlɔ kɛnɛ. Tɔ tekɔ totshitshɛ efula ndo dia kondja kiama yele la woke oko ɔtɛ wa tɛdi pombaka sanganya tɔtshɔngu oko 10000. Koko oseka tshɔngu tshɛ ekɔ la diangɔ efula di’otshikitanyi l’etei kayɔ. Ndooko mashinyi kana izinɛwambosala onto wɛdimi la tshɔngu. Ambewi wa siansɛ mbɛdikaka tshɔngu l’osomba wodingami la lokombo wenda kɛnɛ kɔtɔ la katomba, wele la ekongelo kɛmɛmba diangɔ ndo kewoya sango, ahole watomba wolo ndo watshulawɔ diangɔ diele ohomba, izinɛ walongola ndo walɔngɔsɔla diangɔ diaya bu ohomba, asɔlayi ndo lo kiama yadjasɛ owandji walɔmbɔla awui tshɛ weta l’etei ka tshɔngu. Ndo nto, tshɔngu ekɔ la dikoka dia yɔamɛ kahanyema ko tondja tɔtshɔngu tohende ta woho ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa wenya engana eto!
11, 12. a) Kakɔna kasala otshikitanu wa tɔtshɔngu etena kayasɔngɛ ɔna l’otema wa nyango ndo ngande wɔtɔnɛ dikambo sɔ la Osambo 139:16? b) Akoka akɔna wele la wɔɔngɔ wɛnya dia takatongama lo “yoho ya diambo”?
11 Tɔtshɔngu tshɛ bu woho akɔ waamɛ. Lam’afulanɛ tɔtshɔngu etena kayasɔngɛ ɔna l’otema a nyango, tɔtshɔngu tatshikitanaka dia nkamba elimu wotshikitanyi oko tɔtshɔngu ta lo wɔɔngɔ, ta lo weka, ta l’emunyi, ta lo dikila, ta lo washo, kana ta l’ahole akina. Ekongelo k’etshikitanu ɛsɔ tshɛ fundama lo ɛlɔngɛlɔ k’awui wa lo tshɔngu kashikikɛ dionga di’onto kelɛwɔ ADN. Dui diambo ko, Davidɛ akatshutshuyama la nyuma ka Nzambi dia mbutɛ Jehowa ɔnɛ: “Washo ayɛ wakamɛnyi kaanga lam’akimi eholoko; tenyi diatɔ tshɛ diakafundama lo dibuku diayɛ.”—Osambo 139:16.
12 Tenyi dimɔtshi dia demba diaso diɔ lawɔ diekɔ la diangɔ efula di’otshikitanyi. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka wɔɔngɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ l’andja w’otondo wɔɔngɔ mboleki tshɛ monga la diangɔ diotshikitanyi. Vɔ wekɔ la tɔtshɔngu oko miliyara 100, mbuta ate lofulo lɛdimi la tɔɔtɔ tele lo galaksi kaso. Tshɔngu tshɛ ya lo wɔɔngɔ kakatana la nunu dia tɔtshɔngu tokina. Ambewi w’awui wa lo wɔɔngɔ mbutaka ɔnɛ wɔɔngɔ koka kimɛ awui tshɛ wele l’abuku watanema lo waa bibliɔtɛkɛ ya l’andja w’otondo ndo dikoka diawɔ dia kimɛ awui heyama ndo woho wa dilembetshiya. Kaanga mbamboweka ɛngɔ kakatongama lo “yoho ya diambo” kɛsɔ, lo edja k’ɛnɔnyi akumi, ambewi w’awui wa lo wɔɔngɔ mbetawɔka dia ondo hawokokaki pondjo shihodia oseka kiambokambo tshɛ yendana la wɔɔngɔ.
13, 14. a) Ngande wɛnya tɔnɔna ndo ditongami dikina ɔnɛ wekɔ la “lomba la lootɔ,” ndo dikambo sɔ atetshadiɔ lo dikambo di’Otungi adiɔ? b) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ diangɔ diele oko ɔtɛi wa dihoha diakatongama “la lomba”?
13 Koko, anto wekɔ paka ɛnyɛlɔ ɔtɔi keto kɛnya lomba la Jehowa la ntonga. Osambo 104:24 mbutaka ɔnɛ: “Jehowa le, ande elimu ayɛ efula lee! Wɛ akaasale vɔ tshɛ la lomba. Nkɛtɛ ndola tɔɔ la kɛnɛ kakayasale.” Lomba la Jehowa mɛnamaka lo diangɔ tshɛ diotodingi. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka tɔnɔna. Tɔ tekɔ la “lomba la lootɔ.” (Tokedi 30:24) Elui wa tɔnɔna wekɔ bɛnyɛlɔ dia diambo lo kɛnɛ kendana la ekonglo. Elui ɛmɔtshi namaka, kokɛka ndo kotolaka tofumbɔfumbɔ ta totshitshɛ watekana oko dongalonga. Tɔnɔna tokina salaka akambo oko ekambi wa dikambɔ lo ntondja ndo nkokɛ efu. Ditongami dikina efula diakalɔngɔsɔma dia salaka akambo la lomba la lootɔ. Lotshingo l’anyanya mbidjaka akudumba wa diambo efula lo ofumbwelo woho wahakoke onto mbokoya oyadi nde kongaka l’aviyɔ weke ka tomba. Fudu yɛngɔla l’ahole wa tale nɔmbwamaka oma le tɔɔtɔ, oma lo woho watatshimbe nkɛtɛ kana oma lo yoho mɔtshi ya kartɛ kele l’etei k’alemba awɔ. Wanɛ weka akambo wendana la lɔsɛnɔ mbetshaka ɛnɔnyi efula dia mbeka waonga asɔ wambɔlɔngɔsɔmaka l’etei ka ditongami sɔ. Ande lomba lahomba monga la Nzambi lakakongɛ lokema l’awui lɔsɔ lee!
14 Diangɔ diakatonge Jehowa la lomba ambokimanyiya ambewi wa siansɛ dia mbeya akambo efula. Ekɔ ndo etenyi kɛmɔtshi ka siansɛ kelɛwɔ biomimétique kayanga dia mbokoya totshelo ta l’andja ɔnɛ. Ɛnyɛlɔ, onde ambokokomɛka dia monga la diambo di’efula etena kɛnayɛ dimɛna dia ɔtɛi wa dihoha? Koko ɛjɛniyɛrɛ mbɔsaka dia ɔsɔ ekɔ ɛngɔ ka diambo efula. Eshinga ɛmɔtshi w’ahoha wɛnama wɔdu lo washo ndeka lowolo wolo, ndo vɔ ndeka eshinga wasalawɔ akɔti walɔtawɔ dia shimba di’aha asashi mbɔtɔ lo demba welɛwɔ gilet pare-balles wolo. Wolo wa ngande wele l’eshinga wa l’ɔtɛi wa dihoha na? Ohokanyiya yema, ɔtɛi wa dihoha wele la woke oko ɔtɛi wandawɔ nse koka memɛ aviyɔ wɛmba anto watafumbɔ lo loowa! Eelo, Jehowa akatonge diangɔ sɔ tshɛ “la lomba.”
Akɔna akakongɛ ditongami nɛ dia monga la “lomba la lootɔ”?
Lomba lɛnama lo kongɛ tɔɔtɔ ndo andjelo
15, 16. a) Ngande wɛnya olongo woludi la tɔɔtɔ lomba la Jehowa? b) Ngande wele dihole diele la Jehowa dia Kɔmanda Kaheme tshɛ k’olui wa woke wa andjelo mɛnyaka lomba lele lande la nɔmbɔla?
15 Lomba la Jehowa mɛnamaka lo diangɔ diakandatonge diele l’ahole tshɛ wa l’andja ɔnɛ. Diangɔ dia lo loowa diakatatɛkɛta lo tshapita 5, hadiohandjɔne ohandjɔhandjɔ lo loowa. Diɛsɛ oma lo “ɛlɛmbɛ walɔmbɔla olongo” wakadje Jehowa la lomba, diangɔ dia l’olongo nɔngama dimɛna lo elui welɛwɔ waa galaksi, ndo galaksi lo wedi ayɔ tshumana l’elui wa weke wokakatanyi, ko elui wa weke ɛsɔ vɔ lawɔ ndjosangana dia nkoma tosakasaka t’elui. (Jɔbɔ 38:33) Jehowa mbɛdikaka diangɔ sɔ la “alembe”! (Isaya 40:26) Ekɔ nto olui okina w’alembe waleka mɛnya lomba la Jehowa la wolo tshɛ.
16 Oko wakatadiɛnyi lo tshapita 4, Nzambi ekɔ la titrɛ ka “Jehowa kanga lolembelembe” nɛ dia nde mbele Kɔmanda Kaheme tshɛ k’olui a woke w’alembe wele la miliyɔ nkama ya ditongami dia lo nyuma. Ɔsɔ ekɔ djembetelo ya nkudu kele la Jehowa. Ko ngande wendana lomba la dikambo sɔ na? Ohokana yimba lo dikambo nɛ: Ndooko lushi lakadjasɛ Jehowa nde la Yeso aha la nkamba olimu. (Joani 5:17) Woho akɔ waamɛ mbele, andjelo wele ekambi wa Nkum’Olongo wekɔ lo nkamba elimu wonya tshɛ. Tatohɛke dia vɔ ndeka anto yimba ndo nkudu etale efula. (Hɛbɛru 1:7; 2:7) Koko aya miliyara y’ɛnɔnyi yatetemala Jehowa mbisha andjelo asɔ olimu ndo vɔ wekɔ lo nkamba l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkitanyiya “ɔtɛkɛta ande” ndo dia “nsala lolango lande.” (Osambo 103:20, 21) Ande lomba l’efula lahomba monga l’Owandji ɔsɔ mɛtɛ!
Jehowa “ndaamɛ oto mbele la lomba”
17, 18. Lande na kata Bible dia Jehowa ekɔ “ndamɛ kanga lomba,” ndo lande na kahomba lomba lɔsɔ totshutshuya dia monga la dilɛmiɛlɔ?
17 Lo menda tolembetelo ta ngasɔ, onde woho wɛnya Bible ɔnɛ lomba la Jehowa mbaheme laadiko dia tshɛ ekɔ dikambo dia diambo? Ɛnyɛlɔ, Bible mbutaka dia Jehowa ekɔ “ndamɛ kanga lomba.” (Rɔmɔ 16:27) Jehowa ndamɛ oto mbele la lomba lo yoho yoleki tshɛ. Nde mbele kiɔkɔ ya lomba tshɛ la mɛtɛ. (Tokedi 2:6) Diakɔ diele kaanga mbakinde etongami koleki ditongami dikina tshɛ lomba, Yeso kondjaɛkɛ lo lomba lande hita, koko nde akatɛkɛtaka woho wakawotɛ She.—Joani 12:48-50.
18 Tende woho wakatɛkɛta ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ lo dikambo dia lomba la Jehowa lahakoke mbɛdikama: “Ande efula ka ɔngɔnyi, ka lomba ndo ka ewo ka Nzambi lee! Dombwelo diande hadiomanema mfundo ndo mboka yande hayeyama mɛtɛ nɔnda!” (Rɔmɔ 11:33) Woho wakandatatɛ divɛsa sɔ l’ɛtɛkɛta wa diambo w’ɔnɛ “Ande,” mɛnyaka dia ɔpɔstɔlɔ akambe efula ndo aki la dilɛmiɛlɔ di’efula lo dikambo sɔ. Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakakambe lande dia tɛkɛta dikambo dia “woke” kana ɔhɔngɔ fɔnaka efula la “difuku diaha l’ekomelo.” Ɔnkɔnɛ, ɛtɛkɛta ɛsɔ mbishaka eokelo k’oshika nɛ dia etena kasɛdingolaso lomba la Nzambi ekɔ oko tekɔ lo nengɛ lo difuku diaha l’ekomelo, diasha yimba tshimba, di’ɔhɔngɔ efula, di’otale diahakoke woke adiɔ manema mfundo kana nsanga sango diadiɔ ndo mɛnya kiambokambo tshɛ ya lo difuku diakɔ. (Osambo 92:5) Shi tekɔ totshitshɛ t’efula la ntondo ka lomba lɔsɔ?
19, 20. a) Lande na kakoka mpongo monga djembetelo ya lomba la Nzambi? b) Ngande wakɛnya Jehowa dikoka diele lande dia mbeya akambo wa lo nshi yayaye?
19 Jehowa ekɔ “ndamɛ kanga lomba” lo yoho kina. Paka ndamɛ oto mbele la dikoka dia mbeya akambo wa lo nshi yayaye. Tatohɛke dia Jehowa kambaka la woho wɛna fudu ka mpongo etale efula oko djembetelo ya lomba lande. Kaanga mbetɔ la wotsho wa kilɔ tshanu tsho, mpongo ekɔ la washo wa weke woleki w’opalanga w’onto. Washo wa mpongo mɛnaka lo yoho ya diambo efula, mpongo mɛnaka diangɔ diandatɔ oma lo etale ka nkama ya mɛtɛlɛ kaanga lo etale kolekanyi kilɔmɛtɛlɛ ɔtɔi ndo tɔ diɛnaka oyadi diekɔ totshitshɛ efula! Jehowa akate lo dikambo dia mpongo ate: “Washo atɔ mɛnaka oma l’etale.” (Jɔbɔ 39:29) Jehowa nde lawɔ ekɔ l’akoka wa ‘mɛna etale’ otsha la ntondo, mbuta ate lo nshi yayaye!
20 Bible kekɔ la tolembetelo efula tɛnya mɛtɛ ka dikambo sɔ. Tɔ kekɔ la nkama ya prɔfɛsiya, kana y’ɛkɔndɔ wakafundama la ntondo ka vɔ kotshama. Woho wakahombe ata amɔtshi shila, wahemelo ndo ɔkwɛlɔ wa mandji yahemɛ andja w’otondo ndo kaanga toho takahombe kɔmanda y’asɔlayi mɔtshi ndɔsha ata akatatami lo Bible mbala mɔtshi nkama y’ɛnɔnyi la ntondo.—Isaya 44:25–45:4; Danyɛlɛ 8:2-8, 20-22.
21, 22. a) Lande na kahatakoke mbuta ɔnɛ Jehowa ambokongɛka yɛdikɔ tshɛ yɔsayɛ lo lɔsɛnɔ? Sha ɛnyɛlɔ. b) Ngande weyaso ɔnɛ lomba la Jehowa bu la wendjodi kana halodje onto yimba?
21 Onde kɛsɔ nangaka nembetshiya dia Nzambi amboshilaka la nkongɛ oseka yɛdikɔ tshɛ yɔsayɛ oko wata wanɛ wasukɛ wetshelo w’ɔnɛ akambo tshɛ wambokongɛmaka? Kanyi ya ngasɔ mɛtɛ mɔnyɔlaka lomba la Jehowa, nɛ dia yɔ mɛnyaka dia nde bu la dikoka dia mbeya akambo wa lo nshi yayaye. Ɛnyɛlɔ, naka wɛ ekɔ la dui dia dimɛna efula, onde laasɔ kete wɛ pombaka membaka wonya tshɛ? Ɔsɔ ekɔ dikambo diahokɛma kaanga yema. Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa ekɔ la dikoka dia mbeya akambo wa lo nshi yayaye koko nde hakambe la dikoka sɔ wonya tshɛ. Ndo naka nde nsala ngasɔ, kete nde koka tɔkɔsɔla lotshungɔ lakandatosha la nsɔna ndo lotshungɔ lɔsɔ ekɔ woshasha wa nɛmɔ wahandatɔkɔsɔlaki pondjo.—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 30:19, 20.
22 Ndo kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, kanyi y’ɔnɛ akambo tshɛ wambokongɛmaka koka mɛnya dia lomba la Jehowa lekɔ la wendjodi, halodje onto yimba ndo bu la kɛtshi. Koko kɛsɔ bu mɛtɛ kaanga yema! Bible tetshaka dia Jehowa ekɔ “kanga lomba lo otema.” (Jɔbɔ 9:4) Kɛsɔ hɛnya ɔnɛ Jehowa ekɔ la otema wa mɛtɛ mɛtɛ, koko lo Bible, tshɛkɛta otema nembetshiyaka mbala efula woho wele onto l’etei kande, eyango ande ndo nsaki yande, ɛnyɛlɔ oko ngandji. Diakɔ diele, lomba la Jehowa nɔmbwamaka la ngandji oko waonga ande akina.—1 Joani 4:8.
23. Woho wele Jehowa la lomba loleki tshɛ pombaka totshutshuya dia nsala na?
23 Aha la taamu, sho koka ndjaɛkɛ tshɛ lo lomba la Jehowa. Lɔ ndeka lomba laso la fwa, diakɔ diele Ɔtɛkɛta wa Nzambi totɛka la ngandji tshɛ ɔnɛ: “Yaɛkɛ le Jehowa la otema ayɛ tshɛ, tɛkamake yimba yayɛ hita. Lo mboka yayɛ tshɛ kowodjake yimba, ko nde ayokosembolɛ ɛsɛsɛ ayɛ.” (Tokedi 3:5, 6) Kakianɛ tayanga sɛdingola lomba lɔsɔ nɛ dia wekelo ɔsɔ wayoleka tosukanya la Jehowa Nzambi kele la lomba laha l’ekomelo.